Szkoły i kierunki w psychoterapii

Wprowadzenie

Modele:
1. Podejście psychoanalityczne
2. Podejście poznawczo­behawioralne
3. Podejście humanistyczne
4. Podejście systemowe

Podejście psychoanalityczne

Metapsychologia

● Rapaport i Gill (1959) ­ 5 aspektów teorii podstawowej (metapsychologii):

○ Dynamiczny

■ Założenie o tym, że zachowanie jest regulowane przez dwa popędy:

   

 

 

 

 

 

 

 

seksualny zwany libido ­ rozumiany szeroko jako poszukiwanie

 

 

   

 

 

 

przyjemności ­ i agresywny. Popęd seksualny uważany jest za element

     

 

 

 

 

 

 

konstruktywnej motywacji działania; agresywny za składnik motywacji

 

 

 

 

 

 

destrukcyjnej.

■ Źródło popędu jest wewnętrzne, cielesne, jest to np. głód czy napięcie

 

 

 

 

 

   

 

 

 

seksualne. Celem popędu jest rozładowanie napięcia i osiągnięcie

 

 

 

 

 

   

przyjemności. Napięcie może zostać rozładowane tylko przez kontakt z

 

 

 

 

 

 

 

 

obiektem ­ realnie istniejącą osobą/rzeczą lub jej wewnętrzną psychiczną

   

 

 

 

   

 

reprezentacją.

○ Ekonomiczny

■ Wskazuje na reguły “gospodarowania” energią psychiczną. Czynności

 

 

 

 

 

 

psychiczne, jak myśli, fantazje, marzenia naładowane są energią

 

 

 

 

 

 

 

popędową, zwaną kateksją. Rozładowanie popędu za pomocą obiektu

 

 

 

 

 

 

 

oznacza zainwestowanie energii w obiekt. Teoria ta zakłada, że popęd

 

 

   

 

   

 

 

może zostać rozładowany w taki sposób i za pomocą takich obiektów,

 

 

   

 

   

 

 

 

które są bezpieczne, a więc możliwe do zaakceptowania.

■ Pierwotne motywy seksualne lub agresywne, spostrzegane jako

 

 

 

 

 

 

zagrażające, ulegają przekształceniom w motywy dozwolone lub zostają

 

 

   

 

 

 

przemieszczone na dozwolone obiekty.

■ Zwykle motywy przemieszczone rozpoznajmy po tym, że są realizowane

 

 

 

 

 

 

 

 

w

sposób

przesadny,

wyolbrzymiony,

a

zachowania

wobec

 

 

 

 

 

 

“zastępczych” obiektów niewiele mają wspólnego z nimi samymi.

○ Topograficzny

■ Topografia psychiki.

1

■ Największy obszar zajmuje nieświadomość, najmniejszy ­ świadomość.
■ Świadomość obejmuje to, czego doświadczamy aktualnie i z czego

 

 

 

 

 

     

możemy zdać sobie sprawę. Przedświadomość obejmuje fakty i

 

 

 

 

 

 

 

zdarzenia leżące poza bezpośrednią świadomością, takie jednak, które ­

 

 

 

 

 

 

 

 

poprzez skupienie uwagi ­ łatwo stają się dostępne świadomości (czyjść

 

 

   

 

 

 

 

 

numer, kolor oczu). Nieświadomość zawiera głównie te treści naszego

 

 

 

 

 

   

 

życia psychicznego, których nie akceptujemy, ponieważ są bolesne i

 

 

 

 

 

 

 

 

zagrażające.

■ Motywy zachowania człowieka najczęściej są nieświadome, zwykle są

 

 

 

 

 

 

 

sprzeczne z tym, czego świadomie sobie życzymy.

■ Psychoanalitycy twierdzą, że faktyczne pragnienia ich pacjentow

 

 

 

 

 

 

wyrażane są w pomyłkach słownych lub w wolnych skojarzeniach

 

 

 

 

 

 

 

 

podczas psychoterapii.

○ Strukturalny

■ Założenia o budowie osobowości.
■ Trzy struktury:

● Id ­ siedlisko popędów, kieruje się zasadą przyjemności.
● Ego ­ struktura bardziej złożona: pośredniczy pomiędzy

 

 

 

 

 

 

potrzebami id a rzeczywistością, kierując się zasadą realizmu,

     

 

 

 

 

nakazującą uwzględniać wymagania otoczenia.

