Historia sztuki nowożytnej polskiej

Egzamin w sesji letniej

1. rozpoznanie dzieł ze slajdów (dzieło, kto, kiedy- do 25 lat)

2. test z kilkunastu pytań

7.10.2010

Wawel, katedra, nagrobek Jana Olbrachta, Franciszek Florentczyk, 1501-1505

Ok. 1500 r. pojawiają się na ziemiach polskich rozwiązania renesansowe

Inicjatywa króla Aleksandra i Zygmunta Starego. Działalność królewska polegała głównie na sprowadzaniu artystów, głównie włoskich, do wykonania konkretnych dzieł.

Prof. Augustyniak, Historia Polski

Przenikały także wzorniki

Wędrówki artystów z okolic pogranicza szwajcarsko-włoskiego, znad jeziora Como

Pojawienie się artystów włoskich w Polsce

Poznań 1550

Warszawa 1570

Lublin 1580

Kraków 1600

Księstwo legnicko-brzeskie 1530

Wilno 1560

Artyści wędrujący z Lombardii wpadali sobie do Rzymu, do Wenecji, co pozwalało wzbogacać wachlarz rozwiązań przez nich stosowanych.

Połowa XVI w.- rozwiązania renesansowe i gotycko-renesansowe ulegają przekształceniom w wyniku pojawienia się nowej grupy artystów i zaakceptowania rozwiązań przez artystów miejscowych; pojawia się manieryzm

Pojawienie się także bardziej czytelnych oddziaływań sztuki także z Niderlandów (np. Michałowicz), od tego momentu też rozwija się zróżnicowanie rozwiązań artystycznych w różnych środowiskach

Kraków- głównie wpływy włoskie

Gdańsk- od lat 50. i bardziej 60.-80. więcej rozwiązań niderlandzkich

70., 80., 90. i nawet po 1600- różnicowanie nurtów

Dzieła manierystyczne o genezie florenckiej, weneckiej (Zamość), Gdańsk- charakter czysto niderlandzki

Migracja artystów i ludności niderlandzkiej

Migracje uwarunkowane wojnami religijnymi, tak właśnie wybierali sobie imigranci miejsca docelowe

Duża grupa dzieł związana z wykorzystaniem rozwiązań sztuki średniowiecznej

Kościół w Przasnyszu- początek XVII w., ale gotycki

14.10.2010

Nagrobek Jana Olbrachta, 1501-1505, Franciszek Florentczyk

Fundacja: bracia i matka, wspólna fundacja jest znamienna, ale nie jest możliwe do określenia, czyją inicjatywą było sprowadzenia Franciszka do Polski

Za Zygmunta Starego Franciszek został włączony do dworu, pojawia się po raz pierwszy w dokumentach w 1502 roku jako rzeźbiarz w kamieniu

Przybycie z terenu Węgier jest możliwe, bo na Węgrzech po raz pierwszy tam właśnie w Europie Środkowej pojawił się renesans. Zygmunt Stary jako królewicz odwiedzał Węgry i tam mógł poznać teorię i dzieła renesansowe.

Królewicz Aleksander- fundacje, jakie zaczął podejmować po objęciu tronu Rzeczypospolitej znacznie różnią się od tych, jakie podejmował jeszcze jako Wielki Książę Litewski (w 1492 r. po śmierci Jana Olbrachta)

Pierwsze fundacje były raczej późnogotyckie- kościół św. Anny, Wilno oraz Collegium Maius, Kraków

Po objęciu tronu Aleksander poczuł się pomazańcem bożym i władcą suwerennym, spadkobiercą cesarzy- fundacje pokazują, że wtedy zaczął poszukiwać innych inspiracji, bardziej włoskich; dlatego jest mu także przypisywane podjęcie przemian

Jeśli chodzi o ugruntowanie form renesansowych, to jest ona zasługą Zygmunta Starego.

Ok. 1500 r., kiedy zaczynają się pojawiać pierwsze dzieła renesansowe, mniej-więcej do 1519 r. dzieła renesansowe ograniczają się do Wawelu i katedry wawelskiej. Poza Wawelem renesans schodzi do Krakowa w 1519 r., dalej Poznań i Warszawa za sprawą wysyłania dzieł powstających w warsztatach królewskich w Krakowie do innych miejsc w Polsce.

Taka praktyka utrzymała się przez cały XVI w.

Nagrobek Jana Olbrachta dobrze pokazuje równoległą obecność form czysto włoskich z wcześniejszymi- późnogotycka płyta zamówiona przez królową Elżbietę zaraz po śmierci Jana Olbrachta, tumba także jest wczesnogotycka, ale ornamenty na niej i napis jest renesansowa, całe obramienie nagrobka jest już całkowicie renesansowe. Kaplica, w której znajduje się nagrobek, jest już normalną praktyką (nagrobek nie w obrębie obejścia i prezbiterium), a z drugiej strony zerwanie z wcześniejszą tradycją baldachimowego nagrobka królewskiego. Tumba wstawiona w głęboką arkadę (sugestia baldachimu?), której formy wyraźnie wywodzą się ze sztuki florenckiej. Dzieło istotne do obserwacji nowych elementów obramienia, która nie była kontynuowana na dużą skalę. Nieco powtórzona w kaplicy zygmuntowskiej w drobniejszych partiach.

Przykład wyraźnego nawiązania do architektury antycznej poprzez nawiązanie do łuku tryumfalnego. Do tego zestaw nowych ornamentów, przede wszystkim plecionki, kandelabry, panoplia, arabeska w układzie kandelabrowym; charakterystyczne dla tego dzieła mocne zaakcentowanie motywów heraldycznych, świadczący o nagrobku jako państwowym.

Istnieje koncepcja badawcza, że to, że łuk jest w idealnym kole, wskazuje na elementy filozofii neoplatońskiej.

Niektóre wątki rozwinięte są w ornamencie, bo w inskrypcji określone jest, że Jan Olbracht wsławił się w pokoju i w wojnie (pilastry ograniczające pole środkowe- wewnętrzne dekorowane ornamentem kandelabrowym z kłosami i owocami- pokój, zewnętrzne z panopliami- militaria)

Wzór: nagrobek Leonarda Bruniego, Bernardo Rosselino, 1444, Santa Croce we Florencji; dzieło ma inne proporcje i inaczej umieszczoną postać i sarkofag, niemniej struktura architektoniczna jest podobna

Nic nie wiadomo o włoskim okresie Franciszka Florentczyka. Niektóre motywy przez niego wprowadzane pojawiają się w dekoracjach Palazzo Ducale w Urbino. Niewykluczone, że z tego kręgu artystów wywodził się Franciszek.

O Berreccim tak samo niewiele wiadomo.

Skrzydło północno-zachodnie zamku na Wawelu, 1502-1505, Franciszek Florentczyk

Inicjatywa króla Aleksandra, tzw. pałac królowej

Przebudowa polegała na wypełnieniu wcześniejszych gotyckich budowli krużgankami oraz detalami renesansowymi- obramienia okienne (kamieniarka odkuta w ramach renowacji po wojnie, zamek był w ogromnym stopniu zniszczony).

Stworzenie rezydencji z wewnętrznym dziedzińcem z krużgankami- wyraźne nawiązanie do miejskich pałaców włoskich. Skala jest zupełnie inna- Wawel jest nieporównywalnie większy, ale też nie ma takiej regularności założenia, bo trzeba było wykorzystać elementy starsze.

Prace nad budową krużganków po śmierci Florentczyka (1515) były kontynuowane przez Bartłomieja Berrecciego aż do 1536 r., kiedy to część uległa pożarowi, więc prace przeciągnęły się do roku 1545.

Skrzydło wschodnie i południowe (parawan) są już dziełem Berrecciego, skrzydło zachodnie nigdy nie było ujęte krużgankami, tam znajdowały się kuchnia i pomieszczenia służbowe.

Modyfikacje względem rozwiązań włoskich (z powodu innego klimatu)- inne rozmieszczenie pomieszczeń niż w Italii, pomieszczenia reprezentacyjne na najwyższej kondygnacji zmieniało proporcje całości i wymagało wprowadzenia wyższych podpór na najwyższej kondygnacji, gdzie Franciszek zrezygnował z arkad (nie sprzeczne z Italią); zastosowanie stromego dachu o silnie wysuniętym okapie- ochraniał krużganki, ale też częściowo zasłaniał górną partię kolumn, zatem Franciszek odsunął okap od kapiteli najwyższej kondygnacji poprzez zastosowanie wazonów, pod którymi dopiero znalazły się kapitele- gdyby kolumny były tak smukłe, a kapitele schowane, byłoby to już rozwiązanie manierystyczne, o którym tak wcześnie nie mogło być mowy; dodatkowo zastosowanie przewiązek na najwyższych kolumnach, które wprowadzają jeszcze jedną linię horyzontalną- likwidują zbytnie wyciągnięcie górnej kondygnacji; wprowadzono fragmenty ścian przecinające ciągi arkad (dlaczego? Być może zrównoważenie otwarcia krużganków, a może o wzmocnienie konstrukcji przez te ogromne szkarpy)

Przy przebudowie pracowali nie tylko Włosi, ale też miejscowi artyści i przybywający z okolicznych krajów.

Przebudowa zamku na Wawelu trwała bardzo długo, nie polegała tylko na wprowadzeniu nowego detalu, nowego wystroju itd. Była to największa fundacja w całej Europie Środkowej tego czasu. Dzięki temu został stworzony ważny i duży ośrodek artystyczny na tym terenie. To dawało możliwość promieniowania na coraz odleglejsze tereny. O ile w czasie całego XVI w. była tu duża grupa włoskich architektów i rzeźbiarzy, nie pojawiali się tu malarze.

Niemal równolegle, w drugim dziesięcioleciu XVI w. zaczęły się inne fundacje renesansowe. Zleceniodawcy przestają być tylko ze środowiska dworskiego, ale duchowni.

Najważniejszą postacią był w tym momencie prymas Jan Łaski

Płyty nagrobne do katedry gnieźnieńskiej- zamówienie na Węgrzech płyt od Jana Florentczyka- 6 płyt nagrobnych dla rodziny i poprzedników prymasa. 4 do Gniezna, 1 do Włocławka i 1 do Krakowa, 1516-1518

Na każdej herb osoby zmarłej, umieszczony w okrągłym wieńcu, czasem dodatkowo insygnia i tablica inskrypcyjna

Gniezno: płyta Andrzeja Boryszweskiego, Jana Łaskiego, Andrzeja Łaskiego

Płyty miały być umieszczone pionowo w ścianach w katedrze

Płyty gnieźnieńskie mogły być umieszczone w wybudowanej przez Łaskiego kaplicy obok katedry, gdzie mogły być umieszczone na tumbach.

Te płyty nie znalazły naśladownictwa, jedynie w paru przypadkach w katedrze gnieźnieńskiej, nie można więc wnioskować o ich pierwotnym umieszczeniu.

Kaplica była na planie centralnym (tradycja jeszcze antyczna)- ale nie wiadomo, jak była konstrukcyjnie i planistycznie wniesiona (jedynie ślady fundamentów). Czy była już nowożytna, czy jeszcze gotycka, nie można się domyślić. Zachowała się jedynie panorama miasta, na której widać kaplicę obok katedry, ale nie można wnioskować o stylu. Gdyby była renesansowa, to byłaby to bardzo wczesna fundacja renesansowa, wyprzedająca jeszcze fundacje królewskiej.

Kaplica Zygmuntowska

1517- pocz. 30. XVI

Sprowadzony specjalnie na tę okazję z Italii Bartłomiej Berrecci. Ur. w Potasierre pod Florencją, do Polski przybył ok. 1516 r., aby zrealizować właśnie kaplicy grobowej Zygmunta Starego. Nic nie wiadomo o włoskich pracach Berrecciego. Ale z powtarzających się form prof. Mosakowski wnioskuje o powiązaniach z Giulianem da Sangallo. Mógł z nim pracować przy budowie mauzoleum. Musiał się natomiast zetknąć ze sztuką Rzymu, z kolekcją rodziny de la Valle, musiał poznać twórczość Rafaela i być może poznał Michała Anioła.

Kopuła kaplicy jest wykreślona na elipsie, co może świadczyć o znajomości dzieł Michała Anioła (fenomen geometryczny w tym czasie).

Kaplica jest realizacją podjętą na długo przed śmiercią króla. Dlaczego Zygmunt podjął się realizacji takiego dzieła za życia? Już w trakcie budowy umieszczono w krypcie sarkofag dla Zygmunta. Bodźcem była śmierć żony Barbary Zapoli w 1515 r.- miał to być wstrząs i impuls do budowy kaplicy grobowej. Ale być może też król wcześniej podjął taki pomysł, bo Berrecci przybył bardzo blisko śmierci Barbary, a przecież musiał przygotować się do tej realizacji i zebrać wzorniki w Italii.

Magnificencia

Gentilezzo- umiejętność doceniania i właściwej oceny estetycznej określonych fragmentów rzeczywistości. Król zamawiał dzieła tak wspaniałe, jak tylko być mogą.

Król oczekiwał 5 lat budowy, ale to się nie udało.

Oprócz polskich materiałów zostały wykorzystane także marmury węgierskiej.

Ważna lokalizacja kaplicy- zaraz przy maryjnej kaplicy wzniesionej jeszcze przez Kazimierza Wielkiego i zaraz przy wejściu głównym do katedry (a wtedy nie było to wejście od fasady, a od południa).

Dokładnie potwierdzone w korespondencji królewskiej, że to Berrecci wykonał model kaplicy. Nie został zaakceptowany bez zmian.

1517- początek prac budowlanych prowadzonych przez Berrecciego, związanych z rozebraniem kruchty i poprzedniej kaplicy, musiano do 1518 poczekać na króla

1519- wykonanie krypty i sarkofagu

Grono artystów ściągniętych z Italii do budowy kaplicy:

Mikołaj Castiglione z Florencji

Wilhelm z Florencji

Andrzej syn Mikołaja z Florencji

Rafał z Florencji

Antoni z Fiesole

Filip syn Bartłomieja z Fiesole

Jan syn Mateusza Cini ze Sieny

Bernardyn syn Zanobiego de Gianotios

Michał Zoan (w weneckim dialekcie Jan)

Jan Soli i Jan z Koszyc

Do jesieni 1520 wznoszono mury ceglane i od razu okładano je zewnętrzną okładziną piaskowcową, wtedy wykuto napis i tablicę. Przykryto wszystko także prowizorycznym dachem.

Od jesieni 1521 do końca 1523 wykuwano dekoracje ornamentalne wnętrza. Pod koniec 1523 przekryto całość właściwym dachem.

1524- przygotowania prac na kopułą, zmieniono technikę, bo nie jest ona już okładana, ale każdy element pełni funkcję zarówno dekoracyjną i konstrukcyjną; budowana w 1525, do 1526 skończono także anioła na wierzchu. Złote okładziny są zasługą Anny Jagiellonki, która wprowadziła tam także nagrobek swojego brata i własny.

Dalej budowa wnętrza, od 1525 prace nad rzeźbami figuralnymi.

Początkowo poszukiwano materiałów w Polsce, ale jednak zdecydowano się na czerwony marmur węgierski, który w tradycji polskiej już istniał w nagrobkach królewskich.

Najwcześniejsze z dekoracji- cztery tonda z Ewangelistami, później z Salomonem i Dawidem.

Oddzielna umowa z Berreccim podpisane na pozostałe rzeźby- 6 posągów w niszach i posąg samego króla. Wszystkie rzeźby figuralne zostały wykonane w rok, a ornamenty powstawały aż 3 lata. Nie wiadomo, kto jest autorem czego dokładnie w kaplicy.

Kaplica zygmuntowska byłaby dziełem wyjątkowym nawet w samej Italii.

Całość zamknięta przez kratę, zamówiona u Hansa Fischera w Norymberdze.

1531- tondo z Marią z dzieciątkiem

1533- inskrypcja

Po 1535- wykonanie ołtarza do kaplicy

Prace zakończyły się właściwie dopiero pod koniec lat 30.

Forma kaplicy jest pierwszym tego rodzaju rozwiązaniem w RP- forma centralna, zawierająca w sobie wiele różnych figur geometrycznych (neoplatonizm), podstawowy plan to plan kwadratu, kopuła na planie koła, ale tambur jest ośmioboczny, we wnętrzu wydzielone 4 arkady, gdzie wejściowa najszersza. Proporcje uzależnione były od proporcji zastanej katedry (w XVIII w. obejście katedry zostało podniesione, co zaciemniło kaplicę, bo zasłoniło jedno okno), umieszczenie okien tak wysoko za postulatem Albertiego (nic nie można przez nie zobaczyć, ale wpada boskie światło). W relacji zewnętrznej dekoracja jest dość skromna- podział przez pilastry z rombami i prostokątami, dalej podział w tamburze i kopule. Szerokość trzykrotnie powtórzona w wysokości, a jednak nie ma wrażenia smukłości, bo trzecia część jest latarnią, bardzo smukłą, z aniołem. Wzorem dla tej centralnej kaplicy grobowej mogła być kaplica kardynała Tadeusza Bakócza w Ostrzychomiu.

Problem budowli centralnych poruszany był przez wielu Włochów, także Leonarda. Wg Albertiego w centralnym planie miała się wyrażać wielkość Boga, ale też budowle grobowe tradycyjnie są centralne.

Wiele elementów wymienionych w XIX w. podczas konserwacji (elementy dekoracyjne). Niektóre elementy dodane w xvi W.- nagrobek Zygmunt Augusta, płyta upamiętniająca Annę Jagiellonkę.

Wymienione w XIX w. elementy były najbardziej narażone na wilgoć. , konserwacja dalsza w latach 50. XX w.

Wewnętrzne elementy jest znacznie bogatsze- pojawia się motyw łuku tryumfalnego (1-3 przelotowego), konsekwentne łączenie górnej i dolnej części, bogato rzeźbiona kopuła (tambur rzeźbiony, kasetony w kopule, latarnia z sygnaturą Berrecciego)

Sygnatura Berrecciego- interpretowana jako wyraz świadomości artystycznej Berrecciego (było to normalnie miejsce Boga); inna interpretacja (Tadeusz Zadrożny)- przy dokładnym tłumaczeniu nie ma stwierdzenia, że to dzieło Berrecciego, a Bartłomiejem Florentczykiem mistrzem, czyli artysta jako narzędzie króla (jak Salomon zatrudnił Hirama do świątynii, tak Zygmunt Berrecciego).

21.10.2010

Plan wpisany w kwadrat i ośmiobok

Wysokość dostosowana do wysokości obejścia do katedry, aby okna znajdujące się w tej partii muru były doświetlone.

Kaplica doświetlona tylko przez okna z tamburu i lunety. Spełnienie postulatu Albertiego, aby nic z ziemskich elementów nie było widoczne.

