plik

Po wyroku TK: dobrowolne alimenty

też uprawniają do renty rodzinnej

prenumerata

UBEZPIECZENIA

i ŚWIADCZENIA

gazetaprawna.pl

Czwartek

12 czerwca 2014

nr 113 (3754)

Jeżeli ZUS odmówił tego świadczenia decyzją, to były małżonek może

wnieść skargę o wznowienie postępowania.

Termin i tryb będzie zależał od tego, czy wcześniej składał odwołanie, czy nie

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna może być przyznana m.in.

rozwiedzionemu małżonkowi, który w dniu

śmierci współmałżonka miał ustalone prawo

do alimentów z jego strony. Do niedawna obo-

wiązywał przepis, który wymagał, aby prawo

to było stwierdzone wyrokiem sądu lub ugodą

sądową. Został on jednak wyrokiem Trybu-

nału Konstytucyjnego z 13 maja uznany za

sprzeczny z Konstytucją RP.

Także po rozwodzie

Rentę rodzinną mogą uzyskać członkowie

rodziny osoby zmarłej, tj. m.in. dzieci własne

zmarłego, rodzice, rodzeństwo oraz wdowa lub

wdowiec. Każdy z nich musi spełnić określone

warunki przewidziane w ustawie o emerytu-

rach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Prawo do renty rodzinnej może nabyć rów-

nież rozwiedziony małżonek, który spełnia

warunki przyznania tego świadczenia wy-

magane od wdowy lub wdowca, tj.:

■

w chwili śmierci współmałżonka osiągnął

wiek 50 lat lub był wtedy częściowo lub

całkowicie niezdolny do pracy lub

■

jeden z wymienionych wyżej warunków

spełnił w okresie nie dłuższym niż 5 lat od

daty śmierci małżonka lub od zaprzestania

wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeń-

stwa uprawnionych do renty rodzinnej, lub

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci

się w szkole – 18. roku życia, lub

■

sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowi-

cie niezdolnym do pracy, uprawnionym

do renty rodzinnej.

Dodatkowym warunkiem, jaki musi spełnić

rozwiedziony małżonek ubiegający się o ren-

tę rodzinną, jest posiadanie w dniu śmierci

współmałżonka prawa do alimentów z jego

strony. Obowiązujący w tym zakresie przepis

był dość restrykcyjny i wymagał, aby ustalenie

to nastąpiło w drodze wyroku sądu lub ugody

sądowej. W przeciwnym razie ZUS odmawiał

przyznania renty rodzinnej. Jedna z osób,

która otrzymała taką decyzję odmowną, po

wyczerpaniu drogi odwoławczej złożyła skar-

gę konstytucyjną. Domagała się w niej uzna-

nia przepisu za niezgodny z Konstytucją RP.

Trybunał innego zdania

TK 13 maja 2014 r., rozpatrując złożoną skargę,

orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej

w zakresie, w jakim uzależnia prawo mał-

żonki rozwiedzionej do renty rodzinnej od

wymogu posiadania w dniu śmierci męża

prawa do alimentów z jego strony ustalonych

wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest

niezgodny z Konstytucją RP.

W komunikacie wydanym po rozprawie try-

bunał podkreślił, że zakwestionowana regulacja

nie uwzględniała tego, że obowiązek alimen-

tacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

może być realizowany dobrowolnie, bez potrze-

by występowania na drogę sądową. Zdaniem

trybunału ustawodawca powinien promować

dobrowolne realizowanie obowiązku alimen-

tacyjnego przez małżonków rozwiedzionych,

a nie zmuszać ich do występowania na drogę

sądową, jak czynił to zakwestionowany przepis.

Z komunikatu wydanego po wyroku TK wy-

nika, że potwierdzeniem prawa do alimen-

tów może być nie tylko orzeczenie lub ugoda

sądowa, lecz także umowa. Może ona być za-

warta w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu

może świadczyć to, że alimenty były faktycznie

uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego

śmierci na rzecz osoby uprawnionej.

Wyrok TK został ogłoszony 26 maja 2014 r.

i od tego dnia obowiązuje. Jego wejście w ży-

cie oznacza, że utracił moc art. 70 ust. 3 usta-

wy emerytalnej w zakresie zakwestionowa-

nym przez trybunał. Ustawodawca podejmie

zapewne próbę nowelizacji tego przepisu,

uwzględniając kierunki działań wyznaczo-

ne przez trybunał. Trudno jednak na razie

ocenić, jak szybko to nastąpi. Nie wiadomo

też jeszcze obecnie, jaki tryb postępowania

przyjmie ZUS w stosunku do bieżąco wpływa-

jących spraw, a w szczególności w jaki sposób

rozwiedziony małżonek będzie mógł udo-

kumentować fakt realizowania obowiązku

alimentacyjnego w sytuacji, gdy obowiązek

ten nie był stwierdzony przez sąd.

