Metodologia badań społecznych.

Wykład 1. 04.10.2010

Literatura:

1. Babiński Grzegorz ,, Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych badań empirycznych”.

2. Babbie ,, Podstawy badań społecznych”.

3. Nowak S. ,, Metodologia badań społecznych”.

4. Łobocki M. ,,Metody i techniki badań pedagogicznych”.

5. Nachmiast ,,Metody badawcze w naukach społecznych”.

Temat: SPECYFIKA METODOLOGII BADAŃ W NAUKACH SPOŁECZNYCH.

Nauki społeczne: dwa nurty: wzorują się na technikach i metodach przyrodoznawstwa i diametralnie się różnią. Stanowią opozycję do nauk przyrodniczych (przyrodoznawstwo).

Do nauk społecznych należą: praca socjalna, ekonomia, socjologia, pedagogika, psychologia.

Nauki społeczne wzorują się jednak na naukach przyrodniczych.

Funkcja nomotetyczna- zdolność do tworzenia praw, słaba punkcja, co świadczy o zapóźnieniu
(wg Ossowskiego).

Cechy nauk społecznych:

Słabo wykształciły należyte narzędzia.

Obiekt badań to społeczeństwo i jest on zmienny i dynamiczny w czasie.

Bardzo niska wartość prognostyczna.

Bardzo małe wykorzystanie statystyki na podstawie analizy wyników i na etapie doboru próby.

Problem z oceną trafności badania.

Relacja pomiędzy technikami zorientowanymi na badanie opinii i obserwacji.

Obiektem badań jest określona populacja ludzi (badany odcinek) np. stud obenci.

Przedmiot badań- zjawisko lub proces, który przebiega w tej populacji np. proces podejmowania decyzji w dalszym kształceniu.

Metoda- ogólny zestaw czynności, który należy podjąć, aby rozstrzygnąć problem badawczy.

Procedura badawcza- to bardziej skonkretyzowany zestaw czynności i technik badawczych. Procedurą badawczą jest sondaż diagnostyczny, za pomocą którego, można szybko i sprawnie zebrać potrzebne informacje.

Technika badawcza- technika gromadzenia informacji o przedmiocie i obiekcie badań. Techniką badawczą może być np. ankieta (kwestionariusz ankiety).

Metoda statystyczna- oparta na próbie badawczej.

Wykład II. 11.10.2010

TEORIE I TWIERDZENIA TEORETYCZNE.

Od czasów starożytnych wykształciły się dwa nurty:

1). O zewnętrznej rzeczywistości i psychicznym wnętrzu człowieka.

2). O sposobie poznawania rzeczywistości społecznej i wnętrza.

2 pytania:

1. Jaki jest świat? - wyłoniło ontologię, jako dział filozofii.

2. Dlaczego sądzę, że taki jest świat? - wyłoniło epistemologię i metodologię, jako dwa główne działy filozofii.

Szczegółowe pytania o sposoby poznawania rzeczywistości dały początek terminowi metodologii- gr. Methodos tj. sposób albo droga.

Każda nauka wykształca swoją metodologię.

Metodologia jest swego rodzaju metanauką tj. nauką o nauce.

Prawdziwe jest to, co jest zgodne z rzeczywistością.

Koncepcje prawdy:

1. Konwencjonalizm- ujmuje ustalenia naukowe jako wynik umowny. W nauce nie ma pojęcia większości. (nauki społeczne).

2. Instrumentalistyczna- traktuje naukę, jako narzędzie ułatwiające pogląd świata a nie jego poznanie.

Podziały metodologii wg Ajdukiewicza:

1. Nauki realne- formalne (metodologia nauk realnych).

Głównymi narzędziami poznania w obrębie nauk realnych są: obserwacja, eksperyment.

