INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE

ŚRODOWISKOWE

Opracowanie: mgr inż. Zbigniew Górski

2

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

„ Jakość jest to zespół

właściwości i charakterystyk
liczbowych wyrobu lub usługi,
które wpływają na ich zdolność
do zaspokojenia potrzeb” –
Norma ISO 8402 (1994)

3

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Definicje (wg PN-ISO 9000:2000)

Jakość ( Quality) – stopień w jakim zbiór

inherentnych właściwości spełnia wymagania.

Inherentny - tkwiący w czymś, w istocie, strukturze,

zasadniczym charakterze czegoś, w naturze, w
ustalonych obyczajach; nieodłączny od.  Etym. - łac.
inhaerens dpn. inhaerentis p.pr. od inhaerere

'przywiązać; przylgnąć';

Właściwość – cecha wyróżniająca.
Wymagania – potrzeba lub oczekiwanie, które

zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest
obowiązujące.

4

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

INŻYNIERIA JAKOŚCI

1.

Jest to praktyczna dyscyplina stanowiąca

dział kwalitologii stosowanej,
wykorzystywana do czynnego
kształtowania w systemach gospodarczych
najkorzystniejszej jakości ekonomicznie
uzasadnionej …. ( wg. R. Kolmana )

5

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

[1]

Zarządzanie

Środowiskowe

6

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Jakakolwiek działalność gospodarcza człowieka nigdy

nie była obojętna dla środowiska przyrodniczego.

Rozwój nauki i techniki doprowadził do

niekorzystnych przeobrażeń świata przyrody,

przejawiających się w:



zanieczyszczeniu powietrza, wód oceanów i

śródlądowych, gleb



wymieraniu wielu gatunków flory i fauny,



wystąpieniu tzw. efektu cieplarnianego jako

rezultatu powstania i powiększania się dziury

ozonowej.

7

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Niekorzystne przeobrażenia środowiska
naturalnego były skutkiem:



wzrostu skali działalności gospodarczej
( masowość i globalizacja produkcji,
niekontrolowany rozwój wielkich miast),



szybkiego rozwoju środków transportu,



wprowadzania nowych rodzajów
materiałów nie zawsze ulegających
biologicznej degradacji,



wprowadzania nowych technologii
wytwarzania.

8

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Najpierw w USA i niektórych krajach

Europy Zachodniej, a następnie w

innych krajach świata wprowadzono w

życie szereg działań o charakterze

regulacji prawnych mających na celu

zachowanie istniejących zasobów

stanu przyrody poprzez zatrzymanie

procesu degradacji, a następnie

podjęcia prób odtworzenia

pierwotnych zasobów naturalnych.

9

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zaobserwować można powstanie

dwóch koncepcji marketingu

odzwierciedlającego proekologiczne

dążenia producentów i odbiorców[1]:



koncepcji marketingu ekologicznego

polegającego na zaspakajaniu potrzeb

nabywców poprzez dostarczanie

produktów przyjaznych środowisku,



koncepcji marketingu społecznego

polegającego na prowadzeniu

działalności przez przedsiębiorstwa w

sposób, który nie jest źródłem

negatywnych następstw dla całego

społeczeństwa.

10

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Jako konsekwencja powyższego pojawiło się

określenie: zarządzanie środowiskowe, przez

które rozumie się zarządzanie w taki sposób

procesami (głównie wytwórczymi)

przedsiębiorstwa mającymi wpływ na otocznie

naturalne, aby minimalizować ich negatywny

wpływ na stan środowiska.
W wyniku tego w ramach proekologicznych

procesów przedsiębiorstwa powinny stosować

naturalne, nietoksyczne materiały i surowce lub

takie, które można wykorzystywać ponownie oraz

stosować nowoczesne techniki i technologie

wytwarzania przyjazne środowisku.

11

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE



normy ISO serii 14000,



dyrektywy EMAS,



zasady Odpowiedzialności i Troski



i Czystej Produkcji [2])

ujednoliciły i tym samym
spowodowały ograniczenia różnic
w systemach zarządzania
środowiskowego.

12

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

System Zarządzania

Środowiskowego

(EMS- Einviromental

Mangement System)

13

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Standardy ISO serii 1400

Standardy ISO serii 14000 obejmują 20 norm,

spośród których do najważniejszych należą:



ISO 14001:2004 – Systemy zarządzania

środowiskowego, wymagania i wytyczne

stosowania; (tylko ta jedna z pośród

pozostałych zawiera wymagania, których

spełnienie przez przedsiębiorstwo może być

potwierdzone certyfikatem) (PN-EN ISO

14001, maj 2005)



ISO 14004:2004 – Systemy zarządzania

środowiskowego, ogólne wytyczne

dotyczące zasad, systemów i technik

wspomagających,



ISO 19011:2002 – Wytyczne dotyczące

auditowania systemów zarządzania jakością

i/lub zarządzania środowiskowego.