Kaplica ma nieco wydłużone proporcje ze względu na dobudowanie do budynku gotyckiego. Trzeci człon, czyli latarnia z aniołkiem, minimalizuje wrażenie wyciągnięcia.

Kaplica Zygmuntowska jest pierwszą budowlą renesansową, która przyniosła do Polski plan centralny. Figury foremne wg Albertiego najlepiej odzwierciedlały boski porządek świata. Postrzega się także rozplanowanie jako odzwierciedlenie neoplatonizmu.

Prosta dekoracja zewnętrzna, podziały pionowe przez pilastry, dekoracja uzupełniona płytami z napisami odnoszących się do pierwszego etapu budowy

Dodatkowo figury Dawida i Judyty, które się nie zachowały. Zwycięstwo dobra nad złem

Wnętrze

Archeologiczne podejście do odkrytych dzieł antycznych wywiedzione przez Berrecciego z warsztatu Giuliano da Sangallo.

Wpisanie w ściany tarczowe łuki- jeden większy i jeden mniejszy, mniejszy podzielony podwójnie pionowo- układ okna termalnego.

Różne opinie co do łuku tryumfalnego jedno czy trójprzelotowego w związku z cokołem, na którym stoją mniejsze łuki.

Rozwiązanie części dolnej- medaliony i łuk- rozwiązania florenckie z ołtarzy

Niedokładność powtórzenia klasycznych rozwiązań- przesunięcia gzymsów, w kopule- podziały tamburów nie odpowiadają podziałom samej czaszy (hipoteza - manieryzm)- wirowanie kopuły?

Prof. Wąsakowski wysuwa tezę, że takie zmiany są wyrazem znakomitej znajomości dzieł antycznych, bo np. . w łuku Konstantyna podziały też nie są konsekwentne. Nie musi być to zatem manieryzm.

W czasie powstawania kaplicy nie były jeszcze rozrysowane wzory renesansowe, pojawiły się one dopiero w połowie lat 20.

Wirowanie kopuły- wzorcem idealnym mogła być kopuła Panteonu, też nie trafiają na siebie podziały

Santa Maria w Mediolanie, kopuła- Berrecci nie musiał jej widzieć, ale raczej znał realizację mistrza. Widać podobieństwa w kopule

Kapliza Pazzich, Florencja, Brunelleschi- wpisane arkady

Także tropy małej architektury:

Andrea Ferrucci retabulum w katedrze w Fiesole

Dekoracja

W znacznej części oryginalna- na pewno cała dekoracja marmurowa

Najwięcej rekonstrukcji w partii cokołów, pilastrów narożnych i ścian tarczowych

W niszach figury świętych

W okrągłych tondach Ewangeliści oraz król Salomon i Dawid

Św. Wacław, św. Florian- patroni Polski

Św. Stanisław i św. Wojciech- na ołtarzu, uzupełnienie 4 patronów kościoła polskiego

Św. Zygmunt- patron króla, Salomon i Dawid- patroni władców

Król Dawid być może ma rysy Bonera, czyli skarbnika królewskiego. Na pewno obaj starotestamentowi królowie są ściśle związani z królem. Erazm z Rotterdamu w liście porównuje Zygmunta do Salomona.

Nie wiadomo, kto wykonał rzeźby, najbardziej prawidłowo można powiedzieć, że warsztat Berrecciego. Na rzeźby figuralne Berrecci podpisywał oddzielne kontrakty, ale najprawdopodobniej z wynagrodzenia opłacał rzeźbiarzy ze swojego wynagrodzenia, nie ma zatem pewności co do wykonania.

Najprawdopodobniej rzeźby za prof. Wąsakowskim:

Zoan (z Wenecji)- figury Ewangeliści i św. Piotr (za podobieństwami do sztuki weneckiej)

Św. Piotr- figura togata

Św. Paweł i św. Zygmunt (najbardziej zindywidualizowane i emocjonalne)- Bernardyn syn Zanobiego de Gianotis lub też sam Berrecci (za podobieństwami do Rzymu i Florencji)

Św. Zygmunt- przetworzenie Dawida Michała Anioła

Głowa św. Pawła- wykazuje podobieństwa do figury bożka Pana pochodzącej ze słynnej kolekcji rodziny Della Vale (dostępna dla artystów, Berrecci najprawdopodobniej ją znał)

Filip z Fiesole- Św. Jan Chrzciciel, św. Florian i św. Wacław (wyraźnie florencki charakter)

Jan Chrzciciel zestawiony z tym Donatello ?

Dawid, Salomon i sam nagrobek- albo sam Berrecci albo nie wiadomo; nagrobek najważniejszy z całej kaplicy, monumentalne rzeźbienie- raczej Berrecci

*Barnardo Zanobis wykonał katedrę w Płocku odwołując się wprost do kościołów rzymskich

Ornament- pilastry, cokoły, ściany tarczowe, prawie wszystko; ale ornament jest zróżnicowany na groteski czy igraszki bóstw. Wyraźnie nie są wykonane przez jednego mistrza. Prof. Wąsakowski wyróżnia 6 grup ornamentalistów. Jednym z najważniejszych był najprawdopodobniej Cini (ze Sieny).

Nowością w sztuce polskiej w tym czasie jest wprowadzenie groteski (w nagrobku Jana Olbrachta są arabeski i inne wcześniejsze motywy).

Dekoracja nośnikiem treści.

Liściasty chłopiec 

Trytony i nereidy w wyższej partii kaplicy- ściśle świeckie, podobnie jak na antycznych sarkofagach, ale przecież tam nosiły znaczenie przeniesienia duszy w zaświaty.

Kleopatra, fragment dekoracji ściany ołtarzowej- w typie Venus Pudita, Venus Medici

W latach 70. i 80. XVI w. kaplica przekształcona- głównie stalle i nagrobek królewski. Przekształcenia związane z decyzją Zygmunta Augusta i działalnością Anny Jagiellonki w celu uczynienia z kaplicy grobowcem Jagiellonów.

Nagrobek Anny w przedpiersiu łuku lewej ściany. Kapituła nie chciała się zgodzić się na takie rozwiązanie argumentem, że to byłaby ingerencja w materię artystyczną kaplicy.

Wcześniej większe zmiany w obrębie nagrobka samego króla- podniesiona figura Zygmunta, utworzenie niszy poniżej nagrobka Zygmunta Augusta, gdzie figura jest wzorowana na figurze ojca. W testamencie Zygmunt August napisał, że jeśli nie będzie pochowany w Wilnie (bliskie mu miasto), to chce mieć monument pod figurą ojca, podobny do tego wcześniejszego, w kaplicy zygmuntowskiej.

Stworzony został typ pomnika określany nagrobek piętrowy, rozpowszechniony już w Rzeczpospolitej. Dwa nagrobki ujęte w jednolitą obudowę architektoniczną.

Nagrobek Zygmunta Ok. 1530

Nowy typ przedstawiania zmarłego- nie wyciągnięta na marach, a poruszona, dynamiczna (układy raczej z 2. połowy wieku XVI), nie martwa, a śpiąca

Tego typu rozwiązanie wcześniej pojawiło się w sztuce włoskiej, przede wszystkim w twórczości Andrea Sansobino- prezbiterium Santa Maria del Poppo, Rzym

W okresie średniowiecza nagrobki rycerskie w Anglii

Jednak do Sansobino (zmarli) i Michała Anioła (figury alegoryczne, nie zmarłe) najbardziej powszechnym rozwiązaniem w Italii było przedstawienie zmarłego rozciągniętego na łożu lub sarkofagu.

Król Zygmunt nie leży jednak całkiem swobodnie, ze względu na błędy w układzie ciała, być może wynikające z chęci połączenia różnych układów.

Sen- śmierć- z filozofii neoplatońskiej (sen i śmierć to bracia), ale też w Starym Testamencie

Bartłomiej Berrecci i jego warsztat

Nagrobek biskupa Lubrańskiego, Poznań

Realizacje w samej katedrze, w Krakowie czy Warszawie

Kaplica biskupa Piotra Tomickiego, katedra na Wawelu

1524-1530

Drugi przykład centralnej grobowej kaplicy kopułowej, ale nie o tak rozbudowanym modelu architektonicznym.

Kaplica zygmuntowska była wiele razy powtarzana, podobnie kaplica Tomickiego- takie budowle stały się znakiem rozpoznawczym renesansowej sztuki w Polsce.

Kaplica Tomickiego- kopuła nie jest wsparta na tamburze, więc należało umieścić otwory w ścianach, bo sama latarnia na kopule to troszkę za mało. W elewacji zewnętrznej katedry nie była wcale widoczna- przy ścianie zachodniej, przy obejściu prezbiterium. Dlatego elewacja nie była za specjalnie opracowana. Wnętrze miało bardzo bogaty wystrój, choć nie było tak bogato wykończone jak kaplica zygmuntowska.

Aktualnie pozostał tylko nagrobek i ołtarz. Pierwotnie były witraże, świeczniki, ołtarze, stalle, dodatkowo pewnie polichromia.

Nagrobek biskupa Tomickiego (1532-1535)- także figura poruszona, śpiąca, warsztat Berecciego

Prostokątna wnęka ujęta półkolumnami i dużym gzymsem; zaplecek z Marią podtrzymującą Chrystua, w wieńcu otaczających aniołów, św. Piotr i zwracający się ku nim biskup Tomicki

Kolumny całkowicie pokryte ornamentem (wpłynęło to na całe snycerstwo krakowskie), geneza florencka

Typ Michaelangelo- nogi skrzyżowane, głowa oparta na ramieniu- czyli podobnie do nagrobka Zygmunta

Typ Sansobino- nogi ugięte, a głowa oparta na dłoni

Naśladownictwo- kaplica w Staszowie- melanż kaplicy zygmuntowskiej i troszkę Tomickiego (okna w ścianach)

Portal główny na dziedziniec zamku- struktura arkady ujętej przez kolumny, bardzo prosta, nawiązanie do łuku tryumfalnego jednoprzelotowego, ale nadal jest to nowość w Polsce

Attyka na ścianie parawanowej zamku na Waweu- jest to dzieło Berrecciego, o ile była wykonana razem ze skrzydłem; jeśli tak, to właśnie Berrecci wprowadził do Polski zwieńczenie attyką

Ukończenie nagrobka Władysława Jagiełły- baldachim do nagrobka wykonał warsztat Berrecciego; prawdopodobnie był to Cini, ale znów pewny jest tylko warsztat

Do początku lat 20. dzieła powstawały tylko na Wawelu.

Kraków, kościół mariacki, balkonik zewnętrzny i wewnętrzna mała empora, ok. 1520, warsztat Berrecciego- niewielkie, ale zawsze ornament renesansowy

Katedra na Wawelu, nagrobek Jana Konarskiego, 1521, warsztat Berrecciego

Figura biskupa na płycie całkiem dawna, sztywna- ujęcie krocząco-leżące, biskup ma otwarte oczy; gest przyciskania księgi do piersi- zmiana interpretacji ksiązki w rzeźbie sepulkralnej (może to być Pismo Święte albo modlitewnik, ale nie jest oznaczona, więc może być to ksiązka zupełnie świecka)- umiłowanie wiedzy

Typ nagrobka pulpitowego, ujęty wolutami, całość zamknięta belkowaniem, cokół z wyraźnym nawiązaniem do dekoracji sarkofagów antycznych (girlandy owocowe)

Poznań, katedra, nagrobek biskupa Jana Lubrańskiego, 1522-1530, warsztat Berrecciego (zlecenie Tomickiego)

Wyraźne nawiązanie do nagrobka Jana Konarskiego, bardzo podobny układ draperii, także pulpitowy

Szydłowiec, nagrobek Mikołaja Szydłowieckiego, 1532, kościół w Szydłowcu, warsztat Berrecciego

Fundacja Krzysztofa Szydłowieckiego, brata

Inne ułożenie postaci; nagrobek nadal pulpitowy, relief na płycie, a układ postaci uśpionej i poruszonej; aktualnie umieszczona jest płasko na ścianie

Pierwszy przykład figury typowo Sansobino

Pojawienie się w warsztacie Berrecciego wielu portretów.

W Rzeczpospolitej w XVI w. nie istnieje właściwie portret, na pewno nie są zachowane. Jedynie na podstawie rzeźby nagrobnej można coś mówić o portretach polskich.

Zygmunt I jest rzeczywiście rozpoznawalny, Tomicki zaś nosi znaki starości. Wyraźne różnice poszczególnych postaci, nie widać zatem typu.

Zachowane ok. 400 nagrobków z XVI w., a zapewne jest to jakieś 10%, można zatem mówić o produkcji masowej, oczywiście nie w całości takiej jakości jak te Berrecciego.

Katedra w Tarnowie, nagrobek Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, 1521-130, 1560

Obudowa na pewno nie jest Berrecciego, bo wcześniej znajdował się w prezbiterium, skąd został usunięty w celu zrobienia miejsca na monumentalny nagrobek męża Barbary. Do tej pory przypisywano nagrobek Berrecciemu, ale ostatnio pojawiła się hipoteza, że jest to dzieło Canavesiego (Anna Markam-Schultz)

Ułożenie figury z głową opartą na głowni- typ Wenus? Pokazywały się także wątki, w których do Wenus strzela nie Amor, a śmierć

Nagrobek Ludwika Mikołaja Szydłowieckiego, kolegiata w Opatowie (główne mauzoleum rodziny Szydłowieckich), 1525, warsztat Berrecciego

Pierwszy w sztuce europejskiej nagrobek poświęcony tylko dziecku

Musiało dojść do zmiany stosunku do dziecka, widać to także w Trenach Kochanowskiego. Przy ogromnej umieralności dzieci, od 0-3 lat umierało 30%, do 5 roku życia 50%, a do dorosłości dożywało jedynie 50% z pozostałej liczby. Nie były to tylko dzieci ubogie, Jana Kazimiera była 13 razy w ciąży, a dzieci przeżyło tylko 4.

Stąd pojawienie się nagrobka dziecka jest bardzo nowatorskie. Ale pojawiają się też w antyku epitafia dla dzieci.

Pojawia się uśpiona postać dziecka (pierwsza postać uśpiona)

Tarnów, katedra, nagrobek Jana Aleksandra Tarnowskiego, ok. 1530

Też śpiące dziecko

Dzieci jak śpiące putta, z ujęć śpiących amorków, czy Amora przebranego za Herkulesa, ale też może z przedstawień Marii pokazującej śpiącego na jej kolanach Chrystusa.

Nagrobki piętrowe

Nagrobek trzech Janów Tarnowskich, katedra w Tarnowie, być może Berrecci

Wtórnie przeniesiony z prezbiterium do nawy- teraz są obok siebie, pewnie były oddzielne

Nagrobek Piotra i Mikołaja Firlejów, kościół Dominikanów w Lublinie

Rozwiązanie piętrowe jest typowo polskie, bo takich nagrobków w Europie jest ze 3, a jeśli w Anglii, to w nieco innym układzie, raczej schodkowym.

28.10.2010

Po Bereccim

Nie było włoskich malarzy w Polsce

Piotrków, zamek, 1511-1518, mistrz Benedykt

Przejście od włoskiego renesansu do rozwiązań bardziej rodzimych

Mistrz Benedykt nie pochodził z Polski, pewnie z krajów niemieckojęzycznych, przydomek Sandomierzanin pochodzi od jego czynnego udziału w przebudowie tamtejszego zamku

Bryła wyraźnie nawiązująca do gotyckich wierz mieszkalnych. Dodatkowo gotyckie laskowania z cokolików kryształowych, ale okna już prostokątne. Bardzo uporządkowana elewacja, rytmiczna i niemal symetryczna.

Portale zamku na Wawelu

Połączenie form gotyku z klasycznymi

Całość zamknięta łukiem w ośli grzbiet (gdzie renesans?), ponad nim naśladujące gotyckie laskowania plecionki, a ponad tym gzyms z kimationem, a pod nim jeszcze coś jak edykule, ale jakieś dziwne i nie na swoim miejscu.

Zamek w Drzewicy 1527-1535

Dość tradycyjna realizacja, jedynie jedno skrzydło mieszkalne, parawanowe ściany z dostawionymi elementami. Nowością jest umieszczenie wież w narożach pod kątem- w efekcie tworzą przetworzone rozwiązanie molino da vento. Dekoracja szczytów z łukami pełnymi (też nowość), ale podział jak w gotyckich szczytach.

Tarnów, katedra, nagrobek Barbary z Rożnowa Tarnowskiej, 1517

Obecna forma wynikiem późniejszych przekształceń. Ornamenty podobne do kandelabrowych, ale bardzo zmienione, rogi obfitości i dziwne rozety. Sama postać Barbary ubrana w szaty ostro się załamujące. Niejednoznaczne ujęcie postaci, niby leży, ale przypomina też postać Marii pochylonej nad krzyżem. Wskazuje to na wcześniejszy typ przedstawień.

Głowy wawelskie, Sala Poselska 1531-1535, Sebastian Tauberach (królewski stolarz), Hanusz (snycerz/sculptor), Andrzej Jungholz z Nysy- polichromie

Powróciły w latach 20. XX w. w ramach rekonstrukcji stropu. Uzupełnienia Dunikowskiego 1925-1932

Bez analogii w sztuce europejskiej tego czasu.

