Psychologia 

emocji i motywacji 6

Rozwój emocjonalny

...a konkretnie:



Rozwój emocjonalny jako „kamień 
węgielny” rozwoju osobowości według 
Carolla Izarda.



Rozwój poszczególnych składników emocji:

 neuronalno-oceniającego,
 ekspresyjnego,
 przeżyciowego.



Co o rozwoju emocji wiemy na pewno?

System emocjonalny

 

jest według Izarda macierzą związków, organizującą i 

regulującą funkcjonowanie poszczególnych, 

jakościowo odmiennych emocji. Różne jakościowo 

emocje mogą „działać” niezależnie od siebie, jednak 

najczęściej funkcjonują one jako element pewnej 

grupy czy wzorca. 

Pomiędzy niektórymi 

emocjami istnieją pewne 

wrodzone związki, jednak 

źródłem wielu takich 

związków w ramach 

systemu emocjonalnego jest 

doświadczenie 

indywidualne, zwłaszcza 

procesy uczenia się. 

Rozwój emocjonalny = 

procesy, dzięki którym system emocjonalny wykształca coraz 

bardziej skomplikowaną macierz związków z innymi 

systemami podmiotu – fizjologiczno-popędowymi, 

percepcyjnymi, poznawczymi i  działaniowymi. 

Rozwój emocjonalny jest ułatwiany i wzmacniany ALBO 

ograniczany stopniem rozwoju pozostałych systemów 

organizmu.

 

Dziecko nie może zareagować pogardą ani wstydem dopóty, dopóki 

dojrzewanie i rozwój systemu poznawczego nie umożliwią mu 

wykształcenia pojęcia własnego Ja i różnicy pomiędzy sobą a innymi 

ludźmi.

Rozwój emocjonalny jest „kamieniem węgielnym” 

rozwoju osobowości, która odpowiada za koordynację 

wszystkich systemów psychofizycznych w procesach 

transakcji nieustannie dokonywanych przez jednostkę z 

otoczeniem. 

Rozwój prowadzący do harmonijnych interakcji wszystkich 

jej psychofizycznych systemów dostarcza podstaw do 

skutecznego radzenia sobie z rozmaitymi zadaniami i 

podejmowania działań twórczych, a w konsekwencji do jej 

dobrostanu fizjologicznego i psychicznego. 

Niewłaściwe lub zaburzone związki między poszczególnymi 

psychofizycznymi systemami prowadzą do psychopatologii.

Rozwój emocjonalny jest wykształcaniem się związków i ścieżek 

komunikacji między różnymi systemami. 

Duża część współczesnych badań nad rozwojem emocjonalnym dotyczy rozwoju 

związków między systemem emocjonalnym a poznawczym. Według Izarda ten 

aspekt rozwoju emocjonalnego jest rozwojem określonych struktur 

afektywno-poznawczych, które stanowią najważniejsze składniki 

osobowości, w tym rozmaitych jej funkcji poznawczych.

 

 

System emocjonalny jest zespołem związków łączących poszczególne emocje. 

Opisanie rozwoju emocji składających się na system emocjonalny wymaga 

uwzględnienia trzech składników każdej emocji: neuronalno-oceniającego, 

ekspresyjnego i przeżyciowego. 

Rozwój składnika 

neuronalno-oceniającego

  

Neuronalno-oceniający składnik emocji = 

struktury i 

ścieżki nerwowe odpowiedzialne za proces oceny 

znaczenia bodźców wewnętrznych lub zewnętrznych. 

Zgodnie z teorią jakościowego zróżnicowania emocji, 

neuronalno-oceniający składnik niektórych emocji działa 

od urodzenia, jednak w przypadku wielu innych emocji 

wykształca się w pierwszych 6-7 miesiącach życia. 

Pojawianie się emocji takich jak pogarda, wstyd i poczucie 

winy jest skoordynowane z rozwojem poznawczym 

dlatego, że możliwość wzbudzenia tych emocji jest 

uzależniona od samoświadomości, porównań 

społecznych i innych wyższych procesów poznawczych. 

Rozwój składnika ekspresyjnego

 

Chociaż niektóre składniki niektórych emocji funkcjonują od urodzenia, 

nie wyklucza to procesów ich rozwoju, nawet w odniesieniu do tych 

ich aspektów, które są przypuszczalnie adaptacją gatunkową. 

Elementy ekspresji emocji, które wydają się być taką adaptacją, we 

wczesnym niemowlęctwie mają bardziej instynktowną postać niż w 

późniejszym okresie życia. Dopiero dzięki procesom rozwoju i uczenia 

się początkowo instynktopodobne ekspresje emocji stają się 

kontrolowanymi wyrazami emocji – mogącymi trafnie je sygnalizować 

lub celowo wprowadzać zewnętrznego obserwatora w błąd. 

Rozwój ekspresyjnego składnika emocji ostatecznie 

umożliwia jednostce regulowanie wyrażania emocji – 

a konkretnie nasilanie lub osłabianie ich ujawniania – a 

nawet oddzielanie przeżycia emocjonalnego od jego 

ekspresji.

Badanie podłużne Izarda i Fatnuzzo ujawniło, że podstawowy 

wzorzec ruchów mięśni wyrażających emocje 

zainteresowania, radości, smutku i gniewu występuje już 

w wieku dziesięciu tygodni i nie ulega istotnym zmianom do 

dziewiątego miesiąca życia. Stabilność tych wzorców 

ekspresji emocjonalnej ma charakter adaptacyjny – 

umożliwia niemowlętom skuteczne komunikowanie się 

z otoczeniem społecznym. 