Jeden miesiąc lub trzy

Wejście w życie wyroku trybunału rzutuje

również na dotychczasowe sprawy załatwio-

ne przez ZUS negatywnie z tego powodu, że

rozwiedziony małżonek nie udowodnił, iż

w dniu śmierci współmałżonka miał usta-

lone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do

alimentów z jego strony.

W przypadku gdy od negatywnej decyzji zo-

stało złożone odwołanie i postępowanie przed

sądem powszechnym zakończyło się wyda-

niem prawomocnego wyroku, osoba, która

chciałaby obecnie uzyskać prawo do renty

rodzinnej, powinna złożyć skargę o wznowie-

nie postępowania do sądu, który wydał ten

wyrok. Musi to zrobić w terminie 3 miesięcy

od dnia ogłoszenia wyroku TK.

Znacznie krótszy termin na zgłoszenie swoje-

go żądania mają osoby, które nie odwołały się od

niekorzystnej decyzji ZUS odmawiającej prawa

do renty rodzinnej. Jeśli od doręczenia tej decy-

zji nie minęło więcej niż 5 lat, mają one miesiąc

od dnia wejścia w życie (ogłoszenia) wyroku TK

na wystąpienie do ZUS ze skargą o wznowienie

postępowania. W związku z tym, że ogłoszenie

wyroku miało miejsce 26 maja 2014 r., ostatnim

dniem, w którym będzie można wystąpić z ta-

kim żądaniem jest 26 czerwca 2014 r.

W wyniku złożenia skargi o wznowienie

postępowania ZUS wyda nową decyzję, w któ-

rej przyzna rentę rodzinną, oczywiście przy

założeniu, że zostały spełnione wszystkie

inne wymagane warunki. Prawo do świad-

czenia będzie mogło być przyznane nie wcze-

śniej niż od dnia ogłoszenia wyroku trybu-

nału z 13 maja 2014 r., tj. od 26 maja 2014 r.

Podstawa prawna

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2014 r.

(sygn. akt SK 61/13, Dz.U. z 2014 r. poz. 683).

Art. 65–67 oraz art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emery-

turach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Ubezpieczony zwróci świadczenie, nawet gdy nie wiedział,

że dowody były fałszywe

Nienależnie pobrany zasiłek

czy emeryturę

trzeba oddać wraz z odsetkami. Nie pomoże argument, że to płatnik

spowodował ich wypłatę, przedstawiając nieprawdziwe dokumenty lub zeznania

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

Zasady zwrotu nienależnie pobranych świad-

czeń określają przepisy ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa

systemowa). W myśl art. 84 ust. 1 tej ustawy

osoba, która pobrała nienależne świadczenie

z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana

do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wyso-

kości i na zasadach określonych przepisami

prawa cywilnego. Zbliżona regulacja zawarta

jest w art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach

i rentach z FUS.

Zaznaczyć należy, że nienależnie pobra-

ne świadczenie podlega zwrotowi w kwocie

brutto, czyli obejmuje kwotę świadczenia

faktycznie wypłaconego osobie pobierającej

świadczenie, zwiększoną o kwotę podatku

dochodowego od osób fi zycznych odprowa-

dzaną przez organ rentowy.

Osoba, która świadomie wprowadziła

w błąd organ rentowy (np. przedstawiając

fałszywe zeznania świadków, zaświadczenia,

świadectwa pracy, czy składając sfałszowa-

ne zaświadczenia lekarskie), zobowiązana

jest do zwrotu świadczenia przyznanego lub

wypłaconego w związku z tym błędem. Przy-

kładem takiej sytuacji będzie złożenie fałszy-

wych zeznań co do okresu zatrudnienia lub

posłużenie się oświadczeniami świadków,

które były nieprawdziwe.

Podobnie wypowiadał się w tym zakresie

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 kwietnia 2000 r.

(sygn. akt II UKN 500/99, OSNP 2001/20/623).

W praktyce wątpliwości budzi, czy osoba po-

sługująca się w celu uzyskania świadczenia

z ZUS nieprawdziwymi zeznaniami lub fał-

szywymi dokumentami musi mieć świado-

mość, że są one niezgodne z prawdą.

