1

Tomasz Kubacki

GNOSTYCYZM ANTYCZNY

A WSPÓŁCZESNA NEOGNOZA,

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE

Poznań 2007

2

Bibliografia

1. Dobroczyński

Bartłomiej,

Spadkobiercy gnostyków?, w: Kontrapunkt. Magazyn

Kulturalny Tygodnika Powszechnego, 10/1996, wersja
internetowa, www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/10/
dobro.html

2. Fels Bożena,

Jezus Chrystus dawcą wody żywej – chrześcijańska refleksja

na temat New Age,
www.psychomanipulacja.pl/sektyifakty/17/jezus-
chrystus-dawca-wody-zywej.htm

3. Kelly John N.D.,

Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988

4. Klecel Marek,

Gnoza współczesna i odwieczne zło, w: Zło w świecie.

Kolekcja Communio, nr 7, Poznań 1992.

5. Myszor W.,

Gnoza: w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, wersja

internetowa, www.kul.lublin.pl/efk/pdf/g/gnoza.pdf

6. Osório Gonęalves

Teresa,

Klucz do zrozumienia Nowej Ery, w: L'Osserwator

Romano, nr 3/1999, w: www.sekty.net/?
n_id=210&P=0

7. Quispel Gilles,

Gnoza, Warszawa 1988.

8. Sareło Zbigniew,

Feminizm, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, wersja

internetowa, www.kul.lublin.pl/efk/pdf/f/feminizm.pdf

9. Zwoliński Andrzej, Ekologizm, Kraków 1995.

3

Wstęp

Stolica Apostolska ogłosiła dokument "Jezus Chrystus dawcą wody żywej",

poświęcony nurtowi „New Age”. Ukazuje on ten popularny w dzisiejszej

kulturze kierunek jako fałszywą utopię. W starożytności, taką fałszywą utopią

była gnoza, próbująca dać zagubionemu człowiekowi pozorną nadzieję. Co

różni a w czym są podobne do siebie te dwa odległe w czasie spojrzenia na

człowieka, Boga i świat?

1. Gnostycyzm antyczny i współczesna neognoza

1.1 Gnostycyzm antyczny

Gnostycyzm uważany jest za jedną z najpotężniejszych sił działających

w środowisku Kościoła w II i III wieku. Jest to ruch religijny rozpadający się na

wiele sekt i szkół filozoficznych. Ojcowie Kościoła traktują gnostycyzm jako

chrześcijańską herezję, spowodowaną zafałszowaniem zdrowej nauki

apostolskiej przez pogańską filozofię, astrologię czy greckie religie misteryjne.

1

Wiadomo jednak, że gnostycyzm stanowił jeden z nurtów szerszego zjawiska,

jakim była gnoza.

Nazwa pochodzi od greckiego słowa

γνωσις

, czyli wiedza i oznacza

wiedzę o Bożych tajemnicach zastrzeżoną dla elity.

2

Obok chrześcijańskiego

gnostycyzmu istniała gnoza filozoficzna, bowiem pojęcie to znane jest i wy-

korzystywane w filozofii od czasów Heraklita, poprzez Platona, aż do

neoplatonizmu.

3

Istniała także gnoza żydowska, charakterystyczna dla późnego

judaizmu zwłaszcza o charakterze synkretycznym. Była wreszcie gnoza

pogańska, łącząca w sobie elementy neoplatońskie z wpływami kultów

1

Por. John N.D. Kelly, Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988, s. 28.

2

Por. W. Myszor, Gnoza: w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, wersja internetowa,
www.kul.lublin.pl/efk/pdf/g/gnoza.pdf

3

Por. Tamże.

4

misteryjnych. Wiele wskazuje na to, że gnoza może być uznana, za religię

powszechną

4

przejawiającą się w różnych poglądach, sektach i szkołach

filozoficznych, jednak zachowującą spójność podstawowych twierdzeń.

Gnoza jest mitycznym wyrazem doświadczenia samego siebie.

5

Podstawowe znaczenie ma w niej człowiek, który otrzymuje wiedzę,

zarezerwowaną dla nielicznych, pozwalającą mu odkryć w sobie element boski.