14

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

ISO 14001 – MODEL
PDCA

15

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

4.1

Wymagania ogólne

4.2

Polityka środowiskowa

4.3

Planowanie

4.3.1

Aspekty środowiskowe

4.3.2

Wymagania prawne i inne

4.3.3

Cele, zadania i programy

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie
4.4.1

Zasoby, role, odpowiedzialności

uprawnienia

4.4.2

Kompetencje, szkolenie i

świadomość

4.4.3

Komunikacja

4.4.4

Dokumentacja

4.4.5

Nadzór nad dokumentami

4.4.6

Sterowanie operacyjne

4.4.7

Gotowości reagowanie na awarie

16

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

4.5 Sprawdzanie
4.5.1

Monitorowanie i pomiary

4.5.2

Ocena zdolności

4.5.3

Niezgodność, działania

korygujące

i zapobiegawcze

4.5.4

Nadzór nad zapisami

4.5.5

Audit wewnętrzny

4.6 Przegląd zarządzania

17

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Obowiązujące w modelu EMS zasady to [4]:



Zasada 1 - Zobowiązania i polityka
Zaleca się, aby stocznia określiła swoją politykę

środowiskową i zapewniła zobowiązania w odniesieniu do

swojego EMS.



Zasada 2 - Planowanie
Zaleca się, aby stocznia sformułowała plan realizacji swojej

polityki środowiskowej.



Zasada 3 - Wdrożenie
W celu efektywnego wdrożenia, zaleca się, aby stocznia

rozwijała możliwości i mechanizmy wspomagające

potrzebne do zrealizowania polityki, celów i zadań

środowiskowych.



Zasada 4 - Pomiary i ocena
Zaleca się, aby stocznia dokonywała pomiary, monitorowała i

oceniała efekty swojej działalności środowiskowej.



Zasada 5 - Przegląd i doskonalenie
Zaleca się, aby stocznia dokonywała przeglądu i ciągle

doskonaliła swój system zarządzania środowiskowego w celu

poprawy swoich ogólnych celów działalności środowiskowej.

18

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zasada 1 - Zobowiązania i polityka - Polityka

środowiskowa

Prawidłowo sformułowana polityka środowiskowa

powinna uwzględniać:



misję przedsiębiorstwa, wizję, podstawowe

wartości i przekonania,



wymagania zainteresowanych stron,



ciągłe doskonalenia,



zapobieganie zanieczyszczeniom,



wiodące zasady,



koordynacje z pozostałymi politykami organizacji,



zgodność z odpowiednimi przepisami

dotyczącymi środowiska, ustawodawstwem i

innymi kryteriami dotyczącymi przedsiębiorstwa,



uwzględniać specyfikę oddziaływania organizacji

na środowisko

19

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zasada 2- Planowanie



Elementy EMS odnoszące się do planowania

obejmują [4]:



identyfikację aspektów środowiskowych ocenę

związanego z nimi wpływu na środowisko,



wymagania prawne,



politykę środowiskową,



wewnętrzne kryteria oceny efektów

działalności,



cele i zadania środowiskowe, plan i program

zarządzania środowiskowego.

20

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Planowanie



jakie są aspekty środowiskowe działań stoczni i jej

wyrobów (produktów i usług)?



czy działania stoczni i jej wyroby maja znaczący

niekorzystny wpływ na środowisko?



czy stocznia posiada procedurę oceny wpływu na

środowisko nowych przedsięwzięć ?



czy usytuowanie stoczni wymaga przeprowadzenia

specjalnych rozważań środowiskowych ? ( czy w otoczeniu

stoczni znajdują się obszary o szczególnej wrażliwości ),



jak będą oddziaływać zamierzone zmiany ( w procesach

technologicznych i wyrobach) na aspekty środowiskowe?



jak znaczący lub dotkliwy byłby potencjalny wpływ na

środowisko gdyby wystąpiła jakakolwiek niesprawność w

procesach wytwarzania przeprowadzanych w stoczni?



jak często może występować sytuacja , która może

wpływać na środowisko?



jakie są znaczące aspekty środowiskowe?, częstość ich

występowania i dotkliwość,



czy zakres znaczącego wpływu na środowisko ma

charakter lokalny, regionalny czy też globalny?

