Falanga grecka – notatki

Zmiany w świecie poleis w VII-VI w.:



Zmiana stylu ceramiki:

 od ok. końca VIII w. mamy okres geometryczny w późnej odmianie, krótko przed

schyłkiem tego wieku pojawia się styl orientalizujący (ceramika orientalna)

 mamy przedst. stylizowanych, często fantastycznych zwierząt i roślin wschodnich, artysta

dąży do pokrycia całej powierzchni naczynia

 naśladownictwo wsch., ze wzgl. na żywe kontakty ze Wschodem i przez cały VII w. tak

mamy



Zmiany budownictwa świątynnego:

 w VIII w. mieliśmy św. wznoszone na planie budynku, zbliżone formą do domów

mieszkalnych – albo sanktuarium w postaci megaronu albo absydalne budowle

 w VII w. mamy św. grecką z kolumnadą zewnętrzną



Przemiany polit. i społ:

 ostatni okres świetności eubejskiej Chalkis
 wielkość i potęga Krety trwa, ale powoli koniec rozkwitu
 mamy 2 nowe potęgi – Korynt i Eginę



Przemiany kulturowe:

 rozwój lit. pisanej, spisanie praw
 pojawienie się tyranii i hoplitów

Przyczyny przełomu w sztuce wojennej:



pod koniec VIII w. były wystarczające dostawy surowca i odpowiedni poziom umiejętności
produkcyjnych pozwoliły na przełom



w wyniku tego powstały masowe armie, których trzonem była ciężkozbrojna piechota, zniknęli za to,
charakt. dla wcześniejszego okresu herosi, dokonujący w pojedynkę cudów waleczności



nowa formacja była genialna, aż do klęski Macedończyków pod Kynoskefalaj w 197 r., gdy
pokonała ich b. elastyczna armia rzymska

O powstaniu falangi:



falanga pojawiła się pod koniec VIII w. p.n.e. najwcześniej!, n. później w VII w.



zdumiewające, ze powstała na terenie górzystym, skoro w ogóle do niego nie jest przystosowana



znaleziska arch. i analiza Homera ukazują, że elementy uzbrojenia i falanga pojawiały się stopniowo,
przyp. od połowy VIII w. jako efekt:

 społ. procesów zmian walki od Wieków Ciemnych:

o

w Wiekach Ciemnych o powodzeniu walki decydował konny wojownik, z
towarzystwem pomocników, był on zamożnym aryst. co pełnił funkcje
przywódcze, a towarzysze jego mieli różny status społ. i majątkowy

o

z czasem n. zamożniejsi z towarzyszy mogli sobie skołować ciężkozbrojne
uzbrojenie hoplity i przywódca stał się walczącym pieszo wojownikiem
wspieranym przez coraz bliższych majątkiem żołnierzy

o

w początkach VII w. mamy obniżenie cen uzbrojenia, bo była wystarczająca
ilość metali – żelaza, miedzi, cyny – i obniżenie ich ceny

 formowania się polis:

o

początkowo hoplita to wojownik aryst. lub żołnierz niewielkiej drużyny
możnego basileusa, ok. 650r. mamy ukształtowaną taktykę falangi hoplitów i
konsolidacja warstwy tych wojowników

o

silny zw. z polis, bo choć były różnice majątkowe, etc. to na polu walki all byli
równi, do tego ściśle powiązani ze sobą obywatele



pierwsze przedstawienia falangi są na trzech wazach malarza z Koryntu:

 n. starsze przedstawienie na aryballosie Macmillana, stąd artystę tego nazywano

„malarzem Macmillana”

 ostateczna wersja na malowidle z Wazy (naczynie typu olpe) Chigi z ok. 650r.– nazwana

od I właściciela Olpe Chigi, znaleziona w Wejach; na fryzie naczynia widać dwie armie
hoplitów ustawione w szeregach i maszerujące w porządku naprzeciw sobie, po lewej
dwóch żołnierzy się zbrojących, etc.



wg archeologii pojawienie się falangi między 700 a 650 r. p.n.e. (Lengauer: 725-650)



z II poł. VII w. mamy elegie bojowe Tyrtajosa spartańskiego o falandze

O hoplitach:



gr. hoplon – tarcza, w l. mn. hopla – całość uzbrojenia żołnierza



hoplita – ciężkozbrojny wojownik walczący pieszo z tarczą (n. ważniejsza część uzbrojenia)



przywileje polityczne zaczęły być powiązane z poziomem bogactwa i były dostępna dla tych, którzy
„byli zdolni do noszenia broni”, czyli, że było ich stać, by się uzbroić samemu, bo trzeba było
samemu



do grup hoplitów należeli all niezależni rolnicy, nawet co, co mieli niewiele ziemi, w większości
poleis 1/3 dorosłych mężczyzn



all równi byli w walce, odpowiadali za losy polis; obalają monopol aryst. na władzę, więc mają
znaczenie polit., bo teraz oni mogą decydować o ważnych sprawach polis



lekkozbrojni ew. na początku biorą udział i wraz z jazdą strzegą boków, by nie dopuścić do ataku z
flanki



hoplici zapowiadają zmierzch arystokracji, bo mieli teraz ważną rolę militarną i mogli walczyć o swe
prawa, więc dawało to przemiany społ.



