Psychologia

emocji i motywacji 6

Rozwój emocjonalny

...a konkretnie:



Rozwój emocjonalny jako „kamień
węgielny” rozwoju osobowości według
Carolla Izarda.



Rozwój poszczególnych składników emocji:

 neuronalno-oceniającego,
 ekspresyjnego,
 przeżyciowego.



Co o rozwoju emocji wiemy na pewno?

System emocjonalny

jest według Izarda macierzą związków, organizującą i

regulującą funkcjonowanie poszczególnych,

jakościowo odmiennych emocji. Różne jakościowo

emocje mogą „działać” niezależnie od siebie, jednak

najczęściej funkcjonują one jako element pewnej

grupy czy wzorca.

Pomiędzy niektórymi

emocjami istnieją pewne

wrodzone związki, jednak

źródłem wielu takich

związków w ramach

systemu emocjonalnego jest

doświadczenie

indywidualne, zwłaszcza

procesy uczenia się.

Rozwój emocjonalny =

procesy, dzięki którym system emocjonalny wykształca coraz

bardziej skomplikowaną macierz związków z innymi

systemami podmiotu – fizjologiczno-popędowymi,

percepcyjnymi, poznawczymi i działaniowymi.

Rozwój emocjonalny jest ułatwiany i wzmacniany ALBO

ograniczany stopniem rozwoju pozostałych systemów

organizmu.

Dziecko nie może zareagować pogardą ani wstydem dopóty, dopóki

dojrzewanie i rozwój systemu poznawczego nie umożliwią mu

wykształcenia pojęcia własnego Ja i różnicy pomiędzy sobą a innymi

ludźmi.

Rozwój emocjonalny jest „kamieniem węgielnym”

rozwoju osobowości, która odpowiada za koordynację

wszystkich systemów psychofizycznych w procesach

transakcji nieustannie dokonywanych przez jednostkę z

otoczeniem.

Rozwój prowadzący do harmonijnych interakcji wszystkich

jej psychofizycznych systemów dostarcza podstaw do

skutecznego radzenia sobie z rozmaitymi zadaniami i

podejmowania działań twórczych, a w konsekwencji do jej

dobrostanu fizjologicznego i psychicznego.

Niewłaściwe lub zaburzone związki między poszczególnymi

psychofizycznymi systemami prowadzą do psychopatologii.

Rozwój emocjonalny jest wykształcaniem się związków i ścieżek

komunikacji między różnymi systemami.

Duża część współczesnych badań nad rozwojem emocjonalnym dotyczy rozwoju

związków między systemem emocjonalnym a poznawczym. Według Izarda ten

aspekt rozwoju emocjonalnego jest rozwojem określonych struktur

afektywno-poznawczych, które stanowią najważniejsze składniki

osobowości, w tym rozmaitych jej funkcji poznawczych.

 

System emocjonalny jest zespołem związków łączących poszczególne emocje.

Opisanie rozwoju emocji składających się na system emocjonalny wymaga

uwzględnienia trzech składników każdej emocji: neuronalno-oceniającego,

ekspresyjnego i przeżyciowego.

Rozwój składnika

neuronalno-oceniającego

Neuronalno-oceniający składnik emocji =

struktury i

ścieżki nerwowe odpowiedzialne za proces oceny

znaczenia bodźców wewnętrznych lub zewnętrznych.

Zgodnie z teorią jakościowego zróżnicowania emocji,

neuronalno-oceniający składnik niektórych emocji działa

od urodzenia, jednak w przypadku wielu innych emocji

wykształca się w pierwszych 6-7 miesiącach życia.

Pojawianie się emocji takich jak pogarda, wstyd i poczucie

winy jest skoordynowane z rozwojem poznawczym

dlatego, że możliwość wzbudzenia tych emocji jest

uzależniona od samoświadomości, porównań

społecznych i innych wyższych procesów poznawczych.

Rozwój składnika ekspresyjnego

Chociaż niektóre składniki niektórych emocji funkcjonują od urodzenia,

nie wyklucza to procesów ich rozwoju, nawet w odniesieniu do tych

ich aspektów, które są przypuszczalnie adaptacją gatunkową.

Elementy ekspresji emocji, które wydają się być taką adaptacją, we

wczesnym niemowlęctwie mają bardziej instynktowną postać niż w

późniejszym okresie życia. Dopiero dzięki procesom rozwoju i uczenia

się początkowo instynktopodobne ekspresje emocji stają się

kontrolowanymi wyrazami emocji – mogącymi trafnie je sygnalizować

lub celowo wprowadzać zewnętrznego obserwatora w błąd.

Rozwój ekspresyjnego składnika emocji ostatecznie

umożliwia jednostce regulowanie wyrażania emocji –

a konkretnie nasilanie lub osłabianie ich ujawniania – a

nawet oddzielanie przeżycia emocjonalnego od jego

ekspresji.

Badanie podłużne Izarda i Fatnuzzo ujawniło, że podstawowy

wzorzec ruchów mięśni wyrażających emocje

zainteresowania, radości, smutku i gniewu występuje już

w wieku dziesięciu tygodni i nie ulega istotnym zmianom do

dziewiątego miesiąca życia. Stabilność tych wzorców

ekspresji emocjonalnej ma charakter adaptacyjny –

umożliwia niemowlętom skuteczne komunikowanie się

z otoczeniem społecznym.