Metodologia nauk realnych stosuje dedukcję tam gdzie jest to możliwe, lecz jej stosowanie jest ograniczone przez fakt, że wiedza w naukach realnych jest obciążona wieloma nieścisłościami i nie ma stosunkowo mocnej racji logicznej. Częściej więc, stosuje się podejście indukcyjne, czyli od szczegółu do ogółu (tzn. na podstawie analizy szkoły, orzeka się o całości edukacyjnej w szkołach np. statystycznie)

Wiedza w naukach realnych ma charakter historyczny. Pewne jej fragmenty dezaktualizują się tkwiąc w niej jednocześnie.

Metoda historyczno- porównawcza jest w naukach społecznych metodą fundamentalną.

W ramach metodologii nauk realnych ostatecznym sprawdzeniem możliwości jest badanie empiryczne.

Każda wiedza w naukach realnych, która nie ma odniesień empirycznych jest wiedzą spekulatywną.

Grupy nauk realnych:

- przyrodnicze- fizyka, chemia,

- humanistyczne- nauki o wartościach np. filologia, nauka o sztuce,

- społeczne- socjologia, pedagogika, psychologia, etnologia, ekonomia, prawo (nie nauka lecz doktryna).

2. Nauki formalne (metodologia nauk formalnych).

Narzędzia poznania:

- reguły rachunku zdań, systemy relacyjne, kategorie zbiorów, wszędzie pojawiają się rachunki kwantyfikatorów, innymi słowy to głownie świat liczb i relacji na tych liczbach oraz między nimi oraz świat operacji.

Przykładem jest matematyka, której językiem jest logika.

Metodologia nauk formalnych bazuje na logice dedukcji, dopuszczając indukcję jedynie tam , gdzie istnieje nierozwiązywalność.

O prawdziwości zdania nie decyduje prawdziwość epistemologiczna, ale logiczna. Innymi słowy te systemy prawdziwe, które są wewnętrznie niesprzeczne, spójne i zupełne- wyczerpują wszystkie przypadki.

Systemy nauk formalnych cechuje zaksjomatyzowanie niekwestionowane prawdy.

Podział wg Kmity:

1. Metodologia opisowa- charakteryzuje działania badaczy, czynności badawcze i ich rezultaty.

2. Metodologia normatywna- która w oparciu o przyjęte racjonalizacje (modelu adekwatnego postępowania naukowego) charakteryzuje realne czynności uczonych, wskazując w którym miejscu ich praktyka odbiega od wzorców. Formułuje zalecenia i dyrektywy w postępowaniu badawczym.

3. Metodologia genetyczna- jest opisem czynności i wytworów badacza wraz z jego strukturą i uporządkowaniem w czasie. Dodatkowo bada, dlaczego w danym miejscu i czasie upowszechnił się określony wzorzec uprawiania nauk.

4. Metodologia funkcjonalna- zawiera w sobie charakterystykę metodologii opisowej, wzbogaconej o analizę czynności uczonych wraz z ich następstwami oraz umysłowością epoki, w której realizują poznania.

POJĘCIE TEORII.

Teoria- jest różnie rozumiana przez określone dyscypliny naukowe. Nie ma jednej wizji teorii. Podejście do roli teorii w poznaniu możemy podzielić na restrykcyjne i łagodne).

Strukturalne ujęcie teorii.

Teoria to zespół twierdzeń teoretycznych uporządkowanych semantycznie (schematycznie) lub syntaktycznie.

W ujęciu semantycznym za teorię uznaje się zespół twierdzeń teoretycznych połączonych relacjami znaczeniowymi , a więc mającymi wspólne odniesienie do teorii.

Ujęcie syntaktyczne- teorie to zespół twierdzeń teoretycznych powiązanych ze sobą relacjami wynikania logicznego (wynikanie- schemat logiczny, w którym z racji wyprowadzamy następstwa, a z następstw inferencyjne konsekwencje).

Eksplanacyjne ujęcie teorii (eksplonacja- wyjaśnienie): za teorię uznaje się zespół zdań sprawdzonych (tj. dających się sprawdzić empirycznie), potwierdzonych w sposób umożliwiający kontrolę przez innych badaczy, które to zadania wyjaśniają jakąś klasę faktów i pozwalają w oparciu o te wyjaśnienia bądź to adekwatniej rozumieć świat bądź efektywniej praktycznie działać.