n. lepszymi żołnierzami Hellady byli Argejczycy, za nimi Eubejczycy

Społeczny charakter falangi:



niektórzy sądzą, że powstała w środowisku aryst. i początkowo wył. z nich się składała, ale nigdy
aryst. nie mogłaby zrobić falangi sama, bo mieli za mało osób a była to zupełna innowacja, bez
etapów pośrednich; jednak sam pomysł mógł powstać w kręgu aryst., bo tylko przewodzący społ.
mogli zrealizować taki pomysł



są też na marginesie ci bez praw i ubodzy, co w wojsku służą ew. jako lekkozbrojni (łucznicy,
procarze, pałkarze, z maczugami czy toporami, etc.) i mamy pokrycie podziału społ. i polit.: biedni
pozbawieni praw i bogaci z prawami

Wyposażenie hoplity:



brązowe nagolenniki i pancerz



brązowy hełm dla n. lepszej ochrony głowy i n. lepszego pola widzenia z przodu



ciężka, wypukła i okrągła (aspis) tarcza z drewna; trzymano ją na lewym przedramieniu dzięki
obręczy przymocowanej od wewnątrz do jej boku, w którą wkładano przedramię i rzemiennemu
uchwytowi na dłoń (pozwalał na stabilną pozycję), przymocowanemu do wew. strony jej obręczy;
podwójny uchwyt tarczy hoplity nazywano argejskim



broń ofensywna:

 długa (ok. 1,5 wys. piechura, 2-3 m) i ciężka włócznia przeznaczona do pchnięć; z

żelaznym okutym końcem, ułatwiającym wbijanie jej w ziemię

 krótki obosieczny miecz do walki bezpośredniej



ograniczona ruchliwość i pole widzenia tak uzbrojonego kolesia rekompensowała taktyka w zwartym
szyku: tarcza chroniła wtedy lewą stronę piechura, co ją niósł i prawą jego fumfla z boku

Szyk hoplity – falanga:



falanga – szyk ciężkozbrojnych piechurów, obywateli polis, stojących obok siebie i walczących w
imię wspólnej sprawy



szyk o głębokości 4-8 szeregów, powiększano przez przedłużanie frontu



skuteczność wymagała dużej ilości wojowników, na aryst. spoczywał ciężar walki, bo ich było n.
więcej, ale w sumie byli podrzędni wobec lepiej wyszkolonych przywódców



takiej taktyki nie można było prowadzić na terenie pofałdowanym i górzystym, więc walczono gł. na
równinie; all przeszkody terenowe (strumień, wzgórza, rowy, drzewa) uniemożliwiały szyk, więc
dosłownie musieli udawać się na plac bitwy

Taktyka:



bitwa polegała na skoncentrowanym zderzeniu dwóch szeregów; zwarty oddział hoplitów
maszerował wspólnie na wroga, starając się nie łamać szyku, Grecy nazywali to „pchanie” -
othismos

o

hoplici napierali z całych sił na swe tarcze, jednocześnie próbując dosięgnąć przeciwników
ciosami mieczy i włóczni, kierowanymi pod lun ponad tarczą

o

gł. brali udział żołnierze dwóch pierwszych szeregów, a ci z następnych wchodzili do alki
w miarę powstawania luk w szyku i wywierali presję na walczących, nie pozwalając im się
cofać

o

ma odpierać atak frontalny, niemożliwa obrona przeciw atakowi z boku czy z tyły



jak żołnierz co stał w pierwszym szeregu padał, był tratowany nogami fumfli i wrogów, a jego
miejsce zajmował ten, co stał za nim



jak szyk jednej z walczących stron się załamał, wszyscy rzucali się do ucieczki, często porzucając
swoje tarcze; nie ścigało się gł. uciekających, nie było sił rezerwowych poza placem wojny



nie było kawalerii, więc pościg nie trwał długo, bo trudno było biec na długi dystans i jeszcze
utrzymywać szyk falangi a dezorganizacja pościgu była zachętą do przegrupowania uciekających i
zrobienia skutecznego kontrataku (a wcale rzadkie takie sukcesy nie były)



cel walki: wykazanie przeciwnikowi swej przewagi i uzyskanie do niego przewagi tego faktu; każda
strona stara się zerwać szyk wroga, a jak to zrobi wie, że wróg rzuci się do ucieczki, uznając tym
samym swą klęskę



gł. zwycięska armia zadowalała się opanowaniem placu bitwy, zdarciem zbroi z poległych, dobiciem
rannych lub wzięciem ich do niewoli dla okupy, czy sprzedaży jako niewolników, pochowaniem
własnych zmarłych i wystawieniem pomniku zwycięstwa (Tropaion – „trofeum”)



gł. straty były niewielkie, zagrożeni byli gł. ci z pierwszego szeregu, a ucieczki, aczkolwiek
potępiana, była łatwa



jak walczyli z liczniejszym, ale gorzej uzbrojonym i wyszkolonym przeciwnikiem, to było skuteczne
i mało brutalne, ale jak dwie armie hoplitów, to krwawa rzeź trochę, bo pchnięcia dawały poważne
obrażenia – zadane nad tarczą to rany szyi pociągały, a pod tarczą – rany w okolicach pachwin

Rola dyscypliny:



n. ważniejsze były: porządek, dyscyplina i kontrolowana odwaga, co osiągano poprzez wspólne
ćwiczenia i ustawianie żołnierzy w szyku wg miejsca zamieszkania tak, że każdy znał dobrze swego
sąsiada z boku; bo sukces zależał od osobistego męstwa i zachowania sąsiadów



na progu bitwy robiono all, by zintegrować wojowników, narzucając im dyscyplinę, widzimy to w
ćwiczeniu chłopców w gimnazjonach i w czasie agoge (procesu wychowania)



uczono ignorować trwogę i nadmierny gniew, bo panika i furia wiodą do zdziczenia i chaosu w
armii, dochodzi do masakry we własnych szeregach, zabijają się nawzajem; trzeba być pogodnym,
kontrolować siebie



np. widzimy Lacedemończyka Aristodemosa, co w bitwie pod Platejami się odznaczył, choć zginął,
ale nie dali mu uznania Spartanie, bo walczył w szale wściekłości (lyssa)

