8254445274

11 -12/1995 Informacje, opinie, propozycje

Wyeksponowanie filozofii cynizmu, stoicyzmu, sceptycyzmu i epikureizmu przygotuje młodzież do interpretacji dzieł kolejnych epok oraz uświadomi im możliwość zajęcia różnych postaw wobec życia. Nie bez znaczenia jest fakt, iż narzucone programem wielokrotne odwołania do filozofii antycznej (np. epikureizm i stoicyzm w pieśniach J. Kochanowskiego, sceptycyzm bajek I. Krasickiego) utrwalają wiedzę.

Na kolejnej lekcji (po omówieniu czynników politycznych i społecznych kształtujących oblicze wieków średnich) wykorzystujemy materiał zawierający myśl Platona i Arystotelesa. Przedtem przypominamy, że średniowiecze jest okresem kształtowania się Kościoła katolickiego i nowego chrześcijańskiego światopoglądu. Narodziny nowych tendencji zawsze poprzedzone są czasami chaosu: wypełnił on także pierwsze stulecia naszego wieku. Powstawały wówczas różne wspólnoty religijne próbujące religię katolicką oprzeć na filozofii antyku i Wschodu. Najsilniejszą z nich tworzyli albigensii, katarzy, którzy uznawali dualizm świata. Wyodrębniali w nim dwa opozycyjne pierwiastki Dobra i Zła, Światła i Ciemności, umiejscawiając między nimi Ducha Świętego i Chrystusa.(l) Otaczający ich świat uważali za złudzenie emanujące zaledwie zło, przez co stawało się zaprzeczeniem bytu duchowego, doskonałego.

Doktryna ta, wyrosła na podłożu filozofii Manesa (manicheizm)* (2) swoją popularnością wzbudziła niepokój ojców Kościoła katolickiego, którzy organizowali szereg wypraw skierowanych przeciwko jej wyznawcom. Ostatnia zakończyła się masakrą w Beziers. (3)

Zbyt uczone wywody filozoficzne mogą nużyć uczniów. Zaproponujmy im podążenie drogą św. Augustyna, (4)co umożliwi zrozumienie istoty neoplatonizmu . W tym celu posłużymy się wyjętymi z zeszytów kartkami ksero zawierającymi podstawę światopoglądu Platona i Arystotelesa. Dla ułatwienia podaję wyciąg z filozofii starożytnej i jej średniowieczny odpowiednik.

A, NEOPLATONIZM (AUGUSTIANIZM) - Aureliusz

Augustyn (IV w.)

PLATON

koncepcja idealizmu obiektywnego

1.    Człowiek jest istotą pogrążoną w mroku panującym wewnątrz jaskini, w której się znajduje.

2.    Przytroczeni łańcuchami do jej ścian ludzie obserwują jedynie grę ciem na przeciwległej płaszczyźnie.

3.    Cienie te rzucane są przez przedmioty, które ponadjaskinią unoszą ludzie. Są one odbiciami prawzorów znajdujących się w świecie idei.

4.    Świat materialny, w którym tyje człowiek jest więc tylko bytem ułudy i pozoru wobec znajdującej się u góry sfery doskonałości.

5.    Zaspokajanie potrzeb doczesnych nie prowadzi do szczęścia, gdyż jest

ono wypadkową wielu realizacji: siły, dobra i miłości

koncepcja praegzystencji (duszy jednostkowej)

6.    Człowiek to sama dusza wtrącona do ciała - więzienia, będącego źródłem zła. występku żądz.

7.    W zależności od tego, jaka cząstka duszy przeważa w człowieku pojawiają się trzy typy ludzi:

a)    filozofowie kierujący się rozumem

b)    wojownicy, u których do głosu dochodzi ambicja

c)    rzemieślnicy dający folgę własnym namiętnościom

NEOPLATONIZM

1.    Skoro człowiek jest otoczony ciemnościami to nie może zgłębić prawdy o życiu.

2.    Ponieważ ruchy ludzi ograniczają łańcuchy to zakres poznania świata jest niewielki.

3.    Jeżeli ponad naszym światem istnieje byt doskonały to musi go stanowić Bóg. Poza tym fakt istnienia prawzorów jest dowodem istnienia Stwórcy.

4.    W obliczu Stwórcy będącego uosobieniem doskonałości nasza rzeczywistość jest pozorna i przemijająca.

5.    Szczęście równoznaczne jest z dążeniem do Boga, do bytu pozaziemskiego, co osiąga się siłą wiary, dobrocią i miłością. Nieważne więc stają się przyjemności życia doczesnego.

6.    Skoro dusza jest jedynym składnikiem jestestwa to należy walczyć z pokusami cielesnymi, by stać się niewolnikiem duszy: zbliżyć tym samym do Boga.

Platon a hierarchia społeczeństwa średniowiecznego:

7.    Ponieważ jedyną wykształconą klasę w średniowieczu stanowili księża im należy się najwyższa pozycja w społeczeństwie

b)    królowie i książęta feudalni

c)    najniższe klasy społeczne

ARYSTOTELIZM ŁACIŃSKI B, (TOMIZM) - św. Tomasz z Akwinu (XIII w.)2

ARYSTOTELES

1.    Jeżeli, jak twierdzi Platon, w świecie idealnym są prawzory to muszą one odwzorowywać zło panujące na ziemi. Ponieważ jednak nie można mówić o ideale zła należy pojęć tych szukać gdzie indziej. Idee są, ale istnieją pod postacią pojęć wytwarzanych przez umysł ludzki. Dlatego nie mogą istnieć poza rzeczami: są w nich jako ich cechy.

2.    Nic w przyrodzie nie dzieje się bez przyczyny: każdy ruch wywołuje skutek, zaś każde zjawisko jest konsekwencją innego i źródłem następnego (np. ruch wiatru rzeźbi teren).

TOMIZM

1.    Skoro w umyśle człowieka są idee (pojęcia ogólne, np. miłości, dobroci) to mają one formę myśli i wyobraźni.

2.    Ponieważ nic nie dzieje się bez przyczyny idee, powstałe w umyśle człowieka, muszą być wytworzone przez Boga, który jest wszechsprawcą wszystkiego. Dlatego nasz rozum jest wtórny wobec Stwórcy, który może nas obdarzyć łaską wiedzy. Wynika stąd wniosek, iż żaden niewierzący nie dostąpi zaszczytu poznania prawdy o życiu. Należy rozróżnić;

-    prawdę naturalną dotyczącą świata poznawalnego

-    prawdę objawioną - niedostępną rozumowi przekazywaną przez Boga nielicznym.

Augustianizm i tomizm stały się podstawą dla uformowania filozofii szkolnej zwanej SCHOLASTYKĄ. Ukształtowana dla zaspokojenia potrzeb dydaktycznych wykorzystywała ówczesną myśl naukową podejmując próbę rozumowego wyjaśnienia treści chrześcijańskich.