Gnoza jest zatem elitarna oraz ezoteryczna. Poza tym istotne znaczenie ma

w niej dualizm Boga i świata oraz ducha i materii. Gnostycki dualizm jest

ostatecznie próbą rozstrzygnięcia odwiecznego pytania człowieka o istnienie

zła. Rozstrzygnięcie to dokonuje się w dwojaki sposób: albo przez koncepcję

dwóch odwiecznych pierwiastków Dobra i Zła (manicheizm), albo poprzez

dewolucyjną teorię emanacji, której efektem jest zły materialny świat

(gnostycyzm). Gnoza oznacza także pesymizm w spojrzeniu na świat i czło-

wieka, bunt przeciw materialnej rzeczywistości i prawu moralnemu. Wreszcie

gnoza to pogląd o smaozbawieniu człowieka, który musi sobie przypomnieć

kim był na początku i powrócić do boskiej rzeczywistości.

1.2 Współczesna neognoza

Gnostycyzm starożytny nie wygasł wraz z końcem epoki. Stał się

źródłem, z którego czerpało wiele chrześcijańskich herezji, a także ruchów

religijnych i poglądów filozoficznych w późniejszych epokach. Także w na-

szych czasach teorie gnostyckie mają swych zwolenników i odradzają się

w różnych ruchach i sektach. Spadkobiercami gnozy starożytnej są między

innymi zwolennicy „New Age”, czyli „Nowej Ery”, zwanej także „Erą Wodnika”

lub ostatnio „Nową Duchowością”. Już sama wielość określeń może przywodzić

myśl, że nie mamy tu do czynienia z ruchem jednolitym, czy

4

Por. Gilles Quispel, Gnoza, Warszawa 1988, s. 59.

5

Por. Tamże, s. 76.

5

zinstytucjonalizowanym. I rzeczywiście tak jest. Jeśli próbujemy przyjrzeć się

bliżej różnym formom kultury, religijności, technik terapeutycznych i twór-

czości artystycznej, odwołującym się do symbolu „Nowej Ery” lub „Ery

Wodnika”, i chcemy dostrzec w nich wspólne elementy, doznajemy uczucia

zagubienia. Jest to bowiem swego rodzaju labirynt myśli, poglądów i koncepcji.

„New Age” jest w pełnym tego słowa znaczeniu i programowo synkretyzmem.

Pragnie połączyć w sobie różne religie, zarówno starożytne, jak i współczesne;

różne filozofie i duchowości. Próbuje również pozostać w zgodzie z osią-

gnięciami współczesnych nauk i stać się poglądem na wskroś nowoczesnym.

„New Age” nie mając żadnych struktur instytucjonalnych staje się współczesną

ideologią i proponuje nowy paradygmat.

6

Korzenie ruchu sięgają XIX-wiecznej teozofii i ezoteryki zachodniej,

natomiast rozpowszechnienie nowych idei rozpoczęło się w latach 60-tych

ubiegłego stulecia. Centralną ideą „New Age” jest astrologiczna teoria w myśl

której słońce zmienia znak zodiaku mniej więcej co 2169 lat. W naszych czasach

to przejście dokonuje się ze znaku Ryb do znaku Wodnika. Przez ideologów

„Nowej Ery” era Ryb, związana była z panowaniem chrześcijaństwa, które teraz

ustąpi miejsca nowej ogólnoświatowej religii „Ery Wodnika”. Nadchodząca

epoka ma być czasem wielkiej obfitości rozwoju i pokojowego współżycia ludzi

w harmonii z naturą, w przeciwieństwie do ery chrześcijańskiej

charakteryzującej się przemocą, nietolerancją i ciągłymi wojnami. Utopijna

ideologia „Ery Wodnika” zyskała w drugiej połowie XX wieku dużą

popularność. Do najważniejszych idei głoszonych przez zwolenników „New

Age” należą:

–

przekonanie, że kosmos jest organiczną całością;

–

istnienie Energii ożywiającej cały Wszechświat, która jest utożsamiana

6

Por. Teresa Osório Gonęalves, Klucz do zrozumienia Nowej Ery, w: L'Osserwator Romano, nr
3/1999, w: www.sekty.net/?n_id=210&P=0

6

z boskim Duchem;

–

przekonanie o pośrednictwie różnych istot duchowych;

–

wiara w możliwość przechodzenia ludzi do wyższych, niewidzialnych

sfer oraz w możliwość kontrolowania swojego życia po śmierci;

–

wiara w istnienie „Odwiecznej mądrości", starszej i doskonalszej niż

wszystkie religie i kultury;

–

kierowanie się w życiu nauczaniem oświeconych mistrzów.