Rola dowódców:



przed bitwą organizują wojsko, utrzymują jego morale, szkolenie, wybierają czas i miejsce walki



po rozpoczęciu starcia nie pełnią już żadnej roli, więc po złożeniu ofiar bogom i przemówieniu do
żołnierzy, stawali w pierwszych szeregach jak każdy inny

Rozwój greckiej broni i uzbrojenia (bo ciężkie uzbrojenie → zwarty i mało ruchliwy szyk → walka twarzą w
twarz w bliskim dystansie → konieczność ulepszenia broni defensywnej) były dwie teorie:



koncepcja stopniowych przemian



koncepcja jednorazowej, gwałtownej przemiany

Miecz i włócznia:



żelazny miecz i włócznia znane od IX w., bez gwałtownych przewrotów



miecz zmniejszał swą długość i zwiększał szerokość



włócznia z okresu wieków ciemnych była czasem używana do rzucania; w początkowym okresie
mają dwie włócznie z sobą (przyp. jedną na atak, drugą jakby tamta się złamała lub do rzucania),
potem już tylko jedna zostaje

Pancerz z brązu:



złożony z dwóch blach brązowych, miał zawiasy u dołu jednego z boków



z drugiego boku i na ramionach były zapięcia, do których przymocowywano pasy podtrzymujące
pancerz



dopasowany do torsu właściciela i tak zrobiony, by na wysokości talii było nieco wolnego miejsca na
swobodę ruchów



n. starszy przykład z VIII w. p.n.e. z grobu wojownika z Argos z 725 r.

Nagolenniki:



dopasowane do nogi i zakrywające kolana, z brązu, trzymały się bez rzemieni, z ok. VII w. p.n.e.

Hełm:



przyp. Wzorce ze wschodu, jak i kitę końskich włosów na hełmie



gł. Używany tzw. Hełm koryncki – wyrabiany z jednego kawałka brązu i formowany tak, by osłonił
cała głowę z wyjątkiem szczeliny w kształcie T, odsłaniającej oczy i usta



po założeniu niewiele się słyszy, ograniczona widoczność (oprócz przodu), hełm ciężki i niewygodny
(choć wyścielany skórą od wewnątrz)

Tarcza:



wykonana z drewna i okuta brązową obręczą, potem czasem pokrywana cienkim, metalowym
podszyciem; lepsza bo wcześniej była tarcza lżejsza zawieszona na taśmie z rączką pośrodku, a teraz
dodali pętlę i rączkę z boku



często ozdabiana geometrycznym czy figuralnym herbem, malowanym lub wykonanym w aplice z
brązu



podwójne imadło na przedramię i dłoń



łatwo nią napierać do przodu, niż chronić przed ciosami wroga; cofali się nieco, by prawy bok mieć
za tarczą sąsiada, więc lekko szyk był skierowany skośnie w prawo



ciężko nią manewrować, ciężko parować ciosy i odbijać pociski, nie nadaje się do walki w otwartych
pojedynkach, bo za sztywna jest, za to genialna w zwartych

Tyrania – notatki

O tyranii:



termin „tyrannos” jest przyp. pochodzenia hetyckiego (NIE raczej lidyjskiego) mamy termin
„tarwanas” – namiestnik, wł.. niższego szczebla podległy królowi hetyckiemu; analogicznie hebr.
seran – w ST określa władców filistyńskich i kanaanejskich z wybrzeża lewantyńskiego

 I raz termin w utworach Archilocha, gdzie ozn. władzę, panowanie; potem u Ajschylosa i

Sofoklesa zamiennie (i niesłusznie) z basileusem

 dopiero w V i IV w. ozn. jednostki, co zdobyły i sprawowały nieogr. wł., nieuzasadnioną w

istniejącym porządku, czyli wbrew prawom i tradycji



tyrania – rządy absolutne sprawowane z pogwałceniem zwyczajowego prawa, służące spełnianiu
zachcianek władcy; przeciwstawiano ja wł. królewskiej, która była rządami absolutnymi z
poszanowaniem prawa zwyczajowego, dla dobra poddanych sprawowaną; władza bez legitymizacji,
zdobyta i osiągnięta siłą przy poparciu co n. mniej części mieszkańców polis, ale sprzeczna z
tradycją



miejsca pojawienia się tyranii:

 gł. pojawia się w dynam., rozwiniętych ekon. poleis dążących do ekspansji w stosunkach

zew., zaangaż. w handel i zakł. kolonii, bo tu było żywo, duża ruchliwość społ.
powodowała napięcia

 w Grecji pojawia się tyrania w VII w.
 tyranii uniknęły gł. Sparta i Egina



tyran – władca o charakt. uzurpatora, wspierany swymi oddziałami; z reguły był demagogiem,
przywódcą ludu walczącym w jego interesie z wcześniejszą klasą rządzącą



pochodzenie tyranów:

 n. starsi demagogowie wywodzili się z arystokracji , czyli mieli własne zasoby materialne i

polit. klientelę, bo to była podst. do działań

 mogli być z niższych sfer, ale mało prawdop., czasem z marginesu aryst.