Tak rozumiane pojęcie teorii jest w naukach społecznych względnie rozpowszechnione.

Twierdzenia teoretyczne:

1. Są to takie zdania, które orzekają o związkach, a nie o uwarunkowaniach ( jest to wzajemny wpływ czynników).

2. Twierdzenia teoretyczne powinny mieć postać implikacji (p→q).

3. Twierdzenia teoretyczne muszą być maksymalnie generalne (tzn, zawsze, wszędzie, bez wyjątku). W żadnej nauce poza logiką nie ma maksymalnej generalności.

4. Twierdzenia teoretyczne powinny być wysoce ogólne (ogólność- zdolność do wyprowadzania z twierdzeń inferencyjnych konsekwencji).

5. Twierdzenia teoretyczne to takie zdania, które zawierają terminy teoretyczne. Terminy teoretyczne nie posiadają bezpośrednich predyktów empirycznych (widzianych odpowiedników rzeczywistości- struktura grupy, osobowość, tożsamość).

W naukach społecznych obowiązuje łagodne ujęcie teorii- zespół zdań uzasadnionych powiązanych semantycznie orzekających o związkach względnie generalnych i ogólnych.

W wersji restrykcyjnej konieczne jest utrzymanie okresu warunku.

Funkcje teorii w naukach społecznych:

- diagnostyczna,

- eksploracyjna- teoria pozwala wyjaśnić zjawiska i procesy, rzeczywistość,

- predykcji- przewidywanie- teoria umożliwia prognozowanie i przewidywanie,

- praktyczna- związana ze zmianą rzeczywistości. Nauka nie musi się ba ć zmian rzeczywistości.

Wykład III. 18.10.2010

Cechy procesu naukowego, poznania rzeczywistości:

1. Powtarzalność- możliwość docierania do danych empirycznych w wielu podejściach/ próbach.

2. Porównywalność- czyli proces poznawczy- musi dostarczać danych dotyczących tego samego problemu. Owa porównywalność, jest możliwa w dwóch aspektach:

1. Standaryzacja- następuje poprzez:

- posługiwanie się tym samym narzędziem,

- dokonywanie pomiaru w tych samych warunkach,

- neutralizacja procesu badawczego w warunkach możliwie najbliższych badanemu przedmiotowi

b) kategoryzacja- oznacza stosowanie określonych alternatyw odpowiedzi.

3. Intersubiektywna komunikowalność- każdy naukowy proces poznawczy musi być w tym samym języku teoretycznym.

4. Intersubiektywna kontrolowalność- możliwość sprawdzenia rezultatów badawczych przez innych badaczy.

Proces poznawczy, który spełnia te wymogi i jednocześnie jest celowy, planowy i systematyczny nazwiemy procesem naukowym, musi on jednak dotyczyć problemów poznawczo- ………lub praktycznie znaczących.

Metodologia zajmuje się także kontrolą twierdzeń zdań, które są proponowane, jako fragment teorii, a rezultaty kontroli mogą być następujące:

falsyfikacja DK K weryfikacja

dyskryminacja konfirmacja

Falsyfikować twierdzenie oznacza rozstrzygać, że jest to zdanie nieprawdziwe (odrzucenie zdania/ twierdzenia).

Dyskonfirmacja- to poważenie twierdzenia, czyli osłabienie jego uzasadnienia.

Weryfikacja- całkowite potwierdzenie zdania, czyli uznanie zdania za prawdziwe.

Zarówno weryfikacja jak i falsyfikacja są w naukach społecznych niemożliwe, choć w przypadku falsyfikacji są pewne schematy, które mogą do nich prowadzić (nie można też dojść do weryfikacji poprzez zwiększanie liczby prób empirycznych).

