Dr inż. Marcin Krause
Terminologia dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej ochrony pracy oraz bezpieczeństwa i
higieny pracy można wymienić m.in.:
S bezpieczeństwo - jedna z najważniejszych i powszechnie pożądanych wartości, wyższa
potrzeba człowieka, której niespełnienie wywołuje stres, poczucie lęku i stan zagrożenia;
" / zdrowie - indywidualny stan dobrego samopoczucia człowieka pod względem fizycznym,
psychicznym i społecznym, a nie tylko formalny brak choroby lub niedomagania;
S prawo pracy - przepisy określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy, m.in.
Kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych, np. rozporządzeń, a także
postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych oraz regulaminów i statutów;
S prawna ochrona pracy - całokształt norm prawnych mających na celu zabezpieczenie
pracownika przed utratą życia i zdrowia w związku z pracą oraz ochronę przed
niekorzystnym wpływem środowiska pracy na jego zdrowie i życie, np. normy dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, ochrony pracy młodocianych,
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nadzoru i kontroli nad warunkami pracy;
S ochrona pracy - całokształt norm prawnych (prawna ochrona pracy) oraz środków
badawczych (badania i rozwój), organizacyjnych (organizacja pracy) i technicznych
(technika i technologia) mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego
życia i zdrowia przed czynnikami środowiska pracy, a także stworzenie mu optymalnych
warunków pracy z punktu widzenia wymagań ergonomii i medycyny pracy;
S warunki pracy - całokształt czynników występujących w przedsiębiorstwie lub zakładzie
pracy, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie
pracujących, komfort pracy oraz wydajność i jakość pracy; warunki pracy są
zdeterminowane głównie przez: czynniki środowiska materialnego, zastosowaną technikę
i technologię, środki pracy i wyposażenie techniczne, organizację pracy i stanowiska
pracy, czynniki przestrzeni pracy, stosunki międzyludzkie, czynniki ekonomiczne;
S bezpieczeństwo i higiena pracy albo skrót bhp lub BHP - stan warunków pracy i
organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony
zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy;
S stan bezpieczeństwa i higieny pracy (stan bhp) - wyniki oceny warunków pracy i
organizacji pracy, określone najczęściej poprzez analizę wypadków przy pracy, chorób
zawodowych i przestrzegania przepisów i zasad bhp, w określonym okresie odniesienia,
najczęściej jednego roku lub w okresie dłuższym (np. trzy do pięciu lat) albo krótszym
(np. miesiąc, kwartał, półrocze), na określonym szczeblu zarządzania, np. kraj, branża,
przedsiębiorstwo, zakład pracy, jednostka organizacyjna lub stanowisko pracy;
S przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisy bhp) - formalnie określone reguły
dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, które są ujęte w aktach
prawnych ogólnych, branżowych i wewnątrzzakładowych, np. ustawy, rozporządzenia,
zarządzenia, układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy, statuty;
S zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (zasady bhp) - reguły dotyczące bezpiecznego i
higienicznego wykonywania pracy, które nie są ujęte w formie przepisów prawa, ale
wynikają z wiedzy i doświadczenia życiowego, np. nieformalne normy postępowania;
S wykorzystanie osiągnięć nauki i techniki - stosowanie takich aktualnych wymagań nauki
i techniki, które są powszechnie znane i sprawdzone, np. wytycznych według polskich
norm dotyczących systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy; , "
S organizacja pracy - optymalny wybór rozwiązania techniczno-organizacyjnego spośród
dostępnych wariantów decyzyjnych w określonych warunkach pracy; zsynchronizowanie
w czasie i przestrzeni niezbędnych zasobów do realizacji określonego celu, umożliwiające
osiąganie maksymalnych wyników minimalnym nakładem środków i czasu;
S organizacja stanowiska pracy - całokształt działań technicznych, organizacyjnych i
ekonomicznych, skierowanych na właściwe rozplanowanie, usytuowanie i wyposażenie
stanowiska pracy; uwzględnia m.in. wymagania dotyczące pozycji przy pracy, przestrzeni
pracy, środków pracy, przedmiotów pracy i środowiska materialnego;
S ergonomia - nauka mająca na celu dostosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń
technicznych, warunków materialnego środowiska pracy i środowiska bytowania do
potrzeb człowieka oraz jego możliwości anatomicznych i psychofizycznych;
S medycyna pracy - nauka o współzależności między pracą i zawodem oraz człowiekiem,
jego zdrowiem i chorobami, która zajmuje się fizycznymi i psychicznymi reakcjami
człowieka na pracę i jego otoczenie związane z pracą.