stosunki z aryst:

 w oczach aryst. dopuszczali się zbrodni czyli wyłamaniu z obowiązujących zasad życia

polit. i zwróceniu z pomocą do ludu, czyli tyrania skierowana przeciw arystokracji, bo
pozbawiali ją dostępu do wł. i naruszali równowagę aryst. rodzin, stąd często to aryst.
obalała ją

 ale z częścią możnych współpracowali, obiecując im objęcie urzędów (np. Pizystrat ciągle

okresy współpracy i walk z rodziną Alkmeonidów)

 tyrania była uznawana za ciężką winę wobec społ., bo była wybiciem się poza pewien

porządek



oparcie tyrani mieli w :

 obywatelach spoza aryst., których znaczenie rosło wraz ze zmianami w sztuce wojennej

(tyrania i falanga są m.w. w tym samym czasie)

 mieli oddziały najemników, ale niewielkie
 samopomoc i solidarność między tyranami, sojusze zawierali często



działania tyranów:

 nie zmieniali istn. inst. polit. (Zgr., Rady, urzędników), stawali obok nich i dbali, by na

urzędach byli ich ludzie i rzadko mamy interwencje ustrojowe

 czasem mogły być gwałty na wrogach, konfiskaty mienia, wygnania, kary śmierci
 wątpliwe by dla ludu nowy podział ziem robił, bardziej rozdawał ziemię skonfiskowaną od

wrogów i robił jednorazowe kasaty długów

 ich polit. zew. podporz. celom wew – jak konflikty groziły choć n. mn. ryzykiem to byli

pasywni, jak były szanse powodzenia, to kombinowali, bo sukcesy zew. wzmacniały ich
pozycje

 czasem się angażowali w zakł. kolonii, bo pozwalało to na rozładowanie napięć zw. z

brakiem ziemi, usuwało niespokojne duchy z polis



koniec tyranii:

 bo niezbyt stabilna forma wł., a to wynikało z:

o

silnego oporu aryst., która była dość odporna na ataki i utrzymywała kierowniczą
pozycję w państwie

o

niestabilność poparcie ze strony niearyst.

o

potęga ekon., polit., kult. i relig. aryst. nie pozwalała na zerwanie sieci
zależności, b. na ew. jej naruszenie

o

ew. z braku zaufania do tyrana, jego błędy taktyczne, brak wiary w zmiany

o

nieogr. prawem wł. była sprzeczna z pragnieniem posiadania praw dla all

o

czasem tyrani musieli uciekać się do represji, a to rodziło niezadowolenie i
protesty

o

nieutrwalone zasady dziedziczenia wł. po śmierci tyrana

 tyranię obalali aryst., ale nie udawało im się raczej dawnego porządku przywrócić;

o

rody traciły na znaczeniu jako ród lub w ogóle przestawały istnieć, za to nowe
pięły się w górę

o

nie do cofnięcia były zmiany w stosunkach własnościowych

o

uaktywnienie Zgr. Lud. , uświadomieniu mu własnych możliwości i naruszano
prestiż aryst.



różnie było z tyranami: byli reformatorzy (Klejstenes), prawodawcy (Pittakos), byli dowódcy
wojskowi (Thrasybulos) i różnie było po ich obaleniu – albo wracały rządy aryst., albo robili
demokrację, albo znowu tyrania

 tyrania była ustrojem powszechnym na wybrzeżach Jonii, zaprowadzonym wszędzie jak

Persowie podbili ten teren w 546 r. i przez ponad 100 lat od 650 r. tyrania była dominująca
w poleis greckich

Przyczyny tyranii:



w sferze ekonomicznej: rozwój gosp. Grecji w VII w. miał wpływa na społ. i polit. pozycję
arystokracji, co była b. bogata, miała wielkie majątki; konflikt dobrego urodzenia i bogactwa



zaangażowanie hoplitów w sferę polityki, bo decydowali o b. ważnych sprawach, duże znaczenie
mieli; tyran jako przywódca hoplitów w walce z arystokracją



w koloniach zakładanych panowała równość, aryst. przywódcy rozdzielali ziemie pod swych
zwolenników, aryst. traciła ekon. i milit. fundamenty swej funkcji społ.



etniczne zróżnicowanie Greków, czyli odmienne dialekty, obyczaje relig., normy społ.



wynik napięć społ.

Propaganda tyranów:



przyczyny:

 konflikt z tradyc. porządkiem polit. i moralnym
 kruchość podst. społ. i poparcia ludu
 konieczność oddziaływ. na ludzi poza strukturami jak np. fratrie



przejawy:

 zapraszali do siebie znanych poetów i patronowali poetom miejscowym
 zapraszali muzyków, rzeźbiarzy, all ludzi co sława poza polis wykraczała
 inicjowali wielkie prace budowlane: wznosili św., okazałe ołtarze, budynki w miastach,

wodociągi, etc. (dawało to też rzeszom szanse na zarobki)

 hodowali konie i wystawiali zaprzęgi na igrzyskach
 nadawali wspaniałą oprawę wydarzeniom jak urodziny synów, hajtanki swe czy członków

rodziny, pogrzeby, bo ściągali rzesze i przyjmowali hojnie gości (np. Klejstenes z córą tą)

 inicjatywy w sferze religii:

o

budowa św., rozwój kultu czy cih inicjacja, zw. często z polit. zew.

o

popierali kult Dionizosa (drugorzędny w Religi aryst.)

o

dbali o dobre stosunki z wyrocznią w Delfach, bo jej niechętne odp. mogły być
zgubne; dawali wota, budowali ołtarze i budynki w św. kręgu, robili działania
polit. dla kapłanów tego sanktuarium



cel:

 umacniać przekonanie o ich szczodrości i bogactwie wobec polis
 tworzenie przychylnej opinii publ.

