Działania człowieka

Działania człowieka

wobec stresu

wobec stresu

Zmagać się, radzić sobie czy

Zmagać się, radzić sobie czy

bronić się?

bronić się?

Działania człowieka

Działania człowieka

wobec stresu

wobec stresu

•

adaptacja

•

mechanizmy obronne

•

radzenie sobie

•

zmaganie się

Dwa nurty w psychologii zajmujące się

Dwa nurty w psychologii zajmujące się

radzeniem sobie ze stresem (coping)

radzeniem sobie ze stresem (coping)

•

wywodzący się z eksperymentalnych badań nad
zwierzętami:

•

przeżycie zwierzęcia zależy od jego zdolności do
przewidywania zdarzeń w otoczeniu, ucieczki,
unikania niebezpieczeństw lub ich
przezwyciężania

•

wywodzący się z psychoanalitycznych teorii ego:

•

radzenie sobie to realistyczne, elastyczne
myślenie i działanie, zmierzające do rozwiązania
problemu i przez to redukujące stres

Podejście kliniczne

Podejście kliniczne

Mechanizmy obronne

Mechanizmy obronne

Mechanizmy obronne –

Mechanizmy obronne –

klasyfikacja Z. Freuda

klasyfikacja Z. Freuda

•

Wyparcie

•

Projekcja

•

Izolacja

•

Regresja

•

Anulowanie

•

Zaprzeczanie

•

Reakcja upozorowana

•

Sublimacja

Pięć poziomów procesów

Pięć poziomów procesów

regulacyjnych (Menniger, 1963)

regulacyjnych (Menniger, 1963)

•

procesy radzenia sobie

(samokontrola,

humor, płacz, przeklinanie, wygadanie się,
przemyśliwanie)

•

symptomy

(depersonalizacja, amnezja,

przeniesienie agresji, kompulsje, narkotyki)

•

epizodyczne wybuchy agresywnej energii

(agresja, konwulsje, panika)

•

dezorganizacja zachowania

•

totalna dezintegracja „ego”

Cechy nieświadomych mechanizmów

Cechy nieświadomych mechanizmów

obronnych ego, odróżniające je od

obronnych ego, odróżniające je od

świadomego radzenia sobie (Vaillant, 1977)

świadomego radzenia sobie (Vaillant, 1977)

•

są względnie nieświadome

•

są tworzywem, z którego powstają zaburzenia
zachowania, albo na ich podstawie powstają
zaburzenia, albo przekształcają się one w
zaburzenia

•

często oddziałują na procesy myślenia,
upośledzając kreatywną syntezę

•

wypierają, zaprzeczają lub zniekształcają
zewnętrzną lub wewnętrzną rzeczywistość, i z
tego powodu wydają się dziwne lub
irracjonalne obserwatorom zewnętrznym

Cechy mechanizmów obronnych

Cechy mechanizmów obronnych

c.d.

c.d.

•

w pewnych warunkach mogą stać
się świadome

•

może się tak zdarzyć, że
mechanizmy obronne będą
przystosowawcze, a radzenie sobie
- nie przystosowawcze („defences
cope and coping defends”)

Funkcje nieświadomych

Funkcje nieświadomych

mechanizmów obronnych (Vaillant,

mechanizmów obronnych (Vaillant,

1977)

1977)

•

utrzymywanie silnych emocji w rozsądnych
granicach

•

odzyskanie równowagi wewnętrznej

•

zyskanie na czasie (stworzenie możliwości
reintegracji, opanowania zmian w obrazie
siebie pod wpływem urazu czy innego
przełomu)

•

uporanie się z niezrozwiązywalnym konfliktem
z osobami znaczącymi, z którymi nie można
się „rozstać” (żyjącymi lub nie)

Hierarchia mechanizmów

Hierarchia mechanizmów

obronnych ego (Vaillant,

obronnych ego (Vaillant,

1977)

1977)

•

poziom I -

psychotyczne

•

poziom II -

niedojrzałe

•

poziom III -

neurotyczne

•

poziom IV -

dojrzałe

m. psychotyczne:

m. psychotyczne:

•

złudzeniowa
projekcja

•

psychotyczne
zaprzeczanie

•

zniekształcenie

m. niedojrzałe:

m. niedojrzałe:

•

projekcja

•

fantazjowanie schizoidalne

•

hipochondria

•

bierna agresja

•

odreagowanie

•

dysocjacja

m. neurotyczne:

m. neurotyczne:

•

racjonalizacja

•

wyparcie

•

przemieszczenie

•

formowanie reakcji

m. dojrzałe:

m. dojrzałe:

•

altruizm

•

humor

•

tłumienie

•

antycypacja

•

sublimacja

brak obrony -

brak obrony -

nienawidzę mojego ojca

nienawidzę mojego ojca

•

poziom psychotyczny

•

zaprzeczenie: urodziłem się bez
ojca

brak obrony -

brak obrony -

nienawidzę mojego ojca

nienawidzę mojego ojca

•

poziom niedojrzały

•

projekcja: mój ojciec mnie
nienawidzi

•

pasywna agresja: nienawidzę się

•

odreagowanie : bez zastanowienia
pobiłem 12 policjantów

•

fantazjowanie: marzę o zabijaniu
olbrzymów

brak obrony -

brak obrony -

nienawidzę mojego ojca

nienawidzę mojego ojca

•

poziom neurotyczny

•

dysocjacja: opowiadam mojemu ojcu
dowcipy

•

przemieszczenie: nienawidzę psa mojego
ojca

•

racjonalizacja:

nie pochwalam działań

mojego ojca w pracy

•

represja: nie wiem dlaczego czuję się
pobudzony i poruszony

•

formowanie reakcji:

kocham mojego ojca

brak obrony -

brak obrony -

nienawidzę mojego ojca

nienawidzę mojego ojca

•

poziom dojrzały

•

tłumienie : jestem zły na mojego
ojca, ale mu o tym nie powiem

•

sublimacja: ogrywam mojego ojca
w ping-ponga

•

altruizm: dodaję otuchy tym,
którzy nienawidzą mojego ojca

Teoria procesów ego N.