Ideologia „Ery Wodnika” jest stale obecna w kulturze i sztuce

współczesnej, zwłaszcza w muzyce i filmie. Odwołują się do niej ruchy

o charakterze ezoterycznymi i okultystycznym, wiele współczesnych sekt

religijnych, radykalni ekologowie, zwolenniczki feminizmu, a także

neopoganie.

2. Gnostycyzm starożytny a współczesna neognoza

Współczesna neognoza będąc ruchem o charakterze synkretycznym

wiele inspiracji czerpie z religii wschodnich, które w dzisiejszym świecie cieszą

się wielkim zainteresowaniem i są uważane za bardziej „uduchowione” niż

chrześcijaństwo. Chętnie też wraca się do dawnych wierzeń pogańskich

szczególnie o charakterze magicznym, okultystycznym, czy szamańskim. Ten

programowy synkretyzm upodabnia zwolenników „Nowej Ery” do

starożytnych gnostyków. Synkretyzm jest cechą charakterystyczną starożytnej

gnozy. Co więcej gnostycy, podobnie jak dziś zwolennicy „New Age”

wykazywali, że są zgodni w swych poglądach ze współczesną im wiedzą, oni

także chcieli uchodzić za nowoczesnych i jak byśmy to dziś powiedzieli

postępowych.

Szukając podobieństw i różnic między współczesną neognozą

reprezentowaną szczególnie przez „New Age” a starożytnym gnostycyzmem,

7

przedstawimy poglądy zwolenników „Nowej Ery” na temat człowieka, Boga,

i świata a następnie skonfrontujemy je ze starożytnymi systemami gnostyckimi.

2.1 Człowiek

Antropologia zarówno we współczesnej neognozie, jak i starożytnych

systemach gnostyckich wysuwa się na pierwsze miejsce. Dla „New Age”

człowiek stoi na miejscu Boga. Zawiera w sobie pierwiastek boski, który może

być wydobyty poprzez odpowiednie techniki i medytację.

Doskonałość człowieka polega na doprowadzeniu do pełni własnego

„ja", zgodnie z systemem wartości, który on sam sobie stwarza i realizuje dzięki

– jak mówił Nietzsche – własnej „woli mocy". Jest to zatem „ja", które tworzy

samo siebie. Różnice między człowiekiem obecnym a tym, który zdoła w pełni

zrealizować swój potencjał fizyczny i psychiczny, będą większe niż obecne

różnice między człowiekiem a zwierzętami człekokształtnymi. Postuluje się

zatem eksplorację wszelkich dróg, które pozwalają człowiekowi przekraczać

samego siebie. Człowiek musi zatem otworzyć swój umysł, poszerzyć swoją

świadomość.

Sam człowiek nie jest nikim wyjątkowym w świecie. Stanowi jeden

z elementów kosmicznego tańca życia. Wystarczy, że nawiąże pozytywny

kontakt z duchowymi istotami zamieszkującymi jego bliższe i dalsze otoczenie,

a na pewno będzie prawidłowo spełniał swoją rolę we Wszechświecie.