Ajsymneci:



ajsymneci (aisymnetai) – tyrani wybrani przez wspólnotę w okresie trudności; dostawali nieogr. wł.
do końca życia, czasem w określ. celu (reform, obrony państwa, usuniecia wew. sporów); mieli
zrobić to i ustąpić



„tyrania z wyboru” miała dość szerokie poparcie społ. i nie potrzebowała siły, by utrzymać wł.

Ocena tyranii:



mimo tego, że gadane w poezji jest, że tyrania niszczy, w sumie nie do końca tak było; często była
ona krótkim epizodem, i raczej zapewniała rozwój i pomyślność kraju, np.:

 reforma kultowa Klejstenesa miała wpływ na powstanie teatru i tragedii
 tyrani ściągali na swe dwory poetów, dbali o sztukę i budownictwo
 stymulowali postęp techn.. budując wodociągi
 dbali o ośrodki relig. o charakterze panhelleńskim i o zawody sportowe
 raczej szanowali tradycję



w sumie Aryst. uważa, że tyrania zamyka pewien etap kształt. się polis, można tak gadać, w pewnym
sensie tak, bo ukształt. się poczucie obywatelstwa i wspólnoty

Fejdon z Argos:



był tyranem, naruszył prastare zasady prawne i dążył do władzy więcej despotycznej, b.
utalentowany i szczęśliwy wódz



wg Herodota ustanowił miary dla Peloponezyjczyków, wypędził elejskich sędziów w igrzyskach
olimpijskich i sam nimi kierował



NIBY ale NIBY miał interwencję na Eginie i w Koryncie



że niby jako I stworzył armię hoplitów, zdobył z nią władzę w Argos, potem zajął duże połacie pn
Peloponezu, pokonał Spartan pod Hysiaj w 669 r. i w 668r. polazł przez cały Peloponez, by
uczestniczyć w igrzyskach, ale to pic na wodę, bo nie ma dowodów!! Więc nie wiadomo, czy
rzeczywiście był I tyranem!!!

Okres starszej tyranii:



od połowy VII w. p.n.e. pojawiają się uzurpatorzy, co wprowadzają autokratyczne rządy w b.
zaawansowanych w rozwoju miastach



oni zakładają dynastie, rządzą gł. przez dwa pokolenia, potem są obalani i zastępowani rządami
kontrolowanymi przez klasę hoplitów



jest to pierwszy okres tzw. starszej tyranii, rozpoczął się przyp. w Grecji kontynentalnej, w
Koryncie, gdzie Kypselos i jego syn Periander rządzili miastem od ok. 655 do 585 p.n.e. (Murray)



ok. 640 p.n.e. Theagenes zdobył władzę w Megarze i w 10 lat potem wspomógł nieudany zamach
stanu Kylona (swego zięcia) w Atenach



Ateny przez krótki czas, ok. 560 r. były pod rządami Pizystrata, potem we władzy jego i jego synów
w latach 546-510; Pizystratowi pomagał Lygdamis z Naksos; P. zdobył władzę gł. dzięki pomocy ze
strony innych państw i dużej liczby zaciągniętych najemnych żołnierzy



Sykion, miasto na pn Peloponezie był na ok. 100 lat, od połowy VII w. do lat 50 VI w. pod rządami
Orthagorasa i jego następcy Klejstenesa



inne tyranie: w Mitylenie na Lesbos, Milet pod rządami Trazybulosa wlazł w okres rozwoju pod
koniec VII w., Polikrates z Samos (pomagał mu Lygdamis z Naksos; zdobył władzę z pomocą
tylko 15 hoplitów) zachował niezależność od Persów aż do ok. 520 p.n.e.

Tyrania w Koryncie:



to n. starsza poświadczona źródłami tyrania, jeśli nie I



o Koryncie:

 w wiekach ciemnych było skromne, dość odosobnione od świata zewn. polis
 od 750r. staje się n. ważniejszym portem i n. bogatszym miastem w Grecji, bo leżało na

skrzyżowaniu lądowego traktu handlowego pn z pd i wsch-zach szlaków morskich, było
pośrednikiem z zach. wybrz. Grecji i pd Italią i Sycylią

 miał 2 porty po obu stronach Istmu Korynckiego
 był ostatnim przystankiem tych, co do wyroczni do Delf szli, czerpał z kolonii na

Zachodzie

 to n. ważniejsze centrum w okresie orientalizującym; zakorzenił się tu wsch. obyczaj

uprawiania rytualnej prostytucji w świątyniach, jako I miasto greckie ceramikę robili na
wielką skalę

 patronami tego rozwoju gosp. i artystycznego był arystokratyczny genos Bakchiadów
 ok. 664 r. była n. starsza bitwa morska Koryntu z Korkyrą; a w Megarze pomnik

Orsipposa, zwycięzcy z igrzysk z 720 r., co przyczynił się w konflikcie Megary z
Koryntem o granice

 n. większe zyski władcy Korytnu mieli z handlu; a na monetach często był Pegaz – symbol