21

Proces planowania systemu zarządzania

środowiskowego:

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

POLITYKA

CELE

PROGRAMY

Uwarunkowania

biznesowe

Zainteresowane

strony

Znaczące

aspekty

Wymagania

prawne

ZADANIA

22

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zasada 3 – Wdrożenie

Norma PN EN ISO 14001: 2004 zwraca
szczególną uwagę na następujące
wymagania dotyczące wdrażania i
funkcjonowania systemu zarządzania
środowiskowego:



zapewnienie przez przedsiębiorstwo
(stocznię) niezbędnych zasobów do
ustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i
doskonalenia systemu,



określenie, udokumentowanie i
zakomunikowanie pracownikom
przedsiębiorstwa ich roli ,odpowiedzialności
i uprawnień odnoszących się do zagadnień
związanych z zarządzaniem środowiskowym.

23

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

W zakresie odpowiedzialności i uprawnień zaleca się, aby

stocznia wyznaczyła osobę (lub osoby), która (rzy)

niezależnie od innych obowiązków będzie (będą) miała

określone zadania, zakres odpowiedzialności i

uprawnienia w celu:



zapewnienia ,że EMS jest ustanowiony, wdrożony i

utrzymywany zgodnie z wymaganiami normy,



przedstawiania najwyższemu kierownictwu sprawozdań z

funkcjonowania systemu.

Wdrażając EMS należy rozważyć następujące zagadnienia:



jaka jest odpowiedzialność i czy istnieją sposoby

rozliczania pracowników, którzy zarządzają, wykonują i

weryfikują prace mające wpływ na środowisko?



czy istnieje zależność pomiędzy odpowiedzialnością za

aspekty środowiskowe a efekty działalności danej

osoby?



w jaki sposób kadra, na której spoczywa

odpowiedzialność jest rozliczna?

24

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Księga

Procedury

Instrukcje

Dane techniczne, zapisy

Hierarchia dokumentacji Systemu Zarządzania Środowiskowego

25

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zestawienie procedur Systemu Zarządzania

Środowiskowego wymagane przez normę PN –EN ISO

14001:2004[3]



4.3.1

Aspekty środowiskowe



4.3.2

Wymagania prawne i inne



4.4.2

Kompetencje, szkolenie i świadomość



4.4.3

Komunikacja (dwie procedury: pierwsza

dotyczy komunikacji wewnętrznej, druga komunikacji

zewnętrznej)



4.4.5

Nadzór nad dokumentami



4.4.6

Sterowanie operacyjne



4.4.7

Gotowość i reagowanie na awarie



4.5.1

Monitorowanie i pomiary



4.5.2

Ocena zgodności (dotyczy zgodności z

mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi)



4.5.3

Niezgodności, działania korygujące i

zapobiegawcze1



4.5.4

Nadzór nad zapisami1



4.5.5

Audit wewnętrzny

26

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Działania należy podzielić na trzy kategorie:



działania zapobiegające zanieczyszczeniom i

chroniące zasoby w nowych

przedsięwzięciach kapitałowych, zmianach

procesu oraz nowych wyrobach,



codzienne działania kierownictwa, mające

na celu zapewnienie zgodności z

wymaganiami wewnętrznymi i

zewnętrznymi,



działania strategiczne mające na celu

przewidywanie i reagowanie na zmieniające

się wymagania środowiskowe.

STEROWANIE OPERACYJNE

27

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

STEROWANIE OPERACYJNE

Operacje i działania mogą obejmować [4]:



prace badawcze i rozwojowe, projektowanie i

działalność techniczną,



zakupy,



zawieranie umów,



postępowanie z surowcami ich przechowywanie,



procesy produkcji i obsługi,



laboratoria,



przechowywanie wyrobów,



transport,



marketing i reklamę,



serwis,



pozyskiwanie, konstruowanie lub

modyfikowanie nieruchomości i urządzeń..

28

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Gotowość i reagowanie na awarie przez

przedsiębiorstwo wdrążające EMS.

Procedura(-ry) powinna(-y)

obejmować zagadnienia dotyczące:



przypadkowej emisji do atmosfery,



przypadkowego odprowadzania

zanieczyszczeń do wody i ziemi,



określonego wpływu

przypadkowych uwolnień na

środowisko i ekosystem,



nienormalnych warunków

eksploatacji.

29

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Plany awaryjne powinny obejmować:



sposób postępowania podczas awarii i

odpowiedzialność,



wykaz osób odpowiedzialnych,



szczegóły dotyczące służb ratowniczych( straż

pożarna, służba ratownictwa chemicznego, itp.)



plany komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej,



działania podejmowane w przypadku różnych

awarii.



informacje dotyczące materiałów niebezpiecznych,

w tym potencjalnego wpływu każdego materiału

na środowisko, jakie należy wykonać w razie

przypadkowego uwolnienia,



plany ćwiczeń i sprawdzania skuteczność.