7

Gnoza starożytna także na pierwszym miejscu stawia człowieka. Mity

i doktryny gnostyków ukazują pochodzenie człowieka, aby widział on, jaką

drogą ma iść, mianowicie drogą poznania samego siebie. Są one swego rodzaju

przypomnieniem, kim jest człowiek. W swej najgłębszej istocie człowiek jest

częścią bóstwa, jest upadłym bogiem, który wraca do nieba. Na wysokościach

7

Por. Bartłomiej Dobroczyński, Spadkobiercy gnostyków?, w: Kontrapunkt. Magazyn Kulturalny
Tygodnika Powszechnego, 10/1996, wersja internetowa,
www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/10/dobro.html

8

bowiem rozegrał się preegzystencjalny dramat. Boska dusza uległa pokusie

i rzuciła się w rozkosz, która ściąga na ziemię. Przechodząc przez siedem sfer

planetarnych została obdarzona charakterystycznymi dla każdej z nich

namiętności i w końcu stała się więźniem ciała. Według gnostyków człowiek

posiada ciało materialne oraz ciało astralne, które stanowią okrycie dla duszy,

czyli jaźni.

8

Istnieje zatem dualizm ducha i ciała, czyli materii. Świat jest zły

i wrogi człowiekowi, trzeba się z niego wyzwolić. Na tym właśnie polega

zbawienie. Jest ono powrotem pierwiastka bożego do Pleromy. Można tego

dokonać poprzez odpowiednie działania. Takie jest też zadanie gnozy, czyli

tajemnej wiedzy. Gnoza jest w istocie wiedzą o drodze powrotu do bóstwa.

Człowieka a właściwie ciało i duszę stworzyli archonci, aby uwięzić

w ten sposób boskiego ducha. Stworzyli go na wzór praczłowieka, „pierwszego

człowieka”, który jest istotą Bożą, lub wprost Bogiem. Znakiem uwięzienia

ducha w materii i ciele jest brak świadomości siebie. W tej nieświadomości

człowiek egzystuje w świecie, który zresztą także jest efektem braku poznania

i mocy „Mądrości”.

Otrzymanie wiedzy o sobie, o świecie i Bogu, czyli gnozy, jest

wyzwoleniem z więzów świata i ciała. Zdobycie wiedzy nie jest ostatecznie

efektem wysiłku człowieka. Jego „jaźń” znajduje się bowiem w stanie

„samozapomnienia”. Potrzebna jest interwencja z zewnątrz, czyli objawienie.

Objawienie przynosi zwiastun ze świata boskiego. Przenika sfery archontów,

budzi „wewnętrznego człowieka” i udziela mu zbawczej wiedzy. Dojście do

świadomości, osiągnięcie wiedzy, to istotna część zbawienia.

Misja zbawczego posłańca rozpoczyna się jeszcze przed powstaniem

świata widzialnego, przed stworzeniem, ponieważ upadek boskiej istoty

poprzedził stworzenie. Dzieło zbawienia przebiega równolegle do historii

upadku. W ścisłym znaczeniu wybawienia wymaga „iskra boża”, która upadła

8

Por. Quispel, dz. cyt., s. 87.

9

w świat stworzony, czyli w ciało.

Człowiek znajduje się na wygnaniu, jest obcy w tym świecie, czyli

pogrążony w złu. Dualizm obecny w gnozie prowadzi do przekonania, że zło

jest czymś zewnętrznym, jest ciałem, jest światem. Duch w nie popada. Duch

przychodzi skądinąd i spada w świat. Konsekwentnie grzech nie jest

czynieniem zła ale stanem bytowania w świecie, nieszczęściem istnienia.

Grzech według gnozy to los uwewnętrzniony, nie łączy się on w żaden sposób

z wolą czy odpowiedzialnością. Zbawienie także przychodzi do człowieka

z zewnątrz na zasadzie „czystej magii wyzwolicielskiej”

9

Gnoza i „New Age” zgodnie stwierdzają, że człowiek znajduje się

w stanie uśpienia, czy odrętwienia, żyje na co dzień życiem mechanicznym

i uwarunkowanym, przygnieciony własnym cierpieniem lub zwiedziony

złudnym powabem świata. W jednym i drugim systemie potrzebne jest

przebudzenie. Gnoza mówi tu o potrzebie Objawienia, neognoza Objawienie

odrzuca i mówi o wewnętrznym oświeceniu. W obu przypadkach przychodzi

ono z zewnątrz, i jest zbawczą wiedzą. W obu przypadkach przynosi tę

zbawczą wiedzę Posłaniec, którym np. dla gnostyków chrześcijańskich był

Jezus, a dla współczesnych wyznawców „Nowej Ery” jest guru, mistrz albo

duch prowadzący dana osobę.