Koryntu

 w 146 r. p.n.e. Rzymianie zdobyli Korynt, zniszczyli miasto i założyli tu rzymską kolonię



rządy Bakchiadów:

 pierw były rządy rodu Bakchiadów, co co roku wybierali reprezentanta od siebie na króla
 oni propagowali endogamię (hajtanki tylko między sobą), przyp. by nie dopuścić innych do

wł.

 za nich założono Syrakuzy, potem zajęto Korkyrę



opis przewrotu u Herodota:

 Labda, kulawa dziołcha z Bakchiadów, nie mogła znaleźć męża wśród swego genos i

wreszcie dali ją Eetionowi, co nawet doryckiego pochodzenia nie był

 wyrocznie delf. synowi jego przepowiadali potęgę, a jak się urodził, to Bakchiadzi wysłali

10 ludzi, by go zabili; I próba: uśmiech dziecka ich rozbroił, a za II razem dziecka nie
znaleźli, bo matka schowała go w skrzyni czy wielkim dzbanie (gr. kypsele – stąd imię –
Kypselos)

 jak dorósł wyrocznia zachęciła, by sięgnął po władzę nad Koryntem, więc wygnał

Koryntyjczyków wielu, wielu zabrał majątek, wielu zabił

 po 30 latach panowania zmarł, a po nim był jedynowładcą jego syn Periander (zaliczany

do grona 7 mędrców)

 różnica: Kypselos popularny, syn jego znienawidzony



opis przewrotu w innych źródłach: all dobrze, ale inaczej o zdobyciu władzy; że zyskał
popularność dzięki łagodności i wybrano go wodzem (polemarchą) i nadal był łagodny i stworzył
swą „partię” (hetairikon)i zdobył władzę; ale to są brednie co pochodzą od Efora historyka



o Kypselosie:

 po kądzieli pochodził z Bakchiadów przez matkę, pozycję miał, bo był polemarchą za nich;

a oni tworzyli raczej rodzaj rady i monopolizowali all urzędy w polis

 nieznane są przyczyny objęcia wł., może głód ziemi, może załamanie gosp. po wojnie z

Korkyrą, może niepowodzenia w walce z Megarą

 w 657r. (Lengauer) obalił oligarch. aryst. rodu Bakchiadów, może oparł się na wojsku, a

może korzystał z poparcia pozbawionej praw ludności

 miał duże poparcie i raczej nie potrzebował gwardii najemników
 wyraźnie antyaryst. polityka: wygnał Bakchiadów, skonfiskował ich dobra i przyp. dokonał

podziału ziemi, a prawa obyw. mieli ci, co posiadali samodzielne gosp. i oni byli podst.
jego wł., ale nie pewne

 zrobił podatek od dochodu w wys. 1/10, ale musiało to budzić opory bo za Periandra nie

ma tego już

 Kypselos jako I kazał zbudować w Delfach skarbiec, by przechowywać posłane przez

siebie dary, tam też chowano dary od przysłowiowego Gygesa, etc.



Periander objął władzę po śmierci ojca w 627r. (Lengauer):

 nie miał takiego poparcia jak ojciec i potrzebował gwardii już
 wybudował w poprzek Istmu „drogę (gr. diolkos), wyłożoną kamiennymi płytami

M/pniami WB i wyżłobiono koleiny dla wozów, na których się przeciągało okręty z jednej
zatoki do drugiej (mamy 2 porty tu: Kenchreaj i Lechajon), oszczędzając kłopotliwej drogi
wokół Peloponezu

 utrzymywał kontakty z:

o

Miletem i tyranem Trazybulosem

o

z Alyattesem, królem Lidii (B. WAŻNY!)

o

nawiązał handel z Egiptem ( jego bratanek, epizodyczny następca w tyranii
nazwany Psammetychem, na cześć faraona Psamtika)

 konkurował z Eginą względem handlu i po to z ich potencjalnym rywalem Atenami się

sprzymierzył

 był rozjemca w sporze między Atenami i Mityleną o kontrolę nad Sigejonem położonym

na szlaku wiodącym na M. Czarne i rozstrzygnął na korzyść Aten (za to Ateny w VI w.
porzuciły eginecki system miar i wag i przyjęły koryncki)

 wg Herodota zamordował swą żonę, pojmał swego teścia Proklosa (tyrana Epidauros) i

skłócił się z jedynym udanym synem; potem by przebłagać ducha żony posunął się do
nekromancji, kazał all laskom z Koryntu rozebrać się i spalił ich stroje w ofierze dla żony;
jak syna jego zamordowano na Korkyrze, najechał wyspę, pojmał 30 młodziaków z genos
Bakchiadów i wykastrował ich, a potem wysłał na służbę fumflowi Alyattesowi, ale
Samijczycy ich w drodze do Libii uratowali

 zmarł naturalnie ok. 585r. (L.),



ostatni tyran z tej dynastii to Psammetyk (imię wskazuje na egipskie kontakty) rządził 3 lata i padł
ofiarą zamachu, a tyrania upadła



ocena tyranów:

 wiele kolonii nowych założyli u wejścia na Adriatyk (m.in. Ambrakia, Leukos, Anaktorion,

Apollonia; przyp. robili by mieć łatwy dostęp do pd Ilirii, skąd wydobywano srebro, może
też by panować nad trasami do Sycylii i Italii) i na pn wybrz. M. Egejskiego (Potidaja –
przp. bo blisko srebro, Kypsela – przyp. bo dobra dla osadnictwa, żyzne lasy i ziemia)

 poddali swej kontroli Kerkyrę i jej kolonię Epidamnos



i jak tyrania upadła, zastąpiła ją oligarchia bogaczy, ustrój aryst. (eunomia)

