Dr inż. Marcin Krause
Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Podstawowe wymagania prawne dotyczÄ…ce szkolenia i podnoszenia kwalifikacji
zawodowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy to m.in.:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94; z poz
n. zm.).
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.04.180.1860; z poz
n. zm.).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U.04.256.2572; z pózn. zm.).
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo szkolnictwie wyższym (Dz.U.05.164.1365; z póz
n.
zm.).
RozporzÄ…dzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania
i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji
zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz.U.06.31.216).
RozporzÄ…dzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 12 paz
dziernika 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji
zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U.93.103.472).
RozporzÄ…dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 lutego 2003 r. w sprawie
standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania egzaminu potwierdzającego
kwalifikacje zawodowe (Dz.U.03.49.411; z póz
n. zm.).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia
2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby
zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz.U.03.89.828, z póz
n. zm.).
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania
kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych
(Dz.U.01.79.849, Dz.U.03.50.426).
Kwalifikacje zawodowe to zasób wiedzy i umiejętności, który jest wymagany do
wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska.
Wiedza są to treści (dane i informacje) utrwalone w umyśle w wyniku kumulowania się
doświadczenia oraz uczenia się.
Umiejętności są to zdolności do praktycznego rozwiązywania problemów w sposób
sprawny i skuteczny.
Kształcenie jest to przekazywanie pewnego zasobu wiedzy i umiejętności w określonej
dziedzinie nauki i praktyki, umożliwiające osiągnięcie wszechstronnego rozwoju i zdobycia
kwalifikacji zawodowych, realizowane formalnie w szkole określonego poziomu i rodzaju.
Dokształcanie jest to proces podnoszenia poziomu wiedzy i podwyższania kwalifikacji
zawodowych, który kończy się uzyskaniem świadectwa lub dyplomu.
Doskonalenie jest to proces podwyższania kwalifikacji zawodowych, który polega na
aktualizowaniu, rozszerzaniu, pogłębianiu wiedzy i umiejętności.
Szkolenie jest to kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie realizowane w formach
pozaszkolnych, organizowane w celu uzupełnienia wiedzy, wykształcenia lub kwalifikacji
zawodowych w określonej dziedzinie lub specjalności.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego jest to kształcenie w
szkołach dla dorosłych i szkołach wyższych oraz kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w
formach pozaszkolnych. Może ono być realizowane systemem dziennym, wieczorowym,
zaocznym, eksternistycznym, samokształcenia kierowanego lub system mieszanym.
Kształcenie w formach szkolnych może odbywać się w szkołach podstawowych,
ponadpodstawowych i wyższych. Podstawowymi formami kształcenia, dokształcania i
doskonalenia w formach pozaszkolnych są: studia podyplomowe, kursy, seminaria oraz staże
1
zawodowe, staże specjalizacyjne, praktyki zawodowe, samokształcenie kierowane.
Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach pozaszkolnych może być prowadzone
przez: centra kształcenia ustawicznego, szkoły średnie i wyższe, ośrodki szkolenia,
dokształcania i doskonalenia kadr, placówki naukowe i naukowo-badawcze, zakłady pracy,
stowarzyszenia, fundacje, spółki oraz inne osoby prawne i osoby fizyczne.
Do publicznych placówek, które umożliwiają uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy
ogólnej oraz umiejętności i kwalifikacji zawodowych należą: centra kształcenia
ustawicznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, centra kształcenia
praktycznego. Centra kształcenia ustawicznego prowadzą ustawiczne kształcenie,
dokształcanie i doskonalenie osób dorosłych. Ośrodki dokształcania i doskonalenia
zawodowego realizują dokształcanie pracowników młodocianych oraz prowadzą zadania z
zakresu doskonalenia zawodowego osób dorosłych. Centra kształcenia praktycznego realizują
przygotowanie praktyczne uczniów, wynikające z programu nauczania dla danego zawodu.
Ogólne przepisy prawne dotyczące szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy określa ustawa Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94; z poz
n. zm.) w Rozdziale VIII
 Szkolenie Działu X  Bezpieczeństwo i higiena pracy .
