9574066074

62 SKORUPA ZIEMI.

kamyki są praw dziwem utrapieniem dla rolników, niszcząc pługi i brony, a małą natomiast przynoszą korzyść, przyczyniając się do łatwiejszego ogrzania gruntu.

Z kolei powiemy parę słów o utworach wulkanicznej działalności, które co do rozległości i rozpowszechnienia bezsprzecznie drugie po wodnych osadach zajmują miejsce. We wszystkich f o rm a cy a ch , p o c z y n aj ąc o d n aj d awni ej s z y c h , zn aj duj ą się wulkaniczne pokłady. Nawet w dawniejszych formacyach może stosunkowo ważniejszą grają rolę. Wytwory wulkanów przedstawiają się pod trzema postaciami. Pierwszą z nich jest sam wulkan, drugą potoki lawy przezeń wyrzuconej, trzecią pokłady wulkanicznych popiołów. Podczas, gdy lawy odpływają w najbliższe od wulkanu okolice, drobne popioły, niesione przez wiatr, spadają o setki mil, grubsze zaś okruchy: lapilli, bomby wulkaniczne opadają napowrót w pobliżu krateru i tworzą rodzaj wału naokoło wulkanicznego otworu. Każdy wybuch dodaje nowe warstwy na obu stokach, zewnętrznym i wewnętrznym. Jeżeh wulkan często wyrzuca lawę, to nasyp będzie przekładany warstwami, a częściej poprzerywany ścianami zastygłej lawy. Albowiem, skoro stożek wulkaniczny jest dość wysoki, wówczas podnoszący się słup lawy, zamiast sięgać jego wierzchołka, rozpiera, a w końcu rozrywa boczne ściany krateru i wypływa przez utworzoną szczeknę. Część potoku zastyga w szczelinie i tworzy mur, idący w kierunku promienia od środka krateru. W starych form acy ach trafiają się szczątki oddawna wygasłych wulkanów. Podczas gdy okruchowy mate-ryał stożka został przez późniejsze działanie wód rozmyty, twarda lawa oparła się zniszczeniu. Dlatego też takie ruiny wulkanów składają się zazwyczaj z jądra law^Ty zastygłej w głębi krateru i promienistych murów. Ciekawym przykładem takiej ruiny są pagórki Euganejskie w pobliżu Padwy (Monte Yenda). Lawa wulkanów tworzy rozległe ławice, potoki, a niekiedy kopuły i bochny. Nowsze lawy, zwłaszcza bazaltowe, są bardzo płynne, łatwo rozlewają się w obszerne przestrzenie; przeci-wmie lawy trachytowe są gęste i lepkie, nie odpływają daleko