Podobne: przyłucza arkad łuku tryumfalnego Alfonsa I w Castel Nuovo w Neapolu - tam też głowy i tam doszukuje się inspiracji dla stropu; jedynym połączeniem jest królowa Bona, która lata młodości spędziła w Castel Nuovo

Malarstwo

Modlitewnik Zygmunta I, wyk. Stanisław Samostrzelnik, 1524 (British Museum)

Z klasztoru w Mogile

Głównie dekorował modlitewniki i książki genealogiczne, przypisywane mu także malarstwo ścienne i tablicowe

Jego twórczość wskazuje na wykształcenie w miejscowym warsztacie iluminatorskim, ale także wzbogacał swój warsztat w podróżach i kupował grafiki

Lata 20. XVI w. przynoszą zmianę w dekoracji ksiąg

Pojawiają się wyizolowane z testu, nieraz całostronicowe, kompozycje iluminacyjne

Nie ma już wplecień w interlinię, a raczej bordiury, inicjały często przesunięte w marginesy

Samostrzelnik

Często stosuje ograniczoną paletę barwną, mało złamanych barw, czasem złoto (nie płatkowe)

Zna zasady perspektywy linearnej i powietrznej

Czasem modlitewniki przez niego wykonane to często dary dla zleceniodawców

Modlitewnik królowej Bony, 1527-1528, Samostrzelnik (Oxford)

W bordiurze putta, czy ornament kandelabrowy

Modlitewnik Wojciecha Gasztołda

Widzialna inspiracja Durerem, jego miedziorytami, np. św. Hieronim czy Maria z Dzieciątkiem, czy miedzioryt Łukasza z Lejdy

Katalog archibiskupów gnieźnieńskich zamówiony przez bp. Tomickiego (BN Warszawa, całość na stronie internetowej BN)

Księga genealogiczna rodziny Szydłowieckich

1532, zawiera portrety rodziny Szydłowieckich, całopostaciowe, bardzo reprezentacyjne wizerunki; ujawnienie tożsamości przez przedstawienie postaci patrona

Portret (sztalugowy) bp Piotra Tomickiego, krużganki klasztoru Franciszkanów w Krakowie, ok. 1530

Niepewna atrybucja, galeria portretów biskupów założona jeszcze w średniowieczu

Złote tło (kontynuacja wcześniejszej tradycji), kotara, sposób przedstawienia biskupa także jest tradycyjna, ostro załamane szaty

Kolejne trzy wizerunki biskupów krakowskich wyraźnie nawiązują do tego właśnie

Giovanni Cini

Berecci do 1537 r. (zamordowany)

Już początek lat 30. rozpoczął rozchodzenie się warsztatu

Nowa spółka: Giovanni Cini, Bernardino de Gianotis i Filip z Fiesole

Cini wykonał prawdopodobnie baldachim nagrobka Jagiełły- kasetony z panopliami z tarczami- na jednej z tych tarcz jest ukazany tryumf cesarza- wyjątkowe ujęcie z wozem ciągniętym przez lwa (tylko u Pliniusza- Marek Antoniusz po bitwie pod Farsalos; być może wzór za boginią Kybele)- przedstawienie zwycięstwa nad szczególnie okrutnym wrogiem

Realizacje spółki:

Wiązane z nią ze względu na czas i na podobieństwo do innych prac

Brzeziny, nagrobek Stanisława Lasockiego 1535

Nagrobek Lasockiej?

1535-1537 atrybucja do Gianotisa

Nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego, Opatów, 1532-1536

Wykonany z brązu, z wieloma przekształceniami przed 200 laty

O atrybucji spółce- wizerunek Krzysztofa bardzo podobny do Szydłowieckiego; Cini wniósł skargę do muratora o niewykonanie prac w tym nagrobku

Wyraźne nawiązanie do formy nagrobka pulpitowgo, płyta uzupełniona o wizerunki świętych

Na cokole scena- tzw. lament opatowski- dekoracja nie mająca swojego odpowiednika w całej sztuce europejskiej; postaci tylko męskie, ubrane w różne stroje, zupełnie nie wiadomo, kto to może być (albo dwór królewski- za stołem i biesiadą w centrum przedstawienia; albo- różne narody, bo kanclerz był znany- różne nakrycia głowy); artysta nie radził sobie z perspektywą linearną (raczej nie Włosi…); być może przedstawienie ze źródłem antycznym- przyniesienie wieści przez posłańca do zgromadzenia- może o śmierci Szydłowieckiego lub o zdobyciu przez Turków wyspy Rodos.

Płyta nagrobna Anny Szydłowskiej, Opatów, 1536

Podobne ułożenie do tej z Lasocką; ujęcie jednoznacznie jako zmarła- układ rąk jak zmarłego w trumnie

Wilno, katedra, płyta nagrobna Wojciecha Gasztołda 1540

Także do tej grupy włączane: nagrobek bpa Jana Konrskiego, 1521

I bpa Lubrańskiego- ale raczej warsztat Berecciego

Nagrobek książąt Mazowieckich, Katedra św. Jana w Warszawie ok. 1527

Na pewno wykonał to Włoch, ale nie wiadomo, kto. Raczej warsztat Berecciego. Nie przetrwał II wojny światowej, ale już od wieku XVII nie ma swojego pierwotnego kształtu. W XVIII w. wprawiono go w barokowy ołtarz. Wyjątkowe ujęcie- dwie postaci na jednej płycie jest bardzo rzadkie, ot być może pierwsze. Jeśli chodzi o postaci na jednej płycie, obejmujące się ramionami- zawsze przedstawiane jest tak rodzeństwo, nigdy małżeństwa

Pierwowzory aż w sztuce etruskiej (tam takie ujęcia małżeństw)

Treści: od IV w. p.n.e. czczono Concordię jako bóstwo powszechnej zgody, wyobrażana jako dwuosobowa grupa; z czasem symbolizowała zgodę jako normę moralną, poważanie;

Przeniesienie raczej nie z rzeźby rzymskiej, a do etruskiej

25.11.2010

Grupa pułtuska

powstała 1550-1560 grupa obiektów o powtarzających się formach- nadano jej nazwę grupy pułtuskiej. Nazwa z powodu najważniejszej kolegiaty w Pułtusku, gdzie skupiają się wszystkie cechy budowli sakralnych tej grupy.

Członkiem był Jan Baptysta Wenecjanin, działał w Rzeczpospolitej od lat 30, w 1537 r. pierwszy raz notowany w Płocku. Ok. 1538 uzyskuje prawa miejskie płocka, co oznacza, że mieszkał tam co najmniej od 1535 r. daje to możliwość wnioskowania, że był budowniczym przebudowy katedry płockiej dokonywanej przez de Gianotisa i Ciniego. Można zatem przyjąć, że formy przebudowy katedry płockiej oddziałały na twórczość JB.

Proste, jednonawowe świątynie o wydłużonych prezbiteriach z apsydą, dodatkowo jeszcze wydłużoną, bez transeptu. Ciąg elementów- nawa najszersza, nieco węższe prezbiterium i jeszcze węża apsyda. Daje to efekt, szczególnie wewnątrz, wydłużenia i uciekającej wgłąb przestrzeni- efekt manierystyczny.

Wzbogacanie bryły w zakrystię i skomunikowaną z korpusem kaplicę.

Charakterystyczne dla JB- sklepienia na kolebie dekorowanej siecią ukształtowanej z rombów czy kół przenikających się wzajemnie. Charakterystyczne, że sieć jest konstrukcyjnie powiązana ze sklepieniem- można powiedzieć, że jest ona powiązana z gotyckim systemem sklepień sieciowych, ale o innym rysunku. Poza tym nie ma lunet. We wnętrzu wspiera się na sekwencji filarów wewnętrznych połączonych arkadami. Rozpiętość sklepienia jest zmniejszona dzięki tym arkadom. System podobny do rozwiązania katedry w Płocku, gdzie jednak jest sklepienie krzyżowe na pilastrach.

Na zewnątrz kościoły te często szkarpowane.

Kościół parafialny, Brok, przed 1560

Elementy jeszcze wyraźnie od siebie oddzielone, połączone kompozycyjnie arkadami połączonymi kompozycyjnie z łukiem tęczowym.

Pomiędzy arkadą a kolebą pas z niszami, zamkniętymi półkolistymi konchami i górze. Rytm przyspieszony względem arkad. Połączenie dużych arkad z drobnym zdobieniem sklepienia.

Na zewnątrz widać nawiązania do gotyku- nie tylko oszkarpowanie, nieotynkowana cegłą, stosowanie wątku wedyjskiego muru (zanikł w XIV w.), przede wszystkim sposób opracowania fasady z wprowadzeniem wysokich okien, co prawda zamkniętych półkoliście. Charakterystyczne zwieńczenie z wprowadzeniem ćwierćkoli na zakończeniu, zmiękczające.

Wszystkie kościoły powstają mniej więcej równolegle, nie można więc obserwować ewolucji.

Dopiero w XVI w. we wczesnym baroku można powiązać całej fasady. Do tego momentu elewacja była traktowana oddzielnie- zwieńczenie nie powiązane z dolną częścią ściany.

Kościół w Głogowcu

Być może była wieża

Odmienne ukształtowanie szczytu- też wstawione ćwierćkola, ale w drugą stronę, tworzą grzebień. Bardziej podobne do zwieńczenia z katedry w Płocku.

Kościół w Brochowie, 1551-1554

Dużo bogatszy, trójnawowy, zróżnicowanie sklepień, dwie okrągłe wieże. Rekonstruowany po I wojnie światowej- lekko zmodernizowany, ale nadal zestaw motywów JB.

Kościół inkastelowany- system umocnień go otaczających, ale też w bryle kościoła widać elementy obronne- np. ganek strzelniczy.

Wnętrze jak w poprzednich- ciąg arkad prowadzący do prezbiterium, na końcu którego umieszczona wieża. Rozdzielenie przestrzeni naw w sklepieniu zasygnalizowane łukiem oddzielającym.

Zamknięcie apsydy, również przedłużonej, parasolowatą konchą. (także pojawia się w innych kościołach)

Sklepienie zupełnie nieoświetlone z powodu braku lunet. Kontrasty świetlne elementem manierystycznym.

Kolegiata w Pułtusku, przebudowywana ok. 1560, kościół jeszcze z XV w.

Przebudowa z inicjatywy bpa Noskowskiego, który postawił tam też swoją kaplicę grobową, centralną.

Przechylona oś całości, ale nie czuć tego we wnętrzu.

Bazylika, dominacja nawy środkowej, nawy boczne poślednie; efekt uciekającej przestrzeni. Arkady są na tyle wydatne, że nie widać naw bocznych. Bardzo mocne filary. Efekt kontrastu- podłucza arkad są jasne, a ściana ciemna. Apsyda artykułowana arkadami, nie widać oddzielenia, nie ma luku tęczowego. Jeszcze pas arkadek pod sklepieniem.

Kościoły grupy pułtuskiej były malowane. Sklepienia były pokryte polichromią (obecnie w większości są białe). Ściany także pewnie były dekorowane- na filarach widać przedstawienia apostołów.

Kościół przekształcony w mauzoleum Załuskich, na filarach ich epitafia.

Kaplica biskupa Noskowskiego, JBW

Cieksyn- ciekawe sklepienia

Chruślin

Sobota

Realizacje, które zapewne wznosił ktoś z warsztatu JBW, raczej nie on sam

Podobieństwa- arkadki, apsydy, sklepienia na kolebie- ale inaczej potraktowane

Dobromil na Ukrainie

Podobne formy do grupy pułtuskiej

Forma krzyża przez dostawienie kaplic bocznych (grupa lubelska)

Podobne duże arkady, arkadki, sieć na kolebie

Uważa się, że przejście stylu było wynikiem migracji ludności z Mazowsza- w celu kolonizacji ziem wschodnich

Źródłem dla JB- kościoły weneckie np. Santa Maria dei Miracoli (sieć i arkady), Santa Maria del Popolo (Rzym, koncha parasolowa- przez de Gianotisa?)

Nowatorskie połączenie arkad, arkadek i sieci na kolebie

Tablica nagrobna Tomickiego w Tomicach

Zmarły umieszczony w bardzo podobnej przestrzeni, co prawda urywającej się nagle- rząd dużych arkad, rząd małych arkadek i sklepienie kolebkowe z dekoracją

Ok. 1600- zaczynają się w Rzeczpospolitej pojawiać rozwiązania bardzo różnorodne i o różnej genezie. Zaczynają się także pojawiać początki sztuki barokowej.

Santi Gucci

Architektura

Niedawno udało się odnaleźć materiały wyjaśniające datę urodzenia i środowisko pochodzenia Santi Gucciego. Pochodził z Florencji, było wiadomo, że obracał się wśród największych mistrzów. Dowiedziano się, ze Gucci to przydomek tylko polski, Della Camilla to jego prawdziwe nazwisko., ur. 1533. Syn kamieniarza, jego brat Pietro był znanym rzeźbiarzem. Santi dopiero po przybyciu do Krakowa skontaktował się z Alessandro i Mateo Guccimi, już działającymi tu Florentyńczykami, może dlatego przyjął taki przydomek. A może to od imienia dziadka. W miejscu, gdzie się urodził, działam Giambologna. Mając 20 lat współpracował przy wykonywaniu rzeźb do cokołu Perseusza Celliniego. Ojciec Santiego utrzymywał kontakty ze wieloma znakomitymi rzeźbiarzami. Informacje o Santim pochodzą z tekstu, w którym autor ubolewa nad tym, że tak wybitni artyści z Florencji muszą wyjeżdżać.

W Krakowie początkowo na początku zatrudnił się w warsztacie Padovano. Z Santim łączone maszkarony z Sukiennic. Wykonywał zamówienia króla, wysokiego duchowieństwa i bogatych rodów. po połowie XVII zdominował środowisko krakowskie. Pracował też w Grodnie (przebudowywał zamek- nic z tego nie zostało dzięki socjalistom) i innych ośrodkach.

Baranów, zamek, realizacja etapowa

Kontynuuje typ rezydencji o genezie jeszcze średniowiecznej- baszto-wieże, kontynuacja przebudowy Wawelu- czworoboczny dziedziniec

Elewacja zewnętrzna prosta- ściana jednolitą płaszczyzną, jedyną dekoracją te przy oknach- no i zwieńczenie attyką.

Wyraźnie wyodrębniona część środkowa przez ryzalit, tam umieszczony portal- niezbyt wyraźny, gubiący się w boniowaniu części dolnej.

Późne dzieło SG- nie akcentuje konstrukcji, a odwrotnie (nie renesansowo), klucz łuku wsunięty, wydaje się mniej mocny; łuk wsparty na pilastrach- gdzieś tam widać kapitele, ale na trzonach pilastrów takie same silne elementy jak w archiwolcie. Ten portal nie prowadzi bezpośrednio na dziedziniec- zaskakujące (jak budowa całej rezydencji)- od razu schody na wyższą kondygnację- a wyżej jest dziedziniec LOL

W środku dziedzińca bardzo prosta elewacja, jakby zewnętrzna. Po wejściu w głąb dziedzińca widać, że po bokach jest co innego- kontrast przez zestawienie tej prostej ściany z dwoma poziomami arkad na drugiej ściany (kontrast świetlny- jasna ściana i ciemna arkada), a najbardziej dekoracyjny element jest za wchodzącym- klatka schodowa dostawiona do arkad na parawanowej ściany. Krużganki budowane zgodnie z zasadą złotego cięcia.

Ciąg trzech skrzydeł jednotraktowych i ciąg trzech skrzydeł krużganków- wciśnięte jedno drugie.

Ornamentyka- maszkarony, rozety i bogato dekorowane portale

Portale- elementy charakterystyczne dla SG- rozetki i guzy traktowane ornamentalnie, fryzy z pojedynczych liści akantu (troszkę jak palmety), charakterystyczne zwieńczenie bez form architektonicznych- ornamentalno-architektoniczne (całość zakończona wolutami np.), często wycięte i po bokach zakończone wolutami w kształcie „C”. często na końcu tych wolut pojawiają się kobiece główki.

Na przykładzie na końcach smocze głowy- to warsztat po Guccim, bo sam SG nigdy nie zastosował smoczej góry. Zamek był kończony po śmierci SG.

Książ Wielki, pałac, 1585-1595, dla rodziny Myszkowskich

Typ rezydencji bez dziedzińca, założony na granicy dwóch przestrzeni- przed i za pałacem, jakby pomiędzy podwórzem a ogrodem, ale to jeszcze nie ten typ.

Rezydencja o charakterze otwartym. Główny pałac, po bokach dziedzińca poprzedzającego dwa małe pawilony oddzielające przestrzeń, za pałacem ogród, zakończony murem z bastionami (niezbyt funkcjonalne).

Przebudowany, dodano elementy sugerujące obronność- zwieńczenie krenelami ryzalitu.

Bardzo regularny pałac- sekwencja przestrzeni kwadratowych zestawionych razem. Jedna część- ryzalit- w środku, po bokach identyczne części, symetryczne. Dwie pierwsze kondygnacje boniowane, ostatnia nie. Portal wcale nie artykułowany. Tak skonstruowany pałac skontrastowany z zupełnie innymi pawilonami- ażurowymi i delikatnymi- zamknięte wielobocznie z ostrołukowymi oknami. Elewacja z arkadami pólkolistymi

Nurt rodzimy- wyraźne odwołania do sztuki średniowiecznej

Kaplica św. Anny w Pińczowie

Przypisywana SG

Ma formę podobną, ale bardziej zmonumentalizowana niż w Książu

Sześcian kaplicy i sześcian kruchty; gładkie opracowanie elewacji, rozetki w przyłączach arkad i konsolki pod spadem dachu

Kaplica Myszkowskich, kościół Dominikanów, Kraków, 1614

Po SG, niewykluczone, że ją zaprojektował - był powiązany z rodziną Myszkowskich

Bliższe nawiązanie do kaplicy zygmuntowskiej. Elewacja- boniowanie, tablica z formami okuciowymi. Wewnątrz barokowa, nie SG. Manierystyczna jest kopuła- w dolnych kasetonach umieszczone popiersia przodków. Galeria przodków w partii nieba… jedyna kaplica w Polsce, gdzie taka kaplica została wybudowana. Zawsze przywoływana przy okazji wszelkich galerii. Bogaty program rzeźbiarski w części kopuły.

NIE MA ZAJĘĆ ZA TYDZIEŃ

1-3.12 W GABINECIE RYCIN UW DUŻA SESJA POŚWIĘCONA GRAFIKOM!

20.01.2011

Nurt Rodzimy

Kościół w Uchaniach- realizacja Wolfa, 1645

Bardziej podobne do kolegiaty w Zamościu

Ornamentyka genetycznie włoska, mocno przeredagowany porządek dorycki

Elewacja- przeciągnięta boczna elewacja na fasadę i uszaki

Radzyń Podlaski 1641

Powtarzają się ornamenty i rodzaj fasady

Kaplica Firlejów, kościół Dominikanów w Lublinie

Na dole- porządek koryncki, belkowanie doryckie- może porządek salomonowy, plakiety na sklepieniu

Podsumowanie

Plany- najczęściej jednonawowe z dodatkami

Fasady- rozdzielenie pomiędzy częścią dolną a szczytem, często przeciągnięcie bocznej elewacji lub wprowadzenia szkarp

Np. kościół dominikanów, Lublin, karmelici, Kazimierz Dolny

Sklepienia z płycinami np. Uchanie, Turobin, Czemierniki

Niektóre mają więcej plakiet, inne bardziej rozbudowaną sieć (raczej nie ten sam warsztat)

Kazimierz Dolny

Kamienice Przybyłów- najbardziej rozbudowane attyki

Narzutowa dekoracja z elementami figuralnymi, włoskie i niderlandzkie elementy- ornament okuci owy, hermowe pilastry (Holandia), ornament zwijany, różne formy kimationu i liściaste

Kamienica Konopniców w Lublinie

Obramienia okien- bardzo rzeźbiarskie, pokazujące inspiracje Santi Gucci- ceownice zakończone smokami w zwieńczeniu (Baraniewo, u samego SG nie), inspiracja de Vriesa- nie ma przekazów pisanych

Obecność wzorów de Vriesa jest znamienna, bo przez kilka lat działał w Gdańsku

Nagrobki o fantazyjnym ornamencie łączącym elementy włoskie, niderlandzkie i bestiariuszowe

Uchanie

Nagrobek Uchańskich- fantazyjne uszaki; duża swoboda; tego typu elementy rzeźbiarskie nie mają swojego odpowiednika w sztuce europejskiej

Fortitudo, maszkaron

Bejsce, nagrobek Firlejów

Nagrobek z osobami klęczącymi, użycie marmuru chęcińskiego (od XVI w. pierwsza ćwierć XVII w. to jego największa kariera- do rzeźb figuralnych i całych form architektonicznych)

Radzyń Podlaski, nagrobek

Gdańsk (niezależne od siebie Główne Miasto Gdańsk i Stare Miasto Gdańsk)

Brama Zielona, 1564-1568, Hans Kramer, mistrz Regnier z Amsterdamu

Brama Wyżynna, 1588, Kramer, Willem van den Blocke

Brama Złota1612-1614, Abraham van den Blocke

Arsenał 1600-1609

Ratusz St. Miasta 1587-1595, Antoni van Opbergen, Willem van der Meer

Dwór Artusa 1616-1617 (fasada), Abraham van den Blocke

Dom Opatów Pelpińskich 1612, Abraham van den Blocke

Dom Angielski do 1570, Kramer

Złota Kamienica do 1609 (rzeźba 1618 Jan Voigt), Abraham van den Blocke

W samym Gdańsku w tym czasie nie powstają niemalże kościoły (tylko na przedmieściach)- nasycenie rynku budowami goryckimi, zmiany wyznaniowe w Gdańsku, przejęcie kościołów przez Luteran.