Rozstrzygając tę kwestię na gruncie obo-

wiązku zwrotu rent i emerytur, Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 2 lutego 2011 r. (sygn.

akt I UK 300/10, OSNP 2012/7–8/96) stwier-

dził wyraźnie, że przyznanie i wypłacenie

świadczenia na podstawie fałszywych doku-

mentów jest traktowane odrębnie od świa-

domego wprowadzenia organu rentowego

w błąd przez osobę pobierającą świadczenia,

więc przyznanie lub wypłacenie świadcze-

nia na podstawie fałszywych dokumentów

rodzi obowiązek zwrotu pobranego świad-

czenia także w razie braku świadomości

świadczeniobiorcy co do fałszywości tych

dokumentów.

Zatem dla powstania obowiązku zwrotu

w przypadku złożenia nieprawdziwych ze-

znań lub przedłożenia fałszywych dokumen-

tów wystarczające jest samo ich wypłacenie

na tej podstawie, nawet bez wiedzy i świa-

domości osoby pobierającej świadczenia,

że w ten sposób ZUS zostaje wprowadzony

w błąd. Tak samo wskazywał Sąd Apelacyjny

w Łodzi w wyroku z 6 lutego 2014 r. (sygn. akt

III AUa 754/13). Pogląd ten można zastosować

także do innych świadczeń, np. zasiłku cho-

robowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

Oznacza to, że obowiązek zwrotu nienależnie

pobranego świadczenia ma szeroki zakres

i nawet brak świadomości świadczeniobior-

cy, że posłużył się fałszywymi dowodami, nie

uchroni go od obowiązku zwrotu do ZUS nie-

należnie otrzymanych kwot.

Istotne jest także, że ubezpieczony, któ-

remu przyznano i wypłacono świadczenie

z ubezpieczenia społecznego na podstawie

fałszywych dokumentów lub w efekcie świa-

domego wprowadzenia w błąd organu ren-

towego, nie może skutecznie bronić się za-

rzutem, że to płatnik składek spowodował

wypłatę tego świadczenia. Tak wskazywał

Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2012 r.

(sygn. akt I UK 194/11).

Możliwość żądania przez ZUS zwrotu nie-

należnie wypłaconych świadczeń jest ogra-

niczona czasowo. Wskazuje na to art. 84

ust. 3 ustawy systemowej, według którego

nie można żądać zwrotu kwot nienależnie

pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecz-

nych za okres dłuższy niż ostatnie 12 mie-

sięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia

zawiadomiła organ wypłacający świadczenia

o zajściu okoliczności powodujących ustanie

prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich

wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal

wypłacane, a w pozostałych przypadkach

– za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Prze-

pis nie precyzuje jednak, od kiedy liczyć te

terminy, co wywołuje wątpliwości. W orzecz-

nictwie sądowym ostatecznie przyjęto jed-

nak, że okresy te należy liczyć od daty wy-

dania decyzji zobowiązującej do zwrotu tego

świadczenia.

Podstawa prawna

Art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Po wyroku TK: dobrowolne alimenty

też uprawniają do renty rodzinnej

prenumerata

gazetaprawna.pl

Czwartek

12 czerwca 2014

nr 113 (3754)

Jeżeli ZUS odmówił tego świadczenia decyzją, to były małżonek może

wnieść skargę o wznowienie postępowania.

Termin i tryb będzie zależał od tego, czy wcześniej składał odwołanie, czy nie

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna może być przyznana m.in.

rozwiedzionemu małżonkowi, który w dniu

śmierci współmałżonka miał ustalone prawo

do alimentów z jego strony. Do niedawna obo-

wiązywał przepis, który wymagał, aby prawo

to było stwierdzone wyrokiem sądu lub ugodą

sądową. Został on jednak wyrokiem Trybu-

nału Konstytucyjnego z 13 maja uznany za

sprzeczny z Konstytucją RP.

Także po rozwodzie

Rentę rodzinną mogą uzyskać członkowie

rodziny osoby zmarłej, tj. m.in. dzieci własne

zmarłego, rodzice, rodzeństwo oraz wdowa lub

wdowiec. Każdy z nich musi spełnić określone

warunki przewidziane w ustawie o emerytu-

rach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Prawo do renty rodzinnej może nabyć rów-

nież rozwiedziony małżonek, który spełnia

warunki przyznania tego świadczenia wy-

magane od wdowy lub wdowca, tj.:

■

w chwili śmierci współmałżonka osiągnął

wiek 50 lat lub był wtedy częściowo lub

całkowicie niezdolny do pracy lub

■

jeden z wymienionych wyżej warunków

spełnił w okresie nie dłuższym niż 5 lat od

daty śmierci małżonka lub od zaprzestania

wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeń-

stwa uprawnionych do renty rodzinnej, lub

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym małżonku,

które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci

się w szkole – 18. roku życia, lub

■

sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowi-

cie niezdolnym do pracy, uprawnionym

do renty rodzinnej.