Struktura procesu badawczego:

1. Wstępne sformułowanie problemu.

Problem badawczy musi być sformułowany, jako pytanie, jednak nie każde pytanie jest problemem naukowym.

3 kryteria kwalifikacji. Pytanie, jako problem badawczy:

1. Musi ono dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy,

2. Musi być wyrażone w języku naukowym oraz zawierać pojęcia i terminy naukowe,

3. Musi być wiadomo, jakie czynności podjąć, aby szukać odpowiedzi na to pytanie.

Stawiając problemy badawcze należy dążyć do odpowiedzenia na następujące pytania:

1. W jaką formę najlepiej przekształcić problem (jaką partykułę pytającą zastosować), czy zjawisko zachodzi, w jaki sposób przebiega? Dlaczego zjawisko zachodzi (przyczyny, uwarunkowania),

2. W jakim celu podejmuje się badania (wypełnienie luki w wiedzy, rozstrzygnięcie spornych problemów i dostarczenie podstaw do działań praktycznych),

3. Czy, przy rozwiązaniu danego problemu, wystarczy odwołać się do danych empirycznych wywołanych przez badacza, czy do literatury i do danych zastanych,

4. Czy wystarczy posługiwać się aparatem pojęciowym danej nauki, czy należy odwołać się do pojęć innych nauk, czy też tworzyć nowe pojęcia.

2. Eksplikacja problematyki badawczej- ustawienie badań:

1. Wyjaśnienie problematyki badawczej poprzez wyrażenie jej w formie zdań prostych zawierających jednoznaczne terminy, a także poprzez ukazanie powiązań tematu z problemami pokrewnymi i nadrzędnymi.

Selekcja pytań i problemów szczegółowych, każe nam wybierać wyłącznie pytania centralne- najistotniejsze.

Kryterium metodoliczne- czyli dobór pytań, z możliwością udzielenia na nie odpowiedzi.

Techniczno- organizacyjne- problemy badawcze, podproblemy badawcze,

2. W ramach eksplikacji- wybór i uzasadnienie hipotez, czyli propozycji twierdzenia naukowego.

Źródła hipotez:

1. Teoria (zbiór myśli).

2. Dane empiryczne i badania z tego zakresu.

3. Doświadczenie, inwencja twórcza.

Wymogi hipotez:

- musi odnosić się jednoznacznie do problematyki badawczej,

- musi mieć uzasadnienie- odwołanie się do teorii, literatury, do danych empirycznych,

- powinna podawać warunki sprawdzalności.

3. Operacjonalizacja.

a) wybór zbiorowości, w której będą realizowane badania,

b) wybór metod i technik badawczych: kryteria:

- czy problematyka badawcza może być poznana przy pomocy materiałów źródłowych, czy trzeba wywoływać żródła i pozyskiwać dane,

- czy istnieją przeszkody uniemożliwiające zastosowanie określonej techniki badawczej,

- czy możliwe jest stosowanie złożonych i dających lepsze rezultaty technik badawczych.

Należy zdecydować czy wystarczy 1 czy kilka razy etapów badań, czy jedna metoda (technika), czy więcej metod, czy będziemy stosować obserwację w warunkach naturalnych czy eksperymentalnych,

3. Wybór bazy źródłowej- zastane i wywołane: badacz decyduje czy i ewentualnie, który problemy szczegółowe mogą być rozwiązane poprzez odwołanie się do źródeł zastanych, które wymagają wywołania źródeł, jaki stopień ogólności informacji jest niezbędny,

4. Dobór, wybór zasad kryteriów i technik analizy wyników badań.

Wykład IV. 25.10.2010.

4. Przygotowanie narzędzi badawczych. Jakiemu testowi należy poddać każde pytanie:

- dlaczego zadaje się takie pytania,

- dlaczego w ten sposób formułuje się pytania,

- czego pyatnie dotyczy,

- pytanie otwarte- jakie można uzyskać odpowiedzi na zadane pytania,

- dlaczego, dane pytanie zostanie umieszczone w kwestionariuszu,

- w środkowej części umieszczamy te pytania, które są najistotniejsze dla uzyskanych wyników.

