Psychologia

emocji i motywacji 7

Kontrola emocjonalna

– charakterystyka

i rozwój

...a konkretnie:



Możliwości kontroli
emocjonalnej
– uwagi wstępne.



Rozwój kontroli emocjonalnej.

Czy jesteśmy w stanie

kontrolować nasze emocje?

Mówi się, że emocjami ludzie bywają „ogarnięci”,

„zalani”, „oślepieni”, w gruncie rzeczy jednak

epizody całkowitego braku kontroli emocjonalnej

są rzadkie.

Ludzie często starają się kontrolować swoje emocje,

zwłaszcza te społecznie niepożądane, i na ogół

robią to dosyć skutecznie.

Zatem odpowiedź na pytanie o to, „czy jesteśmy w

stanie kontrolować nasze emocje?” jest twierdząca

– tak, większość ludzi, w wielu przypadkach,

jest w stanie kontrolować swoje emocje,

przynajmniej częściowo.

Na czym emocjonalna kontrola

polega?

Zgodnie z poglądami panującymi w naszej kulturze, im ktoś skuteczniej

potrafi stłumić zewnętrzne przejawy emocji, im bardziej wydaje się

opanowany, tym lepszą ma kontrolę emocjonalną.

Jednak! W gruncie rzeczy pojęcie kontroli nie implikuje określonego

kierunku.

Osoba, która nie potrafi jasno i skutecznie wyrazić emocji w danej

sytuacji pożądanej – przez nią samą lub otoczenie – jest równie

pozbawiona kontroli jak osoba, która ekspresji emocji nie potrafi

powstrzymać.

Rzeczywista kontrola emocjonalna oznacza plastyczność

i dowolność zarówno doświadczania, jak i wyrażania

emocji, a nie tylko proste hamowanie ich ekspresji.

W jaki sposób, w jakim aspekcie

możemy emocje kontrolować?

Kontrola emocjonalna może przebiegać

na każdym z etapów procesu wzbudzania

i przeżywania emocji.

Jeśli emocję zdefiniujemy jako reakcję na

określone bodźce, reakcję mającą

komponent fizjologiczny,

doświadczeniowy, ekspresyjny i

działaniowy, to kontrola może dotyczyć

każdego z tych aspektów.

Od czego możliwości

kontroli emocji są

uzależnione?

Przede wszystkim od

rozwoju emocjonalnego

– to on decyduje o tym, na ile ludzie mają

świadomość własnych emocji w ich

różnych aspektach – fizjologicznym,

doświadczeniowym, poznawczym,

ekspresyjnym – którą to świadomość

mogą wykorzystywać do emocjonalnej

kontroli.

Zgodnie z wieloma post-oświeceniowymi

teoriami,

także psychologicznymi, rola emocji

w ludzkim życiu jest nikła.

Teorie te podważył Freud i jego psychoanaliza,

wskazująca na wielkie znaczenie popędowej,

nieświadomej, silnie emocjonalnej

sfery ludzkiego funkcjonowania.

Wielką rolę w zrewolucjonizowaniu

podejścia do emocji i ich związku z

racjonalnością odegrał

Robert Zajonc.

W 1980 r. opublikował artykuł pt.

Uczucia a myślenie: Nie trzeba się

domyślać, by wiedzieć, co się woli.

Wyniki eksperymentów

przeprowadzonych przez Zajonca

i jego zespół ujawniły istnienie

niezależnych podstaw dla procesów

emocjonalnych i procesów

poznawczych oraz wykazały

zasadnicze pierwszeństwo emocji

nad poznaniem.

Między innymi właśnie eksperymenty Zajonca wpłynęły na dominujące

współcześnie rozumienie emocji, zgodnie z którym:



Emocja jest wynikiem nieświadomej lub świadomej oceny zdarzenia

jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu.



Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu

działania.



Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu

psychicznego, co oznacza, że towarzyszy jej określone odczucie.



Emocji towarzyszą lub następują po niej zmiany somatyczne, w tym

ekspresje mimiczne i zachowania, czyli reakcje behawioralne.

Na skutek takiej redefinicji emocji i ich związku z procesami

poznawczymi, dla wielu badaczy stało się jasne, że człowiek

jest jednością psychosomatyczną, w której trudno

oddzielić to, co psychiczne, od tego, co fizyczne.

Na skutek nowych odkryć dotyczących emocji i zmian sposobów myślenia

o nich, zaczęto stawiać pytanie o charakterze fundamentalnym: Czy

jesteśmy zniewoleni w swym racjonalnym myśleniu i działaniu przez

nieświadomie przebiegające procesy emocjonalne? Czy jesteśmy

istotami racjonalnymi, jak chciał Kartezjusz i wielu innych? Czy

może raczej jesteśmy istotami racjonalizującymi, jak twierdził

Zygmunt Freud?