Lata 20., 30. Okres zahamowania działalności artystycznej w okolicach Gdańska. Związane ze zmianami religijnymi, konfliktem z królem Zygmuntem I (katolikiem)

Około 1600 wielu kalwinistów zostaje członkami rady miasta. Te zmiany noszą nazwę drugiej reformacji- spór pomiędzy luteranami a kalwinistami. Ostatecznie zwyciężyli luteranie i uzyskali królewski przywilej zapewniający im dostęp do miejskich urzędów- wykluczenie kalwinistów. Na tym konflikcie stracili katolicy. Kalwiniści zarzucali luteranom wiele w kwestii sztuki (publikacje Katarzyny Cieślak) - niewielkie różnice względem katolików (dużo przejętych dzieł), luteranie zaś kontrastowali się w stosunku do katolików w swojej obronie.

Jednak ten konflikt zaowocował nowymi dziełami sztuki. Najczęściej nie o charakterze sakralnym, choć są.

Chrzcielnica w kościele mariackim (importowane)

Wiele epitafiów- od lat 50. Ożywia się ruch artystyczny. Rozwija się także architektura np. brama Zielona

Intensyfikacja ruchu pod koniec roku XVI w związku z reformacją- nowe wyposażanie kościołów luterańskich

Architektura

Kościół NMP

Na początku dwuwyznaniowy (prawo wyznaczania proboszcza miał król), przejęty w końcu całkowicie przez luteran

Ratusz (Główne Miasto Gdańsk)

Oba miasta otoczone fortyfikacjami, poza systemami na przedmieściach w XIX w. zostałe rozebrane i pozostały jedynie bramy.

Ratusz

Ratusz umieszczony nie w centrum Długiej, przechodzącej w Długi Targ- stoi bliżej pierzei, jednak ona zakręca, więc optycznie wychylał się ku wejściu do miasta. Stanowi silny akcent.

Korzenie średniowieczne, przebudowany nieco w XVI w. - attyka, zwieńczenie wieży

Kolejne zmiany portalu (XVII w., XVIII w.) oraz zmiana wystroju wnętrza- największe zmiany

Po II wojnie zrekonstuowano tylko przednie kamienice. Pierwotnie kamienice zajmowały całe działki; składały się z przedniej kamienicy- reprezentacyjnej, w dolnej kondygnacji kantory i sklepy; tylna kamienica użytkowa- na dole kuchnia, jadalnia, mieszkania; połączone ze sobą skrzydłem z innymi pomieszczeniami. Pomiędzy nimi dziedziniec użytkowy.

W takim systemie zrekonstruowano jedynie kamienicę Hagena- jest to oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Ratusz Starego Miasta, koniec XVI w.

Obecnie eksponowane tam wyjęte z kamienic części wystroju

Forma- 1587-1585, całkowita wymiana elewacji zewnętrznej później (cegła maszynowa)

Dwie wieżyczki na rogach elewacji. Dach czterospadowy z sygnaturką.

Bogatszy tylko portal z rzeźbionymi

Związany z Antonim van Opbergenem- jest to podważane; był miejskim architektem (wygrał nad de Vriesem)

Zbudowany zgodnie z cechami niderlandzkimi- występuje ona w dwóch odmianach- porządkowej i bezporządkowej. Jednak porządkowa nie ma jednak takich cech ja antyczne porządki czy włoskie. Silny pierwiastek odwołań do architektury gotyckiej. Silne rozdziały między elewacją a wystrojem wnętrz- można sobie wyobrazić, że są to pudełka z doklejonymi elewacjami.

Porządki są dekoracją doklejonej do elewacji. Wnętrza także nie są organizowane elementami porządków.

Istnieje także ta druga odmiana, gdzie porządku w ogóle nie ma- podział na kondygnacje tylko przez okna, a na przęsła tak samo.

Użycie cegły- odpowiednia kolorystyka- czerwień zestawiona z szarością lub kolorów zbliżonych do zieleni- z użycia odpowiednich piaskowców.

W obu odmianach- użycie bardzo dużych okien dzielonych za pomocą słupków.

Często w bezporządkowych elewacjach- łuki odciążające na oknem (często po prostu arkada)- dekorowane. Okna zamknięte jednak prostokątnie.

Budynki nie wszystkie były tynkowane. Wtedy opracowanie łuku jest uzasadnione artystycznie.

Bramy- wodne i włączone w fortyfikacje, także wolne (jak Brama Złota- wchodziła we wcześniejszy system fortyfikacji)

Brama Zielona (wodna)

Brama, która została przez radę miasta przeznaczona na siedzibę króla, kiedy odwiedzał on miasto. W górnych kondygnacjach ma pomieszczenia mieszkalne. Żaden z królów nigdy w niej nie mieszkał. Jedynie Maria Ludwika Gonzaga niedługo w niej mieszkała.

Odmiana architektury niderlandzkiej porządkowej- przęsła zaznaczone pilastrami, superpozycja porządków. Ale pilastry są boniowane, całe powierzchnie między przęsłami wypełnione przez okna, kratownica stworzona z pilastrów, podzielona drobniejszym podziałem z gzymsików na poziomie podziałów okien na mniejsze.

Smukłe szczyty o własnych podziałach.

Pierwotnie miała 3, a nie 4 otwory przelotowe.

Powiązanie form okuciowo-zwijanych z elementami groteski. Maszkarony dokładnie wzorowane na Kornelisie Florisie.

• Mechelen- rodzaj szczytów i okien bardzo podobny

Brama Wyżynna (element fortyfikacyjny)

Hans Kramer, Willem van den Blocke

Dużo bardziej monumentalna, zwarta, główna brama prowadząca do miasta

Elewacja zupełnie inna. Militarny charakter podkreślony rustyką, kroksztynami.

Formy ornamentalny- niderlandzkie- kaboszony i rauty.

Wykonana z wielką starannością- rustyka bardzo dekoracyjna (raczej boniowanie)- gałązki z precyzyjnie odkutymi liśćmi.

Brama Złota

Abraham van den Blocke

Ustawiona na ceremonialnym szlaku królewskim. Pd bramy Wyżynnej, obok budynku katowni, prze bramę Złotą, Długi Rynek aż po bramę Zieloną.

Zaskakująca kolorystyka- przed konserwacją szaro-kamienna, aktualnie błękitna (złoty detal)

Abraham van den Blocke

- syn Willema, urodził się w Królewcu; łączy w swoich rozwiązaniach elementy architektury niderlandzkiej i włoskiej- widać to poniekąd w bramie Złotej- połączenie z manierystycznym motywem podwojenia detalu; są odpowiednie włoskie proporcje.

21.02.2011

Gdańsk prezentowany głównie z Biskupiej Górki

Lata 60.- wkraczanie stylu niderlandzkiego- w odmianie Hansa Friedemana de Vriesa i nurt Kornelisa Florisa (najsilniej po przybyciu Willema van den Blocke, jego ucznia, ale rozwiązania znane były wcześniej)

Często dekoracja słowno-obrazowa; wątki antyczne- duża znajomość literatury starożytnego Rzymu i Grecji (kupcy gdańscy podróżowali do Italii; bardzo rozwinięty system edukacji w Gdańsku, także dzięki gimnazjum kolegiackiemu)

Dwór Artusa

Abraham van den Blocke

9-polowa hala z gwiaździstym sklepieniem, na smukłych filarach- całkowicie średniowieczna struktura

Wystrój XVI wieczny

W latach 60 XVI w. elewacja została przekształcona przez nieznanych artystów włoskich

W pierwszej ćwierci XVII w. Abraham van den Blocke przekształcił fasadę pozostawiając 3 ostrołukowe okna; wprowadził szczyt-attykę (pierwiastek włoski)

Portal- dwie woluty, w środku trochę za duże klińce (manierystyczne), medale z królem Zygmuntem I

Dwór Artusa typowy dla północy, wybrzeża Bałtyku; dwory budowane dla bractwa króla Artura, podobny, acz w kształcie XIX w., znajduje się w Toruniu

W Gdańsku był to budynek bractwa św. Jerzego, po pożarze w XV w. bractwo przeniosło się do dworu w pobliżu Złotej Bramy, a w dworze Artusa zostały ulokowane różne bractwa i instytucje mieszczańskie- było to miejsce spotkań mieszczan, tu świętowano dobicie targu, serwowano drinki

Poza tym odbywały się w dworze sądy, stąd niektóre wnętrza mają program dopasowany do sądu; później handlowano tam książkami i rycinami, jeszcze później funkcja giełdy

Wielki Arsenał

Bardzo dopasowany pierwotnie do ciągu ulicy, dwie wystające wieże do rozpoznania pod kątem

Zaskakująca niedawna renowacja

Funkcja przede wszystkim militarny, w górnej partii reprezentacyjne pomieszczenie, gdzie znajdowały się kurioza np. konne posągi burmistrzów, ruchomy manekin celujący we wchodzącego

Prawdopodobnie Antonie van Frenbergen

Bardzo Friesowski charakter

W archiwach nie ma nic o architekcie

Symetryczny, wzdłuż linii wyznaczanej przez studnię do wydobywania kul armatnich, ograniczone przez wieżyczki

Bogato rozwiązana partia zwieńczenia

Brak elementów porządków architektonicznych, widoczne cechy manierystyczne, niezaznaczona oś środkowa, dwa portale

Portale z podkreślonym herbem Gdańska

Panoplia z antycznymi wojownikami i bogami, z wybuchającymi kulami

Zwieńczenia: sfinksy jako strażnicy; wszelkie elementy ornamentu okuciowego z dodatkami

Duża grupa maszkaronów- nie dokładnie z Cornelisa Florisa, ale w podobnym stylu

Złota Kamienica/ Dom Stefensów/ Dom Speimana

Speiman- przeznaczył w testamencie kamienicę jako budynek dla jego zbiorów, które miały być prezentowane publicznie, powołał też kustosza

W XIX w kamienica całkowicie wyzłocona, do konserwacji lata 90-ok. 2000- teraz jest białą kamienicą

Historie antyczne, biblijne, popiersia królów

Abraham van den Blocke

Jeden z rzeźbiarzy: Jan Voight

Willem van den Blocke

Głównie rzeźbiarz, ojciec rodziny artystycznej aktywnej w Gdańsku (ojciec Abrahama, inni synowie- cieśla, pozłotnik, Izaak zajmował się malarstwem)

Wykształcony u Kornelisa Florisa- gdy pojawił się w Gdańsku, wzmocnił nurt florisowski

Nagrobek księcia Albrehta I Pruskiego, Cornelis Floris (1569-1570)

Nagrobek księcia Jerzego Fryderyka Pruskiego i księżnej Elżbiety, Willem van den Blocke

1578-1582, katedra w Królewcu

Dodał jedynie kolejną kondygnacje do projektu Florisa, bardzo podobne

Nagrobki znane jedynie z fotografii, Królewiec zniszczony w czasie wojny

Willem zatrudniony przez Stefana Batorego do nagrobka brata, Krzysztofa Batorego

Ustawiony w Siedmiogrodzie, zniszczony w XVII w.

Uzyskał prawo do wolnego wykonywania zawodu, dzięki czemu zamieszkał w Gdańsku

Poza pracą dla mieszczan gdańskich, przyjmował zamówienia polskiej szlachty i króla (zamówienie na nagrobek króla Jana III Wazy od Zygmunta)

Katedra Uppsala, nagrobek Jana III Wazy, 1594-1596

Prawdopodobnie później zmieniany

Współpraca z Abrahamem- prawdopodobnie- wrócił już z wędrówki czeladniczej

Król wycofał się z zamówienia, bo nie miał pieniędzy, zapłaciło miasto Gdańsk, do XIX w. nagrobek zdeponowany w Gdańsku (w szopie, potem w Arsenale)

Król ukazany inaczej- nie klęcząco, a leżąco, na boku- Willem zapoznał się z tradycją

Rzeczpospolitej

Gdańsk, kościół NMP, epitafium Edwarda Blemke, 1591

Wiele elementów szczególnych dla Willema, jedno z grupy epitafiów obrazowych (druga grupa to inskrypcyjne; obrazowe: w centrum przedstawienie biblijne, tu wizja Ezechiela, typowe u protestantów; w inskrypcyjnych: w centrum inskrypcja odnosząca się do zmarłych)

Duża dekoracyjność prac Willema, np. charakterystyczny kimationowa rama z wolich oczek, konsole o tryglifowej postaci, z podwieszoną szyszką

Gdańsk, kościół NMP, epitafium Jana i Doroty Brandesów, 1586

Epitafium inskrypcyjne

Portrety Willema mają wyraźnie manierystyczny charakter (postać zamknięta we własnym świecie, brak kontaktu z odbiorcą), Abraham dąży ku portretowi barokowemu

Tu: dwa manierystyczne portrety

Cnoty personifikowane- wiara i nadzieja; po bokach portretów- personifikacja quies- spoczynek, immortalitas, labor (z tradycji luterańskiej)

Elbląg, kościół św. Mikołaja, epitafium Walentego Bodeckera, 1587

podobny układ postaci, ale inne twarze- inny czeladnik w warsztacie

Maków, kościół parafialny, nagrobek Andrzeja Noskowskiego, 1587-1591

Leżąca postać szlachcica

Willem pracował dla Jana Zamoyskiego (ołtarz do kolegiaty w Zamościu, niezachowany)

Prace zachowane w Wilnie, Szwecji, Dani- warsztat Gdański silnie oddziałujący

Toruń, kościół NMP, epitafium Jana i Chrystiana Strobandów, 1591

28.02.2011

Abraham van den Blocke (1572 Królewiec- 1628 Gdańsk)

Rzeźbiarz, kamieniarz, architekt

Np. Złota Kamienica, Dwór Artusa

1590-1595 wędrówka czeladnicza

1595- wykonanie majstersztyku w warsztacie ojca; zdobycie obywatelstwa Gdańska

Abraham funkcjonował inaczej niż ojciec- nie miał listu od króla, który pozwalał na wolną działalność- funkcjonował w ramach cechu. Ok. 1600 roku uzyskał funkcję rzeźbiarza miejskiego, była to pozycja na tyle ważna, że w jego warsztacie pracowało 25 czeladników.

W tym samym roku co on zmarli ojciec i brat Izaak.

Warsztat Abrahama przejął jego czeladnik Wilhelm Richter (drugi mąż żony po Abrahamie)- działał do połowy XVII w. podobnie jak Abraham zajmował się budownictwem i rzeźbą.

Realizacje- duże dekoracje budynków gdańskich, np. Wielki Arsenał

Elewacja Złotej Kamienicy (nie wszystkie rzeźby ręki Abrahama- wiele pracy czeladników)

Gdańsk, kościół św. Trójcy, epitafium Jana Bernarda d'Orii 1597

Przypisane Abrahamowi- bardzo istotne w jego karierze, bo mógł to być majstersztyk (ściągnięte brwi, wyraźnie zaznaczone zmarszczki, charakterystyczne opracowanie oczu- cechy Abrahama)

JBdO- Włoch obecny na terenie Gdańska, przekazał w testamencie całą swoją bibliotekę dla miasta

Czyni krok ku ograniczeniu ornamentu, a w kierunku architektury, choć nadal pozostaje przy formach zwijanych i okuciowych

Abraham współpracował ze swoim ojcem (np. nagrobek Jana III Wazy- co najmniej go znał, bo wtedy wrócił z wędrówki)

Barczewo, kościół Franciszkanów, nagrobek Andrzeja i Baltazara Batorych, 1589- Willem i Abraham

Schemat dwóch figur w różnych tradycjach- klęczący kardynał Batory w górnej kondygnacji (rozwiązania północnoeuropejskie), w dolnej kondygnacji leżący Baltazar (Polska XVI w.)

Oba wizerunki inaczej rzeźbione w draperii niż w warsztacie Willema, inne portrety (W.- jeszcze cechy manierystyczne, A.- wyraźny krok w kierunku portretu barokowego, różni się w zasadniczym kształcie elementem emocjonalnym)

Draperia kardynała- ostre łamanie, grube fałdy (Abraham)

Gdańsk, kościół św. Jana, ołtarz główny, ukończony 1612

Rozpoczęty w samym końcu XVI w.- tak długo z powodu zarazy w mieście

Jeden z najciekawszych ołtarzy tego czasu w Gdańsku- jedyny kamienny

Pewna atrybucja Abrahama, jednak pewne, że nie jest to jego projekt. Projekt „Malarza z Długich Ogrodów”

Dolna i środkowa część przypomina wcześniejsze epitafium Edwarda Blemke

Kościół do tej pory nie przywrócony do kultu (zniszczony w czasie wojny)

Ołtarz częściowo rekonstruowany

Program: historia Jana Chrzciciela, dodatkowo przedstawienia proroków i Zmartwychwastnia w górnej części

Abraham: silne akcentowanie anatomii postaci, duża masa fałd, ciężkich, część draperii opina nogi; włosy podobne do tych z głów w arsenale

Nierealny i wystudiowany układ figury Chrystusa w reliefie chrztu (manierystyczne)

Relief ścięcia oraz relief kazania na pustyni- charakterystyczne dla A. opracowanie twarzy, nadal kompozycje manierystyczne figur (figura serpentinata)

Gdańsk, kościół NMP, nagrobek Simona i Judith Bahrów, 1614-1620

Długa praca z powodu problemów z montażem- przedstawiciele rady kościoła NMP nie chcieli się zgodzić ze względu na formę

Patrycjusze Gdańska byli upamiętniani na epitafiach; monumentalne nagrobki nie były w ogóle stosowane od momentu reformacji

Monumentalny nagrobek, wolno stojący

Dwie klęczące postaci- wieczysta adoracja (ale czego?), nie ma podmiotu adoracji przedstawionego pomiędzy klęczącymi, nie są też zwróceni do ołtarza

Grube fałdy odseparowane od siebie przez głębokie załamania, lecz płaskie

Ornamentyka- pojedyncze liście akantu; zamiast ornamentu wyraźna struktura architektoniczna

Kolorystyka: czarny marmur (zwykle import z Niderlandów na północy Polski), brązowy marmur żyłkowany, elementy kontrastowe z alabastru, białego marmuru

W przypadku realizacji z piaskowca- chętne wykorzystanie piaskowca gotlandzkiego

Gdańsk, kościół NMP, epitafium Schachmanów, 1607

Atrybucja, ale dość pewna, bo dobrze wpisuje się w dorobek A.