30

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zasada 4 - Pomiary i ocena



Uważa się, że pomiary, monitorowanie i

ocena należą do jednych z najważniejszych

działań prowadzonych w ramach EMS.

Działania te mają na celu zapewnienie, że

stocznia działa zgodnie z określonym

programem zarządzania środowiskowego.



Zasada ta obejmuje pkt. 4.5 Normy [3] –

Sprawdzanie.. Na punkt ten składają się

wymagania dotyczące: Monitorowania i

pomiarów (pkt. 4.5.1), Oceny zgodności

(pkt.4.5.2), Niezgodności, działań

korygujących i zapobiegawczych pkt.4.5.3),

Nadzoru nad zapisami (pkt. 4.5.4) i Auditów

wewnętrznych(pkt.4.5.5).

31

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Monitorowanie i pomiary dotyczyć powinny odpowiednich wskaźników

środowiskowych, którymi mogą być[4]:



ilość stosowanych surowców lub energii,



wielkość emisji takich związków jak CO2



ilość odpadów na jednostkę wyrobu gotowego,



efektywność wykorzystania materiałów i energii,



liczba incydentów środowiskowych(np. przekroczenie

ustalonych limitów),



liczba wypadków środowiskowych(np. nieplanowanych

uwolnień zanieczyszczeń),



procent powtórnie wykorzystywanych odpadów,



liczba kilometrów przebytych przez pojazd na jednostkę

produkcji,



liczba specyficznych zanieczyszczeń, np. NOx, SO2, CO,

HC(węglowodory), Pb, CFC(chlotofluorowęglowodory),



inwestycje w zakresie ochrony środowiska,



liczba wniesionych oskarżeń, itp.

32

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Opracowanie, wdrożenie i utrzymywanie EMS w

stoczni wymaga prowadzenia określonych zapisów.

Prowadzenie zapisów jest dowodem działania Systemu

Zarządzania Środowiskowego. Zapisy powinny

uwzględniać:



wymagania wynikające z ustawodawstwa i przepisów,



zezwolenia,



aspekty środowiskowe i związanie z nimi wpływy,



działalność szkoleniową w zakresie środowiska,



kontrole, wzorcowania i obsługiwanie,



dane dotyczące monitorowania,



szczegóły dotyczące niezgodności: incydenty, zgłaszane

skargi oraz działania podjęte w ich wyniku,



identyfikacje dotyczące wyrobu,



informacje dotyczące dostawcy i wykonawcy



audity środowiskowe przeglądy wykowywane przez

kierownictwo.

33

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Audity wewnętrzne



Stanowią ostatni element punktu normy –

Sprawdzanie.

Audity wewnętrzne EMS powinny być przeprowadzane

w zaplanowanych odstępach czasu w celu[4]:



określenia, czy System zarządzania Środowiskowego

jest:



zgodny z zaplanowanymi ustaleniami ( w tym z

wymaganiami Normy),



właściwie wdrożony i utrzymywany



dostarczenia kierownictwu informacji o wynikach

auditu

34

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Zasada 5 – Przegląd i doskonalenie

Realizacja zadań wynikających z wymagań

Normy w zakresie pkt. 4.6 Przegląd

zarządzania ma na celu szersze spojrzenie

na EMS jako całość ( i tym rożni się od

auditu systemu). Wymagania normy są

następujące: „ Najwyższe kierownictwo

powinno przeprowadzać przegląd systemu

zarządzania środowiskowego organizacji w

zaplanowanych odstępach czasu w celu

zapewnienia jego stałej przydatności,

adekwatności i skuteczności”[4].

35

INŻYNIERIA JAKOŚCI

I

ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE

Norma w sposób jednoznaczny określa zakres danych

wejściowych, jakie są niezbędne do przeprowadzenia

prawidłowego przeglądu EMS przez kierownictwo stoczni.

Obejmują one [4]:



wyniki auditów wewnętrznych i ocen zgodności z

wymaganiami prawnymi i innymi wymaganiami, do

których stocznia się zobowiązała,



komunikacje z zewnętrznymi stronami

zainteresowanymi, w tym skargi,



efekty działalności środowiskowej stoczni,



stopień osiągnięcia celów i zadań



status działań korygujących i zapobiegawczych,



działania podjęte w następstwie wcześniejszych

przeglądów EMS,



zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań

prawnych i innych, związanych z jej aspektami

środowiskowymi oraz



zalecenia dotyczące doskonalenia.