Tyrania w Megarze:



w drugiej poł. VII w. wł. zdobył tu Teagenes, co niby stada bydła bogaczy wyrżnął, przyp zrobił jak
Kypselos konfiskatę pastwisk i rozparcelowanie ich, dając ziemie ubogim



przyp. to on zdobył Salaminę, o którą walczyły Ateny



jak zmarł wróciły rządy aryst., ale dalej były walki o wł.



przyp. tyrania była wynikiem napięć społ. i walki z wł. aristoi, bo poeta Teognis z VI w. gada o
zubożeniu i upadku znaczenia aristoi

Tyrania w Sikion:



tyrania trwałą tu ok. 100 lat (655-556, L.); przyp. wynikiem była konfliktu plemiennego, albo chcieli
zapobiec dominacji doryckich najeźdźców nad dawniejszą ludnością (bo Dorowie po upadku kult.
myk. tu się osiedlili) albo chcieli scalić państwo, którego ludność była i dorycka i niedorycka



tyrania dynastii Orthagorydów:

 Orthagoras – założyciel dynastii, syn kucharza, odznaczył się służbą na granicy, awans.

na komendanta straży, potem był polemarchą, popularny i łagodny



tyrania Klejstenesa:

 tyran w latach ok. 600-570 p.n.e.
 to jest ten od akcji z wydaniem córy za mąż i konkursów
 chciał neutralizować wpływy Argos podczas wojny z nimi, więc zakazał recytować

poematy Homera, że niby gloryfikują Argos, zabronił chórów robienia dla uczczenia
Adrastosa (Argejczyka, co wg podania miał być władcą Sykionu) i usunąć go chciał z
kaplicy na agorze

 pokonał Argos, zyskał naczelne dowództwo w I wojnie świętej, którą Grecy zjedn. w

Amfiktonii Delfickiej (związek o charakterze religijnym, powołany dla opieki nad
panhelleńskim sanktuarium w Delfach)toczyli z Krisą, miastem dążącym do
podporządkowania sobie Delf

 ustanowił święta dionizyjskie, organizował występy dla tego boga, etc. i rozwijał ten kult

zw. z nieśmiertelnością duszy też

 Klejstenes sprowadził z Teb szczątki Melanipposa, mitycznego przeciwnika Adrastosa i

poświęcił mu okręg świątynny przy budynku Rady (prytaneion) i zrobił mu pomnik

 przemianował też 3 fyle doryckie (Hylleis, Pamphyloi i Dymanes) nadając im obraźliwe

nazwy - „Ludzi-świń/osłów/prosiąt” – i jedną niedorycką (Archelaoi -„Władcy ludu”)

 rozciągnął prawa obyw. na nie-Dorów ?

 jego następcą był Ajschines, ale obalili go doryccy Spartanie

Tyrania na Mitylenie:



miasto leżało na wyspie Lesbos



rządził nią arystokratyczny ród Pentylidów, niby wywodzący się od jednego z homeryckich
bohaterów, mitycznego założyciela miasta, Pentilosa , syna Orestesa; wg Arystotelesa ród ten padł,
bo łazili po mieści i pałkami bili innych



były walki Pentylidów z innymi zorg. grupami aryst. (heterie), tu n. ważniejszą rolę miały 2 rody -
Kleanaktydzi i Archeanaktydzi (Archaianaktydzi, L.)

 m.in. Alkajos pisał o tym w poezji, o tych walkach polit. w latach 620 a 570
 wiemy, że w tych grupach skłóconych aryst. byli: Alkajos i jego bracia,
 Safona pisze o rywalizacji grup kobiet; kobieca społeczność wzorowana na męskich

drużynach wojowników, podobna intensyfikacja homoseksualizmu, ale inne funkcje społ.

o

thiasos (święty krąg), tworzyły go kobiety; jego celem było oddawanie czci
Afrodycie, współzawodnictwo było w pieśniach i tańcu



ostatecznie wł. zdobył tyran Melanchros, a po nim ok. 610r. Myrsilos, jego zwalczali Pittakos i
jego brat Alkajos



potem była wojna Mityleny z ateńskimi kolonistami z Sigejon w Troadzie; chodziło o rosnące
zainteresowanie Aten importem zboża z basenu M. Czarnego, a obie strony usprawiedliwiały się
gadając o wojnie trojańskiej:;

 bo wtedy Pittakos zabił wodza Aten w otwartym pojedynku, a Alkajos odchodząc z placu

boju porzucił tarczę i jak wojna się skończyła dzięki pośrednictwu Periandra, prestiż
Alkajosa był niżej niż prestiż Pittakosa

 był spisek towarzyszy(hetairoi)między nimi skierowany przeciw tyranowi Myrsilosowi, co

rządził

 wtedy Pittakos zmienił stronę, łamiąc przysięgę i wyłamał się z szeregu swych aryst.

kumpli i przelazł do obozu zwolenników tyranii i Alkajos z fumflami poszli na emigrację

 Alkajos polazł do Egiptu, jego brat Antymenidas służył w szeregach armii

Nabuchodonozora, króla Babilonu, podczas jego wyprawy do Palestyny

 Alkajos atakował ciągle Myrsilosa i Pittakosa i ostrzegał przed nimi lud; dostał nawet 2

tys. staterów od króla Lidii na odzyskanie władzy w mieście, ale Alkajos poparcia nie
zdobył, wg jego poezji bo czasy stronnictw aryst. się skończyły i ludzie tyranów lubili
teraz; Alkajos gadał o państwie jako o statku, ostrzegał lud, że go oszukają

 jak zmarł Myrsilos, lud nie słuchał Alkajosa, tylko wybrał Pittakosa na nowego władcę