Wiemy to i owo o rozwoju ekspresyjnego składnika emocji w

niemowlęctwie, jednak dysponujemy bardzo niewielką ilością

danych na temat rozwoju tego składnika po tym okresie.

Przypuszczalnie na emocjonalny składnik emocji modyfikująco

wpływają: otoczenie kulturowo-społeczne oraz indywidualne

doświadczenia.

Ważnym aspektem rozwoju ekspresyjnego

składnika emocji są różnice indywidualne w

zakresie skłonności do przeżywania i

przejawiania poszczególnych emocji.

Różnice takie mogą wynikać zarówno z

biologicznego zróżnicowania progów

wzbudzania emocji, jak i z odmienności

doświadczeń społecznych.

Badania nad relacją

matka-dziecko i

rozwojem dziecięcej

osobowości wykazały, że

matki przejawiają

zróżnicowaną ekspresją

emocji w stosunku do

swoich dzieci, co

wpływa na społeczny

rozwój tych dzieci.

Rozwój składnika przeżyciowego

Przeżycie emocjonalne wymyka się werbalnym opisom, jego istotę przybliża

opisanie warunków motywujących jego powstanie i związanej z nim

tendencyjności w spostrzeganiu oraz gotowości do podejmowania

określonych działań. Przeżyciowy składnik emocji jest bezpośrednim

efektem neuronalno-oceniającego procesu wzbudzania emocji.

Zdefiniowane w taki sposób przeżycie emocjonalne nie podlega zmianom

rozwojowym – podstawowy dla danej emocji stan motywacyjno-

przeżyciowy pozostaje niezmienny.

Pomimo swojego wrodzonego charakteru, składniki neuronalny i

ekspresyjny nie muszą być w pełni funkcjonalne już w chwili narodzin.

Pojawianie się tych składników następuje zgodnie z pewnym

biologicznym programem, w czasie, który jest skoordynowany z planem

rozwoju innych psychofizycznych systemów organizmu. Przykładowo,

strach prawdopodobnie pojawia się dopiero po osiągnięciu przez system

nerwowy niemowlęcia takiego stopnia dojrzałości, który umożliwia

wytrzymanie tak ostrego stanu emocjonalnego.

Poza pogardą, poczuciem winy i wstydem doświadczanie

emocji nie wymaga, zdaniem Izarda, procesów poznawczych

ani na wejściu, ani na wyjściu z systemu emocjonalnego.

Ponieważ doświadczanie emocji z reguły powoduje zmianę

przebiegu procesów percepcyjnych, prowadzi ono też zwykle

– zdaniem Izarda – do zmian w procesach poznawczych.

Doświadczenia emocjonalne są pierwszymi pojawiającymi

się u niemowlęcia strukturami psychicznymi, zaś jedną

z pierwszych struktur afektywno-poznawczych jest

skojarzenie radości z widokiem twarzy matki. Skojarzenie to

zaczyna powstawać między trzecim a piątym tygodniem

życia, kiedy niemowlę nabiera zdolności do spostrzegania

konturów twarzy ludzkiej i pojawia się reakcja uśmiechu

społecznego.

Podsumowując poglądy

Izarda:



Rozwój emocjonalny polega głównie na wykształcaniu się związków

między emocją a poznaniem i na kształtowaniu się wewnętrznie

spójnych wzorców poznawczych, emocjonalnych i działaniowych.



Podstawowym czynnikiem motywującym i organizującym proces

rozwoju emocjonalnego są określone doświadczenia emocjonalne.

Procesy rozwoju uwarunkowane są zarówno genami, jak i

doświadczeniem



Niektóre własności systemów emocjonalnych i ogólna organizacja

jakościowo odmiennych emocji zależą głównie od genetycznie

zaprogramowanych procesów rozwoju biologicznego.



Stany motywacyjne wzbudzające radość lub smutek, strach czy

gniew pozostają Tym, co podlega zmianom rozwojowym, są związki

emocji z poznaniem, struktury afektywno-poznawcze oraz wzorce

ciągów emocja-poznanie-działanie. Doświadczenie emocjonalne jest

siłą motywującą i organizującą te procesy, które można uznać za

najważniejsze w rozwoju nie tylko systemu emocjonalnego, lecz

także całości osobowości człowieka.

Co jeszcze wiemy?



Rozwój emocji we wczesnych okresach życia jest uzależniony od

dojrzewania centralnego układu nerwowego.



Jedną z najbardziej uderzających charakterystyk rozwoju

emocjonalnego jest postępująca z wiekiem zmiana warunków

wzbudzających poszczególne emocje.



Duże znaczenie mają związki łączące rozwój emocjonalny i

poznawczy.



Istotnym problemem jest rozwój zdolności do samoregulacji

emocji.



Znaczącą rolę w rozwoju emocjonalnym odgrywa kultura.



Związane z wiekiem zmiany w zakresie reagowania emocjonalnego

następują także po pierwszych latach życia.



Zmiany w zakresie funkcjonowania różnych składników emocji
stanowią jeden z najwyraźniejszych przejawów rozwoju w ogóle.

Następnym razem:

Kontrola

emocjonalna