Jednak „przebudzony” gnostyk dowiaduje się, że jego najgłębsza natura

jest całkowicie poza tym światem, zaś człowiek „Nowej Ery” odkrywa, iż jest

ona z owym światem czy wręcz Wszechświatem, tożsama. Co więcej, nie

istnieje żadne odrębne „ja”, jakaś prawdziwa wewnętrzna istota, którą można

by przeciwstawić Światu. Poczucie odrębności, które stanowi punkt wyjścia

spekulacji gnostyckich, jako gwarancja nadziei na istnienie innego lepszego

świata, jest w „New Age” przeszkodą na drodze do oświecenia. Zwolennicy

9

Marek Klecel, Gnoza współczesna i odwieczne zło, w: Zło w świecie. Kolekcja Communio, nr 7,
Poznań 1992, s. 194.

10

„Ery Wodnika” twierdzą, że tracąc odrębność, zyskuje się jedność z Wszystkim.

Należy również odrzucić dążenie do dominacji i doskonałości, zaś

skoncentrować się na akceptacji tego, co jest. Gnostyk żył zwrócony ku

przyszłości, współczesny neognostyk odrzuca hipotetyczne przyszłe zbawienie

i stara się żyć teraźniejszością, gdyż jest to jedyna postać wieczności, która

istnieje.

Mimo tych różnic istnieje podobieństwo w idei powrotu. W jednym

i drugim przypadku zbawienie to powrót i utożsamienie się. Tyle, że dla

gnostyka będzie to powrót do Pleromy i zjednoczenie z bóstwem, a dla

zwolennika „Ery Wodnika” powrót i utożsamienie z panteistycznie pojmowaną

Rzeczywistością.

Z antropologii wynika etyka. Zarówno „New Age”, jak i gnostycyzm

postulują bunt przeciw prawu moralnemu. Według gnozy prawo moralne na

równi z prawem kosmicznym zabijają człowieka. Poza tym gnostyk, czyli

pneumatyk nie musi obawiać się grzechu ani potępienia, ponieważ nosi w sobie

„iskrę bożą” a więc i tak będzie zbawiony.

Odrzucenie wartości moralnych w neognozie wynika natomiast z mo-

nizmu. Człowiek jest bogiem, dlatego on sam stanowi prawo moralne według

którego żyje. Współczesna „Nowa Duchowość” absolutyzuje również pojęcie

tolerancji. Tolerancja, rozumiana jako akceptacja wszystkiego i wszystkich

sprawia, że istnienie jakichkolwiek obiektywnych norm moralnych tłumaczy

się niezdolnością do tolerancji.

2.2 Bóg

„New Age” wyraźnie opowiada się za panteizmem. Bóg nie jest osobowy

ani transcendentny; to „bezosobowa energia", która nie podtrzymuje świata w is-

tnieniu. Pojmuje się Go jako zasadę życia, ducha lub duszę świata, sumę

istniejących w świecie świadomości. Bóg jest tu rozumiany według wschodnich

11

lub prechrześcijańskich koncepcji religijnych.

„Nowa Duchowość” akcentuje także żeński aspekt bóstwa. Alternatywą

wobec Boga Ojca jest kult Matki Ziemi (Gaja). Stanowi on podstawę ideologii

powiązanego z „New Age” ekologizmu. Ziemia czyli Gaja według tych

koncepcji jest żywym organizmem, który nie tylko należy ochraniać ale czcić.

Przyroda nabiera zatem znamion boskości.

10

„Nowa Duchowość” odrzuca w ogóle koncepcję Boga Ojca jako

patriarchalną i represyjną wobec kobiet. Nurty feministyczne, szczególnie te

wrogie chrześcijaństwu, proponują neopogański kult bogini Matki. Odrzuca się

także sam termin teologia, jako noszący w sobie męski pierwiastek „theos”

i próbuje się ją zastąpić bardziej odpowiednią współcześnie „thaosofią” lub

„thaologią”.

