MAKROEKONOMIA
Wykład 3
Rola państwa w gospodarce.
Cele polityki
makroekonomicznej
• Produkcja
- zarówno wysoki poziom bezwzględny, jak i w
stosunku do potencjału
- wysoka stopa wzrostu
• Zatrudnienie
- niski poziom bezrobocia
• Inflacja
– stabilność poziomu cen
• Bilanse wymiany z zagranicą
- równowaga eksportu i importu
- stabilność kursu waluty
Narzędzia polityki
makroekonomicznej
• Polityka fiskalna –
polityka prowadzona przez rząd
pod kontrolą parlamentu
- wydatki publiczne
- podatki
• Polityka monetarna –
prowadzona przez Bank
Centralny
– kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na
stopy procentowe
• Stosunki międzynarodowe
– polityka handlu zagranicznego
- interwencjonizm w stosunku do kursów
walutowych
Akceptacja społeczna poglądów na rolę
państwa
• 10
0
%
• Etaty
zm
• Liberali
zm
• Merkantyli
zm
• Ekonomia
klasyczna
• Ekonomia państwa
dobrobytu
• 17
00
• 180
0
• 19
00
• 20
00
Źródło: Historia myśli liberalnej, W. Kwaśnicki, PWE,
Warszawa 2000.
Merkantylizm – epoka
kupców
• Okres trwania: połowa XV (epoka wielkich
odkryć geograficznych) – połowa XVIII (A.
Smith)
• Rozwój manufaktur
• Gwałtowny rozwój
handlu
międzynarodowego
• Powstanie pierwszych banków
• Wzrost roli kupców
(mają wpływ na politykę)
• Dążenie do
bogactwa
• Negatywna postawa wobec konkurencji
(akceptacja monopolu
)
Merkantylizm a bilans
handlowy
• Główny cel polityki państwa to:
korzystny bilans handlowy
(protekcjonizm zamiast wolnego
handlu)
wzrost zasobów szlachetnych metali
(złota)
Rola państwa w gospodarce
wg merkantylistów
• Interwencja państwa
uzasadniona i
pozytywna
(np. interwencja na rzecz przemysłu
lub ochrona celna)
• zapewnienie
korzystnego bilansu
handlowego
Niewidzialna ręka rynku A.
Smitha
„(…) jakaś niewidzialna ręka kieruje
nim [człowiekiem] tak, aby zdążał do
celu, którego wcale nie zamierzał
osiągnąć”
A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów, t.2, s. 45-46
Koncepcja państwa minimum
A. Smitha
• Według klasyków państwo powinno
być
silne
,
ale jego
ekonomiczne
funkcje
powinny być sprowadzone do
niezbędnego minimum.
• Państwo powinno być jedynie tzw.
stróżem nocnym
.
Koncepcja państwa minimum
A. Smitha
– obszary działalności państwa
•
przeciwdziałanie monopolizacji
gospodarki,
• ustanowienie
silnego,
egzekwowanego oraz stabilnego
prawa
,
• zapewnienie
porządku,
bezpieczeństwa i ładu publicznego
(np. obrona narodowa),
• zapewnianie tzw.
dóbr wspólnych
(publicznych) np. infrastruktura
(drogi, mosty)lub szkoły.
Wiek XX – zmiany w podejściu do roli
państwa w gospodarce
1900
1925
1950
197
5
200
0
neoklasycyzm
neoliberaliz
m
Wielki kryzys (1929-
1933)
keynesizm
Ogólna teoria
zatrudnienia,
procentu i pieniądza
(1936) – J.M. Keynes
Kryzysy naftowe
Keynesizm – tło historyczne
• Wielki Kryzys
(1929-1933) - największy
kryzys gospodarczy w XX wieku
• Kryzys rozpoczął się w Stanach
Zjednoczonych, po tzw.
czarnym
czwartku
- panika na giełdzie
nowojorskiej na
Wall Street
24
października 1929 (gwałtownie spadły
ceny akcji, pociągając za sobą łańcuch
bankructw i zadłużenia, które
rozprzestrzeniły się stopniowo na
wszystkie kraje).
Skutki Wielkiego Kryzysu
• Bezrobocie i spadek produkcji przemysłowej
.
Utrata pracy przez setki milionów ludzi – (w
USA bezrobocie sięgnęło 1/3 siły roboczej a
PKB w latach 1929 - 1932 obniżył się o 44%)
• Długotrwałe skutki kryzysu
– szczególnie
silnie odczuło kryzys rolnictwo. Poprawa
sytuacji gospodarczej nastąpiła w 1933 r., w
Polsce dopiero ok. 1935 r.
• Dojście Hitlera do władzy
w Niemczech.
• W USA skutki kryzysu złagodzone przez tzw.
Nowy Ład Gospodarczy
(New Deal) - 1933-
1939.