● Superego ­ sumienie, czyli wszystkie uwewnętrznione powinności,

   

 

 

 

 

zwykle przekazane przez rodziców.

○ Rozwojowy

■ 4 fazy rozwoju:

● Oralna, w której podstawowe czynności to ssanie i gryzienie
● Analna, związana z wydalaniem
● Falliczna, skupiona wokół czynności autoerotycznych oraz
● Genitalna

■ Każda z tych faz rozwija określone cechy osobowości. Każda zawiera

   

 

 

 

 

 

 

 

jednak przesłankę konfliktu: pomiędzy impulsem, by daną czynność

 

 

 

 

 

 

 

wykonać i zaspokoić popęd a siłami, które nakazują powstrzymywanie się

   

 

   

 

 

 

 

od impulsywnego zachowania. Między popędem (id) a tym, co go hamuje

 

 

 

 

 

   

   

 

(wymagania ego, nakazy superego), możliwy jest kompromis. Taki

 

 

 

 

 

 

 

kompromis pozostawia jednak ślady. Objawy nerwicowe, takie jak tiki,

 

 

 

 

 

 

 

 

zachowania obsesyjne, ataki paniki, histeria są właśnie efektem

 

 

 

 

 

 

 

kompromisów, w których pragnienia popędowe realizowane są słabiej niż

   

 

 

 

 

 

 

wymagania ego i superego.

Teoria kliniczna: konflikt i lęk

Lęk w ujęciu psychoanalizy jest doświadczeniem każdego człowieka, towarzyszy mu zawsze, a
nie tylko wtedy, kiedy jego osobowość jest zaburzona.

2

Freud wyróźnił trzy typu lęku:

1. Konflikt między id a ego powoduje lęk neurotyczny: id domaga si rozładowania popędu,

 

     

 

 

 

   

   

 

ego przeciwstawia się natychmiastowej gratyfikacji uruchamiając mechanizmy obronne.

 

 

 

 

 

 

 

Gdyby nie mechanizmy obronne, ego zostałoby zdominowane (“zalane”) przez

 

 

 

 

 

 

 

 

pragnienie id. Lęk neurotyczny przejawia się jako lęk bezprzedmiotowy, fobie i reakcje

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

paniki.

2. Konflikt pomiędzy impulsami id a superego wywołuje lęk moralny, przeżywany jako

 

 

     

 

 

 

 

 

wstyd, poczucie winy lub depresja.

3. Zagrożenie może pochodzić z zewnątrz, lęk ma wówczas charakter obiektywny, a ego

 

 

   

 

 

 

 

 

   

radzi sobie z nim przez czujność i unikanie.

Zaprzeczenie ­ twierdzenie, że sytuacja zagrażająca nie istnieje;
Projekcja ­ przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu lub zachowania innej osobie;
Reakcja upozorowana ­ przesadne wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż

 

   

 

 

 

 

 

 

rzeczywiście odczuwane;

Kierunki psychoanalizy

● Teoria relacji z obiektem
● Psychologia self

Terapia analityczna

● Głównym celem psychotrapii psychoanalitycznej jest zmiana w wewnętrznych

 

 

 

 

 

 

 

strukturach osobowości pacjenta. Rozumie się przez to doprowadzenie treści

 

 

 

 

 

 

 

 

nieświadomych do świadomości, proces zmiany nieświadomych impulsów i

 

 

 

 

 

 

 

rozwiązywanie nieuświadamianych konfliktów emocjonalnych.

● Zmiana jest możliwa dzięku uwolnieniu tłumionych uczuć, zyskaniu wglądu i nabyciu

 

 

 

 

 

 

 

 

   

zdolności do odróżniania fantazji od rzeczywistości.

● Wgląd jest procesem uświadamiania sobie swoich prawdziwych potrzeb, fantazji i

 

 

 

 

 

 

 

 

 

pragnień w taki jednak sposób, że przestają być zgrażające ­ ponieważ nie budzą lęku,

   

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

nie wymagają uruchamiania mechanizmów obronnych.

