HISTORIA SZTUKI NOWOŻYTNEJ POLSKIEJ, WYKŁAD X, 20.02.11

Nurt rodzimy

Synteza – elementy, które nawiązują do tradycji średniowiecznej z elementami z architektury włoskiej. Z lublina ten nurt rozprzestrzeni się na Warszawę, Grodno.

Dekoracje stiukowe robione przez Włochów – z wolnej ręki, nie z formy.

„zamojskie przęsło” z arkadą. Szczyt dekorowany ornamentem okuciowy.

Czemierniki kościół, projektowany przez Piotra Durie, sklepienia – Wolff.

Sklepienie – jeszcze bardziej ujednolicone, zagęszczone. Plakiety w postaci rozet, czasem nawet figuralne, główki aniołków, herby.

Plan kościoła – przestrzennie rozbudowana forma. Plan krzyżowy. Na przeciwlegle – dwie kaplice, które sprawiają wrażenie transeptu, ale nimi nie są. Są lekko obniżone.

Kościół w Łęcznej, 1618 – 1631

Fasada – ośle uszy, wieżyczki, pojawia się charakterystyczne dla tej grupy sposób opracowania elewacji zewnętrznej. Wyraźne wyodrębnienie fasady jako problemu artystycznego. Wyodrębnianie fasady – łączy się z architekturą protobarokową. Grupa lubelska – odwołuje się do architektury klasycznej.

Rozwiązanie fasady – wynika z opracowania bocznego. Gzyms koronujący odcina całość, szczyt.

Kościół w Turobinie

dzieło Jana Wolffa.

Plan z dodanymi kaplicami.

Kościół w Uchaniach, 1625

Właściwie to samo. May tu wieloboczne kaplice, co jest jednoznaczne. Dekoracja i porządki – niby dorycki, ale nic się tu nie zgadza. Ornamentyka okuciowa. Kościół w Uchaniach – analogicznie rozwiązana elewacja.

Radzyń Podlaski

Wszystko się powtarza – i ornamenty i sklepienia.

Fasady

Rozdzielenie między częścią dolną a szczytem i albo przeciągnięcie elewacji bocznej albo wprowadzenie szkarp i szczyty. Szczyt płaski albo wielokondygnacyjny albo z płycinami i sterczynami.

Nurt rodzimy nie przekłada się tylko na kościoły – architektura świecka, pojawia się rozbudowana attyka, najbardziej rozbudowana w przypadku kamienic Przybyłów. Pojawia się narzutowa dekoracja, łączy w sobie poza dekoracjami i włoski i niderlandzkie elementy razem. Ornament okuciowy i zwijany plus różne formy kimationy i liściaste, przypominające niekiedy akant.

Kamienica konopniców w Lublinie – podpory inspirowane de Vriesem.

Formy architektoniczne i detale – rzeźbiarskie grupy w postaci kilku nagrobków. Chrzcielnice. Do grupy nagrobków o bardzo zbliżonych formach łączących w sobie elementy włoskie i niderlandzkie należy nagrobek Uchańskich w Uchaniach. Ten zestaw nie ma swojego odpowiednika w rzeźbie europejskiej. Jest to grupa kilku dzieł na terenach południowo – wschodniej Rzeczpospolitej, bez innych odpowiedników w takich formach.

(http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/dz_nagrobki_uchanskich_uchanie)

Nagrobek Firlejów, Bejsce

Marmur.

Gdańsk

1600 rok – złoty okres w sztuce w Gdańsku. Realizowane przede wszystkim budynku publiczne, prywatne, ale nie kościoły. sytuacja tego rodzaju wynika z:

1. Nasycenia gdańska architektura sakralną o formach gotyckich – na tyle liczne światynie, ze około 1600 nie było potrzeby.

2. Mamy do czynienia ze zmienioną sytuacją religijną, w większości kościoły do tej pory katolickie zostały przejęte przez Luteran i Kalwinistów.

To dotyczy samego gdańska w jego podstawowej strukturze – głównego i starego miasta gdańska. Bez przedmieść, gdzie bywają fundowane kościoły. trwa to końca XII wieku. Powstaje wtedy tzw. Kaplica Królewska.

XV – XVI wiek – dzieła o gotyckim charakterze. Lata 20-te stagnacja. Rozpoczęta od lat 20-tych akcja związana z głoszeniem kazań zgodnych z doktryną Lutra. Lata 20, 30, 40 – zahamowanie produkcji artystycznej na Tereni gdańska. Nie jest to czas sprzyjający działalności artystycznej. Konieczność przemian religijnych w obrębie miasta. Coraz więcej ludzi opowiada się za nauką Lutra. Zygmunt I – stoi na pozycji obrońcy wiary katolickiej. Gdańsk dostaje jednak możliwość swobodnego wyznawania luteranizmu. To się stabilizuje, a około 1600 roku – sytuacja specjalna wyznaniowo. Kalwiniści zyskują znaczenie, coraz więcej ludzi zostaje członkami rady miasta. Zjawisko drugiej reformacji – nie konflikt katolicy vs luteranie, a konflikt dot. Sporu i pozycji dla siebie miedzy luteranami a kalwinistami. Zwycięstwo – luteranie, uzyskują królewski przywilej z dostępem do urzędów. Kalwiniści zepchnięci na margines.