Dodatkowym warunkiem, jaki musi spełnić

rozwiedziony małżonek ubiegający się o ren-

tę rodzinną, jest posiadanie w dniu śmierci

współmałżonka prawa do alimentów z jego

strony. Obowiązujący w tym zakresie przepis

był dość restrykcyjny i wymagał, aby ustalenie

to nastąpiło w drodze wyroku sądu lub ugody

sądowej. W przeciwnym razie ZUS odmawiał

przyznania renty rodzinnej. Jedna z osób,

która otrzymała taką decyzję odmowną, po

wyczerpaniu drogi odwoławczej złożyła skar-

gę konstytucyjną. Domagała się w niej uzna-

nia przepisu za niezgodny z Konstytucją RP.

Trybunał innego zdania

TK 13 maja 2014 r., rozpatrując złożoną skargę,

orzekł, że art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej

w zakresie, w jakim uzależnia prawo mał-

żonki rozwiedzionej do renty rodzinnej od

wymogu posiadania w dniu śmierci męża

prawa do alimentów z jego strony ustalonych

wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest

niezgodny z Konstytucją RP.

W komunikacie wydanym po rozprawie try-

bunał podkreślił, że zakwestionowana regulacja

nie uwzględniała tego, że obowiązek alimen-

tacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

może być realizowany dobrowolnie, bez potrze-

by występowania na drogę sądową. Zdaniem

trybunału ustawodawca powinien promować

dobrowolne realizowanie obowiązku alimen-

tacyjnego przez małżonków rozwiedzionych,

a nie zmuszać ich do występowania na drogę

sądową, jak czynił to zakwestionowany przepis.

Z komunikatu wydanego po wyroku TK wy-

nika, że potwierdzeniem prawa do alimen-

tów może być nie tylko orzeczenie lub ugoda

sądowa, lecz także umowa. Może ona być za-

warta w sposób dorozumiany, a o jej istnieniu

może świadczyć to, że alimenty były faktycznie

uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego

śmierci na rzecz osoby uprawnionej.

Wyrok TK został ogłoszony 26 maja 2014 r.

i od tego dnia obowiązuje. Jego wejście w ży-

cie oznacza, że utracił moc art. 70 ust. 3 usta-

wy emerytalnej w zakresie zakwestionowa-

nym przez trybunał. Ustawodawca podejmie

zapewne próbę nowelizacji tego przepisu,

uwzględniając kierunki działań wyznaczo-

ne przez trybunał. Trudno jednak na razie

ocenić, jak szybko to nastąpi. Nie wiadomo

też jeszcze obecnie, jaki tryb postępowania

przyjmie ZUS w stosunku do bieżąco wpływa-

jących spraw, a w szczególności w jaki sposób

rozwiedziony małżonek będzie mógł udo-

kumentować fakt realizowania obowiązku

alimentacyjnego w sytuacji, gdy obowiązek

ten nie był stwierdzony przez sąd.

Jeden miesiąc lub trzy

Wejście w życie wyroku trybunału rzutuje

również na dotychczasowe sprawy załatwio-

ne przez ZUS negatywnie z tego powodu, że

rozwiedziony małżonek nie udowodnił, iż

w dniu śmierci współmałżonka miał usta-

lone wyrokiem lub ugodą sądową prawo do

alimentów z jego strony.

W przypadku gdy od negatywnej decyzji zo-

stało złożone odwołanie i postępowanie przed

sądem powszechnym zakończyło się wyda-

niem prawomocnego wyroku, osoba, która

chciałaby obecnie uzyskać prawo do renty

rodzinnej, powinna złożyć skargę o wznowie-

nie postępowania do sądu, który wydał ten

wyrok. Musi to zrobić w terminie 3 miesięcy

od dnia ogłoszenia wyroku TK.

Znacznie krótszy termin na zgłoszenie swoje-

go żądania mają osoby, które nie odwołały się od

niekorzystnej decyzji ZUS odmawiającej prawa

do renty rodzinnej. Jeśli od doręczenia tej decy-

zji nie minęło więcej niż 5 lat, mają one miesiąc

od dnia wejścia w życie (ogłoszenia) wyroku TK

na wystąpienie do ZUS ze skargą o wznowienie

postępowania. W związku z tym, że ogłoszenie

wyroku miało miejsce 26 maja 2014 r., ostatnim

dniem, w którym będzie można wystąpić z ta-

kim żądaniem jest 26 czerwca 2014 r.