● Kontakt werbalny.
● Powiązanie teraźniejszości z przeszłością.
● Konfrontacja pacjeta z jego wewnętrznymi sprzecznościami.
● Techniki: zadawanie pytań, analiza snów, wolne skojarzenia, strumień świadomości,

 

 

 

 

 

 

 

 

odtwarzanie wspomnień, analiza oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia, a także

 

 

 

 

   

   

dostarczanie pacjentowi interpretacji.

● Relacja midzy analitykiem a pacjentem ma charakter zależności, a nie równości.

Podejście humanistyczne

3

Założenia, teorie i pojęcia centralne

Samorealizacja ­ pojęcie centralne. Proces rozwijania zdolności do spostrzegania

 

 

 

 

 

 

 

 

rzeczywistości takiej jaka jest, do bycia nieprzywiązanego ­ani do przedmiotów, ani do idei. To

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

także zainteresowanie innymi istotami ludzkimi, zdolność do twórczości, a przede wszystkim ­

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

do opierania się presji kultury, w której żyjemy.

Na perspektywę humanistyczną składają się trzy główne nurty:

1. teorie Ja.
2. elementy egzystencjalizmu.
3. niektóre tezy fenomenologii.

Tezy:

● Każdy człowiek posiada potrzebę samorealizacji ­ rozpoznania i urzeczywistniania

 

 

 

 

   

   

swego pozytywnego potencjału.

○ Wg Maslowa ­ samorealizacja → potrzeba wzrostu, wszystkie inne → potrzeby

 

   

 

 

 

 

 

   

niedoboru.

○ Różni je mechanizm zaspokajania, potrzeby niedoboru zaspokajane są poprzez

   

 

 

 

 

 

 

redukcję napięcia, natomiast realizacja potrzeb wzrostu wcale ich nie redukuje,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

lecz je pobudza.

● Podejmowania działań fałszywych w kontekście tego co narzuca nam kultura. Zamiast

 

 

   

 

 

 

 

 

 

kierować się sobą, robimy to, czego oczekują od nas inni.

● Tu­i­teraz oraz poleganie na doświadczeniu.
● Doświadczenie jako jedyne kryterium poznania rzeczywistości i samego siebie.

Teoria Maslowa

● hierarchia potrzeb ­ piramida

○ podstawowe potrzeby zaspokajane jako pierwsze
○ potrzeby fizjologiczne → bezpieczeństwa → przynależności i miłości →

 

 

 

 

 

   

 

szacunku i samoakceptacji → samorealizacji

● Maslow samorealizację uważał za podstawowy warunek zdrowia psychicznego,

 

 

 

 

 

 

 

podczas gdy zaspokojenie potrzeb hierarchicznie niższych jedynie za zapobiegające

 

 

 

 

 

 

 

 

chorobie

Rogersa teoria rozbieżności Ja i doświadczenia

● Podstawową zasadą funkcjonowania Ja jest zasada zgodności z doświadczeniem.

 

 

 

 

 

 

   

Rogers zakładał, że uświadamiane są tylko doświadczenia zgodne z pojęciem Ja.

 

 

 

 

 

 

 

   

 

Doświadczenia niezgodne są zniekształcane lub w inny sposób niedopuszczane do

 

 

 

 

   

 

 

 

świadomości. Jednak nadal oddziałują na jednostkę budząc jej napięcie i niepokój.

● Ja kształtuje się na podstawie warunkowej akceptacji nas przez otoczenie, zatem

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

warunkowa jest nasza samoakcptacja. Inni stawiają nam warunki, pod którymi będą

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

uznawali nas za wartościowych. Stopniowo te warunki stawiamy sami sobie.

Psychoterapia: kontakt z doświadczeniem

Zachowania destrukcyjne związane są z siłami ograniczającymi człowieka, tkwiącymi w

 

 

 

   

 

 

 

 

kulturze. Przyczyną zaburzanego zachowania nie są ludzie, a społeczeństwo: utrudniające

 

 

 

 

 

 

   

 

realizację potrzeb (Maslow), stawiające warunki wartości (Rogers), sprzyjające budowaniu

 

 

 

 

 

 

 

 

fałszywego Ja (Laing i Perls).