Rama okuciowa, ale prosta, na to narzucona włoska edicula, do tego kolumny - podobna kompozycja w Złotej Kamienicy (jak fasada bezporządkowa)

Gniezno, katedra, epitafium Andrzeja Czackiego, 1615

Atrybucja

Łowicz, katedra, nagrobek arcybiskupa Henryka Firleja, ukończony przez Wilhelma Richtera, od 1627

Klęcząca postać arcybiskupa zwracająca się do ołtarza głównego

Fontanna Neptuna

Piotr Husen (projekt rzeźby), Gerdt Benningk (odlew) 1615

Abraham van den Blocke 1606 (elementy kamieniarskie, projekt czaszy)

Przebudowa w XVIII w.

Uruchomiona w 1633

Rodzina Benningk- znani odlewnicy, głównie odlewali dzwony, ale także świeczniki i rzeźby, kraty

Nigdy nie widać całości kompozycji Neptuna, tylko przy obejściu dookoła (manierystyczne)

W Gdańsku w tym czasie działało ok. 50 mistrzów snycerskich, jednak nie da się z nimi połączyć większości prac

Gdańsk, Sala Czerwona (Letnia Sala Rady), Ratusz Głównego Miasta

Hans Vredeman de Vries, Simon Herle, Izaak van den Blocke

1594-1596, 1606-1608 (S. Herle i Izaak- nowy strop)

Simon Herle- jeden z najlepszych snycerzy w Gdańsku, wykonał także ołtarz do kościoła św. Katarzyny, niezachowany

Sala Czerwona niemal w całości zachowana

Późniejsza przebudowa w kalwińskim duchu; całość dekoracji jako wszechświat

Dolna partia- ławy dla przedstawicieli rady miasta- perspektywicznie ujęte dekoracje z pilastrami w porządku toskańskim- symbol świata mineralnego, przedbiologicznego

Dalej ewolucja w świat biologiczny i dalej moralny

Partia centralna- belkowanie, ale niczym nie podparte, dzielące w połowie wysokości, w charakterze doryckim, uzupełnione o ornamenty Herle (ogólnie preferencje de Vriesa)

Putta przechodzą w wić roślinną- trzymają płonące żągwie, inne mają co innego- symbolizują pory roku (świat zwierząt i ludzi)

Górny fryz joński- bóstwa planetarne (ład moralny)

Całość uzupełniona o obrazy- na dole H. V. de Vriesa (z pomocą syna Paula, najlepiej zachowany zespół prace H. w Europie)

Typowa dla Hansa kompozycja- wypełnia je wykreślona architektura o cechach włoskich lub średniowiecznych, w nią wpisane przedstawienia, czasem o zagadkowych znaczeniach, trudne do rozpoznania wątki, uzupełnione o inskrypcje, istotne gesty, każdy z tych obrazów to przedstawienie zestawiające w jednej kompozycji cnotę i jej przeciwieństwo

Dodatkowo przedstawienie Sądu Ostatecznego

*Alegoria grzechu i zbawienia, do kościoła Boźego Ciała w Gdańsku, H. V. de Vries, 1596

Strop- obrazy Izaaka van den Blocke, przedstawienia biblijne, starożytnego Rzymu, emblematyczne i mitologiczne; najsilniejszym akcentem jest przedstawienie centralne „Alegoria łączności Gdańska z Polską”

7.03.2011

Wystrój sali czerwonej

Izaak ven den Blocke (dekroacja stropu), de Vriesi Antoni Moeler

Izaak van den Blocke

sztychy, malowidła z ambony pochodzącej z kościoła św. Jana, obecnie w kościele NMP w Gdańsku

malarstwo późnogotyckie oparte jest na grafikach (także reprodukujących)- w wyniku tego nie ma niemal obrazów bez uprzednich wzorów graficznych; rozciąga się to do XVII w. w Polsce, gdzie jeszcze 90 % kompozycji opiera się na grafikach

np. Izaaka van den Blocke, Budowa wieży Babel, ok. 1615, Ratusz Głównego miasta Gdańska

Izaak van den Blocke, Przed potopem, ok. 1600, Ratusz GMG

inny sposób przejęcia wzoru- nie przejęcie całej kompozycji, a jedynie dwóch figur i włączenie do innej tematyki

Dwór Artusa

wystrój- na początku każde bractwo miało swój obszar, ale udało się utworzyć jednolity wystrój

obiegające wnętrze dookoła ław połączonych z boazerią (najniższa kondygnacja), w kapitelach boazerii twarze współczesnych na podstawie zapewne grafik

pierwotnie umieszczony chór muzyczny

gotycka rzeźba św. Jerzego (pierwotnie budynek bractwa św. Jerzego); po pożarze dwór został odbudowany za pieniądze rady miasta, a bractwo przeniosło się do innego budynku, a św. Jerzy został

wielki piec

(druga kondygnacja) wielkie obrazy w ramach- tematyka historyczna, biblijna

(trzecia kondygnacja) obrazy odnoszące się do poszczeólnych bractw oraz sądowa (Sąd Ostateczny), a także mitologiczna

naturalne poroże na ścianach symbolizowało przywilej królewski mieszczan gdańskich do łowów

wystrój narastał, nie jak w Sali Czerwonej

obrazy malowane na pótnie, ale tak gęsto przybite do ścian, że podczas wojny nie zostały ewakuowane, jak reszta wystroju (chodzi o malowidła najwyższej kondygnacji)- obecnie rekonstrukcja, podobnie jak rzeźby

rekonstrukcja komputerowa, wydrukowane wielkie forografie obrazów na płótnie, oprawione i wmontowane w ściany (na podstawie zachowanych fotografii- czarno-białych)- metoda pierwszy raz wykorzystana w Polsce. Sposób onalezienia kolorów- na podstawie porównania z innymi dziełami malarzy, a także na podstawie różnic w odbarwianiu tlenków srebra w fotografiach

w wystroju Dworu kompozycje łączące rzeźbę z malarstwem- np. rzeźba jelenia z naturalnym porożem, ale Diana polująca jest namalowana

rekonstrukcja Orfeusza wśród zwierząt Hansa Verdemana de Vriesa, 1596

Anton Moeller Starszy (Królewiec 1563-1611 Gdańsk)

w Gańsku od 1607 r., a nie wiadomo, gdzie odbył wędrówkę, znał wzory z dworu cesarza Rudolfa

kopie rysunkowe ze wzorów graficznych Durera

w XVII w. w Europie, a także w Polsce, miał miejsce renesans Durera i Gropiusa, wielu artystów traktowało kopiowanie jako zmierzenie się z zadaniem, wprawki uczniowskie

niemniej rysunki Moellera nie są wprawkami, a raczej próbą zmierzenia się z geniuszem Durera; Moeller bardzo cenił te rysunki- podczas zarazy w mieście znalazł czas na oprawienie tych rysunków

Zbawa ludowa pod Malborkiem, 1587

sygnowana nawet datą dzienną- charakter reporterski; nawiazanie formalne do Bruegela

Widok Gdańska z trzema słońcami, po 1605

rysunek alegoryczny; trzy słońca jako słońce RP, słońce Prus Kr.; ale wg niektórych jest to zjawisko dobicie słońca, które mogło mieć miejsce (znów reportersko)- na pierwszym planie mieszczanie lub akademicy

Alegoria złej drogi do małżeństwa, 1596

prawdopodnie projkt dekoracji instrumentu- wykrój

wiele rywolnych grafik

temtyka niderlandzka obecna jedynie w rysunkach- np. Niedobrane małżeństwo

autor pierwszego żurnala mody- grafiki z ubiorami Gdańskich mieszczek

aktualizm lub aktualizacja

1. adoptowanie historii biblijnych i antycznych i redagowanie ich współcześnie

2. przedstawianie scen biblijnych, gdzie osoby ubrane są współcześnie

Odbudowa świątynii przez króla Joasa 1601-1602

Grosz czynszowy

oba RGMG

u Moellera zawsze jest tło miejskie Gdańska np. w Groszu czynszowym w tle rynek przed Bramą Złotą

Tablica Jałmużnicza, 1607, kościoł NMP w Gdańsku

obraz, jak wszystkie poprzednie, sygnowany, oprawa architektoniczna Abrahama ven den Blocke'a

połączona ze skarboną, obraz miał zachęcać do datków

wymowa luterańska- wskazanie, że uczynki miłosierdzia wynikają z samej wiary- na dole kobieta przytulająca krucyfiks a przy stopach księga z grafiką św. Pawła- personifikacja wiary (zwrócenie uwagi na teologię św. Pawła)- z niej wyrasta drzewo, którego centralną partię stanowi Caritas, do której tulą się dzieci (humorystyczne- jedno dziecko chowa się pod płaszczem, a drugie straszy je kotem)

inspiracje niderlandzkie

Sąd Ostateczny

Michał Archanioł uosobieniem sprawiedliwości boskiej, wyraźnie manierystyczna kompozycja, kolista kompoycja

grupa potępionych- na pierwszym planie personifikacje złych uczynków i grzechów głównych- w centrum wyobrażenie pani świata z głową w szklanej kuli (władczyni świata rozpousty); dominacja grzechów w kompozycji, potępienie nie konkretnych osób, a grzechów

wykonał także cykl obrazów do ratusza w Toruniu (zniszczone 1703)

Portret młodej patrycjuszki, 1598

manierystyczny- porcelanowa twarz, brak jakiegokolwiek połączenia z widzem, zamknięta w swoim świecie, brak emocji

Portret sześcioletniego chłopca ze szczygłem i drewnianym konikiem, 1586

Portret Giovanniego Bernardina markiza d'Oria, 1597

wyjątkowe- przedstawia go na łożu śmierci, ograniczenie palety do szarości, brunatności i bieli, czarne tło- żadnych analogii w Gdańsku czy Rzeczpospolitej

być może związek z portretami pośmiertnymi z dworu Rudolfa II, który lubił magię

fundacja Bartłomieja Szachmana, burmistrza (też lubił magię)

Alegoria Świata, A. Bogactwa i A. Pychy, początek XVII w. (Poznań, MN)

zaczyna się od bogactwa> pycha> nienawiść> bieda> upadek duszy> nadzieja>...> bogactwo

14.03.2011

Hans Krieg

(Królewiec ok. 1590- 1643/47 Pelpin)

Prace znane głównie z przekazów, zbioru rysunków i jednego przypisanych mu obrazów

Rysunki datowane i sygnowane przez Kriega- przy wielu rysunkach nie wiadomo, co przedstawiają, są to rysunki dydaktyczne

Np. Sztuka w więzach wojny (oczywiście nazwa nadana przez badaczy) lub Pokój w pętach wojny

W Gdańsku od 1615 r., choć może wcześniej; w 1616 przyjęty do cechu malarzy i potem uzyskuje prawo grodzkie

Dopóki żyła jego żona do 1622 r. Działał w Gdańsku, potem wstąpił do klasztoru cystersów w Pelpinie i w kronice tego klasztoru zachowały się przekazy o jego dziełach

Ostatnia praca 1646, po 1647 przestaje pojawiać się w kronice

Alegoria sztuki, wojny i wieczności, 1617 (Poznań, MN)

Także rysunki religijne np. Matka Boska z Dzieciątkiem ukazująca się pokutującemu św. Hieronimowi 1637

Jedyny obraz wiązany z Kriegiem, ale bardzo ostrożnie

Panorama Gdańska 1610 (Gdańsk, MN)

Dowód istnienia architektury willowej w okolicach Gdańska w XVII w.

Herman Han

(ok. 1570-1627/28)

Malarstwo z cechami manierystycznymi, ale niektóre mają już wyraźne cechy barokowe

Prawdopodobnie urodzony w Nysie na Śląsku, po sztuce można wnosić, że wędrówka czeladnicza była do Niderlandów

Alegoria cnoty małżeńskiej, ok. 1600 (Paryż, kolekcja prywatna)

Zupełnie burzy obraz pierwszego etapu działalności HH na terenie Rzeczpspolitej

Sygnowany

Wrócił do Gdańska w 1579, a w 1623 przeniósł się do Chojnic

Działalność dla cystersów w Oliwie i Pelpinie (środowiska katolickie w opozycji do Gdańska i luteranizmu)

Przeniósł się z Gdańska do Chojnic prawdopodobnie dlatego, że był katolikiem, a w Gdańśku jednak byli głównie luteranie

Filar w kościołach gdańskich, gdzie zawieszona była ambona, był zawsze wyróżniony

W kościele NMP w Gdańsku dekorował właśnie ten filar

Bardzo podobne kompozycje w niektórych obrazach jak Anton Moeller- szczególnie Alegoria cnoty małżeńskiej i Alegoria złej drogi do małżeństwa AM (istnieje teza, że był to ten sam malarz)

Portrety dobrodziejów i fundatorów opactwa cystersów w Oliwie, 1613, katedra w Oliwie (dawniej kościół Cystersów)

Odpowiada wczesnemu stylowi HH, wiele to portrety imaginacyjne, przedstawienia w najbardziej „godnym” modusie- ujęcie całopostaciowe w reprezentacyjnych strojach

W miare aktualne- Stefan Batory i Zygmunt III

Stefan Batory- klęczący,adorujący- dodanie wątku aktualnego- w tle płonący kościół, co ma przypominać wydarzenia konfliktu Stefana Batorego z Gdańskiem, co doprowadziło do zdewastowania klasztoru w Oliwie przez gdańszczan (potem zobowiązani do odbudowania)

W obrębie obrazów pojawiają się elementy malowane złotem (ślad stopniowo napływającego zwyczaju nakładania aplikacji na obrazach- „sukienek”- głównie na obrazach religijnnych- nakładanie blach srebrnych, złotych czy tańsze)

Sukienki (różne fazy): coraz większe części obrazu przykrywane blachą

1. wizerunki sakralne, przykrywane atrybuty postaci (np. miecz Michała Anioła)

2. przykrywanie szat postaci

3. przyktywanie tła

4. przykrycie także części ciała

pełna aplikacja to repusowany obraz przekrywający całą kompozycję i ją naśladujący np. Matka Boska Ostrobramska

MB Częstochowska inaczej- aplikacje były już w średniowieczu; sukienki wzbogacone o biżuterię, ciągle powstają nowe i są zmieniane; biżuterie są tu szczególnie niezwykłe

Zwyczaj sukienek był tak popularny, że obrazy były malowane właśnie do sukienek- malowane tylko twarze postaci

Geneza zwyczaju jest niejasna. Być może geneza włoska lub z ikon ruskich (i ich okładów)

Ikony ruskie mają inną kolejność- zaczyna się od tła

Katedra w Pelpinie (dawniej kościół Cystersów), ołtarz główny

Obraz podsumowujący typy kompozycji i kolorystykę HH oraz bardzo duże dzieło

Największe dzieło HH

Nie ma żadnego przekazu stolarza lub snycerza odpowiedzialnego za strukturę ołtarza

Ołtarz jednym z najciekawszych przykładów oddziaływania wzornika Dieterlina

Stylistyka łącząca Florisa, de Vriesa i inne- bardzo bogaty zestaw motywów uzupełniony o dużą grupę motywów wolutowych i fantazyjnych dekoracji oplatających kolumny

Koronacja Marii, 1621-1623, ołtarz główny z Pelpinie

Tryumf kościoła w niebie i jego walka na ziemii, oba oddzielone od siebie przedstawieniem kościoła w Pelpinie

Na dole- dwie grupy adorujących- postaci świeckie np. cesarz i król oraz postaci duchowne

Pomiędzy dwoma strefami rozpoznawalni po atrybutach święci- malowane z każdym detalem (charakterystyczne dla HH, jak obrazy XV w. z północnej Europy) oraz w innych partiach podobne do sfumato (Italia)

Używa kilku źródeł światła w jednej kompozycji- inne natężenie i kolor- złote, ciepłe światło za Trójcą i Marią; światło chłodne na przedstawieniu katedry w Pelpinie

Aktualizacja- postaci w dolnej części obrazu namalowane tak realistycznie, że można je rozpoznać (Zygmunt III- HH mógł go widzieć w którymś z opactw; dzieło własnoręczne HH, musiał być malowany w Pelpinie, bo jest na desce i jest ogromny- trudno byłoby go wmontować po namalowaniu; w kontrakcie zastrzeżone, aby było to dzieło własnoręczne)

Fundacja opata Leonarda Rębowskiego II

Ołtarz przeznaczony dla zakonników- przesunięty w XVII-XVIII w., kirdy otwarto przestrzeń kościoła

Obrazy w ołtarzu przeznaczonym dla wiernych

Ołtarz wniebowzięcia NMP, 1619-1621

Zasłaniał dobrze poprzedni ołtarz, mimo że był dużo mniejszy- ze względu na odległość

Z tego powodu wiele legend- jak o tym, że jest szczerozłoty (przyjechał go zobaczyć Gustaw Adolf)

Ołtarz dla wiernych- bardziej uporządkowana struktura- Wniebowzięcie, Koronacja NMP, Trójca, św. Franciszek i św. Bernard z Clairvaux- wszystko dzieła HH z fundacji opata Leonarda Rębowskiego II

Widać cechy HH- lekkie sfumato, chłodne światło i inne w aureoli

Pokłon pasterzy, 1619, katedra w Pelpinie, predella ołtarza dla wiernych

Nokturn, długie symultaniczne przedstawienie, nawet zwiastowanie pasterzom

Każda część ma własne źródło światła

Aniołki mają nuty- świadectwo wysokiej kultury muzycznej Pelpina tego czasu; zachowała się tabulatura pelpińska

Koronacja Marii, katedra w Oliwie

Obraz ma kształt serca, raczej niezmieniany, kompozycji niczego nie brakuje

Chmury wydzielające część centralną maą kształt kielicha

Trójca święta z ptolomejskim modelem wszechświata

Święta rodzina

Pokłon pasterzy, Oliwa

Wtórny ołtarz; płomień świecy wydrążony w desce i wyzłocony

Święta Maria Magdalena, Pelpin, 1613-1614

Dużo bardziej ograniczon paleta; przedstawienie pokutującej, odpowiada postulatom soboru trydenckiego w Polsce zatwierdzone synodem w Krakowie 1621

Ołtarz gówny, Pelpin

Wizja św. Bernarda z Clairvaux- znów ograniczona paleta do bieli, szarości i ugrów

Lekarz prygotowujący opatrunek, fragment predelli z Pelpina

Zacięcie miniatorskie- predella mała, a detale bardzo dokładne, oddane detale do 7 cm

Wpływ Hana np. Johanna Peterhacke, zieć Hana

Żarnowiec k. Benedyktynek, ołtarz boczny św. Katarzyny lata 30. XVII w.

