Historia sztuki nowożytnej polskiej, 04.04.2011
ARCHITEKTURA BAROKU (II)
Nurt rzymski ( przedstawiciel Mateo Castello), ale również obecność Lombardczyków, którzy nie znają Rzymu i ich prace są trochę inne ( wzory czerpane np. z Mediolanu).
W drugim dziesięcioleciu pojawia się też mecenat ( fundacje) magnackie- dość ugruntowany wczesny barok.
Przykładem tego zjawiska jest fundacja kamedułów na Bielanach w Krakowie ( przez Lubomirskiego i Mikołaja Wolskiego ). Andrea Spezza i jego obecność przy budowane jest potwierdzona archiwalnie ( projektant fasady). Wnętrze kościoła ma wyraźny lombardzki charakter i je też można powiązać ze Spezzo. Fasada tego kościoła jest najwcześniejszym przykładem przeniesienia typu fasady dwuwieżowej na tereny Europy Środkowo- Wschodniej. Balustrada nad szczytem wilczącym całość nad kościołem jest lombardzkie ( sanktuarium w Saronno). Posługiwanie się elementami wyciągniętymi z porządków architektonicznych.
Spezza działał również w Wiśniczu na zlecenie rodziny Lubomirskich. Jednym z najciekawszym elementem jest brama prowadząca do zamku- została tak skonstruowana, jakby była widziana we wklęsłym lustrze.
Prace przy ratuszu w Wiśniczu- elementy podobne do kościoła parafialnego, który wiązany jest z Spezzą.
Kościół parafialny w Wiśniczu- charakterystyczny jest rodzaj przybudówki; pojawiają się drobne detale, które są dość ciekawe i zaskakujące:
-część korpusu z przybudówką powiązana jest szkarpami z motywami wolut ( św. Sebastian w Mediolanie)- lombardzka geneza
-fasada- bardzo prosta, jednokondygnacyjna, z silnie zaznaczonym belkowaniem i nad nim umieszczony rodzaj architektonicznego szczytu( fasa z oślimi uszami- dwie małe wieżyczki, umieszczone w obrębie elewacji i są nadwieszane nad gzymsem koronującym; np. kościół jezuitów w Poznaniu); wykazuje związki z fasadami na terenie Lombardii, lub w miejscowościach gdzie tworzyli Lombardczycy( np. Puria lub w Valdice,gdzie fasada była projektowana przez Spezzę).
Pewne detale w Wiśniczu wiązane ze Spezzą można spotkać w innych realizacjach, np.
- w kościele parafialnym w Skrzynnie( wnętrze przypomina trochę rozwiązanie z Bielan)
- kaplica grobu MB w obrębie Kalwarii Zebrzydowskiej; ok. 1600 roku - początek Kalwarii i z początku miała Niderlandzki charakter, ale później ten pierwotny, powiązany z Chrystusem ciąg, został połączony z ciągiem kaplic powiązanych z Marią.
1623 r. Spezza wyjeżdża do Czech. W kręgu Wallensteina można wyznaczyć nowy krąg prac Spezza, który to fundator doceniał bardzo tego artystę ( przykładem jest pałac Wallensteina w Pradze).
Wkład w architekturę środkowo-wschodnią:
-dwuwieżowa fasada
- indywidualny zespół własnych form
- przedstawiciel barokowego nurtu architektury, ale posiada elementy antybarokowe
WCZESNY BAROK - RZEŹBA
Giovanni Reitino da Lugano
Nadworny rzeźbiarz Zygmunta III, w 1604 pojawia się pierwsze źródło o jego pracy w Krakowie. Dysponujemy jego jedną pewną pracą:
- nagrobek Jadwigii Firlejowej w Krośnie z 1611 roku- obudowa architektoniczna wykazuje wczesnobarokowy charakter- potężna i monumentalna edikula, zamknięta przerwanym naczółkiem, a w obrębie edikuli mamy do czynienia z elementami wczesnobarokowymi; inne jest obramienie tablicy inskrypcyjnej ( zwijana, ornament okuci owy)-elementy wcześniejszych rozwiązań. Ważną zmianą jest inny sposób potraktowania osoby zmarłej- leżąca postać , i jej wyraźnie uspokojenie tej postaci
Prace przypisywane
- nagrobek Jana Gemmy, kościół franciszkanów w Krakowie, 1608- bardzo podobna obudowa, ale inne są proporcje niszy i zamiast kolumn jest forma pilastrów; figura jest bardziej sansovinowska- swobodniejszy sen, podobny do wcześniejszych rzeźb; widać elementy odwzorowujące się do prac Dominica Fontany
Andrea Castello i Antonio Castello
Prace:
-epitafium Mikołaja Wolskiego w kościele kamedułów na Bielanach ( Kraków) na „kontr fasadzie”; geneza:
a. epitafium Santoniego w Rzymie - dzieło Berniniego (Karpowicz)
b. wzory Bernardino Rediego ( Bielan? )
-kaplica Zbaraskich:
a. nagrobek ks. Jerzego Zbaraskiego, Kraków, Kościół Dominikanów, po 1627 roku
elementy lekko manierystyczne, obecność edikuli; wyznacza karierę marmuru dębnickiego ( po tej realizacji pojawia się coraz więcej prac wykonanych z tego materiału)
b. nagrobek ks. Krzysztofa Zbaraskiego, po 1627 roku
kontrast- czerń marmuru i alabastrowa biel figur- cecha charakterystyczna dla baroku; rzeźby są realizacjami dość dużej klasy
W tym samym kościele wykonali nagrobek św. Jacka, ale nic o nim praktycznie nie wiemy, ponieważ był bardzo często zmieniany( cztery wersje).
Prace przypisywane:
- nagrobek biskupa Andrzeja Lipskiego w Krakowie na Wawelu, ale nie wszystkie figury są z nimi związane
- nagrobek bł. Kazimierczyka, Kraków, Kościół Bożego Ciała, 1630- 1632
Kacper Fodyga (Gaspare Fodiga)
Wybudował własną kaplicę grobową( wskazuje to na duży majątek jaki posiadał)
1600 r.- informacja o nim, jako jednym z twórców działających na terenie Nieświeża, ok. 1601 roku przeprowadza się na tereny centralnej Rzeczpospolitej
Prace:
- kościół podominikański w Klimontowie
- kościół parafialny w Chęcinach ( kaplica Branickich)
Charakterystyczną formą jest kaplica centralna dobudowana do kościoła o ścisłym zespole elementów architektonicznych- wielka prostota elewacji zewnętrznej, z bogato ukształtowanymi latarniami ; a we wnętrzu charakterystyczna jest kopuła- wyznaczenie gzymsu podkopułowego z zaznaczonymi żebrami, a w obrębie ścian- nisze architektoniczne z figurami w środku
- kaplica Fodygów w Chęcinach - ornament silnie wypolerowany skontrastowany z matowym tłem - ten rodzaj opracowania detali pojawia się w całym szeregu dzieł opracowań małej architektury;.