Psychoterapia Gestalt

● Twórca: Fritz Perls
● Świadomość swoich doznań sprawia, że rozpoznajemy swoje potrzeby, możemy więc

 

 

 

 

 

 

 

 

 

podjąć właściwe działanie.

● Celem terapii Gestalt jest ­ poprzez skontaktowanie człowieka z doświadczeniem

 

 

 

   

 

 

   

(lękiem, oporem, sprzeciwem) ­ dotarcie do emocji i energii ukrytej pod ochronnym

 

 

   

 

 

   

 

 

 

pancerzem chronicznego napięcia mięśniowego (ja pierdole).

● W procesie terapii, często opartej na psychodramie, zamyka się niedokończone sprawy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(figury) z przeszłości, uwalniając energię poprzez ekspresję emocji.

● Tu­i­teraz
● Techniki werbalne i niewerbalne

Psychoterapia humanistyczna: relacja klient ­ teraputa

● Kluczowym narzędziem zmiany jest w tym podejściu relacja terapeutyczna.
● Przymierze terapeutyczne: z jednej strony tworzy je terapeuta, poprzez empatię i

 

   

 

 

 

 

 

 

 

bezwarunkową

akceptację

pacjenta,

z drugiej sam pacjent poprzez swoje

 

 

 

 

 

 

 

 

zaangażowanie.

● Terapeuta podąża za doświadczeniami klienta (duża rola klienta w przebiegu interakcji).
● Równość, terapeuta jako współpracownik. Terapeuta może ujawniać swoje uczucia.
● Techniki:

○ Odzwierciedlanie ­ odwzorowywanie uczuć przeżywanych przez pacjenta;
○ Koncentrowanie klienta na niektórych doświadczeniach;
○ Technika dialogu intrapsychicznego (poprzez np. używanie dwóch krzeseł dla

 

 

 

 

 

 

 

 

reprezentacji akceptowanego i odrzucanego Ja);

○ informacje zwrotne;

Podejście systemowe

Założenia teoretyczne i przesłanki terapii

● Rodzina traktowana jako system.

5

● Duża rola cybernetyki ­ duży wkład Gregory Bateson.
● Założenia podejścia:

○ Założenie o relacji część ­ całość.

■ W obrębie systemowej terapii rodzinnej jednostka stanowi część

 

 

 

 

 

 

 

nadrzędnego systemu ­ rodziny.

■ System jako całość zachowuje się jakościowo inaczej niż suma jego

 

 

 

 

 

 

 

 

 

oddzielnie zaobsrwowanych, pojedynczych elementów.

■ Zaburzenie danego członka w kontekście rodziny.
■ Interpretując zachowanie rodziny zwykle bierze się pod uwagę: jej

 

 

 

 

 

 

 

 

strukturę ­ wzajemne relacje jej członków, ich interakcje i ich wzajemną

   

 

 

 

 

 

   

 

komunikację.

■ Terapia całej rodziny, mimo, że jeden członek ma zwykle problem.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Podejście to o takim członku rodziny mówi, iż jest delegowany do terapii,

     

 

 

 

   

 

 

 

oznaczony lub diagnozowany jako pacjent.

○ Założenie o przyczynowości.

■ Postuluje

przyczynowość

cyrkularną

(“krążącą”),

a

nie

 

 

 

 

 

przyczynowo­skutkową/liniową

■ Zachowanie po coś ­ komunikacja czegoś swoim zachowaniem.

 

 

   

 

 

 

Elementy danego systemu wpływają na siebie (cyrkuralność), są

 

 

 

 

 

 

 

wzajemnie uwarunkowane.

○ Założenie o stałości i zmianie.

■ Wyraża się w przekonaniu, że dążenie do stałości (zachowania tego co

 

   

 

 

 

 

 

 

 

jest) i do zmiany, to dwie przeciwne, lecz komplementarne, dopełniające

   

 

   

 

 

 

 

się funkcje systemu.

■ Terapeuta nie dąży do wyeliminowania objawu, lecz najpierw pyta o

 

 

 

 

 

 

 

 

 

funkcję objawu w systemie: co objaw równoważy? Co dopełnia?

■ Symptom jest przejawem procesów samoregulacji systemu: sygnalizuje

 

 

 

 

 

 

otoczeniu, że istnieje jakiś problem i że otoczenie może być pomocne w

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

rozwiązaniu. Symptom stabilizuje system.