(aisymnetes) na 10 lat z zadaniem obrony przeciw Alkajosowi i jego emigrantom



Pittakos – ojciec przyp. był Trakiem, matka aryst., przez mariaż wlazł do rodu Pentylidów

 był ajsymnetą (rozjemcą, reformatorem z wyboru, co na określ. czas miał

pełnomocnictwo, by przez reformy uśmierzyć konflikty/walki wew.) niby dla obrony przed
wygnanymi Antimenidesem i poetą Alkajosem (?)

 zrobił wiele praw: określił górną granicę wydatków na pogrzeby, zrobił grzywny w

podwójnej wysokości za przestępstwa pod wpływem alkoholu; zaliczany do grona 7
mędrców

 zrezygnował z urzędu ajsymnety, jak minęła kadencja jak go wybrali (między 590 a 580) i

żył jako prywatny obywatel

Tyrania w Milecie:



rządził tam Thrasybulos, co zasłynął z sukcesów w wojnie z Lidią



był pierwej prytanem, a tyranem stał się jako dowódca wojskowy dzięki długotrwałej wojnie

Polikrates z Samos:



ok. 538-524; pochodzenie niearyst., władzę zdobył siłą, rządził surowo i czasem brutalnie



zbudował potężną flotę pozwalającą Samos krótko panować na morzu



hybris – przekonanie tyrana o własnej wielkości wynikającej z nadmiernego i sprzecznego z naturą
powodzenia

Tyrania w Geli i Syrakuzach:



była w ostatnich latach VI w. lub w pierwszych V w. (ok. 505r., L) przez Kleandra, po nim przejął
brat Hippokrates; oni starali się rozciągnąć wł. na miasta wsch. Sycylii

 Hippokrates prowadził politykę ekspansji przeciw Sikulom, potem też przeciw miastom

jońskim (m .in. Zankle, Leontinoj, Naksos)

 zaatakował Syrakuzy, ale padł w 491r. bitwie z Sikulami



potem był Gelon – dowódca jazdy, opiekun dzieci Hippokratesa, miał poparcie części aryst. i zaczął
tyranię Deinomenidów

 podstawy siły: dobrze zorg. wojsko i najemnicy, a aby umocnić swe panowanie przesiedlał

ludność z miasta do miasta

 zajął Leontinoj, Kamarinę, Megarę Hyblaję
 ok. 485r. skorzystał ze statis w Syrakuzach: poparł gamoroi (aryst. wyw. się od I

kolonistów) w ich konflikcie z killyrioi (ludność miejscowa, ich poddani chłopi), Gelon
zajął to miasto i zrobił tu stolicę, a Gelę dał Hieronowi

 przyjął wezwanie aryst. Syrakuz, wygnanej przez lud wskutek przewrotu i zajął Syrakuzy
 w latach 80’ wdał się w konflikt o Himerę:

o

panujący nad nią tyran Terillos został wygnany przez Therona, tyrana
sąsiedniego miasta Akragas, sprzymierzonego z Gylonem

o

pokonany poprosił o pomoc Hamilkara (jego poparł Selinunt), co dział. na
Sardynii i którego znał osobiście

o

ten się zgodził i w 480r. wylądował na Sycylii z wojskiem (wg tradycji 300 tys.
ciężkozbrojnych, ale to przesada, bo 1) tyle nie mieli; 2) tyle nie potrzeba było –
Gelon miał jakieś 20 tys., a i Theron trochę miał, więc przyp. tamten dał 30 tys.)

o

no i była bitwa pod Himerą w 480r. latem i Grecy zwyciężyli i skutki:

 Hamilkara zabili, w niewolę wzięli all korpus ekspedycyjny
 Gelon dostał kontrybucję (tys. talentów) od Kartaginy, ale jej osady

zostały nietknięte

 Gelon miał tytuł basileusa, ale tylko dla czci



w 478r. zmarł Gelon, władzę dostał jego brat Hieron, co kontynuował politykę wojskową

 w 474r. w bitwie pod Kyme, flota Syrakuz pokonała flotę etruską i usunęła władztwo

Etrusków w Kampanii i było ok. z ich interesami (mieli hanlde rudami metali z Płw. Iber.,
Etrurią, etc.)

 Hieron atakował też polis gr. na pn-wsch. Sycylii – deportował do Leontinoi mieszk.

Katany i Naksos zakładając na jej miejscu Ajtnę (Etna); jako tyrana osadził tu swego syna
Deinomenosa

 na jego dworze byli Pindar i Bakchylides, co poematy go czczące robili, byli też

Ajschylos i Symonides

 utrzymywał oddziały najemników, co je przejął jego brat, Trazybulos, ale ten napotkał już

opór i wskutek rewolty tyranię zlikwidowano, więc inne miasta Sycylii też starały się
zrzucić panowanie Syrakuz, była umiarkowana olig., Sikulowie zburzyli Ajtnę i dupa

 zmarł w 466r. p.n.e.



cechy tyranii Syrakuz:

 wyrosła z konfliktów wew., ale obalała wł. ludu, nie aryst.
 ma char. militarny, ambicje panowania nad znacznymi terenami i dysponuje olbrzymimi

środkami

 Syrakuzy b. bogate, więc mieli niezłą armię i mogli kombinować z urbanizacją