223427934

PAUL KONRAD KURZ SJ

Objawienie, mit, ’wyższe rozumienie’ itd., lecz jedynie doświadczenie, które jako podstawowe — uważane jest za dostępne każdemu; b) próbują one bez uprzedzeń i tak dalece, jak tylko to jest możliwe, poznać środowisko i warunki życia człowieka, jak też prawda natury i świata, w którym ów człowiek żyje; to znaczy, że w jakiejś funkcji poznawczej, wspólnej obu, stawiają sobie cele, które zawsze, gdy tylko zostaną osiągnięte, rozpoznawane są jako tymczasowe (...). Literatura i nauka, paralelne czynności ludzkiego rozumu, to zasadniczo nieustanne projektowanie. Obie wyrwały się z zamkniętego kręgu teologicznych interpretacji świata. Wszystkie dawniejsze literatury i nauki (antyczna, dalekowschodnia itd) odnoszą się jeszcze do jakiegoś ostatecznego, mitycznego lub teologicznego źródła i dlatego w nim tylko są porównywalne, nie zaś w swojej autonomiczności” ¹³. To jest humanizm oświeceniowy. To jest olbrzymia potrzeba literatury, jaka większości reprezentantów nauk przyrodniczych nie przychodzi już do głowy (gdyż oparli się na własnych założeniach). Uznaje ona jedynie własne doświadczenie. 1 nie jest w stanie rozróżnić pomiędzy teologiczną formą wypowiedzi w obrazach mitycznych, zamkniętym kręgiem teologicznym danej epoki i definitywnie ziszczonym dla ludzkości Objawieniem jako takim. Niemożność pogodzenia tak sformułowanego, czy tak rozumianego wymagania literackiego z teologicznym jest oczywista. Jest to antynomia niewłaściwego roszczenia literatury.

„»Naród potrzebuje poezji tak samo jak chleba« — to wzruszające zdanie, chyba pobożne życzenie, napisała niegdyś Simone Weil”. Ingeborg Bachmann kontynuuje pytająco: „Poezji jak chleba? Ten chleb musiałby chrupać w zębach i budzić głód na nowo, zanim by go zaspokoił. A ta poezja będzie musiała być raniąca od poznania i gorzka od tęsknoty, by móc otrząsnąć ludzi ze snu” ^u. Hasło „chleb” przypomina nieodzownie Jezusa, człowieka z Nazaretu. Po kilku, niezbyt udanych, próbach przyciągnięcia i prezentacji uczynił On swym osłupiałym współziomkom niebywałe zwierzenie: „Jam jest chleb życia. [...] Ja jestem chlebem żywym, który z nieba zstąpił. Jeśli kto pożywa tego chleba, będzie żył na wieki” (J VI, 48, 51). Słuchacze byli zaszokowani. Słowo eksplodowało w umysłach. Prowokacja była zupełna. Innym razem, występując przeciw formom żydowskiego humanizmu, przeciw lorze, a także ujęciu Jahwe w schemat zdań i zasad — wskazał na siebie i swoją naukę: „Ja jestem Droga i Prawda, i Życie” (J 14, 6). A więc chleb w Ewangelii i chleb w literaturze. Prowokacja w Ewangelii i prowokacja w literaturze. Prawda w Ewangelii i prawda w literaturze — gdy się my-

^lt Heissenbtltiel, op. cit., s. 206 f. ^u Bachmann, op. cit., s. 19 f.

I

1116