■ Symptom oznacza próbę współdziałania z zachowaniami innych

 

 

 

 

 

 

elementów systemu ­ członków rodziny.

○ O sprzężeniu zwrotnym.

■ Sprzężenie zwrotne ­ informacja o skutkach zachowania reguluje

 

   

   

 

 

zachowanie w taki sposób, że orgnizm stara się przeciwdziałać

 

 

 

 

 

 

 

 

odchyleniom od stanu równowagi (przywrócić homeostazę).

■ Ujemne sprzężenie zwrotne ­ gorąco → zdejmujesz płaszcz.
■ Dodatnie sprzężenie zwrotne ­ gorąco → nie zdejmujesz płaszcza,

 

 

   

 

 

 

 

zakładasz jeszcze sweter. Nasilenie odchylenia.

■ Pozostałe podejścia uznają dodatnie sprzężenie zwrotne za katastrofalne

 

 

 

 

 

   

w skutkach dla organizmu ­ systemówka wręcz odwrotnie:

● W pewnych przypadkach takie funkcjonowanie może być

 

 

 

 

 

 

skuteczne. Jest tak wtedy, kiedy dodatnie sprzężenia zwrotne

 

 

 

 

 

 

 

stanowią część ujemnych ­ mogą wówczas być istotnym

 

 

   

 

 

 

6

elementem samoregulacji i samoorganizacji.

● W przypadku ujemnego założeniem jest powrót do stanu, który był

 

 

 

 

 

 

 

 

 

przed. W przypadku początkowego dodatniego ­ osiągnięcie stanu

   

 

 

   

 

oczekiwanego.

○ Założenie o komunikacji:

■ Niemożliwe jest nie komunikować (nawet jeśli nic nie mówisz to też

 

 

 

 

 

 

 

 

   

komunikujesz).

■ Komunikat nie tylko przekazuje informacje, lecz także definiuje relację

 

 

 

 

 

 

 

 

pomiędzy komunikującymi się.

● Każdy komunikat ma dwa aspekty:

○ przedmiotowy (dotyczący pewnej treści)
○ relacyjny (odnoszący się do relacji między nadawcą i

 

 

 

 

 

 

 

odbiorcą komunikatu)

● Czy zupa Ci smakuje? ­ przedmiotowo chodzi o treść, relacyjnie ­

 

   

   

 

   

 

 

czy doceniasz moje starania, pytanie o więź.

● Pomieszanie tych dwóch płaszczyzn komunikacji znajduje swój

 

 

 

 

 

 

wyraz w długotrwałych zaburzeniach komunikacji tudzież kłótniach

   

 

 

 

 

pomiędzy partnerami. Może to prowadzić do rozwijania objawów

 

 

   

 

 

 

somatycznyc lub psychotycznych.

● Teoria podwójnego związania ­ pomieszany komunikat → objawy

 

 

   

 

   

schizofreniczne.

Kierunki i metody terapii

4 podejścia:

● Podejście komunikacyjne.

○ Virginia Satir ­ łączenie orientacji systemowej z humanistyczną.
○ Podejście to rozpatruje problemy i dysfunkcje rodziny jako problem z efektywną

   

 

   

 

 

 

   

komunikacją.

● Podejście strukturalne

○ Salvadore Minuchin (1974).
○ Podkreśla formalne właściwości struktury rodziny, m.in. hierarchię, a zaburzenia

 

 

 

 

 

 

   

uważa za przejaw zaburzeń tej struktury. Są to m.in. splątanie lub sztywne

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

granice pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie.

○ Pomieszanie ról i patologia granic prowadzą do zaburzeń indywiduacji, czyli

 

   

 

 

 

 

 

 

zaburzeń w określaniu własnego, odrębnego od innych Ja. Terapeuta

 

 

 

 

 

 

 

 

reorganizuje wzorce interakcji, zaczynając od restrukturyzacji ustawienia rodziny

 

 

 

 

 

 

 

podczas sesji.

● Podejście strategiczne.