Zamieszanie religijne zaowocowało dziełami sztuki. Lata 50-te przynoszą obudzenie – można coś fundować. Ale nie są to dzieła sakralne. Pojawia się chrzcielnica w kościele mariackim, ale jako dzieło częściowo importowane, to nie jest produkt miejscowy. Ale mogą być zamawiane epitafia. Ruch artystyczny się ożywia przez fundacje tego typu dzieł. Rozwija się architektura.

XVI/XVII wiek – kościoły luterańskie od nowa wyposażane.

Nie tylko fundowanie nowych dzieł – kalwiniści usuwali dotychczasowe wyposażenie, co spotykało się z kontrofensywą Luteran. Kościoły pozostały z dawnym wyposażeniem, zwłaszcza luterańskie. Dlatego, że wnętrze były konkretnymi własnościami, np. ołtarz cechu rzeźników. Kalwiniści czasem usuwali dzieła, co nie podobało się Luteranom. Sytuacje wyjątkowe – Luteranie, jako wyraz sprzeciwu otworzyli ołtarz główny w Kościele NMP, gdzie umieszczona jest koronacja Marii. Zaowocowało to nowymi fundacjami.

Ważne elementy architektoniczne – kościół NMP i ratusz znajdują się w obrębie głównego miasta Gdańska. Otoczony był fortyfikacjami.

Ratusz Gdański, głównego miasta

Przesunięty w kierunku pierzei, stoi w miejscu największego jej wychylenia. Wychodził w kierunku ulicy.

Formy średniowieczne, ale w XVI wieku przebudowany, nowe elementy – attyka, balustrada. Największe zaangażowanie – zmiany portalu. Także – zmiana wystroju wnętrza, jeśli chodzi o Gdańsk miasto było strasznie zniszczone.

Jest to miasto w znacznym stopniu zrekonstruowane. Ale też nie w takim, w jakim budynki pierwotnie funkcjonowały. Zrekonstruowano tak zwane przednie kamienice. System gdańskiej kamienicy – zajmowała całą działkę dla takiej zabudowy. Kamienica przednia, o reprezentacyjnym charakterze, funkcje handlowo – mieszkalne, w górnych mieszkalna cześć, na dole np. kantor. Za nią – kamienica Tyla, przestrzenia kuchenne, jadalne, pomieszczenia gospodarskie. Kamienice połączone ze sobą skrzydłem z innymi pomieszczeniami ważnymi i dziedziniec.

Dom Uphagena – jedno z oddziałów muzealnych, jedyna w ten sposób zrekonstruowana i pokazuje, jak ta architektura funkcjonowała.

Ratusze gdańskie

Ratusz starego miasta

• Koniec XVI wieku

• Wystroje wyjęte z części kamienic gdańskich. Szereg ciekawych elementów.

• Forma ratusza – zrealizowana 1587 – 95, przy masie późniejszych przeróbek. Wprowadzenie cegły maszynowej np.

• ten budynek wiązany jest z Antonim Van Orbberghen. Ale za dużo się z nim wiąże. Może nie on zaprojektował wszystko w Gdańsku.

• Architektura o cechach niderlandzkich, która odwołuje się do tego, co dzieje się w Nid. :

  • Porządkowa – w przypadku architektury, która czerpie z inspiracji niderlandzkich, pierwiastek średniowieczny. niezależność w projektowaniu wnętrza i zewnętrza. Można by sobie budynku wyobrazić jako pudełka, do których została doklejona fasada.

  • Bezporządkowa

    • Łuki odciążające nad oknem, dekorowane. Albo zaznaczone.

• P

  Arch. niderlandzka

  odział na kondygnacje

• Cegły i kamień – czerwień zestawiona z szarością i kolorami zieleni, szaro – zielonych, które wynikały z niektórych piaskowców. Kontrastowe łączenie kolorów.

• Użycie dużych okien dzielonych na mniejsze.

• Portale.

Bramy

1. Wodne, które były bramami, które zamykały poszczególne ulice miasta

Brama Zielona

Nie wiadomo, dlaczego „zielona”. Brama została przeznaczona na siedzibę króla, w sytuacji, w której przebywałby w mieście. Żadne z królów Rzeczpospolitej nigdy w niej nie mieszkał. Zamieszkiwali kamienica. Brama zielona wykorzystana tylko gdy Maria Ludwika Gonzaga spała tam 2 noce.

Mamy do czynienia z odmianą architektury niderlandzkiej o porządkowym charakterze. Ale są one zasłaniane, neguje się ich obecność, mają boniowane trzony. Mają dwa okna, pomiędzy nimi fragment muru. Dodatkowo na tych fragmentach muru wprowadzone opaski i wstawki, które są na wysokości podziału okien. Mamy jedną kratownicę stworzoną z pilastrów. Są raczej dekoracyjnie wprowadzone.

Smukłe szczyty, czasem o własnych podziałach, elementy okien.

2. Włączone w system fortyfikacji

Brama wyżynna

Monumentalna, zwarta, rustykalna, włączona w fortyfikacje. W znacznym stopniu elewacja jest nowa. Militarny charakter podkreślony – rustyka, kroksztyny. Dekoracyjna rustyka.

Brama złota

pomiędzy dwiema poprzednimi. Abraham van der Blocke. Połączenie elementów włoskich i niderlandzkich. To co zostaje bez kolumn – czysta architektura niderlandzka. Z charakterystycznym podwojeniem motywu. Kolumny poprawne. Jakby przekroczył manieryzm. Gdzieś z tą architekturą Blocke musiał się zetknąć.