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej miejsca wykonywania pracy i uczestników
procesu pracy można wymienić m.in.:
S przedsiębiorstwo - samodzielna i wydzielona organizacyjnie jednostka gospodarcza,
posiadająca odrębność ekonomiczną i osobowość prawną oraz środki pracy, przedmioty
pracy i zespół osób w celu prowadzenia działalności gospodarczej;
S zakład pracy - wyodrębniona organizacyjnie lub funkcjonalnie część przedsiębiorstwa,
służąca jako miejsce wykonywania pracy;
/ teren zakładu pracy - przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będąca w dyspozycji
pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy;
S obiekt budowlany - budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, budowla
stanowiąca całość tcchniczno-użylkową wraz z instalacjami i urządzeniami lub obiekt
malej architektury;
S budynek - obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z
przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;
S jednostka organizacyjna - podporządkowana jednemu kierownikowi część zakładu
pracy, np. filia, dział, wydział, oddział;
S miejsce pracy - wyznaczona i nadzorowana przez pracodawcę przestrzeń fizyczna, w
której pracownicy przebywają lub do której mają dostęp w związku z wykonywaną pracą;
S pomieszczenie pracy - pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym
wykonywana jest praca, za wyjątkiem pomieszczeń, w których łączny czas przebywania
pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane
czynności mają charakter dorywczy bądz
praca polega na krótkotrwałym przebywaniu
związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku;
S pomieszczenia higienicznosanitarne - szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami,
ustępy, palarnie, jadalnie, z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do ogrzewania się
pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i
obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;
S pomieszczenie stałej pracy - pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania
tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny;
S pomieszczenie czasowej pracy - pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania
tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin;
S stanowisko pracy - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki pracy i przedmioty
pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje stale albo okresowo
czynności związane z pracą;
S przedsiębiorca - osoba prowadząca działalność gospodarczą; przedsiębiorca staje się
pracodawcą, gdy zakład pracy zaczyna zatrudniać pracowników;
S pracodawca - jakakolwiek jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników lub
będąca podmiotem stosunku służbowego; osoba fizyczna lub prawna, która zatrudnia co
najmniej jednego pracownika oraz odpowiada za zakład pracy i/lub przedsiębiorstwo;
S podwykonawca - osoba lub organizacja, która dostarcza usługi pracodawcy w jego
miejscach pracy zgodnie z uzgodnionymi wymaganiami, ustaleniami i warunkami;
S osoba kierująca pracownikami - osoba zajmująca się organizacją i kontrolą pracy
podległych pracowników, np. kierownik;
S pracownik - jakakolwiek osoba świadcząca pracę dla pracodawcy, regularnie lub
sezonowo; każda osoba zatrudniona przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę,
powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę;
" S pracujący - pracownik, były pracownik, osoba pozostająca w stosunku służbowym, osoba
prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek i osoby z nią współpracujące,
rolnik indywidualny i pracujący z nim domownicy, osoba wykonująca pracę na innej
podstawie niż stosunek pracy, np. umowy o dzieło, umowy zlecenia.