Większy cykl obrazów do ołtarz bocznych, także w Pelpinie

Koronacja MB, Jeżewo

Także w Wielkopolsce

Malarz Czarnkowskich, Anioł Stróż, ok. 1630, Czarnków, k. Parafialny

Rodzina Marii ok. 1630 wszystko analogicznie

Portret trumienny Adama Sędziwoja Czarnokwskiego, ok. 1627, Czarnków

Zachowany na sarkowagu, choć nie wieloboczny, a zakończony półokrągło

21.03.2011

Gotyk około 1600

neo-gotyk lub gotyk- powrót do wcześniejszej tradycji lub też kontynuacja tej niewygasłej

Przasnysz

kościół św. Jacka, Dominikanów w Warszawie

obecnie rekonstrukcja

prezbiterium gotyckie, plan także, wydłużone (dominikańskie) i wielobocznie zamknięte, gwieździste sklepienia

jedna z kwater ołtarzam

św Dominiki, krużganek klasztoru Dominikanów w Krakowie

widać złote tło i wyciśnięta inskrypcja

Matka Boska Anielska, Krzemienica, kościół parafialny, początek XVII w.

wyciśnięte tło

wiele przedstawień Marii wzorowanych na ikonach Matki Boskiej Śnieżnej i Matki Boskiej Częstochowskiej

Solec Iłżecki

bardzo podobne kompozycje- Solec i Krzemienica- punktem wyjścia dla tej kompozycji- Maria unoszona przez anioły- sztych Frederico Zuccari

synteza zjawisk ok. 1600, m.in. zjawiska powszechnego wykorzystania wzorów graficznych

Wniebowzięcie Marii, Pszczew, ok. 1630

nierealistyczne ujęcie twarzy z długim nosem i migdałowymi oczyma

Adoracja Marii, Wilno, katedra, pocz. XVII w.

Matka Boska z Dzieciątkiem, Łekno, monografista ISP, II poł. XVII w.

zbyt symetryczna, nierealna twarz Marii, postać na tle kotary

Koronacja Marii, Jeżewo, 1630-1632

elementy aktualizacji

przenikanie form gotyckich około 1600 oraz zapowiadających barok czy manierystycznych

bardzo realistyczne przedstawienie grupy adorującej- konkretne portrety?

Św. Marcin, Poznań, katedra, Krzystof Boguszewski, 1628

brak perspektywy wykreślnej, budowanie przestrzeni przez superpozycję, architektura fantazyjna

kościół Dominikanów, Kraków, ołtarz w krużganku, ok. 1600

układ architektoniczny rządzi wszystkimi przedstawieniami

na podstawie projektu bramy z traktatu architektonicznego Serlia

w tym czasie powstają tryptyki z zamykanymi skrzydłami

tutaj bez kolumn byłby tryptyk

dawny ołtarz główny katedry w Oliwie, 1606

dawny kościół cystersów

pentaptyk z dwoma skrzydłami, skarjnymi ruchomymi

dyspozycja przedstawień jak w średniowieczu- po zamknięciu skrzydeł wszystkie przedstawienia są malowane

ażurowa dekoracja w narożnikach arkady w środkowej niszy- detal nawiązujący do gotyku

wyraźne odwołania do de Vriesa

warsztat lokalny

Barok

Jezuici

nie budują nowych kościołów, a modyfikują te im dane

aktywizacja budowlana 1565-1600

Jarosław

Nieśwież (1582-1589; w 86 zmiana planu)

Lublin (obecna katedra, 1586-1604)

przebudowa zasadnicza w Kaliszu (1587-1595)

kościół ss. Piotra i Pawła (1585 fundacja królewska- lata 30. XVII w.)

Wilno (1604-1616)

w Rzymie powoływany Generalny Architekt Zakonu- jego zadaniem było zatwierdzanie planów budowy kościołów, a nieraz i ich wykonywanie

pierwsza grupa architektów jezuickich w Polsce pochodziła z Italii, więc barok miał charakter Włoski, a będzie kontynuowany przez Matteo Castello

wczesny barok u Jezuitów, architekci:

Massimo Milanesi (1529-1588,w Polsce 1569-1582)

Giuseppe Grizio (ok. 1533-1604, w Polsce 1575-87 i 1590-99), Jarosław

Giovanni Maria Bernardoni (1541-1605, w Polsce od 1563), Nieśwież, Kalisz

Nieśwież

forma bazyliki emporowej- kościół przy klasztorze, gdzie było kolegium

empory dawały możliwość do gromadzenia uczniów kolegium w emporach- nie musieli mieszać się z ludnością w kościele

nie Il Gesu

Jezuici bardzo praktyczni- wybierali użyteczne wzory, a nie propagowali we wszystkich fundacjach jeden model

Mikołaj Radziwiłł zdecydował, że kościół ma mieć kopułę- po wycieczce do Ziemi Świętej przez Italię (stąd kopuła)- Jezuici byli przeciwni, bo nie było to praktyczne- uważali, że kopuła jest niewłaściwa w RP- śnieg i deszcz powodują zawilgocenie podstawy kopuły

fasada nieco Il Gesu, dosyć dynamiczna (wczesnobarokowa)

trzy środkowe pola dolnej kondygnacji wysunięte nieco względem skrajnych- widać po zwielokrotnieniu pilastrów

wzrok kierowany ku naczółkowi- dzięki jego wyższości, ale także przez linie w fasadzie prowadzące ku górze

kościoły lubelskie- szczyty niezależne, belkowania rozwiązania jak na elewacjach bocznych, w fasadach szkarpy przerobione na porządki- zupełnie inne rozwiązania; u Jezuitów już zachowanie jednolitości

odniesienia: Serlio, projekt fasady Il Gesu w Rzymie (okrągłe okna, podział fasady)

Kalisz

inaczej- niespójne potraktowanie części dolnej- dolna kondygnacja z dziwnym szczytem, niezależnym, choć jego podziały odpowiadają podziałom dolnym

projekt Bernardoniego

bazylika emporowa- porządek dorycki, monumetalizujący wnętrze; sklepienie odpowiada podziałom dolnym, oddzielone ogromnym wyłamanym belkowaniem

wprowadzenie przestrzennego podziału przęsłowego

prezbiterium- zachowane porządki

Jarosław

plan krzyża greckiego z dwoma kaplicami dodanymi do prezbiterium

Lublin

założone empory, ale w przebudowach stał się kościołem jednonawowym z kaplicami

przebudowy: I 1608, II 1620, III ?

Zygmunt III Waza i początki baroku

przebudowa Wawelu

1595- pożar skrzydła Wawelu, przy odbudowie król zdecydował się na nowe formy; zmiany obrębie samego zamku

za Zygmunta I- rezydencja skoncentrowana na dziedzińcu- scalił wcześniejszą rezydencję gotycką

wystrój wnętrz z wykorzystaniem marmuru chęcińskiego- przez XVII w. i dalej zyskał sobie ogromną popularność

Sala pod Ptakami

warsztaty z Chęcina wykonywały zarówno rzeźby jak i elementy architektoniczne- rzeźby bardzo oszczędne (odwrotnie niż Santi Gucci w tym samym czasie)- mistrz sztywnych figur

kominek Sali pod Ptakami- elementy Santi Gucciego, ornament okuciowy, dodatkowo kartusz (barokowy)

od tego czasu chętnie wykorzystywany stiuk; ok k. XVI- pocz. XVII w. w XVII w. kariera stiuku w wystroju wnętrz

gabinet króla, sklepienie stiukowe- prostokątne ramy zbudowane z taśmy lub kimationów (pokazuje typ), włoska geneza, w polach malowane przedstawienia lub puste, ramy zwieńczone nieraz naczółkami, pozostałe pola dekorowane akantem czy pękami roślinnymi, owocowymi

pomiędzy wszystko wstawione główki aniołów lub putta

w tym typie dekoracja w apsydzie kościoła ss. Piotra i Pawła

28.03.2011

Matteo Castello

ok. 1560 nad jeziorem Lugano- Mediolan- Rzym: warsztat Domenico Fontany- warsztat Carla Maderny (oba wpływy widoczne)

dosyć mięsisty detal jest charakterystyczny dla Castello, odróżniające go od Maderny

san Andrea della Valle, kaplica Ruccelai 1601-1604

i kaplica Barberinich

san Giovanni dei Fiornetini, Rzym, kaplica NMP, ołtarz, 1612

współpraca z Maderną

Santa Maria Maggiore, capella Paolina, ołtarz 1612 (tuż przed przyjazdem do Polski 1613)

na pewno wykonanie, ale być może także projekt

w tym ołtarzu znajduje się wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej

Zamek Królewski w Warszawie,

przed 1619

jego zadaniem było ujednolicenie niespójnego zamku jeszcze po książętach mazowieckich, ale także doskonale wpisał go w siatkę ulic miasta

odwołania raczej do architektury budynków publicznych niż rezydencji prywatnych- jednak zamek był czymś w rodzaju „ratusza całej Rzeczpopolitej”

Zamek Ujazdowski

Loggia skierowana w stronę Wisły może być odwołaniem do architektury lombardzkiej

rozebrany w wyniku działań politycznych po wojnie i odbudowany spowrotem

Willa Reggia- pałac Kazimierzowski (pocz. 1626-32)

zwarty plan

dwukondygnacyjna arkadowa loggia od stony Wisły- widok na ogród i rzekę

od strony dziedzińca monumentalna- obramowana przez dwie wolnostojące wieże połączone murami parawanowymi z pałacem

cztery wieże- jeszcze dwa alkierze od strony ogrodu o charakterze wieżowym

ołtarz główny w katedrze (kolegiacie) św. Jana (1611-1618)

znany tylko z archiwalnych fotografii

niepotwierdzona atrybucja

tamże epitafium Asprilla Pacellego (zm. 1623), zniszczone w 1944

Kraków, kościół śś. Piotra i Pawła ostatnia faza budowy- Castello lub Trevano

raczej Trevano

1594- początek budowy

1595 fundację przejmuje Zygmunt III

1596- przysłanie planu kościoła z Rzymu

1597- kamień węgielny i pracę zaczyna Giovanni Brizzio

1599- budowę przejmuje Bernardoni

(jezuicka fundacja realizowana przez nich samych)

po 1610- katastrofa budowlana, zawalenie kopuły (problemy długo z powodu niestabilnego gruntu)

kto ustabilizował i zakończył- Castello czy Trevano?

Schemat kościoła jednonawowego z kaplicami. Pomiędzy kaplicami silnie wyeksponowane „łuki przyporowe”, które miały ratować kościół przed zawaleniem na niestabilnym gruncie

wnętrze czysto wczesnobarokowy charakter

kopuła- podział jak w Rzymie San Giovanni dei Fiorentini (projekt Castello?)

podobnie w elewacji zewnętrznej kopuł

kaplica braci książąt Zbaraskich, kościół Dominikanów w Krakowie; od 1627

wyk. Przez siostrzeńców Castello

centralizująca kopułowa kaplica grobowa, dobudowana do kościoła (typ od kaplicy zygmuntowskiej i bpa Tomickiego)

czarny marmur na ścianach wnętrza; do lat 20. marmur chęciński (kawowy), od lat 20. czarny marmur z dodakami srebrnymi, białymi, delikatnie różowymi czy piaskowcowymi

konfesja św. Stanisława w katedrze na Wawelu

fundacja bpa Szyszkowskiego

1626-1629; wystrój rzeźbiarski do 1631

wzorce z Mediolanu (Tibaldi); projekt cyborium do bazyliki św. Piotra na Watykanie (Maderna, przed tą berniniowską)

kaplica św. Kazimierza przy katedrze w Wilnie

1634-36 ukończenie przez Konstantego Tencallę

fundacja z 1626 r.; inspiracja Cappella Sistina przy Santa Maria Maggiore

sorry ale wnętrze jest pasukdne

zewnętrzna kaplica inskrypcyjna- dobra rzeźba

Castello umiera w 1632

badania nad Castello prof. Mariusza Karpowicza

Andrea Spezza

także Lombardczyk, ale nie znał Rzymu; w końcu XVI w. na terenie czeskiej Pragi notowani są twórcy o nazwisku Spezza (np. Domenico- stryj? Także bracia Andrea)

w Polsce od ok. 1610-1615, zatrudniony przez Lubomirsiego, potem przez marszałka Wolskiego

projekt fasady kościoła kamedułów na Bielanach 1618

fundacja wspólna Mikołaja Wolskiego (kasa) i Sebastiana Lubomirskiego (teren)

elewacja dużo szersza niż wnętrze

nowość na terenie na północ od Alp- fasada dwuwieżowa (drugi model to fasady dwuwieżowe o silnie ściągniętych do siebie wieżach- zwarty blok elewacji- jak kościół Jezuitów w Wiedniu)

Spezza opiera się jeszcze mocno na tradycji manierystycznej (nie zna Rzymu jak Castello)

opracowanie sklepienia u kamedułów- potężna kolebka z otworami w samej jej strukturze, a nie w lunetach.

Wnętrze- analogie do Mediolanu, np. San Barnaba (np. trzy kaplice z arkadami pełnymi, własnymi kolebkami i dodanym półprzęsłem na końcu); czy San Angelo

San Angelo- także fasada- dyspozycja przęseł; Saronno, sanktuarium- podobne tralki na wierzchu naczółka

4.04.2011

wczesny barok- nurt jezuicki (także fundacje magnackie) i nurt królewski (przebudowa Wawelu)

wzory z Rzymu oraz wzorników

Matteo Castello

wzory Domenica Fontany- poprzez uczniów oraz poprzez wydawnictwa (o stawianiu obelisku watykańskiego, w tym także plany)- wykorzystał także M.C. Przy np. budowie bramy zamku

w tym czasie, w 2. dziesięcioleciu wieku XVII- także Lombardczycy, którzy nie znają Rzymu, głównie rozwiązania mediolańskie

w tym czasie pojawia się także mecenat magnacki- Lombardczycy sprowadzeni z Italii, wzory wczesnobarokowe

fundacja kościoła Kamedułów na Bielanach- Lubomirski i Wolski

Andrea Spezza- ur. w Aronio, sprowadzony wcześnie do Polski- od 1610/15, działający w kręgu Lubomirskich; występuje w kontrakcie jako projektant fasady kościoła Kamedułów

wnętrze podobne do tych starego Mediolanu

typ fasady dwuwieżowej- przetransonowany na teren zaalpejski w dwóch wersjach

1. dwie wieże szeroko rozstawione i połączone fasadą- bardzo teatralna

2. dwie blisko ustawione wieże- tworzy się blok, wynoszący całość ku górze

detal Spezzy- połączenie elementów wczesnobarokowych z klasycznymi

zamek w Wiśniczu (rodzina Lubomirskich, zakupiony pod koniec XVI w. od rodziny Kmitów)

brama- projekt potwierdza jeszcze element manierystyczny w pracach Spezzy- skonstruowana, jakby była widziana we wklęsłym lustrze- w środku element mniejszy, im bardziej patrzy się w bok, tym większe

Wiśnicz, kaplica

od 1626 r. wzmianki o Trapoli- istnieje pewien spór atrybucyjny pomiędzy Spezzą i da Lugano oraz Trapoli

Wiśnicz, ratusz, kościół parafialny (wiązany ze Spezzą)

kościół- jednonawowy kościół zamknięty nieco wydłużonym prezbiterium, charakterystyczna przybudówka, ale nie obejście

część korpusu z przybudówką powiązana potężnymi szkarpami w formie wolut (jak kościół św. Sebastiana w Mediolanie)

fasada- prosta, jednokondygnacyjna, zaznaczona wielkim belkowaniem, na którym umieszczony architektoniczny szczyt i ujęte dwoma wieżyczkami- typ oślich uszu (właśnie te małe wieżyczki w obrębie elewacji, ale nie wyprowadzone od samego dołu)

podobnie: kościół farny/Jezuitów w Poznaniu

fasady lombardzkie i przez Lombardczyków budowane- np. kościół w Puria (bez oślich uszu), Pieta, kościół w Waldicach (pokartuzjańki, projektowany przez Spezzę)

Skrzyno,kościół parafialny- podobna elewacja prezbiterium- okno okrągłe nad oknem arkadowym

Kalwaria Zebrzydowska, kaplica Grobu Matki Boskiej (wśród innych kaplic)- także powiązane przez badaczy przez Spezzą

Kalwaria- pierwsze realizacje przez Paula Baudatha (Niderlandy); potem wzbogacone o ciąg kaplic odnoszących się do Marii (wcześniej już były pasujne)- w ten sposób dwie dróżki- pasyjna i maryjna

1623 Spezza wyjeżdża do Czech

na terenie Pragi pojawia się wielu Spezzów, od końca XVI w. (Domenico Spezza- może stryj), Rocco i Giovanni Battista (początek XVII w., bracia Andrea)

tam Andrea na usługach Albrechta Wallensteina

pałac Wallensteina w Pradze

elewacja i detal (samodzielny i barokowy z elementami manierystycznymi)

Andrea działa także na terenie Icina, gdzie miał pracownię architektoniczną

kościół Marii Panny na Stranie w Pradze

wkład A.S. w architekturę Europy Środkowej

wprowadzenie fasad dwuwieżowych

samodzielnego detalu barokowego

Spezza i Castello nie zajmowali się rzeźbą

Giovanni Reitino da Lugano

nadworny rzeźbiarz Zygmunta III, pierwszy raz w 1604 w Krakowie, zm. 1619

działał w Krakowie i Wiśniczu

pewna praca: nagrobek Jadwigi Firlejowej w kościele Franciszkanów w Krośnie, 1611

obudowa architektoniczna- wyraźny wczesnobarokowy charakter- wielka edicula z przerwanym naczółkiem

w obrębie ediculi- detal wczesnobarokowy jak woluty z trzema łezkami czy podwieszona główka aniołka

ale tablica inskrypcyjna z detalem okuciowym

inny sposób ujęcia zmarłego- postać leżąca (inna niż u Canavesego czy Sancti Gucci [dynamiczne] i nie klęcząca, jak już w tym czasie)- bez wyraźnego ruchu (leżący zanika na rzecz klęczącego w 2. ćw. XVII w.)