W wyniku złożenia skargi o wznowienie

postępowania ZUS wyda nową decyzję, w któ-

rej przyzna rentę rodzinną, oczywiście przy

założeniu, że zostały spełnione wszystkie

inne wymagane warunki. Prawo do świad-

czenia będzie mogło być przyznane nie wcze-

śniej niż od dnia ogłoszenia wyroku trybu-

nału z 13 maja 2014 r., tj. od 26 maja 2014 r.

Podstawa prawna

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2014 r.

(sygn. akt SK 61/13, Dz.U. z 2014 r. poz. 683).

Art. 65–67 oraz art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emery-

turach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Ubezpieczony zwróci świadczenie, nawet gdy nie wiedział,

że dowody były fałszywe

Nienależnie pobrany zasiłek czy emeryturę

trzeba oddać wraz z odsetkami. Nie pomoże argument, że to płatnik

spowodował ich wypłatę, przedstawiając nieprawdziwe dokumenty lub zeznania

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

Zasady zwrotu nienależnie pobranych świad-

czeń określają przepisy ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa

systemowa). W myśl art. 84 ust. 1 tej ustawy

osoba, która pobrała nienależne świadczenie

z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana

do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wyso-

kości i na zasadach określonych przepisami

prawa cywilnego. Zbliżona regulacja zawarta

jest w art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach

i rentach z FUS.

Zaznaczyć należy, że nienależnie pobra-

ne świadczenie podlega zwrotowi w kwocie

brutto, czyli obejmuje kwotę świadczenia

faktycznie wypłaconego osobie pobierającej

świadczenie, zwiększoną o kwotę podatku

dochodowego od osób fi zycznych odprowa-

dzaną przez organ rentowy.

Osoba, która świadomie wprowadziła

w błąd organ rentowy (np. przedstawiając

fałszywe zeznania świadków, zaświadczenia,

świadectwa pracy, czy składając sfałszowa-

ne zaświadczenia lekarskie), zobowiązana

jest do zwrotu świadczenia przyznanego lub

wypłaconego w związku z tym błędem. Przy-

kładem takiej sytuacji będzie złożenie fałszy-

wych zeznań co do okresu zatrudnienia lub

posłużenie się oświadczeniami świadków,

które były nieprawdziwe.

Podobnie wypowiadał się w tym zakresie

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 kwietnia 2000 r.

(sygn. akt II UKN 500/99, OSNP 2001/20/623).

W praktyce wątpliwości budzi, czy osoba po-

sługująca się w celu uzyskania świadczenia

z ZUS nieprawdziwymi zeznaniami lub fał-

szywymi dokumentami musi mieć świado-

mość, że są one niezgodne z prawdą.

Rozstrzygając tę kwestię na gruncie obo-

wiązku zwrotu rent i emerytur, Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 2 lutego 2011 r. (sygn.

akt I UK 300/10, OSNP 2012/7–8/96) stwier-

dził wyraźnie, że przyznanie i wypłacenie

świadczenia na podstawie fałszywych doku-

mentów jest traktowane odrębnie od świa-

domego wprowadzenia organu rentowego

w błąd przez osobę pobierającą świadczenia,

więc przyznanie lub wypłacenie świadcze-

nia na podstawie fałszywych dokumentów

rodzi obowiązek zwrotu pobranego świad-

czenia także w razie braku świadomości

świadczeniobiorcy co do fałszywości tych

dokumentów.

Zatem dla powstania obowiązku zwrotu

w przypadku złożenia nieprawdziwych ze-

znań lub przedłożenia fałszywych dokumen-

tów wystarczające jest samo ich wypłacenie

na tej podstawie, nawet bez wiedzy i świa-

domości osoby pobierającej świadczenia,

że w ten sposób ZUS zostaje wprowadzony

w błąd. Tak samo wskazywał Sąd Apelacyjny

w Łodzi w wyroku z 6 lutego 2014 r. (sygn. akt

III AUa 754/13). Pogląd ten można zastosować

także do innych świadczeń, np. zasiłku cho-

robowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

Oznacza to, że obowiązek zwrotu nienależnie

pobranego świadczenia ma szeroki zakres

i nawet brak świadomości świadczeniobior-

cy, że posłużył się fałszywymi dowodami, nie

uchroni go od obowiązku zwrotu do ZUS nie-

należnie otrzymanych kwot.

Istotne jest także, że ubezpieczony, któ-

remu przyznano i wypłacono świadczenie

z ubezpieczenia społecznego na podstawie

fałszywych dokumentów lub w efekcie świa-

domego wprowadzenia w błąd organu ren-

towego, nie może skutecznie bronić się za-

rzutem, że to płatnik składek spowodował

wypłatę tego świadczenia. Tak wskazywał

Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2012 r.

(sygn. akt I UK 194/11).