Ostateczny kształt narzędzia badawczego określają następujące czynniki:

- Zakres problematyki badawczej.

- Wymogi stosowanych technik badawczych (czy za pomocą ankiety audytoryjnej mogą badać sensownie).

- Warunki techniczno- organizacyjne badań (zespół ankieterki, badawczy, czas, miejsce).

5. Pilotaż narzędzi badawczych, który ma dać badaczowi odpowiedzi na pytania:

a) czy problem badawczy może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i narzędzi badawczych,

b) czy problematyka została całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowana,

c) jaka jest wartość przyjętych wskaźników,

d) czy użyte pojęcia mają jednakowy sens empiryczny.

6. Dobór próby/ dobór jednostek do badań.

Liczebność próby to nie to samo co reprezentatywność.

Odpowiednia liczebność próby jednostek jest warunkiem koniecznym reprezentatywności, ale nie jest warunkiem wystarczającym.

Reprezentatywność - odwzorowanie w próbie określonych z punktu widzenia problemów badawczych cech populacji.

W badaniach społecznych o wielkości próby decydują:

1. Wielkość badanej zbiorowości.

2. Struktura zbiorowości.

3. Oczekiwana dokładność wyników +/- 3,5, 10%.

4. Stopień błędu przy uogólnianiu wyników 1-L - przedział ufności.

5. Rodzaj doboru próby.

6. Liczba i charakter zmiennych w badaniu.

7. Metody i techniki badawcze.

7.Realizacja badań empirycznych- przed realizacją badań szkoli się ankieterów.

8. Weryfikacja materiału badawczego:

- stopień realizacji próby,

- poznanie kierunków zniekształceń próby,

- eliminacja materiału niepełnego,

- ocena stopnia istotności.

9. Grupowanie materiału surowego (kwestionariusze niepełne).

10. Analiza materiału empirycznego.

11. Testowanie hipotez (uogólnienie) i wyników badań.

12. Raport- opracowanie, które zawsze kończy się propozycją nowych badań.

Metodologia 08.11.2010.

Temat: Obiektywność poznania w naukach społecznych.

Max Weber- urodzony w 1864 roku, zmarł w 1920, niemiecki pracownik, ekonomista, historyk gospodarczy, socjolog.

1. Warunek obiektywizmu- wolność wyboru problematyki badawczej.

2. Zasady- wyraźne oddzielenie sądów eksperckich od sądów indywidualnych, osobistych.

3. Nauki społeczne powinny być wolne od wartościowania (co bardziej nie uważni analitycy Webera, stwierdzili, że powinny być one wolne od wartości).

Żeby wartościowanie oparte było na precyzyjnie podanych kryteriach.

Same w sobie, mają walor wartościujący: równowaga społeczna, hierarchia społeczne.

Kwestia języka w znaczeniu formy wypowiedzi w naukach społecznych.

Wymaga się spokoju, nieużywania pojęć o dużym ładunku emocjonalnym.

Zwracanie opinii(recenzji) w wypowiedzi naukowej, co umożliwiło lepsze jej zrozumienie, a także bardziej precyzyjne typowo deskryptywne ukazanie.

Celem każdej nauki jest teoria a nie opis, który jest skutkiem ubocznym, a nie skutkiem głównym

Domaganie się od uczonych odwieszenia wartości, wartościowania i emocji oznaczałoby zgodę na pozbawienie społecznego zaangażowania w naukę.

4. Obiektywność poznania w naukach społecznych wiąże się z nierozerwalnym przyjęciem adekwatnej koncepcji prawnej (klasyczna, arystotelesowska). Postulat ten wiąże się z odrzuceniem takich koncepcji jak np. arytmetyczna prawda.

Dobór próby.

Klasyfikacja- Nowak.

Eksperyment.

1

---