Nagrobek Jana Gemmy kościół Francziszkanów w Krakowie, 1608

podobne proporcje- nieco inne rozmieszczenie, niższy, ale obudowa bardzo podobna

figura bardziej a la Santi Gucci- swobodniejszy sen, z głową podpartą i lekko ugiętymi nogami

nagrobek jest wcześniejszy od Firlejowej, ale nie jest też jednoznacznie łatwy do połączenia z da Lugano, bo jednak figura zupełnie inna

(być może tylko struktura architektoniczna)

wzór:

Domenico Fontana, portal Ospedale dei Mendicantu

Andrea i Antonio Catello

rzeźbiarze, głównie projektujący małą architekturę; siostrzeńcy Matteo Castello; działali głównie w Krakowie, ze względu na spory z cechem krakowskim wyjeżdżają- Andrea do Mediolanu (fasada kościoła w Mediolanie)

epitafium Mikołaja Wolskiego, kościół Kamedułó w Krakowie (Bielany)

na kontrfasadzie, Andrea Castello

zachowany rysunek z podpisem A.C.

geneza:

• za Karpowiczem: epitafium Santoni, S. Prassede, Rzym (Bernini)

• Betlej (Kraków): za Bernardino Laddim

kaplica Zbaraskich, kościół Dominikanów w Krakowie, po 1627

praca obu: Andrea i Antonio

czarno (marmur dębnicki, wyznacza początek jego kariery)-biały (alabaster) wystrój wnętrza z białym, masywnym gzymsem i kolumnami z różowego marmuru

nagrobek ks. Jerzego Zbaraskiego i nagrobek ks. Krzysztofa Zbaraskiego

figury alabastrowe

nagrobek św. Jacka w kaplicy św. Jacka w Krakowie

na przestrzeni lat były aż 4 nagrobki- ostatni z ok. 1700 r. i stoi do dziś

nagrobek biskupa Andrzeja Lipskiego w kaplicy Lipskich w katedrze na Wawelu

w latach 40. XVII w. przebudowywana, więc wcześniejsze elementy zostały zachowane, ale wstawiono je w nową strukturę

nagrobek wiązany przez Karpowicza z Castellimi, ale nie wszystkie rzeźby- część wiązane z Sebastianem Sallą

Castelli być może uczyli się u Maderny, ale nie Karla

nagrobek bł. Kazimierczyka, kościół Bożego Ciała w Krakowie, początek lat 30. XVII w. (1630-32)

obecna forma jest wtórna, bo w XVIII w. figura błogosławionego została tymczsowo zdjęta i zastąpiona sarkofagiem- i tak zostało do dziś; rzeźba w niszy prezbiterium,polichromowana

nawiązanie:

arco dei Gavi, Verona (jeden z łuków tryumfalnych), projekt we wzornikach

dalej nagrobek: ciekawy detal- zwisy owoców i warzyw, bliżej środka figury personifikacji cnót błogosławionego; wyraźnie za duże dla nisz- być może pierwotnie przewidziane były do dekoracji okolicznościowej do świąt związanych z błogosławionym

inne proporcje- z delikatnym nadaniem rysów

Andrea Castello w Mediolanie

portal główny katedry w Mediolanie

Kacper Fodyga (Gaspare Fodiga)

z pogranicza włosko-szwajcarskiego; najsłabszy rzeźbiarz, ale jedyny, który zyskał na pracach w Rzeczpospolitej dorobił się takiego majątku, aby wybudować sobie kaplicę grobową

ur. Mezzocco, wyjeżdza ok 1596 r.

w 1600 r. notowany jako jeden z twórców w Nieświeżu ; pewnie od razu z Mezzocco przyejchał do Polski

kościół Dominikanów w Klimontowie

tworzony z bratem

kościół ścienno-filarowy, niszowy

Chęciny, kaplica Branickich 1605-7, fund. Stanisława Br. a wystrój przez Jana Klemensa Br.

bardzo prosta elewacja zewnętrzna, ale dość bogate rzeźbiarsko latarnie

wnętrza- bardzo prosta kopuła- jedynie żebra (powtarza się)

Chęciny, kaplica Fodygów (przez niego samego wystawiona)

Płock, nagrobek Stanisława Karpińskiego

mistrz sztywnych figur- przez Karpowicza utożsamiony z Fodygą

W PRZYSZŁYM TYGODNIU NA 8.00

11.04.2011

dziwne proporcje postaci- rokoko lub manieryzm; w rokoko draperie niezależne od figury

Tomasz Dolabella

Bitwa pod Lepanto, lata 30. XVII w. Wawel

źródła twórczości- tradycja wenecka i dzieła graficzne, ale nie włoskie, a niderlandzkich, de Voosa

Marlel de Voos- rytowane jego dzieła rozprzestrzeniły się na całą Europę

Dolabella korzystał jedynie z elementów kompozycji

w Polsce te wzory od końca wieku XVI i przetrwały do przełomu XVIII/XIX w. (szczególnie w wizerunkach świętych)

kościół Dominikanów w Krakowie

Abracham na uczcie u Melchizedeka, 1614

Chrystus u Marii i Marty po 1622

Gody w Kanie 1614-1620

Uczta u Szymona, 1614-1620

Kaplica św. Jacka- umieszczona na wyższej kondygnacji w stosunku do całego kościoła, umieszczona zgodnie z legendą na miejscu celi św. Jacka (pierwszy polski Dominikanin)

dlatego nie została zniszczona

oparcie na kaplicy zygmuntowskiej, nie tylko w układzie, ale także groteski są kopią (nie wszędzie, ale jest to jedyna taka kaplica w Polsce)

maleńka

dwa cykle obrazów- cuda św. Jacka

Wypędzienie diabła z drzewa na wyspie Dnieprowej, 1619-1625

aktualizacja tematów, poprawne proporcje (dość:)

Śmierć św. Władysława, 1632-1633 klasztor Karmelitów na Bielanach w Krakowie

duża grupa w kościele parafialnym w Kraśniku

np. Msza dziękczynna

duże plamy czerwieni zestawione z plamą błękitną

św. Stanisław wz Piotrawinem przed królem, Warta, warsztat Dolabelli

Carowie Szujscy na Sejmie w Warszwie w 1611 r.

Dolabella przeżył Zygmunta III i tworzył na dworze Władysława IV

Agostino Locci

Umbria, ok. 1601 r.- po 1660, scenograf i architekt królewski

1636- pierwsza praca, wykonanie scenografię do wystawionego na zamku w WilniePorwanie Heleny

praca przy willa Reggia (pałac Kazimierzowski)- miał sprowadzić posągi z Florencji

1642- projekt kościoła Pijarów w Warszawie

kłopoty finansowe króla spowodowały, że powstały jedynie fundamenty, zniszczone w czasie potopu szwedzkiego

kolumna Zygmunta- 1644 wzniesienie we współpracy; Locciego (wybranie miejsca ze względu na umiejętności scenograficzne lub cały projekt [wg Samsonowicz]), Tencalli (projekt lub techniczne wykonanie [wg Samsonowicz]), Daniela Tyma (odlewnika gdańskiego, który miał także odlewnię w Warszawie), Clemente Molli (rzeźbiarz, specjalnie sprowadzony do Polski, aktywny w Polsce jedynie w czasie realizacji kolumny)

plus Władysław IV- wielka determinacja

kolumna zupełnie wyjątkowa, dopiero podobna wystawiona Napoleonowi

czasem łączone z Habsburgami, ale oni nigdy nie ustawili świeckiej osoby na kolumnie

w czasach, kiedy powstawała kolumna, nie było tego typu pomników, a wszystkie antyczne pomniki były sakralizowane (np. na kolumnie Trajana święty)

spór Władysław IV- nuncjusz Filonardi o formę pomnika zarezerwowanego dla świętych, choć nuncjusz raczej argumentował, że pomnik został postawiony na gruncie pierwotnie kościelny; Filonardi musiał opuścić Polskę- teza, że chodziło jedynie o spór o obsadzenie kardynała

obecna figura nie jest w kształcie pierwotnego projektu- król miał być ukazany jako zbrojny trzymający insygnia i z mieczem u boku; w trakcie prac zdecydowano się na zmianę koncepcji z wywyższenia króla na wywyższenie krzyża

kolegiata w Klimontowie

współfundatorem Ossoliński

Wawrzyniec Senes

pałac Jerzego Ossolińskiego w Warszawie

zamek Ossolińskich w Ujeździe, czyli Krzysztopór

fundacja Krzysztofa Ossolińskiego; istniał w całości jedynie 11 lat, popadał w ruinę od potopu szwedzkiego

formy barokowe (osiowość założenia) i manierystyczne (architektura „labiryntowa”)

Constante Tencalla

siostrzeniec Matteo Castello, Bissone, ok. 1590- 1646 Warszawa

w Rzymie w warsztacie Maderny, pierwsza wzmianka z 1610 r., pieniądze za wykonanie jońskich kapiteli do portyku bazyliki św. Piotra, później też inne detale, może prace przy konfesji św. Piotra przedberniniowskiej

dzwonnica przy kościele san Lorenzo w Lugano, zam. 1635

pracował dla króla, Rdziwiłłów, Ossolińskich i innych rodzin magnackich

z nim związana tak zwana warszawska dekada pałacowa- nastąpiło wtedy w okolicach Warszawy wiele rezydencji magnackich, których wiele przez niego wykonanych

Wieża Władysławowska w Zamku Królewskim

Kościół św. Teresy Karmelitów Bosych w Wilnie, 1634-1652

obecnie wystrój rokokowy

podobnie: Santa Maria Della Scala w Rzymie, dwukondygnacyjna trzypolowa ze spływami wolutowymi (mniej okazała niż Il Gesu)

wykończenie kaplicy św. Kazimierza w Wilnie (pierwotnie być może projekt Matteo Castello)

pałac Adama Kazanowskiego w Warszawie, od 1628 (jeszcze Catello) 1637-1642 (realizacja zmieniona przez Tencallę)

pałac Stanisława Koniecpolskiego, Warszawa 1643-1645 (obecny pałac Prezydencki)

ograniczenie podziałów pionowych a zaznaczenie poziomych

skromne akcentowanie okien, ale wyeksponowane boniowane (charakterystyczne dla czasów Władysława IV)

pałac w Podhorcach, 1637-1640

ostatnio arybucja

obecnie jeden z pałaców prezydenckich na Ukrainie, w bardzo kiepskim stanie, bez wystroju (poza kaplicą)

należał do Stanisława Koniecpolskiego

Lwów, Arsenał, 1643

Warszawa, Arsenał, 1638-1643

Kraków, Arsenał

Włoszakowice, kościół parafialny

przypisany mu ze względu na analogię wież z kościołem św. Teresy

Domek Loretański, kościół MB Loretańskiej na Warszawskiej Pradze

18.04.2011

„Neomanieryzm”

Krzysztof Bonawentura Starszy

nie wiadomo, skąd i kiedy przybył do RP- być może spod Veneto lub z Lombardii

najpierw południowy wschód, potem w Wielkopolsce

np. dla Opalińskich (rezydencja)- ze świeckiej jego architektury nic się nie zachowało

w połowie XVII w. przenosi się do Poznania- tylko projekty, nie budowa; np. kościół Karmelitów (bud. Rodziny Catenazzi)

kościół parafialny w Grodzisku Wielkopolskim, 1635-1648

najciekawszy, skomplikowany plan- trudno rozstrzygnąć (element manierystyczny) jaki to typ kościoła- osiowy, jednonawowy, do nawy dostawione aneksy- transept dwuprzęsłowy? Kaplice? Boczne nawy?; zmienione sklepienie kościoła- w centralnej krzyżowe, w aneksach kopuły; masywne filary w nawie głównej, im bliżej prezbiterium, tym bardziej się wysuwają ku środkowi (układ kulisowy, efekt przedłużenia przestrzeni); wieża w części zachodniej

dwa przęsła tylne z własnym oświetleniem, dwa przy prezbiterium ciemne, oświetlane tylko z aneksów

filary obudowane hermowymi pilastrami- takie pilastry są znakiem rozpoznawczym Bonawentury

podzielona artykulacja w aneksach- mocne podziały architektoniczne, masywne duże kolumny zamiast pilastrów; aneks jasny, a ściana naprzemiennie ciemna i jasna- ciemna płaszczyzna, jasne ościeża okien (głęboko osadzone okna); silnie wysunięte kapitele względem łuku opartego na nich

prezbiterium- mocno oświetlone (okna w tamburze i zamknięciu); przekryte kopułą, sprawia wrażenie, jakby była osadzona na ścianach poza prezbiterium (wielopoziomowy gzyms), trzony tamburu za szerokie dla takiej wysokości

elewacja- odpowiadają obfitością w poszczególnych miejscach wnętrzu- ściany aneksów bogato opracowane (podziały ramowe, boniowanie narożników); okna i nisze (nie na figury)

kościół bernardynów w Sierakowie, 1624-1629

krzyżowo-kopułowy, kościół-mauzoleum, silniej zaznaczona oś podłużna; silne kontrasty światłocieniowe- okna osadzone w taki sposób (płytkie lunety), że sama płaszczyzna sklepienia jest ciemna; wyłamanie narożników- jakby nałożone na siebie kilka pilastrów- wyjątkowe, że rozczłonkowanie pociągnięte jest też na pendentywy- zasłonięte sekwencją „fragmentów”pilastrów z fragmentami kapiteli; kopuła- nie odpowiada sobie gzyms podtamburowy i sam pod czaszą (zmieniony plan, podział w obrębie czaszy i tamburu)

sklepienie kolebkowe- motyw trzech rozet, które nie zapełniają całego płaszczyzny

kościół

kościół we Wronkach, po 1650, wiązane z warsztatem

kościółjednonawowy z zamkniętym półkoliście prezbiterium, transept zakończony półkolistymi apsydami (trefl), na elewacji lizeny

fasada kiepska

lunety w całości zakończone ostro, zbiegające się w jeden punkt, w nich koliste okna, sklepienie krzyżowe

kościół parafialny w Czaczu, 1653

okna koliste i arkadowe, bogato zdobiona blendami wieża, ale od czapy ostrego łuku i podzielonego okna z czymś na kształt masywnego maswerku (historyzm)

pilastry hermowe z rozetami

Poznań

klasztor Dominikanów, przed 1650, warsztat

elewacja: skarpy, na nich kolumienkich, między nimi sekwencja arkad

wnętrze- ogromne tralki na ścianach- wyższe od drzwi

kościół bernardynów, 1658-1668

ścienno-filarowy, najbardziej bonawenturowe prezbiterium, kończone przez kogo innego(Jerzy Catenazzi)

w oknach proste maswerki

kościół Reformatów, 1663-1685

fasada z niszami, reszta: Jerzy Catenazzi

kościół Karmelitów, 1671

sekwencje nisz w trzykondygnacyjnej fasadzie podzielonej pilastrami

historyzm

Tomasz Poncino

ok. 1590, Istria, Gorizia-1659 Warszawa

pierwsza informacja o pobycie w Polsce- 1620 murarz mieszkający na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie; pewnie przy realizacjach jak Willa Reggia, pałac Ujazdowski

potem królewskim serwitoriacie, na usługach bpa Macieja Zadzika i prymasa Łubieńskiego

wzory poznane raczej na terenie RP

pałac biskupów krakowskich w Kielcach (1636-1641), fundacja bpa Zadzika

bardzo zwarta bryła na planie kwadratu z dwoma aneksami, na narożach wysokie wieże, przy fasadzie połączone za pomocą parawanowych murów

arkadowa loggia- arkady wsparte na filarkach, cała arkada ogrniczona małymi pilasterkami, na arkadach wspiera się gzyms i na nim herby- z zamku Ujazdowskiego, troszkę też z zamku Ujazdowskiego; podobnie wieże

detale Poncino:

dość płaskie- płyciny, gzymsy podziały ramowe;

pałac w Kielcach- plastyczne- nadproże pomiędzy kanelowanymi pilastrami, ujęte wolutami z kokardakmi; drugi uszakowaty, ujęty ćwiartkami kapiteli, w nadprożu podwieszona chusta

przebudowa katedry w Łowiczu (wtedy katedry)

elewacja: w wieżach biforia, dwuwieżowa, mocno dociskają część środkową- w niej górna kondygnacja ujęta spływami- trójpolowy układ (taki mają także niektóre ołtarze lombardzkie mają taki układ)

kościół parafialny w Rakowie, fundacja bpa Zadzika

atrybucja prof. Karpowicza

plan idealnego prostokąta z apsydą zamykającą prezbiterium

kościół jezuitów, Poznań (fara)

pewna realizacja (potem Wąsowski i Catenazzi)- Poncino tylko pierwszy projekt- proste, idealny prostokąt

kościół pocysterski w Przemęcie

atrybucja prof. Karpowicza

być może także portale do kaplic na Wawelu np. do kaplicy Batorego

Sebastian Sala

ur. w Lugano, od lat 20. w Krakowie

w aktach krakowskich od 1626 r., w 1630 uzyskał prawa miejskie Krakowa, od 1634 w aktach cechowych

„budowniczy Jego Królewskiej Mości”, nadzór przebudowy rezydencji- zamku Łozowskiego i wszelkich przebudów na Wawelu

potem dokumenty dot. katedry wawelskiej

1649-1652 odnotowywany w rachunkach kamieniołomów dębnickich

nagronek Oppersdorfów w Głogówku, 1634-1637

nagrobek Piotra Opalińskiego, kościół w Sierakowie (fund. Łukasza i Krzysztofa, synów), 1642

w środku klęczący Piotr, po bokach- personifikacja siły i męstwa (lewa) oraz ostrożności, mądrości i godności i dostojeństwa (prawa)

nagrobek z czarnego marmuru z alabastrowymi figurami

figury Ligęzów z kościoła Bernardynów w Rzeszowie

powiązanie niepewne

część nagrobka, prawdopodobnie w środku był krucyfiks, nie wiadomo, gdzie się znajdował nagrobek, aktualnie w niszach prezbiterium kościoła (ww)- na pewno wtórnie, bo we wnękach są dziury na nogi

anioły z kościoła Mariackiego zw Krakowie

atrybucja prof. Karpowicza

figura św. Barbary, kościół na Karczówce w Kielcach, 1648

wykonana w bryle rudy ołowiu

nonfinito, silnie nawiązuje do kompozycji Flory Farnese

9.05.2011

Giovanni Battista Falconi

dekoracje stiukatorskie i freski

akant i pęki kwiatowe

• kap. św. Sebastiana i św. Krzyża, kościół Kamedułów, Bielany, Kraków, 1630-1642