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej zagrożeń i ryzyka w środowisku pracy
można wymienić m.in.:
S proces pracy lub praca - następujące kolejno po sobie w czasie i przestrzeni
współdziałanie ludzi, środków pracy i przedmiotów pracy dla realizacji określonych
celów i zadań;
S pozycja przy pracy - pozycja ciała ludzkiego przyjmowana przez pracownika podczas
pracy, np. pozycja stojąca, siedząca, leząca, klęcząca lub przemienna stojąco-siedząca;
S przestrzeń pracy - przestrzeń wydzielona pojedynczemu pracownikowi lub zespołowi
pracowników dla wykonywania pracy;
S środki pracy - maszyny, instalacje, narzędzia, przyrządy i inne urządzenia techniczne
służące do wykonywania pracy, które mogą być z
ródłem zagrożeń występujących w
środowisku pracy;
S przedmioty pracy - materiały, surowce, informacje i energia, które są poddawane
przetwarzaniu w procesie pracy;
S wyposażenie techniczne - całokształt środków pracy i przedmiotów pracy, ich dobór,
rozplanowanie i sposoby wykorzystania, np. maszyny, narzędzia, urządzenia kontrolno-
pomiarowe, stanowiskowe środki transportowe;
S środowisko pracy - tworzą czynniki materialne i społeczne, w których odbywa się proces
pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie
pracy; obejmuje m.in. czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne oraz
warunki techniczne, organizacyjne i ekonomiczne;
S czynniki niebezpieczne  czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub
może prowadzić do urazu albo nawet śmierci; czynniki te działając na człowieka w
sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia
potencjalnie wypadkowe;
S czynniki szkodliwe dla zdrowia - czynniki, których oddziaływanie na pracującego
prowadzi lub może prowadzić do schorzenia; czynniki te, w wyniku najczęściej
długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby
zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe);
" / czynniki uciążliwe - czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować
złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nic prowadząc do trwałego pogorszenia stanu
zdrowia; czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo
obniżać sprawność psychofizyczną, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego;
S zagrożenie - z
ródło możliwego urazu (czynnik niebezpieczny) albo pogorszenia stanu
zdrowia (czynnik szkodliwy dla zdrowia lub czynnik uciążliwy), np. czynnik fizyczny,
3
chemiczny, biologiczny lub psychofizyczny, aktywizujące się w wyniku wzajemnego
oddziaływania środowiska pracy i człowieka, np. niebezpieczne zachowanie;
S zagrożenia wypadkowe  czynniki mogące spowodować wypadek przy pracy lub
zdarzenie potencjalnie wypadkowe, np. czynniki mechaniczne, niektóre czynniki
chemiczne (np. palne, wybuchowe, żrące) i biologiczne (np. niebezpieczne zwierzęta);
" S zagrożenia chorobowe - czynniki mogące spowodować chorobę zawodową lub
parazawodową albo pogorszenie stanu zdrowia, np. czynniki fizyczne, chemiczne,
biologiczne lub psychofizyczne;
S ekspozycja - oddziaływanie czynników występujących w środowisku pracy na organizm
człowieka, np. poprzez przenikanie do jego organizmu czynników fizycznych lub
wchłanianie czynników chemicznych i pyłów, a jej miarą jest czas i intensywność;
S narażenie - ekspozycja na określony czynnik szkodliwy dla zdrowia, która może
spowodować z określonym prawdopodobieństwem wystąpienie niekorzystnych skutków
w stanie zdrowia pracownika lub w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
S najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) dla czynników fizycznych - wartości średnie
ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinncgo czasu pracy, przez
cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w
jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;
S najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) dla czynników chemicznych i pyłów - wartości
średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy,
przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian
w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;
S najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh) dla czynników chemicznych -
wartości średnie, które nic powinny spowodować ujemnych zmian w stanic zdrowia
pracownika, jeżeli występują w środowisku pracy nic dłużej niż 15 minut i nic częściej niż
2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nic krótszym niż 1 godzina;
S najwyższe dopuszczalne stężenia pułapowe (NDSP) dla czynników chemicznych -
wartości, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być w
środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie;
S dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym (DSB) dla czynników chemicznych -
najwyższe dopuszczalne poziomy określonego czynnika lub jego metabolitu w
odpowiednim materiale biologicznym lub najwyższe dopuszczalne wartości
odpowiedniego wskaz
nika, określającego oddziaływanie czynnika chemicznego na
organizm; w szczególności materiałem biologicznym są krew i mocz pobrane od
pracowników;
S ryzyko - kombinacja możliwości (określonej przez prawdopodobieństwo, częstość lub
opinię ekspertów) wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich
ciężkości;
S ryzyko zawodowe - określona przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów
możliwość wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości w
wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;
S wypadek przy pracy - zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące
uraz lub śmierć i mające związek z pracą które zostało uznane za wypadek przy pracy;
S choroba zawodowa - choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w
wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim
prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych
dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem
wykonywania pracy, która została uznana za chorobę zawodową
4