RÓWNOWAGA
GOSPODARCZA
•
stan gospodarki, w którym zachowana jest
równowaga globalnego popytu i globalnej
podaży
na wszystkich rynkach: dóbr i usług oraz
czynników wytwórczych, a także w wymianie z
zagranicą – jest równoczesne występowanie
równowagi wewnętrznej i zewnętrznej.
•
Osiągnięcie i utrzymanie równowagi
gospodarczej jest bardzo trudne, z uwagi na
ogromną liczbę czynników, które oddziałują na
popyt i podaż na każdym z rynków, wytrącając je
stale z ukształtowanego stanu równowagi.
Przyczyna Wielkiego Kryzysu
wg Keynesa
niewystarczający popyt (brak interwencji
państwa)
Wielki Kryzys
uświadomił wg Keynesa
ekonomistom i politykom, że
„niewidzialna ręka rynku nie istnieje”.
Według Keynesa:
Globalny popyt = globalna podaż, gdy I=S
(I - inwestycje, S - oszczędności)
Cechy metody analizy
Keynesa
• Powrót do
sfery makro
(wielkości
agregatowe)
• Krótki okres
• Analiza w kategoriach
pieniężnych
• Brak matematyki
, wykresów
• Przyczyna → skutek:
(np. podaż
pieniądza
→
stopa procentowa
→
inwestycje
→
dochód)
Główne założenia Keynesa
• Sektor prywatny w gospodarce cechuje się dość dużą
niestabilnością
• Produkcja określana jest przede wszystkim przez
zaagregowany popyt, czynniki podażowe odgrywają
niewielką rolę
• Długotrwałość procesów dostosowawczych.
Dochodzenie do równowagi w gospodarce jest
wynikiem „leppkości” (sztywności) płac i cen
• Między inflacją a bezrobociem istnieje wymienność
zwłaszcza w krótkim okresie
• Istnieje uzasadnienie dla prowadzenia przez państwo
efektywnej polityki gospodarczej.
Rola państwa w gospodarce
wg Keynesa
• System neoklasyczny się sprawdza, ale tylko w
sferze mikro, dla całej gospodarki ze względu
na
ułomności rynku
, potrzebna jest ingerencja
państwa
• Państwo poprzez działania
interwencjonistyczne, w postaci
ekspansywnej
polityki fiskalnej
oraz
ekspansywnej polityki
pieniężnej,
musi regulować i stymulować
łączny popyt w celu utrzymania
zadowalającego poziomu produkcji i
zatrudnienia
Okres po II wojnie światowej
•
zaległości w zakresie możliwości wzrostu
,
pozostałe po zakończeniu II wojny światowej,
•
aktywna keynesowska polityka
wspierania popytu
(USA, Europa Zachodnia, Japonia, Korea
Południowa),
•
niska inflacja
przy jednoczesnym rozkwicie popytu,
• rosnący
dług publiczny
,
• wzmożona
liberalizacja handlu
(obniżki ceł),
• ustabilizowana
sytuacja
pieniężna
(system Bretton
Woods - funkcje pieniądza międzynarodowego
spełniał dolar, traktowany jako waluta wymienialna
na złoto).
Lata 70-te XX wieku
– odwrót od keynesizmu
• Stagflacja
– wysokie bezrobocie i wysoka
inflacja
• Brak pozytywnej reakcji rynku na
interwencjonistyczne pobudzanie
(zahamowanie wzrostu gospodarek i wzrost
zadłużenia)
• odwrót od keynesizmu w kierunku szkół
ekonomicznych wychodzących z zasad
klasycznej ekonomii -
monetaryzmu i nowej
ekonomii klasycznej.
Monetaryzm
• twórca:
Milton Friedman (1912-2006)
• koncentracja na
polityce pieniężnej,
• krytyka ingerencji państwa,
• polityka gospodarcza jest nieskuteczna ze względu
na opóźnienia,
• działania o charakterze popytowym dają może
efekt w krótkim okresie czasu, ale w długim okresie
jedynym skutkiem tych działań jest wzrost cen.
• głównym zadaniem państwa jest
walka z inflacją
,
• stałe tempo wzrostu podaży pieniądza
, niezależnie
od aktualnej sytuacji gospodarczej, np. równe
przeciętnej stopie wzrostu produktu (około 3%
rocznie)
Ekonomia podaży
• Państwo powinno działać po stronie podaży
a nie popytu
• Państwo ma gwarantować dobre warunki rozwoju
podaży czynników produkcji
(zwiększanie
wydajności, oszczędzania i inwestowania)
• Gospodarka, nie rozwija się dzięki działaniom
państwa, ale dzięki ludzkiej przedsiębiorczości !!!
Krzywa Laffera
t
3
t
2
t
1
r
2
r
1
100%
stopa
opodatkowania (w
% dochodu)
wpływy
podatkowe
A
B
C