Możliwość żądania przez ZUS zwrotu nie-

należnie wypłaconych świadczeń jest ogra-

niczona czasowo. Wskazuje na to art. 84

ust. 3 ustawy systemowej, według którego

nie można żądać zwrotu kwot nienależnie

pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecz-

nych za okres dłuższy niż ostatnie 12 mie-

sięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia

zawiadomiła organ wypłacający świadczenia

o zajściu okoliczności powodujących ustanie

prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich

wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal

wypłacane, a w pozostałych przypadkach

– za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Prze-

pis nie precyzuje jednak, od kiedy liczyć te

terminy, co wywołuje wątpliwości. W orzecz-

nictwie sądowym ostatecznie przyjęto jed-

nak, że okresy te należy liczyć od daty wy-

dania decyzji zobowiązującej do zwrotu tego

świadczenia.

Podstawa prawna

Art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-

pieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 138 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: johnprctorbob@gmail.com

1 / 4

świadczenia

Dziennik Gazeta Prawna, 12 czerwca 2014 nr 113 (3754)

gazetaprawna.pl

CYKL: WĄTPLIWOŚCI W ZASIŁKACH

Czy kwotę wolną od potrąceń z zasiłków

można obliczać proporcjonalnie

PrObLem

Wynagrodzenie pracownika jest obciążone zajęciem komorniczym

niealimentacyjnym. Opiewa ono na znaczną kwotę, wobec czego

pracodawca dokonywał dotychczas potrąceń w wartościach

maksymalnych ustalonych limitów. Pracownik jest zatrudniony

w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem niezmiennym

od dwóch lat w wysokości 1800 zł brutto. Pracodawca 30 maja 2014 r.

wręczył pracownikowi wypowiedzenie umowy. Okres wypowiedzenia

w przypadku tego pracownika wynosi dwa tygodnie, wobec czego

ostatnim dniem trwania umowy o pracę będzie 14 czerwca 2014 r.

Pracownik w czerwcu nie pojawił się w pracy. Usprawiedliwił

nieobecność, wysyłając pocztą do pracodawcy zaświadczenie o czasowej

niezdolności do pracy obejmujące okres od 1 do 14 czerwca włącznie.

Ponieważ w bieżącym roku wykorzystał już uprawnienia przewidziane

w art. 92 kodeksu pracy, czyli 33 dni wynagrodzenia chorobowego, to

za ten okres przysługuje mu zasiłek. Pracodawca jest uprawniony do

wypłaty zasiłków. Jak w takim przypadku dokonać potrącenia z zasiłku

chorobowego tego pracownika? Czy kwotę wolną od potrąceń ustala się

w stałej miesięcznej wysokości jak w przypadku wynagrodzenia za pracę?

Czy jednak należy ustalić ją proporcjonalnie do liczby dni, za które

przysługuje ubezpieczonemu zasiłek?

Ustawa z 17 listopada 1964 r.

– Kodeks postępowania cy-

wilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 101 ze zm.) w art. 833

ust. 5 w przypadku koniecz-

ności dokonania potrącenia

ze świadczeń pieniężnych

przysługujących z ubezpie-

czenia społecznego w razie

choroby i macierzyństwa

odsyła płatników do przepi-

sów o zaopatrzeniu emery-

talnym pracowników i ich

rodzin. Wobec czego zasad

dokonywania potrąceń z za-

siłków należy szukać w prze-

pisach ustawy z 17 grudnia

1998 r. o emeryturach i ren-

tach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych. W art. 139–144

zawarto ogólne zasady i kolej-

ność dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych.

W myśl przepisów można

potrącić z zasiłku chorobo-

wego (a także opiekuńczego,

macierzyńskiego oraz świad-

czenia rehabilitacyjnego)

60 proc. wartości zasiłku przy

egzekucji świadczeń alimen-

tacyjnych na mocy tytułu

wykonawczego oraz 25 proc.

świadczenia w przypadku in-

nych potrąceń. Ponadto wy-

sokość potrącenia ustala się

od kwoty świadczenia przed

odliczeniem miesięcznej za-

liczki na podatek dochodo-

wy od osób fizycznych oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne. Zatem od kwo-

ty brutto tego świadczenia.

Samego potrącenia dokonuje

się po odjęciu podatku oraz

składki na ubezpieczenie

zdrowotne.

W przepisach ustalono rów-

nież kwotę wolną od potrąceń,

która dla należności alimenta-

cyjnych oraz niealimentacyj-

nych jest jednakowa i wynosi

50 proc. najniższej emerytu-

ry. W ustawie określono tak-

że wysokość najniższej eme-

rytury, która po waloryzacji

od 1 marca 2014 r. wynosi

844,45 zł. Przepisy nie wska-

zują, aby w przypadku zasił-

ku za część miesiąca stosować

kwotę wolną proporcjonalnie.