• dekoracje wieży zamku w Wiśnieczu, 1635-1639

• dekoracje pałacu w Łańcucie, 1641

• kościół śś. Piotra i Pawła w Krakowie, 1630-1634

• kaplica przemienienia Pańskiego w kolegiacie w Zamościu, 1634-1635

• kościół Pijarów w Rzeszowie, 1642-1649

• kolegiata w Klimontowie, 1646

• kapica Oświęcimiów przy kościele Franciszkanów w Krośnie, 1647

• kaplica pałacu w Podkorcach, ok. 1650

• kolegiata (obecnie katedra) w Łowiczu, 1652-1654

• kaplica Tyszkiewiczów w kościele Dominikanów w Lublinie, 1654-

stałe powtarzanie typu dekoracji, dużo czysto ornamentalnych form, akant, wiele kartuszy, a słabe elementy figuralne

dekoracja kopuły kaplicy Oświęcimiów w kościele Franciszkanów w Krośnie, 1647

poprzez ornament wydzielone pola, zwykle o złagodzonych krawędziach, ujęte w rodzaj kartuszy (bardzo przypominające ornament zwijany, ale jednak materia tych zwojów jest zupełnie inna- nie blacha albo skóra, a miękkie ciasto:)

panoplia

kaplica Tyszkiewiczów w kościele Dominikanów w Lublinie, 1654-1658

figury w tamburze o zaburzonych proporcjach

Zamek w Łańcucie, 1641

sklepienie jednej z wież- dominuje raczej akant, gęsto nacięty, a na zakończenie liści coś jak krople wody, liść jest napełniony wodą (bardzo plastyczny)

naprzemiennie dekoracja kartuszowa i akantowa

zamek w Wiśniczu, 1635-1639

maszkarony w szczytach kartuszy

kaplica Przemienienia- Zamoyskiego, kolegiata w Zamościu 1634-1635

ornament kartuszowy (bo Zamoyski), jedynie przypisana

sztuka czasów Władysława IV

malarstwo

Bartłomiej Strobel

ur. 1591 na Śląsku, nauczany w warsztacie ojca- w testamencie ojciec zapisał mu kosztowne przedmioty, wizerunek Marii malowany farbami i wizerunek dziecka, obraz Sprengera- to ostatnie jest istotne dla odtworzenia środowiska, praskiego

ok. 1610-1613 prawdopodobnie odbył naukę w środowisku praskim (po stylu)

w 1614 dostał się na służbę do biskupa wrocławskiego (arcyksiążę Karol), zrywając z cechem

potem podróż do Gdańska

z tego czasu obraz ukamieniowania św. Szczepana

dwukrotne uzyskanie cesarskiego przywileju na przawo wykonywania wolnego zawodu- najpierw od cesarza Macieja

1624- arcyksiążę Karol powołany do Portugalii i opuszcza Śląsk- Strobel uzyskuje drugi dokument umożliwiający wykonywanie wolnego zawodu od cesarza Ferdynanda II

w tym czasie był jedynym malarzem o tym przywileju na Śląsku

1634- Gdańsk

potem na stałe założył warsztat w Toruniu

zm. pod koniec lat 40.

Pakość, Maria z Dzieciątkiem, św. Bonawenturą i św. Ludwikiem, 1647 (sygnowany)

Strobel wykonał wiele ogromnych obrazów ołtarzowych

linearne malowanie, ogromna dbałość o szczegóły

kompozycje zawsze są do siebie podobne

Grodzisk Wielkopolski, Matka Boska ze śś. Dominikiem i Mikołajem, 1634/35

Koprzywnica, Wniebowzięcie i koronacja Marii ze śś. Bernardem z Clairveaux i Florianem, 1645

twarze bardzo charakterystyczne, sugeruje to aż modele istniejących osób

Radzyń Chełmiński Koronacja Marii ze śś. Łukaszem i Mikołajem, 1643

Toruń, Kościół św. Jakuba, Adoracja Chrystusa Ukrzyżowanego przez obie gałęzie zakonu benedyktyńskiego, 1634?

pierwszy obraz wykonany w Polsce, widać dwa nurty- dodatkowo malarza manierystycznego (wiele czerni i ugrów)

Dzieciątko Jezus jako Salvator Mundi wśród tajemnic bolesnych Różańca i adorantów dominikańskich, 1640-1660?

Portet Władysława Dominika, księcia Zasławskiego-Ostrowskiego, 1635, pałac w Wilanowie

był znanym portrecistą

bardzo typowa poza, nietypowe bogactwo ubioru

Portret Jerzego Ossolińskiego

Ukamieniowanie św. Szczepana, 1618? MN w Poznaniu (oddz. W Gołuchowie)

„komiczny pejzaż”, róże zestawione z zieleniami (manierystyczne)

Daniel i król Cyrus przed bożkiem Baalem, ok. 1637, MNW

ogromna Uczta u Heroda i ścięcie św. Jana Chrzciciela, 1639-1642?, Prado, Madryt

przypisany, ale atrybucja nie podważana, natomiast temat jest bardzo dyskusyjny, podobnie jak sposób, w jaki znalazł się w Hiszpanii

280x925 cm

Sztuka czasów Jana Kazimierza

już odwołania do dojrzałego baroku, Berniniego czy Algardiego

Giovanni Battista Gisleni

epitafium Remigliusza Zaleskiego, zniszczone w czasie II wś

Varii Disegni... szkicownik przygotowywany w celu dostania się na dwór angielski

projektował wielkie budowle, ale obecnie są one tak przebudowane, że nie widać jego pracy, albo zostały zburzone

rysunki włączene do szkicownika Ciavellego, przechowywanego w Dreżnie

pałac bpów warszawskich na rogu Miodowej i Senatorskiej

prostokąt z dwoma poprzeczkami na końcach, loggia na środku

wiele nawiązań do architektury polskiej

wiele rysunków inwentaryzacyjnych, np. Hercules Farnese

ołtarz główny katedry na Wawelu

ukończony 1650, fundacja biskupa Kępnickiego

obecnie znajduje się rekonstrukcja ołtarza barokowego

ołtarz główny kontrkatedry w Chełmży

Jasna Góra, ołtarz kaplicy MB

konsekracja 1650, fundacja Jerzego Ossolińskiego

heban (przynajmniej okładzina), wszelkie detale rzeźbiarskie wykonane ze srebra (charakterystyczna realizacja nurtu czarno-białego)

architektura okazjonalna

projekty dekoracji na pogrzeb Władysława IV w katedrze na Wawelu

dekoracja w kościele św. Teresy w Wilnie na uroczystości pogrzebowe Anny Marcybelli Pacowej, żony stefana Paca, 1646?

23.05.2011

Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski

studiował w Rzymie

zajmował się malarstwem ściennym, sztalugowym, dekoracyjnym, malował portrety trumienne, grafiki

sekwencja portretów królewskich

obrazy do wystroju Wilanowa

Jan III Sobieski nosił się z zamiarem założenia Akademii w Wilanowie, przejął ją Siemiginowski- nie udało się

Siemiginowski był odpowiedzialny za tworzenie ikonografii króla

Maria Kazimiera z dziećmi, portret alegoryczny- jako bogini rodzicielka; przedstawione dzieci żyjące, Jan który nie dożył dorosłości; w tle w postaci portretu rzeźbiarskiego sam Jan III

przedstawianie króla jako wielkiego wodza

antykizowane portrety np. na wspiętym koniu jako wódz pod Wiedniem; Fama, która głosi sławę królewską i trzymająca tarczę Sobieskich, król w stroju cesarskim

sekwencja obrazów z apartamentów króla i królowej w Wilanowie

trzy pory roku, przemiany Owidiusza, inne utwory literackie; stałym elementem są przedstawienia znaków zodiaku (lato-lew)

poza charakterem alegorycznym są także ukrytymi portretami- np. wszelkie boginki to Maria Kazimiera

lato, zima- apartamenty króla

wiosna, jesień- królowej

obrazy malowane na płótnie i wmontowane w sklepienia

efekty świetlne dopasowane do naturalnego światła w pomieszczeniu

Gabinet al fresco- całość przedstawia Apollina w różnych scenach, całość obwieszona gobelinami w bordiurach- gabinet królowej

klasycyzujące

Jan Reisner

(jeszcze wtedy działa Claude Callot)

pracował także dla Krasińskiego

opłakiwanie w kościele sióstr wizytek

przypisywane- Wilanów, gabinet królowej, plafon, Jutrzenka (Maria Kazimiera z synem Jakubem)

„nurt emotywny”

Wilanów

Augustyn Locci Młodszy (ok. 1650- po 1729)

syn tego, który pracował np. przy kolumnie Zygmunta

piastował różne urzędy ziemskie z nadania króla; trochę inne więzy niż tylko mecenatu

np. Galeria w zamku w Żółkwi (Sobieskich, po etapach dziedziczenia)

wnętrza Zamku Królewskiego

modyfikacja kościoła kapucynów w Warszawie

budowa i przebudowa Wilanowa

obecna wersja jest z XVIII w., po śmierci Jana III, synowie odsprzedali go Elżbiecie z Lubomirskich Sieniawskiej, która zmieniła go do takiej formy jak jest dziś

zmiany- od dworu (nawiązanie do Poggio Reale- cztery aneksy, kwadrat)

, potem dobudowane skrzydła z wieżami, stopniowo zmiana ku pałacowi i zmiana dekoracji rzeźbiarksiej

zmiany odpowiadały potrzebom aktualnego właściciela

ogród ma charakter sielski

od frontu bardziej reprezentacyjny- zwycięstwa Jana III, antyczne rzeźby wieńczące na ryzality

schemat ornamentalny taki sam na skrzydłach jak i w centrum

Giovanni Spazio- rozbudował pałac dla Sieniawskiej

Sieniawska miała swój dwór artystyczny, mocno go trzymała, była pierwszą tak aktywną artystycznie kobietą.

Traktowała Wilanów jako pamiątkę po Janie III.

Po niej odziedziczyła pałac córka (tak samo traktowała pałac)- dodała kominki i gabinet holenderski w części centralnej pomiędzy apartamentami króla i królowej. W obrębie tych niewielkich apartamentów nie wprowadziła żadnych zmian, ale w aneksie pomiędzy nimi, na osi Wilanowa

był dzierżawiony przez Augusta II (gromadził rezydencje Jana III by w ten sposób nawiązać do jego tradycji)- w umowie było zaznaczone, że nie wolno mu zmienić apartamentów króla- zmienił jedynie gabinet holenderski i białą salę

kościół Jezuitów w Poznaniu

nie rezygnuje się z kolumn, podobnie jak w Wilanowie

kościół Filipinów w Gostyniu, 1679-1698, później jeszcze kopuła (dodana w sposób narzucony przez Pompeo Ferrari)

bracia Catenazzi

kopia Santa Maria della Salute w Rzymie, projekt tego samego architekta (Longena)

Catenzzi wykonali

Baltazar Fontana

pochodził z pogranicza włosko-szwajcarskiego

szczególnie dużo dekoracji na Morawach

1693 r. wezwany do Polski, później wysyłał projekty kościoła św. Anny

1695- na pewno w Krakowie; wyjechał w związku z wojną północną

1695-1704 (1702-3 wyjazd przez wojnę) dekoracja kościoła św. Anny w Krakowie

przyniósł do Polski przyniósł kilka zupełnie nowych rozwiązań

Kościół św. Anny w Krakowie

nie jest jasne, kto był projektantem

pierwotny projekt Tylmana von Gameren- świątynia centralna, projekt odrzucona

potem projekt jak San Andrea della Valle

Karpowicz twierdzi, że zaprojektował go Fontana (na pewno wykonał stiuki)

stiuki wypełniają całe wnętrze- np. kolebę prezbiterium

(podobnie kościół na Antokolu w Wilnie- ale tu inne rozwiązania)- typ dekoracji „malarstwa trójwymiarowego” w typie Berniniego (nie ma potwierdzonego archiwalnie jego pobytu w Rzymie, ale odtwarzał realizacje rzymskie, które nie były reprodukowane w rycinach)

za malowidła odpowiedzialny był Karol Dankwart (urodzony w Szwecji, ale działał na Śląsku czy np. w Częstochowie)

Inoccente Monyti- malarz boloński, sprowadzony przez Baltazara już na Morawy

Paolo Pagani- znany z ołtarzowego obrazu męczeństwa św. Sebastiana, ale także być może niektóre tonda z dekoracji tej kaplicy

Pagani był dobrym malarzem, z uwagi na jego dzieła poza Polską; uważany za jednego z tych artystów, który przeniósł na teren północnej Italii pomysły na malowanie na ścianach oraz panoramy

poza malarstwem trójwymiarowym (nie było to pierwsze RP, ale nie w tak dużym stopniu)

nowości (wcale ich w Polsce nie było)- w prezbiterium ołtarz 1695- takie rozwiązania bardzo upowszechniły się w XVIII w.- plan ołtarza (w części środkowej- kolumny nie stoją pod kątem prostym, tylko pod kątem rozwartym do płaszczyzny centralnej; w części środkowej wydziela się coś podobnego do elipsy- wygięcie ścianki ołtarza, sama ściana płaska); wprowadzenie promienistej glorii zamiast drugiej kondygnacji lub naczółka (wcześniej wprowadził ją w Wyszkowie na Morawach)

inspiracja rzymska (może od samego Berniniego)- ołtarz św. Franciszka Xawerego w Il Gesu- ale w Rzymie to się nie przyjęło

dalej- nie nowości- wprowadzenie w kościele św. Anny, szczególnie kaplic (niby trzy nawy, ale boczne partie jako sekwencje kaplic- ale przejścia są tak szerokie jakby nawa, ale każda ma swoją kopułę)- cała sekwencja ołtarzy antyarchitektonicznych (popularne ok. 1700 i w rokoko)- np. ołtarz Jana Chrzciciela; najbarziej typowy- obraz ujęty bardzo bogatą akantową ramą- u Fontany tego nie ma; u Jana Chrzciciela- anioły zastępują kolumnę, a putta zastępuja konsolki; inaczej np. ołtarz Niepokalanego Poczęcia (wykorzystanie studni świetlnej); ołtarz św. Katarzyny (nie za bardzo późniejsze analogie)- chmury wpadające do wnętrz kościoła, które zasłaniają architektrurę

konfesja św. Jana Kantego w kościele św. Anny

za archiwami- projekt Siemiginowskiego za inwencją księdza Sebastiana Piskorskiego (lubił Berniniego, bardzo znał się na sztuce, zaprojektował pustelnię w Grodzisku koło Skały, gdzie umieścił rzeźbę słonia dźwigającego obelisk, jak Bernini)- cztery samodzielne kolumny wieńczone jakimś św. Janem, pomiędzy nimi sarkofag na relikwie podtrzymywane przez potężne personifikacje wydziały UJ

figury Fontany były najlepszymi realizacjami w Polsce- bardzo dynamiczne, także przez układ szat (część przejęta od Berniniego np. fałda na biodrach, przecinająca figurę); później już niczym nieuzasadnione

te czasy to początek usamodzielniania się drapowania od figur, apogeum w połowie XVIII w. szczególnie w lwowskiej rzeźbie rokokowej

rzeźby Fontany nie są w duchu rzeźb XVIII w.- są do oglądania z jednej strony

kościół klarysek w Starym Sączu

dekoracje (za powiązaniem Piskorskiego)

kościół św. Andrzeja w Krakowie

różne formy ornamentu kwiatowego, niewiele suchego akantu

kaplica św. Jacka przy kościele Dominikanów w Krakowie

1700 projekt konfesji

nawiązanie do znanego w Polsce typu relikwiarza- jak św. Wojciecha czy Stanisława- sarkofag podtrzymywany przez anioły; Fontana dodał figurę św. Jacka

dodatkowo dekoracja kopuły i pendentywów

proporcje konfesji tak zaprojektowane, żeby stworzyć wspólny efekt z zastaną formą architektoniczną (wcześniej dekoracje Dolabelli)

to już 4 konfesja św. Jacka

okrągłe okno tworzy nimb nad głową św. Jacka- optymalny punkt dla klęczącego przed kratą kaplicy

Michaelangelo Palloni

ur. w Campi pod Florencją, w Polsce od ok. 1674 r.

najpierw w Wilnie, np. na Antokolu potem w Warszwie

galerie w Wilanowie

dekoracja refektarza w kościele Karmelitów w Warszawie

dekoracje w zakrystii Kamedułów na Bielanach np. Ofiara Salomona

kaplica św. Kazimierza w Wilnie

Otwarcie trumny

widać cechy charakterystyczne- np. umieszczenie sceny w bardzo dobrze wykreślonej architekturze, kolumnowej; użycie bogatych tkanin do „ubrania” postaci, malowane dla wrażenia brokatu, stałe typy twarzy

kościół farny w Węgrowie- dekoracja całości

ołtarz główny- wniebowzięcie Marii przenika na część architektury- nałożona i pomalowana stiukowa chmura

kaplica pomisjonarska w Łowiczu (obecnie część muzeum)

sceny z życia św. Karola Boromeusza

podporządkowana jeszcze podziałom architektonicznym w kolebie

ściana przyołtarzowa już elementy nałożonego stiuku malowanego

wiek XVIII

fazy:

1711-ok. 1740

ok. 1740- ok. 1770

ok. 1770- ok. 1800

przede wszystkim nastawienie na wielu odbiorców (zmiana religijności z upowszechnieniem zbiorowych wydarzeń religijnych, np. koronacja wizerunków), pozory jednolitości przez dość podobne detale

1717 koronacja MB Częstochowskiej (pomysł jeszcze z XVI w. Italii)

1719 koronacja MB Trockiej

w wieku XVIII około 80 koronacji

przesunięcie ciężkości z ideowości na formę dzieła

dążenie do integracji (np. w złotnictwie trudno oddzielić tron, nodus i czaszę; plany scalające w arhcitekturze- centalno-podłużny)

zastosowanie kwadratury i panoramy

kwadratura- już od antyku (malowidło naśladujące architekturę), ale w XVIII w. bardziej popularne

przełomem publikacja ok. 1700 traktatu Pozza

kościół Pijarów w Krakowie,

malowidła Franciszka Eckstein, 1727-1736

dzięki 2 osiom w XVIII w. można było oglądać malowidło z dwóch stron

panorama

kompozycja figur na sklepieniu, gdzie figury są ustawione na okręgu z nogami na zewnątrz, a głowami do wewnątrz

sprzeciw wobec pomysłów Berniniego w Rzymie w Il Gesu, dalej na północ Italii i południowych Niemiec; rozwijał je np. Paolo Pagani

np. Wolsztyn

panorama i kwadratura szczególnie w pierwszej fazie XVIII w.

pojawienie się miejsc pielgrzymkowych np. Krosno- kościół otoczony murem z kaplicami na narożach- rozbudowanie przestrzeni sakralnej

Święta Lipka

---