○ Jay Haley(1976), Cloe Madanes (1999).
○ Założenie o oporze i próbach sabotażu ze strony rodziny.
○ Terapeuta jest aktywny i dyrektywny, a jego główną metodą jest interwencja

 

 

   

   

 

 

 

 

paradoksalna. Interwencja ta, “przepisując” wykonanie objawu w sposób

 

 

 

 

 

 

 

7

przesadny, wykorzystuje opór zamiast z nim walczyć. Zakłada bowiem, że

 

 

 

   

 

 

 

 

pacjent przeciwstawi się zaleceniu i porzuci swój symptom. Gdyby jednak

 

 

 

   

 

 

 

 

posłuchał zalecenia i tak zyska, bo wykona zachowanie objawowe nie

 

   

 

 

 

 

 

 

automatycznie, a pod kontrolą. Cokolwiek nie zrobi ­ zyska (brak symptomu,

   

 

 

 

 

   

 

 

kontrola zachowania).

○ Interwencja paradoksalna zwana jest też ”odwróconą psychologią”.
○ Inna strategia ­ przeformułowanie ­ które przedstawia zachowanie w nowym

 

   

   

 

 

   

świetle.

● Podejście grupy z Mediolanu.

○ Mary Selvini­Palazoli, L. Boscolo, G. Cechin, S. Prata.
○ Gry rodzinne.
○ Akcent na neutralną postawę terapeuty ­ żadnych koalicji, żadnego sajdowania.
○ Terapeuci starają się zrozumieć dynamikę rodzinną, posługując się tzw.

 

 

 

 

 

 

 

 

pytaniami cyrkuralnymi ­ krążącymi pomiędzy członkami rodziny, w których

 

   

 

 

 

   

ustala się kto i jak w szczególnych okolicznościach zareaguje. Hipotezy dwojga

 

 

   

   

 

 

 

 

terapeutów prowadzących ­ na temat funkcji symptomów zaburzonego członka

 

   

 

 

 

 

 

rodziny ­ są za zgodą i wiedzą rodziny weryfikowane z poglądami dwóch

   

 

 

   

 

 

   

 

pozostałych, którzy obserwująsesję przez jednostronne, przezroczyste lustro.

○ Pozytywna konotacja ­ nadanie objawowi znaczenia pozytywnego, po to, by

 

   

 

 

 

 

 

 

wywołać nowy sposób myślenia owłasnych uczuciach i zachowaniu.

○ Grupa z Milano wykorzystuje także rytuały: przepisanie dokładnie określonego

   

 

 

 

 

 

 

zachowania pomiędzy sesjami np. w celu symbolicznego pożegnania się z daną

 

 

 

   

 

 

 

   

osobą.

Podejście behawioralno­poznawcze

Behawioryzm: Założenia i toria uczenia się

Behawioryzm, czyli teoria uczenia się zakłada:

1. Środowiskowy determinizm ­ teza, że zachowanie człowieka jest kształtowane przez

 

   

 

 

 

 

 

 

jego środowisko, za pomocą nagród i kar.

2. Eksperymentalizm ­ eksperyment jako właściwa metoda badawcza. Pozwala on

   

 

 

 

 

 

 

stwierdzić jaki czynnik środowiskowy spowodował dane zachowanie, i w jaki sposób

 

 

 

 

 

 

     

 

możemy je zmienić. Metoda ta jest różna od metody klinicznej. Ustala prawa ogólne,

   

 

   

 

 

 

 

 

 

 

które następnie poprzez intrapolację stosuje do poszczególnych przypadków. Metoda

 

 

 

 

 

 

 

 

kliniczna (psychoanaliza czy humanistyczna) posługuje sie ekstrapolacją ­ o prawach

 

 

 

 

 

 

     

ogólnych wnioskuje na podstawie przypadku.

3. Antypsychologizm ­ zakłada, że przedmiotem zainteresowania nauki powinny być tylko

   

 

 

 

 

 

 

 

jawne zachowania, które można zaobserwować i poddać pomiarowi, nie zaś “ukryte”

 

 

 

 

   

 

 

 

 

procesy psychiczne, takie jak uczucia czy myślenie (nurt poznawczy odrzucił to i

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

zbudował postulaty podejścia nowego).

Behawioryzm: Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne (pawłowskie) ­ proces, w którym początkowo neutralny bodziec

 

 

   

   

 

 

 

8

warunkowy, poprzez ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga zdolność

 

 

 

 

 

   

 

 

wywoływania reakcji, którą pierwotnie wywoływał tylko bodziec bezwarunkowy.