Wiemy to i owo o rozwoju ekspresyjnego składnika emocji w 

niemowlęctwie, jednak dysponujemy bardzo niewielką ilością 

danych na temat rozwoju tego składnika po tym okresie. 

Przypuszczalnie na emocjonalny składnik emocji modyfikująco 

wpływają: otoczenie kulturowo-społeczne oraz indywidualne 

doświadczenia. 

Ważnym aspektem rozwoju ekspresyjnego 

składnika emocji są różnice indywidualne w 

zakresie skłonności do przeżywania i 

przejawiania poszczególnych emocji. 

Różnice takie mogą wynikać zarówno z 

biologicznego zróżnicowania progów 

wzbudzania emocji, jak i z odmienności 

doświadczeń społecznych.

 

Badania nad relacją 

matka-dziecko i 

rozwojem dziecięcej 

osobowości wykazały, że 

matki przejawiają 

zróżnicowaną ekspresją 

emocji w stosunku do 

swoich dzieci, co 

wpływa na społeczny 

rozwój tych dzieci. 

Rozwój składnika przeżyciowego

Przeżycie emocjonalne wymyka się werbalnym opisom, jego istotę przybliża 

opisanie warunków motywujących jego powstanie i związanej z nim 

tendencyjności w spostrzeganiu oraz gotowości do podejmowania 

określonych działań. Przeżyciowy składnik emocji jest bezpośrednim 

efektem neuronalno-oceniającego procesu wzbudzania emocji. 

Zdefiniowane w taki sposób przeżycie emocjonalne nie podlega zmianom 

rozwojowym – podstawowy dla danej emocji stan motywacyjno-

przeżyciowy pozostaje niezmienny. 

Pomimo swojego wrodzonego charakteru, składniki neuronalny i 

ekspresyjny nie muszą być w pełni funkcjonalne już w chwili narodzin. 

Pojawianie się tych składników następuje zgodnie z pewnym 

biologicznym programem, w czasie, który jest skoordynowany z planem 

rozwoju innych psychofizycznych systemów organizmu. Przykładowo, 

strach prawdopodobnie pojawia się dopiero po osiągnięciu przez system 

nerwowy niemowlęcia takiego stopnia dojrzałości, który umożliwia 

wytrzymanie tak ostrego stanu emocjonalnego. 

Poza pogardą, poczuciem winy i wstydem doświadczanie 

emocji nie wymaga, zdaniem Izarda, procesów poznawczych 

ani na wejściu, ani na wyjściu z systemu emocjonalnego.

Ponieważ doświadczanie emocji z reguły powoduje zmianę 

przebiegu procesów percepcyjnych, prowadzi ono też zwykle 

– zdaniem Izarda – do zmian w procesach poznawczych. 

Doświadczenia emocjonalne są pierwszymi pojawiającymi 

się u niemowlęcia strukturami psychicznymi, zaś jedną 

z pierwszych struktur afektywno-poznawczych jest 

skojarzenie radości z widokiem twarzy matki. Skojarzenie to 

zaczyna powstawać między trzecim a piątym tygodniem 

życia, kiedy niemowlę nabiera zdolności do spostrzegania 

konturów twarzy ludzkiej i pojawia się reakcja uśmiechu 

społecznego.  

Podsumowując poglądy 

Izarda:

 



Rozwój emocjonalny polega głównie na wykształcaniu się związków 

między emocją a poznaniem i na kształtowaniu się wewnętrznie 

spójnych wzorców poznawczych, emocjonalnych i działaniowych. 



Podstawowym czynnikiem motywującym i organizującym proces 

rozwoju emocjonalnego są określone doświadczenia emocjonalne. 

Procesy rozwoju uwarunkowane są zarówno genami, jak i 

doświadczeniem 



Niektóre własności systemów emocjonalnych i ogólna organizacja 

jakościowo odmiennych emocji zależą głównie od genetycznie 

zaprogramowanych procesów rozwoju biologicznego. 



Stany motywacyjne wzbudzające radość lub smutek, strach czy 

gniew pozostają Tym, co podlega zmianom rozwojowym, są  związki 

emocji z poznaniem, struktury afektywno-poznawcze oraz wzorce 

ciągów emocja-poznanie-działanie. Doświadczenie emocjonalne jest 

siłą motywującą i organizującą te procesy, które można uznać za 

najważniejsze w rozwoju nie tylko systemu emocjonalnego, lecz 

także całości osobowości człowieka. 

Co jeszcze wiemy?



Rozwój emocji we wczesnych okresach życia jest uzależniony od 

dojrzewania centralnego układu nerwowego.



Jedną z najbardziej uderzających charakterystyk rozwoju 

emocjonalnego jest postępująca z wiekiem zmiana warunków 

wzbudzających poszczególne emocje.



Duże znaczenie mają związki łączące rozwój emocjonalny i 

poznawczy.   



Istotnym problemem jest rozwój zdolności do samoregulacji 

emocji.



Znaczącą rolę w rozwoju emocjonalnym odgrywa kultura.



Związane z wiekiem zmiany w zakresie reagowania emocjonalnego 

następują także po pierwszych latach życia.



Zmiany w zakresie funkcjonowania różnych składników emocji 
stanowią jeden z najwyraźniejszych przejawów rozwoju w ogóle.

    

Następnym razem:

Kontrola 

emocjonalna