CO móWIĄ PrZePISY

Zakład Ubezpieczeń Społecz-

nych udostępnia w swoich

zasobach informacje o tym,

jakie należności można po-

trącić z zasiłku oraz jaka jest

kwota wolna od potrąceń.

W zasadzie ZUS na swoich

stronach podaje te same in-

formacje które można zna-

leźć w ustawie o emeryturach

i rentach będącej podstawą

do dokonywania potrąceń

ze świadczeń pieniężnych

z ubezpieczenia społecznego.

Nie ma natomiast informacji

czy kwotę wolną od potrąceń

należy przeliczać proporcjo-

nalnie do ilości dni, za które

zasiłek przysługuje. Telefo-

niczna konsultacja z infoli-

nią ZUS pozwoliła na usta-

lenie, że zmniejszanie kwoty

wolnej od potrąceń propor-

cjonalnie do liczby dni zasił-

kowych jest zalecany przez

ZUS i wynika z wewnętrz-

nych uregulowań zakładu,

nigdzie niepublikowanych.

Potwierdził to również kon-

sultant ze strony ZUS pod-

czas rozmowy przez czat udo-

stępniony na stronie głównej

zakładu. Zalecił, aby zwrócić

się na piśmie do terenowej

jednostki ZUS o szczegółowe

wyjaśnienie.

Izba Komornicza, do któ-

rej również zwrócono się

z zapytaniem w tej spra-

wie, zaleca postępowanie

zgodne z obowiązującymi

przepisami, czyli stosowa-

nie kwoty wolnej w pełnej

wysokości, bez jej proporcjo-

nalnego obniżania. Pracow-

nik izby dodał przy okazji,

że komornik jest osobą, któ-

ry ma za zadanie wykonać

orzeczenie sądu czy inny ty-

tuł wykonawczy oraz zna-

leźć majątek dłużnika i nie

jest jego zadaniem badanie

prawidłowości dokonywa-

nia potrąceń z wynagrodzeń

czy zasiłków. Zatem nie jest

władny do wydawania opi-

nii w sprawie, choć sugeruje

działanie zgodne z ustawa-

mi dotyczącymi tego zagad-

nienia.

Marta Nowakowicz-JaNkowiak

ekspert od wynagrodzeń

Brak jednoznaczności, różna praktyka

otrącenia z zasiłków są kłopotliwe.

Brak jednoznacznych przepisów

powoduje rozbieżności przy obliczaniu

kwoty wolnej. Zwłaszcza jeśli pracownicy

tylko przez część miesiąca przebywają na

zasiłku chorobowym czy mają wypłacony

zasiłek z tytułu opieki nad chorym dziec-

kiem. Albowiem gdy kwoty tych świadczeń

są stosunkowo niewielkie, na granicy kwoty

wolnej od potrąceń, to powstaje problem,

czy kwotę wolną dzielić proporcjonalnie

do okresu, za jaki świadczenie przysługuje.

Kwestia ta jest bardzo często poruszana

na branżowych forach internetowych,

a burzliwe dyskusje rzadko prowadzą do

konsensusu, wobec czego każdy specjalista

robi to tak, jak się kiedyś nauczył lub jak

nakazuje praktyka, która jest stosowana w

jego zakładzie pracy. W przypadku zmniej-

szenia kwoty wolnej proporcjonalnie można

potrącić pracownikowi wyższą kwotę

na rzecz komornika czy innego organu

egzekucyjnego, a tym samym zmniejszyć

kwotę, jaka wpłynie na konto pracownika.

Pracownik, który otrzyma niższą wypłatę,

może zwrócić się do pracodawcy o wskaza-

nie sposobu obliczenia swojej pensji oraz

poprosić o podanie podstawy obliczeń. Jak

jednak wówczas pracodawca wyjaśni

pracownikowi, że pozbawił go części

wynagrodzenia?

Wobec braku przepisów szczegółowych

w sprawie ustalania proporcjonalnego

kwoty wolnej w przypadku wypłaty zasił-

ków za część miesiąca uważam, że nie-

właściwe jest dzielenie proporcjonalne.

Pomimo że nie brak logiki w tym sposobie

liczenia – wynagrodzenie – czyli własność,

majątek pracownika podlega ochronie

prawnej i może być ograniczona tylko

w drodze ustawy. Skoro brak przepisów, to

kwotę wolną od potrąceń z zasiłków winno

się stosować w stałej wysokości bez względu

na okres, jakiego dotyczy, analogicznie jak

przy obliczaniu potrąceń z wynagrodzenia

za pracę.

