Dr inż. Marcin Krause
Analiza wypadków przy pracy (1)
Podstawowe wymagania prawne dotyczące wypadków przy pracy to m.in.:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94; z poz
n. zm.).
Ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.02.199.1673; z póz
n. zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i
przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U.09.105.870).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru
protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U.04.227.2298).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie
statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U.09.14.80).
Zatrudniony jest to pracownik, z którym zawarto stosunek pracy na podstawy umowy o
pracę, mianowania, powołania lub wyboru.
Pracujący jest to osoba wykonująca pracę przynoszącą jemu zarobek lub dochód.
Poszkodowany jest to osoba doznajÄ…ca uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku lub
choroby, np. w środowisku pracy lub w środowisku bytowania.
Uraz jest to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania
czynnika zewnętrznego, np. prądu elektrycznego lub maszyny w ruchu.
Wypadek jest to podstawowe pojęcie różnie rozumiane i definiowane na wiele różnych
sposobów, najczęściej oznacza zdarzenie nagłe, niespodziewane, wywołane przyczyną
zewnętrzną, które powoduje uraz, śmierć, chorobę lub pogorszenie stanu zdrowia.
Wypadkowość jest to suma wypadków zarejestrowanych w przedsiębiorstwie, zakładzie
pracy, rodzaju działalności, branży lub kraju, które zaistniałe w określonym okresie czasu (np.
miesiąc, kwartał, półrocze, rok, kilka lat), przedstawiana za pomocą różnego rodzaju miar i
wskaz
ników określających aktualny stan bezpieczeństwa pracy (np. wskaz
niki częstości
wypadków i wskaz
nik ciężkości wypadków).
Zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wypadek bezurazowy, potencjalny wypadek,
prawie wypadek, nieomal wypadek) jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną,
nie powodujące żadnego urazu, często tylko wskutek szczęśliwego zbiegu okoliczności, ale
generujące często koszty i straty.
Wyniki badań przeprowadzone przez H.W. Heinricha wskazują, że na każdy wypadek
ciężki przypada co najmniej 29 wypadków lekkich i 300 zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
Badania przeprowadzone przez F. Birda ujawniły, że na każdy wypadek inwalidzki
przypada 10 wypadków lekkich, 30 wypadków powodujących szkody w wyposażeniu oraz
600 zdarzeń, które nie przyniosły ani urazu ani szkody.
Wypadki w środowisku pracy, czyli wypadki pochodzenia zawodowego można ogólnie
podzielić na trzy podstawowe grupy:
üð wypadek przy pracy,
üð wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,
üð wypadek w drodze do pracy lub wypadek w drodze z pracy.
Wypadek przy pracy jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną,
powodujące uraz lub śmierć, które wystąpiło w związku z pracą:
üð podczas lub w zwiÄ…zku z wykonywaniem przez pracownika zwykÅ‚ych czynnoÅ›ci albo
poleceń przełożonych;
üð podczas lub w zwiÄ…zku z wykonywaniem przez pracownika czynnoÅ›ci na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia;
1
üð w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze miÄ™dzy siedzibÄ…
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiÄ…zku wynikajÄ…cego ze stosunku pracy.
Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy (w zakresie uprawnienia do
świadczeń) jest to wypadek, któremu pracownik uległ:
üð w czasie podróży sÅ‚użbowej w okolicznoÅ›ciach innych niż w definicji wypadku przy
pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
üð podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
üð przy wykonywaniu zadaÅ„ zleconych przez dziaÅ‚ajÄ…ce u pracodawcy organizacje
zwiÄ…zkowe.
Wypadek w drodze do pracy lub wypadek w drodze z pracy jest to nagłe zdarzenie
wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania
zatrudnienia albo innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia, jeżeli droga ta była
najkrótsza i nie została przerwana.
Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga
została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic
potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była najdogodniejsza ze
względów komunikacyjnych.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy albo z pracy do
domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
üð innego zatrudnienia lub innej dziaÅ‚alnoÅ›ci stanowiÄ…cej tytuÅ‚ ubezpieczenia,
üð zwykÅ‚ego wykonywania funkcji lub zadaÅ„ zawodowych albo spoÅ‚ecznych,
üð zwykÅ‚ego spożywania posiÅ‚ków,
üð odbywania nauki lub studiów.
Zgodnie z postanowieniami przepisów ustawy z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U.02.199.1673; z poz
n. zm.) od 2002 r. obowiązują nowe definicje wypadków przy pracy
i ich podział według ilości poszkodowanych na indywidualne i zbiorowe oraz według
ciężkości skutków na śmiertelne, ciężkie i pozostałe.
Dla pozostałych wypadków nie powodujących skutków śmiertelnych lub ciężkich nie
przyjęto ustawowej nazwy, w literaturze specjalistycznej i praktyce przedsiębiorstw
przyjmuje się najczęściej nazwę wypadki lekkie lub lżejsze.
Wypadek zbiorowy jest to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy
co najmniej dwie osoby.
Wypadek śmiertelny jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie
przekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku.
Wypadek ciężki jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała,
np.: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo
rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna
lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność
do pracy w zawodzie, albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Wypadek lekki (lżejszy) jest to wypadek nie powodujący niezdolności do pracy (np.
mikrouraz wymagający tylko nałożenia opatrunku) albo powodujący niezdolność do pracy,
który w ostateczności (po odbyciu leczenia i rehabilitacji) nie powoduje ciężkiego i trwałego
uszkodzenia ciała, całkowitej lub znacznej niezdolności do pracy w zawodzie albo innych
skutków wymienionych w definicji wypadku ciężkiego.
Ogólne przepisy prawne dotyczące wypadków przy pracy określa ustawa Kodeks pracy
(Dz.U.98.21.94; z poz
n. zm.) w Rozdziale VII  Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
Działu X  Bezpieczeństwo i higiena pracy , w tym m.in.:
2
üð W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiÄ…zany podjąć niezbÄ™dne dziaÅ‚ania
eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku
oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany niezwÅ‚ocznie zawiadomić wÅ‚aÅ›ciwego okrÄ™gowego
inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym
związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany przechowywać protokół ustalenia okolicznoÅ›ci i przyczyn
wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.
üð Koszty zwiÄ…zane z ustalaniem okolicznoÅ›ci i przyczyn wypadków przy pracy ponosi
pracodawca.
üð Pracodawca jest obowiÄ…zany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy
(...) i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.
üð Pracownikowi, który ulegÅ‚ wypadkowi przy pracy (...), przysÅ‚ugujÄ… Å›wiadczenia z
ubezpieczenia społecznego, określone w przepisach ustawy o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Podstawowe wymagania prawne w zakresie analizy okoliczności i przyczyn wypadków
przy pracy zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U.09.105.870), które zastąpiło
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i
przyczyn wypadków oraz sposobu ich dokumentowania, a także informacji zamieszczanych
w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U.98.115.744; z poz
n. zm.).
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien
poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego.
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek
zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:
üð dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowoÅ‚anych;
üð uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urzÄ…dzeÅ„ technicznych, które w
związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
üð dokonywanie zmiany poÅ‚ożenia maszyn i innych urzÄ…dzeÅ„ technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w
miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po
dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu
lub fotografii miejsca wypadku.
W sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego zgodę wyraża
pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem albo z
właściwym organem państwowego nadzoru górniczego.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania ww. zgody jest dopuszczalne,
jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu
niebezpieczeństwu.
Okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powołany przez pracodawcę zespół
powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.
U pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny
pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast pracownika służby bhp, wchodzi
3
pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył
wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy.
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu
powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi
przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w
zakresie bhp, zgodnie z przepisami dotyczÄ…cymi szkolenia w dziedzinie bhp.
Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego
w odpowiednim składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych
pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego
skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest
obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:
üð dokonać oglÄ™dzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urzÄ…dzeÅ„
technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne
okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
üð jeżeli jest to konieczne, sporzÄ…dzić szkic lub wykonać fotografiÄ™ miejsca wypadku;
üð wysÅ‚uchać wyjaÅ›nieÅ„ poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
üð zebrać informacje dotyczÄ…ce wypadku od Å›wiadków wypadku;
üð zasiÄ™gnąć opinii lekarza, a razie potrzeby innych specjalistów, w zakresie niezbÄ™dnym do
oceny rodzaju i skutków wypadku;
üð zebrać inne dowody dotyczÄ…ce wypadku;
üð dokonać prawnej kwalifikacji wypadku;
üð okreÅ›lić Å›rodki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególnoÅ›ci wynikajÄ…ce z oceny ryzyka
zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.
Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy
prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.
Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy lub spowodował zagrożenie dla
bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu
specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący
nadzór, do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i
technologicznych.
Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku mającego miejsce na terenie innego zakładu
pracy, dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w
obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek.
Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana
osoba niebędąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:
üð zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
üð zabezpieczyć odpowiednio miejsce wypadku,
üð zawiadomić niezwÅ‚ocznie o wypadku pracodawcÄ™ poszkodowanego,
üð udostÄ™pnić miejsce wypadku i niezbÄ™dne materiaÅ‚y oraz udzielić informacji i
wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i
przyczyny wypadku.
Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie
miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie
dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza
protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zwany dalej protokołem
powypadkowym, a podstawowe wymagania w tym zakresie zawiera rozporzÄ…dzenie Ministra
Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U.04.227.2298).
4
Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy nie póz
niej niż w ciągu 14 dni
od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Wskutek uzasadnionych przeszkód lub
trudności możliwe jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku w terminie póz
niejszym,
wymaga to jednak podania przyczyn tego opóz
nienia w treści protokołu powypadkowego.
Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie
egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie
pracodawcy w celu zatwierdzenia.
Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokołu powypadkowego
zdanie odrębne, które powinien uzasadnić. W przypadku rozbieżności zdań członków zespołu
powypadkowego, o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca.
Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu
powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i
zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy
jest obowiązany pouczyć poszkodowanego, a także prawo wglądu do akt sprawy oraz
sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii.
Zespół powypadkowy zapoznaje z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny
zmarłego pracownika oraz poucza ich o prawie do zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń
zawartych w protokole powypadkowym.
Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy
albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń
przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.
Do protokołu powypadkowego dołącza się protokoły wysłuchania (wyjaśnień,
informacji) poszkodowanego i świadków oraz inne dokumenty zebrane w czasie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadku, np. pisemną opinię lekarza, pisemną opinię innych
specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez
członka zespołu powypadkowego oraz inne uwagi i zastrzeżenia, jeżeli zostały zgłoszone,
stanowiące integralną część protokołu powypadkowego.
Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie póz
niej niż w terminie 5 dni od dnia
jego sporządzenia. Pracodawca zwraca niezatwierdzony protokół powypadkowy, w celu
wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokołu zostały
zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek
wypadku pracownika albo protokół ten nie odpowiada warunkom określonym w ww.
rozporzÄ…dzeniu.
Zespół powypadkowy, po dokonaniu odpowiednich wyjaśnień i uzupełnień, sporządza,
nie póz
niej niż w terminie 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół
nie zatwierdzony. Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza
poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego członkom rodziny
zmarłego pracownika.
Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych
pracodawca niezwłocznie doręcza właściwemu inspektorowi pracy, a gdy zawiera on
ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne,
może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym
wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku.
Na podstawie protokołu powypadkowego pracodawca sporządza statystyczną kartę
wypadku przy pracy, a podstawowe wymagania w tym zakresie zawiera rozporzÄ…dzenie
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty
wypadku przy pracy (Dz.U.09.14.80).
Pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich
protokołów powypadkowych.
5