Uczenie się na podstawie warunkowania klasycznego, oparte jest na zjawisku generalizacji:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

reakcja wzmacniana w obecności określonego bodźca będzie pojawiać się także na bodźce

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

podobne do oryginalnego, nawet jeśli podczas wzmacniania nie były one obecne.

Odwrotnością generalizacji jest różnicowanie, które oznacza, że reakcja pojawia się tylko w

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

obecności bodźca skojarzonego ze wzmocnieniem, lecz nie wobec innych bodźców.

Fobie oparte są na warunkowaniu klasycznym.

Behawioryzm: Warunkowanie instrumentalne

● Warunkowanie instrumentalne ­ opiera się na reakcjach dowolnych, to jest takich, które

 

   

 

 

 

 

   

 

 

zależnie od naszej woli możemy wykonać lub nie.

○ Behawioryści odkryli, że zachowania te są podatne na kary i nagrody. Jeśli po

 

 

 

   

 

 

 

   

 

 

wykonaniu danego zachowania następuje nagroda, ma ona właściwość

 

 

 

 

 

 

 

wzmocninia tego zachowania (nagrodą jest zdarzenie, które zwiększa

 

 

 

 

 

 

 

prawdopodobieństwo powtórnego wystąpienia poprzedzającego je zachowania).

○ Kara prawdopodobieństwo poprzedzającego ją zachowania zmniejsza, a więc

 

 

   

 

   

zachowanie to wygasza.

○ Kształtowanie jakiegoś zachowania to nic innego jak tylko zwiększani lub

 

 

 

 

 

 

 

 

 

zmniejszanie prawdopodobieństwa jego wystąpienia za pomocą nagród lub kar.

● Bodziec różnicujący ­ taki, który sygnalizuje prawdopodobieństwo wzmocnienia.
● Skinner zauważył, że zachowanie jest uruchamiane przez popęd, jednak utrwalane i

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

podtrzymywane przez wzmocnienie. Wzmacniane zachowanie utrwala się i stje się

 

 

 

 

 

 

   

 

nawykiem, czyli stałą formą reagowania na określone cechy sytuacji.

Behawioryzm: Modelowanie

● Modelowanie ­ sposób uczenia się poprzez obserwację i naśladowanie zachowania

   

 

 

 

 

   

 

innych osób.

● 1963 ­ Albert Bandura

Terapia nieprzystosowanego zachowania

● Nie zaburzenia a zachowania nieprzystosowane
● Zachowania nieprzystosowane to takie, które:

○ jest niewłaściwe w oczach tego, kto kontroluje wzmocnienia
○ prowadzi do zmniejszenia liczby otrzymywanych wzmocnień pozytywnych

 

 

 

 

 

 

(nagród)

● Kryterium zaburzenia są tylko obserwowalne objawy nieprzystosowania i właśnie one

 

 

 

 

 

 

   

 

podlegają terapii.

● Terapeuta behawioralny szuka odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:

9

○ jakie niepożądane zachowania występują?
○ jakie wzmocnienia je podtrzymują?
○ jakich zmian w otoczeniu należy dokonać, by zachowanie nieprzystosowane

 

   

 

 

 

 

 

zamienić na przystosowane?

● Zanurzanie ­ rzeczywiste lub wyobrażone postawienie pacjenta w sytuacji budzącej jego

   

 

 

 

 

   

 

 

lęk.

● Systematyczna desensytyzacja (odczulanie) ­ pacjent wyobraża sobie serię scen

 

 

   

 

 

 

 

budzących coraz większy lęk, co kojarzone jest z głęboką relaksacją.

● Wybiórcze wzmacnianie pozytywne ­ terapeuta ustala zachowanie docelowe, które jest

 

 

   

 

 

 

 

 

celem terapii → wybiera nagrodę (coś bardziej cennego niż zachowanie) → ustala się,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

ile pożądanego zachowania musi przejawić pacjent, by zyskać określoną porcję

 

 

 

 

 

 

 

 

 

przyjemności.

● Wybiórcze karanie ­ imupls elektryczny.
● Modelowanie uczestniczące.