W Kodeksie pracy zostały określone podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika
dotyczące problematyki szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, które
obejmują m.in. następujące wymagania:
üð Nie wolno dopuÅ›cić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeÅ„stwa i higieny
pracy w zakresie niezbędnym do ciążących na nim obowiązków, a szkolenie to powinno
być okresowo powtarzane.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi rodzaju wykonywanych przez nich prac.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczÄ…ce
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
üð Pracownik jest obowiÄ…zany potwierdzić na piÅ›mie zapoznanie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podstawowe wymagania prawne w zakresie szkolenia zawiera rozporzÄ…dzenie Ministra
Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i
higieny pracy (Dz.U.04.180.1860; z poz
n. zm.), które zastąpiło rozporządzenie Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.96.62.285).
Rozporządzenie to określa szczegółowe zasady szkolenia, zakres szkolenia, wymagania
dotyczące treści i realizacji programów szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia,
przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych
rodzajów szkolenia.
Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie szkolenia, odpowiedniego do rodzaju
wykonywanej pracy, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczÄ…cych zajmowanego
stanowiska pracy lub wykonywanej pracy, które obejmują m.in.:
zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i
działaniami zapobiegawczymi;
2
 poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do
wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także
związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i
higieny pracy;
nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób,
postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa
wypadkowi.
Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone aktualnie jako
szkolenie wstępne (instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy) oraz szkolenie okresowe, od
1 lipca 2005 r. zostały zlikwidowane szkolenia wstępne podstawowe.
Szkolenie to może być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich
zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności
szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwane organizatorami szkolenia,
które zapewniają m.in.:
programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup
stanowisk;
programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu, w przypadku
prowadzenia takiego szkolenia;
wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i
przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia;
odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej;
wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia;
właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów
szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych
zaświadczeń.
Ramowe programy szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk pracy oraz wzór karty
szkolenia wstępnego zostały zawarte w załącznikach do ww. rozporządzenia. Szczegółowe
programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych
przez uczestników szkolenia. Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego,
określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, opracowuje
organizator szkolenia na podstawie ramowych programów szkolenia, w odniesieniu do
poszczególnych grup stanowisk pracy.
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu, który obejmuje szkolenie
wstępne ogólne, zwane  instruktażem ogólnym oraz szkolenie wstępne na stanowisku pracy,
zwane  instruktażem stanowiskowym .
Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z
podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w
układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami
udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo
zatrudnieni pracownicy, studenci odbywajÄ…cy u pracodawcy praktykÄ™ studenckÄ… oraz
uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
Instruktaż ten prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba
wykonująca zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający
zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z
czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem
zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie
mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy.
3
Instruktaż ten przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na
określonym stanowisku pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na
którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych
lub niebezpiecznych, pracownika przenoszonego na ww. stanowisko, ucznia odbywajÄ…cego
praktycznÄ… naukÄ™ zawodu oraz studenta odbywajÄ…cego praktykÄ™ studenckÄ…. Pracownik
wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na
każdym z tych stanowisk.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza pracodawca lub wyznaczona przez niego osoba
kierująca pracownikami, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie
zawodowe, oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Instruktaż ten kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania
pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, które stanowią
podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Szkolenie okresowe jest przeprowadzane w formie instruktażu dla pracowników
zatrudnionych na stanowiskach robotniczych oraz w formie kursu, seminarium lub
samokształcenia kierowanego dla pozostałych stanowisk pracy.
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z
nowymi rozwiÄ…zaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkolenie okresowe odbywajÄ…:
osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności
kierownicy, mistrzowie i brygadziści;
pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych
urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;
pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inne osoby wykonujące zadania
tej służby;
pracownicy administracyjno-biurowi oraz inne nie wymienione stanowiska pracy, których
charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub
niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez
uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania
lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, a
egzamin ten przeprowadza organizator szkolenia.
W rozporzÄ…dzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie
uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji
zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz.U.06.31.216), zastępującym częściowo
rozporzÄ…dzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
12 paz
dziernika 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i
wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U.93.103.472), w którym straciły moc ż 2, 8 i 12-25
oraz załączniki), zostały określone następujące wzory dokumentacji:
zaświadczenie o ukończeniu (określonej formy kształcenia, np. kursu, seminarium),
zaświadczenie potwierdzające posiadanie kwalifikacji zawodowych,
zaświadczenie o ukończeniu kursu zawodowego,
świadectwo uzyskania tytułu zawodowego,
dyplom uzyskania tytułu zawodowego mistrza.
4