Teoria procesów ego N.

Haan (1977)

Haan (1977)

•

opiera się na pojęciu stałych
organizacji procesów organizujących
aktywność człowieka, regulowania i
koordynacji różnych aspektów
własnej osoby: struktur poznawczych,
emocji i motywów -

procesów ego

procesy ego

procesy ego

•

procesy integrujące i koordynujące
przebieg procesów związanych z
różnymi aspektami osoby -
strukturami poznawczymi,
moralnymi, emocjami i motywami

•

osobowość jest organizacją, strukturą
procesów ego

trzy poziomy procesów ego:

trzy poziomy procesów ego:

•

radzenie sobie

•

obrona

•

fragmentacja

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (1)

procesów ego (1)

•

radzenie sobie - zawiera w sobie
wybór, jest w związku z tym
elastycznym, celowym zachowaniem

•

obrona - odrzuca wybór, jest sztywna
i ograniczona

•

fragmentacja - jest powtarzająca się,
rytualistyczna, automatyczna

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (2)

procesów ego (2)

•

radzenie sobie - jest skierowane na
przyszłość i uwzględnia potrzeby
teraźniejszości

•

obrona - wynika z przeszłości

•

fragmentacja - działa w oparciu o
ukryte założenia

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (3)

procesów ego (3)

•

radzenie sobie - jest zorientowane na
wymogi aktualnej sytuacji

•

obrona - zniekształca wymogi
aktualnej sytuacji

•

fragmentacja - zamyka system i nie
odpowiada wymogom aktualnej
sytuacji

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (4)

procesów ego (4)

•

radzenie sobie - angażuje zróżnicowany
proces myślenia, który integruje
świadome i podświadome elementy

•

obrona - angażuje niezróżnicowane
myślenie i zawiera elementy, które nie
wydają się być częścią sytuacji

•

fragmentacja - myślenie jest pierwotne,
niemodyfikowalne, określone potrzebami
afektywnymi

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (5)

procesów ego (5)

•

radzenie sobie - funkcjonuje z
uwzględnieniem konieczności
kontrolowania zakłócających uczuć

•

obrona - funkcjonuje z założeniem, że
możliwe jest magiczne pozbycie się
zakłócających uczuć

•

fragmentacja - „zatapia” osobę afektem

właściwości poziomów

właściwości poziomów

procesów ego (6)

procesów ego (6)

•

radzenie sobie - umożliwia różne formy
wyładowania uczuć w sposób otwarty,
uporządkowany i umiarkowany

•

obrona - umożliwia wyładowanie uczuć
przez „wybieg”

•

fragmentacja - umożliwia
niekontrolowane wyładowanie
niektórych impulsów

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje poznawcze

funkcje poznawcze

•

proces ogólny - różnicowanie

•

radzenie sobie - obiektywizacja

•

obrona - izolacja

•

fragmentacja - konkretyzm

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje poznawcze

funkcje poznawcze

•

proces ogólny - oderwanie

•

radzenie sobie - intelektualność

•

obrona - intelektualizacja

•

fragmentacja - sałata słowna,
neologizmy

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje poznawcze

funkcje poznawcze

•

proces ogólny - symbolizacja cel -
środek

•

radzenie sobie - analiza logiczna

•

obrona - racjonalizacja

•

fragmentacja - konfabulacja

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje refleksyjno-

funkcje refleksyjno-

intraceptywne

intraceptywne

•

proces ogólny - odroczona reakcja

•

radzenie sobie - tolerowanie
niejednoznaczności

•

obrona - wątpienie

•

fragmentacja - unieruchomienie

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje refleksyjno-

funkcje refleksyjno-

intraceptywne

intraceptywne

•

proces ogólny - sensytywność

•

radzenie sobie - empatia

•

obrona - projekcja

•

fragmentacja - deluzje

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje refleksyjno-

funkcje refleksyjno-

intraceptywne

intraceptywne

•

proces ogólny - odwrócenie czasu

•

radzenie sobie - regresja ego

•

obrona - regresja

•

fragmentacja - dekompensacja

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje skierowywania uwagi

funkcje skierowywania uwagi

•

proces ogólny - wybiórcza uwaga

•

radzenie sobie - koncentracja

•

obrona - zaprzeczanie

•

fragmentacja - oderwanie,
fiksacja

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje regulowania afektów

funkcje regulowania afektów

•

proces ogólny - odwrócenie

•

radzenie sobie - sublimacja

•

obrona - przemieszczenie

•

fragmentacja - opanowanie przez
afekt

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje regulowania afektów

funkcje regulowania afektów

•

proces ogólny - transformacja

•

radzenie sobie - substytucja

•

obrona - formowanie reakcji

przeciwnych

•

fragmentacja - niestabilność,

zmienność

taksonomia procesów ego –

taksonomia procesów ego –

funkcje regulowania afektów

funkcje regulowania afektów

•

proces ogólny - opanowywanie

•

radzenie sobie - tłumienie

•

obrona - represja

•

fragmentacja - depersonalizacja,
amnezja