Podejscie poznawcze

Celem terapii poznawczej jest zmiana trwałych, negatywnych i dysfunkcjonalnych przekonań o

 

 

 

 

 

 

   

 

 

sobie i świecie społecznym.

Założenia i podstawowe teorie

● Interakcjonizm ­ organizm i otoczenie współdziałają ze sobą. Interakcja czynników

   

   

 

 

 

 

 

sytuacyjnych i osobowościowych, ale też ich transakcja. Polega ona na tym, że niejako

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“wnosimy” do sytuacji swoje cechy osobowościowe, kreując ją i/lub modyfikując tak,

 

 

 

 

 

 

   

 

 

byśmy mogli zachować się w sposób, który nam najbardziej odpowiada, który dobrze

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

znamy. Jeżeli nasze zachowanie jest funkcjonalne, realizujemy swoje cele nawet w

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

niesprzyjających warunkach. Jeśli jest dysfunkcjonalne, nawet najbardziej sprzyjające

 

 

 

 

 

 

 

warunki przekształcimy w takie, że celu nie będzie można osiągnąć.

● Psychologia poznawcza udowodniła, że zdarzenia niejawne, ukryte, takie jak

 

 

 

 

 

 

 

 

oczekiwania, oceny czy przekonania podlegają takim samym regułom warunkowania jak

 

 

 

 

 

 

 

 

 

te pierwsze, tyle, że jest to warunkowanie ukryte.

● Teoria konstruktów osobistych Kelly’ego
● Beck (1987) ­ depresja jako zniekształcenie poznawcze, występujące w postaci

 

   

 

 

 

 

 

 

dysfunkcjonalnych przekonań, które odnoszą się:

○ do siebie (osoba czuje się bezwartościowa i niekochana)
○ do świata (spostrzegany jest jako pełen przeszkód, wymagający i przykry)
○ do przyszłości (osoba przekonana, że problemy nigdy się nie skończą, nie stawia

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

sobie dalekich celów)

Razem te przkonania tworzą dysfunkcjonalną triadę poznawczą.

● Selektywne abstrahowanie ­ dostrzeganie tylko złych, a nie dobrych stron zdarzeń.
● Nadmierna generalizacja ­ polega na używaniu określeń z tzw. dużym kwantyfikatorem,

 

   

 

 

 

   

 

 

jak: “wszyscy są przeciwko mnie”, “nikt mnie nie rozumie”.

● Teoria wyuczonej bezradności.
● Dysfunkcjonalne zachowania jako irracjonalne.

10

Terapia dysfunkcjonalnych przekonań

● Terapia poznawcza uczy rozpoznawania i modyfikowania dysfunkcjonalnych oczekiwań,

 

 

 

   

 

 

ocen, postaw i przekonań. Terapeuta akceptuje interpretacje zdarzeń dostarczane przez

 

   

 

 

 

 

 

 

pacjenta i traktuje je jako dane podstawowe. W trakcie terapii pacjent uczy się

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

rozpoznawać swoje automatyczne myśli oraz leżące u ich podstaw schematy

 

 

 

 

 

   

 

 

poznawcze.

● Terapię poznawczą stosuje się w połączeniu z behawioralną lub samodzielnie.
● Poznawczo­behawioralna:

○ Techniki samokontroli. Regulują one zachowanie w trzech fazach:

■ samoobserwacji ­ dokładne rejestrowanie okoliczności, w których

   

 

 

 

 

występuje dysfunkcjonalny nawyk.

■ samooceny ­ porównanie rezultatów działania z założonymi celami.
■ Samowzmocnienia ­ nagrodzenia się, jeśli poziom wykonania jest zgodny

   

 

 

 

 

 

 

z celami lub je przekracza i ukarania, jeśli cel nie zostanie osiągnięty.

● Wyłącznie poznawcza:

○ Samoinstruowanie się
○ Poznawcza restrukturyzacja

■ identyfikuje przekonania o niepowodzeniu, a także negatywne sądy o

 

   

   

 

 

 

sobie, zastępując je pozytywnymi, adaptacyjnymi i zaradczymi.

■ Stosowana w lęku, depresji, w uczeniu się zachowań asertywnych.

● Zmiana zachowania ma doprowadzić do poznawczej zmiany przekonań.

Podsumowanie: Jedno podejście czy kilka?

11