11

Koncepcja Boga w gnozie starożytnej, wydaje się być zupełnie odmienna

od tej, którą proponuje neognoza. Bóg dla gnostyków jest absolutnie

transcendentny. Nie ma żadnego powiązania ze światem. Nie stworzył świata,

nie rządzi nim i go nie zbawia. Jest Bogiem nieznanym wręcz nieistniejącym.

Jest On także wrogi światu i naturze. Otoczony jest sferą bytów duchowych,

czyli eonów, które są jego emanacjami i tworzą z Nim duchową pełnię czyli

Pleromę. Eony są bliższe światu i człowiekowi niż Bóg. Istnieje ostre przeciw-

stawienie świata i Boga. Nie spotkamy w gnostycyzmie starożytnym koncepcji

panteistycznych.

Bóstwo w gnozie nie zawsze jest jednak abstrakcyjne, ani tran-

scendentne. Gnostycy pogańscy, a za nimi Walentyn i Bazylides widzą w bós-

twie istotę spolaryzowaną, obejmującą przeciwieństwa. Obok boskiego Ojca

stoi boska Matka. Bóstwo nie jest abstrakcyjna ideą, jak np. platońska Idea

Dobra, ale płodzącą, rodzącą i żywotną Zasadą.

12

Istnieje tu zatem pewne

10

Por. Andrzej Zwoliński, Ekologizm, Kraków 1995, s. 16.

11

Por. Zbigniew Sareło, Feminizm, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, dz. cyt.

12

Por. Gilles Quispel, dz. cyt., s. 91.

12

podobieństwo do neognostyckiej wizji Boga jako jednocześnie Ojca i Matki.

W „New Age” jest też mowa o Chrystusie, ale nie oznacza On Jezusa

z Nazaretu. Chrystus to ktoś, kto osiągnął stan świadomości, w którym

dostrzegł swoją boskość, a zatem może uważać się za „Mistrza”. Jezus z Na-

zaretu nie był Chrystusem, ale po prostu jedną z wielu postaci historycznych,

w których objawiła się ta „Chrystusowa” natura.

Dla gnostyków Chrystus to jeden z niższych eonów, zrodzony przez

Sophię. Jego zadaniem w świecie stworzonym przez Demiurga jest wywieść

z tego świata uwięzione w nim elementy duchowe. Chrystus jest zbawicielem

ale w znaczeniu gnostyckim, czyli tym, który dokonuje przebudzenia, czy

oświecenia. Przynosi na świat prawdziwą wiedzę pozwalającą przypomnieć

sobie pneumatykom kim są i ostatecznie wyzwolić się z więzienia materii.

Takie rozumienie misji Chrystusa przywodzi na myśl to, co mówi o Nim

współczesna neognoza. Chrystus jest nauczycielem, przebudzonym, który

innych prowadzi do doskonałości.

2.3 Świat

Świat w wydaniu „New Age” jest "oceanem energii", który tworzy całość

lub sieć powiązań. Duch jest energią, która ożywia organizm wszechświata.

Świat jest boski, niestworzony, wieczny i samowystarczalny (nie ma żadnej

różnicy między Bogiem a światem). Jest ze sobą ściśle powiązany. Watykański

dokument na temat „New Age” mówi, że „w rzeczywistości każda część jest sama w

sobie obrazem totalności; całość zawarta jest w każdej rzeczy, a każda rzecz zawarta jest

w całości”.

13

Wyznawcy „Ery Wodnika” przekonani są o istnieniu globalnego kryzysu,

świat wymaga odnowienia. Jednak ich zdaniem kryzys nie wynika z faktu, że

13

Cytat za: Jezus Chrystus dawcą wody żywej – chrześcijańska refleksja na temat New Age,
www.psychomanipulacja.pl/sektyifakty/17/jezus-chrystus-dawca-wody-zywej.htm

13

świat jest nam obcy, lecz raczej z tego, iż utracił on równowagę. Przez ostatnie

dwa tysiąclecia panował na Ziemi – uwarunkowany astrologicznie – jedno-

stronny porządek, którego filarami były: judeochrześcijański patriarchalizm,

mechanistyczna fizyka stworzona przez Newtona, kartezjański dualizm

ontologiczny oraz przesadnie racjonalna, etnocentryczna, antyfeministyczna

i kolonialna świadomość zdobywcy. Celem aktywności zwolenników „Nowej

Ery” jest nie tyle odrzucenie wszelkiego porządku, ile znalezienie porządku

lepszego. Nie wchodzi w grę żadne wycofywanie się z tego świata. Przeciwnie,

wymaga się zaangażowania we wszystkie istotne sprawy naszego globu.