JoaNNa Śliwińska

radca prawny

Wytyczne ZUS nie są źródłem prawa

rzepisy nie rozstrzygają problemu

opisanego w przykładzie. Ustawa

mająca zastosowanie w tym wypadku

– ustawa o emeryturach i rentach z Fundu-

szu Ubezpieczeń Społecznych (art. 139–144)

– określa jedynie ogólne zasady potrącania

należności ze świadczeń z ubezpieczeń

społecznych. Nie przewidziano szczegóło-

wych reguł dla zagadnienia, czy kwotę

zasiłku chorobowego wolną od potrąceń

oblicza się proporcjonalnie do dni, za które

on przysługuje, czy też stosuje się ją w pełnej

wysokości. Opinie praktyków są na ten temat

rozbieżne. Wydaje się jednak, że większość

przychyla się do stanowiska, że kwota wolna

powinna zostać zmniejszona stosownie do

liczby dni, za które przysługuje np. zasiłek

chorobowy lub macierzyński. W przeciwnym

bowiem wypadku kwota potrącana zazwy-

czaj jest niewielka. Taka opinia nie znajduje

jednak potwierdzenia w przepisach.

W przypadku wątpliwości dotyczących sto-

sowania prawa ubezpieczeń społecznych

należy jednak pamiętać o konsekwencjach,

jakie grożą płatnikowi za nieprawidłowe

przeprowadzenie rozliczeń. Nawet uzy-

skanie opinii o proporcjonalnym oblicza-

niu kwoty wolnej poprzez infolinię ZUS

lub osobiście w oddziale nie gwarantu-

je, że takie rozwiązanie jest prawidłowe.

Warto zauważyć, że wspomniane we-

wnętrzne uregulowania ZUS nie stano-

wią źródła prawa. Są to jedynie wytyczne

dla pracowników, wydawane w celu ujed-

nolicenia praktyki orzeczniczej. W każdej

chwili mogą zostać uchylone lub zmienio-

ne. Nie jest również możliwe powoływanie

się na te zasady w trakcie np. postępowa-

nia sądowego. Niestety, w sprawie doty-

czącej potrącania należności ze świadczeń

z ubezpieczeń społecznych przedsiębiorca

nie może wystąpić do ZUS o wydanie indy-

widualnej interpretacji. Uprawnienie takie

przysługuje tylko w stosunku do przepi-

sów, z których wynika obowiązek opłaca-

nia składek.

Pracownik wynagradzany stawką zasadniczą w wysokości 1800 zł brutto prze-
bywa na zwolnieniu lekarskim w okresie od 1 do 14 czerwca 2014 r. wykorzystał
już wcześniej 33-dniowy okres wynagrodzenia określonego w art. 92 kodeksu
pracy, więc za ten czas otrzyma zasiłek chorobowy. Po tym terminie umowa
rozwiązuje się.
Podstawa zasiłku wynosi 1800 zł – 13,71 proc.= 1553,22 zł.
zasiłek chorobowy 80 proc. za 1 dzień to 1553,22 zł/30 x 80 proc. = 41,42 zł.
zasiłek za czerwiec 2014 r. wyniesie 41,42 zł x 14 dni = 579,88 zł.
Ponieważ wynagrodzenie i inne należności pracownika są zajęte przez komor-
nika w związku ze sprawą niedotyczącą alimentów, zasiłek chorobowy podlega

zajęciu. zgodnie z przepisami można pracownikowi potrącić maksymalnie
25 proc. zasiłku brutto przy jednoczesnym zachowaniu kwoty wolnej, która
wynosi 422,23 zł.
obliczenie maksymalnej kwoty potrącenia:
zasiłek brutto 579,88 zł x 25 proc. = 144,97 zł.
weryfikacja kwoty wolnej:
zasiłek brutto 579,88 zł minus podatek 140 zł = 439,88 zł.
różnica między zasiłkiem netto a kwotą wolną: 439,88 zł – 422,23 zł = 17,65 zł.

wobec czego nie można potrącić pracownikowi więcej niż 17,65 zł.

STAnOWISKO ZuS

ZdAnIem

eKSPerTóW

PrZYKŁAd

nASZA rAdA

W obecnym stanie prawnym bezpiecz-

niej jest stosować kwotę wolną od

potrąceń z zasiłków w całości, bez pro-

porcjonalnego obniżania. Tak bowiem

mogą to robić jedynie płatnicy, którzy

otrzymali z ZUS indywidualną inter-

pretację wyrażającą zgodę na obliczanie

proporcją kwoty wolnej od potrąceń.

oprac. m.n.J.