Odpowiedź na powyższe pytania ma oczywiście silny związek ze

sprawą możliwości kontroli emocji! – jeśli nasza racjonalność jest

mitem, to możliwości kontroli emocjonalnej byłyby bardzo ograniczone.

Jeśli nasza emocjonalność jest tak ważna, to ukazywanie człowieka jako

istoty przede wszystkim racjonalnej musi mieć niekorzystne efekty,

choćby na skutek nie przywiązywania dostatecznej wagi do rozwoju

emocjonalnego w procesie wychowania dzieci.

Działanie popędów biologicznych, stanów

ciała oraz emocji jest konieczną podstawą

racjonalności, za sprawą markerów

somatycznych.

Markery somatyczne wpływają na nasze

procesy decyzyjne – będące jednymi z

zasadniczych procesów poznawczych! –

upraszczając je, dostarczając naszym

umysłom podpowiedzi w postaci

określonych stanów emocjonalno-

somatycznych, które są wskazówką

ukierunkowującą pracę psychiki na takie,

a nie inne rozwiązanie.

Co więcej, markery somatyczne wzmagają

uwagę i pamięć operacyjną, zwiększając

prawdopodobieństwo trafności

i efektywności decyzji.

Antonio

Damasio

Okresem krytycznym dla tworzenia się

zasadniczych markerów

somatycznych, zatem emocjonalnych

umiejętności, ważnych dla naszego

dalszego funkcjonowania, jest

dzieciństwo.

W dzieciństwie najintensywniej

utrwalają się ważne połączenia

nerwowe, dojrzewają pola mózgu

mające decydujące znaczenie dla

życia emocjonalnego.

Według Daniela Golemana, nabyte

w dzieciństwie scenariusze

emocjonalnych reakcji i zachowań

zostają utrwalone w podstawowych

połączeniach synaptycznych sieci

nerwowej i dlatego później trudno

je zmienić.

Teoria kompetencji

emocjonalnych Carolyn Saarni

To rodzice (lub inni opiekunowie) jako

pierwsi pomagają dzieciom

w identyfikowaniu emocji, ich

akceptacji oraz łączeniu z określonymi

sytuacjami społecznymi. W związku z

tym, spójne lub niespójne komunikaty

dotyczące emocji ze strony rodziców,

mają wpływ na wykształcenie wysokich

(lub niskich) umiejętności związanych

z trafnym wyrażaniem

i odczytywaniem przekazów

emocjonalnych, a także późniejszym

kontrolowaniem własnych emocji.

Zasady rozwoju

emocjonalnego:



Czuję



Rozumiem



Nazywam



Widzę i rozumiem
innych



Przewiduję



Mam zaufanie do
siebie i swoich uczuć

Według Carolyn Saarni rozwój emocjonalny jest

procesem ciągłym, w którym osiągnięcia etapu

poprzedzającego znajdują swoje odzwierciedlenie

w etapie następnym.

Dzięki asymilacji i akomodacji – czyli

ogólnorozwojowym procesom opisanym przez Piageta

– doświadczenie emocjonalne podlega w ciągu życia,

zwłaszcza na jego wczesnych etapach, ciągłym

zmianom.

Rozwój emocjonalny jest dla Saarni procesem

zaczynającym się w momencie urodzenia i trwającym

do wczesnej dorosłości.

Od strony neuroanatomicznej wysoko rozwinięte kompetencje

emocjonalne i umiejętność emocjonalnej kontroli oznaczają więcej

połączeń między strukturami układu limbicznego, odpowiedzialnego

za pobudzenie emocjonalne, a strukturami przedczołowymi

odpowiedzialnymi za celową i subtelną samoregulację i kontrolę

emocji.

Im więcej w mózgu człowieka jest połączeń między tymi dwoma

obszarami – a jest ich więcej wówczas, gdy na skutek dobrego

rozwoju emocjonalnego, w dobrych warunkach, aktywnie przeżywamy

to, co się z nami dzieje – tym większe mamy szanse na to, aby być

osobami nie tylko inteligentnymi poznawczo, kierującymi się logiką

i umysłem, lecz także inteligentnymi emocjonalnie, traktującymi

emocje jako źródło wiedzy i samopoznania.

Im inteligentniej emocjonalnie funkcjonujemy w rzeczywistości

społecznej, tym większą mamy szansę odnoszenia sukcesów, w

życiu zawodowym i osobistym.

Następnym razem:

Patologia kontroli

emocjonalnej.

Inteligencja

emocjonalna.