Wskazują na to liczne pomysły reform religii, ekologii, medycyny, psychologii

czy ekonomii. Jednym z podstawowych terminów pojawiających się w tekstach

z kręgów „New Age” jest określenie „well-being” – które można przełożyć jako

„dobrostan”. Oznacza ono zainteresowanie harmonią w sferze cielesnej,

psychicznej i duchowej. Harmonię tę należy zaprowadzać, aby naszą

egzystencję na ziemi uczynić jak najbardziej szczęśliwą. Zwraca uwagę troska

poświęcona zdrowemu odżywianiu się, psychoterapii, niekonwencjonalnej

medycynie, długowieczności, harmonijnemu współistnieniu z naturą i kosmo-

sem. Na ogół odrzuca się przekonanie o istnieniu prawdy obowiązującej

wszystkich ludzi, sądząc, że istnieje wiele równoprawnych dróg rozwoju

duchowego, które prowadzą człowieka do spełnienia czy też samorealizacji.

Kosmos w „New Age” najczęściej jest po prostu Bóstwem – doskonałym,

dobrym, godnym miłości, szacunku i podziwu. Świat z jego rzekami, górami,

gwiazdami i zwierzętami, to miejsce pobytu wielu istot przyjaznych

człowiekowi oraz niekiedy mu pokrewnych.

W gnostycyzmie starożytnym świat podobnie jak człowiek jest efektem

upadku, boskiego kryzysu. Istotny jest dualizm świata i bóstwa. W zasadzie

sprowadza się on do dualizmu dobra i zła. Dla gnostyków świat jest zły,

ponieważ istnieje odwieczny pierwiastek zła, co znalazło swoje odzwiercie-

14

dlenie w manicheizmie, gdzie istnieją dwa bóstwa dobre i złe. Inną formą

dualizmu jest neoplatoński pogląd o rzeczywistości upadłej. Świat został

stworzony przez Demiurga, który nie znał ani Bóstwa, ani duchowego Nieba,

ani duchowej Ziemi. „Był sobie raz Bóg i Materia”, takie jest credo gnostyka.

Z tego ostrego przeciwstawienia wynika pesymizm, strach i wyobcowanie,

ostatecznie wrogość wobec świata, konieczność zniszczenia tego świata, który

jest więzieniem ducha. Gnostycy odrzucali porządek świata, czynili to jednak

z powodów zdecydowanie odmiennych od tych, jakie kierują współczesnymi

neognostykami.

Zakończenie

Jeden z autorów wskazując na różnice między starożytną gnozą a zwo-

lennikami „Nowej Ery” stwierdza, że „Dla gnostyka zwolennicy „New Age” byliby

zdrajcami prawdziwego Boga, którzy bezmyślnie, na swoją zgubę,

kolaborują z Archon-

tami!”

14

Jednak obok istniejących różnic dostrzec możemy także wiele podo-

bieństw, a nawet zapożyczeń. Zawsze trzeba pamiętać, że zarówno gnoza, jak

i współczesna neognoza są niejednolite i synkretyczne. Świat religii, filozofii

i ludzkich doświadczeń traktują one jak supermarket, z którego można

wybierać do woli, to co się akurat podoba, a wszystko w imię człowieka, który

staje sie miarą wszechrzeczy, i może w tym tkwi ich największe podobieństwo,

bo odwracając człowieka od Prawdy próbują go łudzić wypowiedzianym przez

pewnego Węża stwierdzeniem „będziecie jak Bóg”.

14

Bartłomiej Dobroczyński, dz. cyt.