Metodologia bada艅 spo艂ecznych.
Wyk艂ad 1. 04.10.2010
Literatura:
Babi艅ski Grzegorz ,, Wybrane zagadnienia z metodologii socjologicznych bada艅 empirycznych”.
Babbie ,, Podstawy bada艅 spo艂ecznych”.
Nowak S. ,, Metodologia bada艅 spo艂ecznych”.
艁obocki M. ,,Metody i techniki bada艅 pedagogicznych”.
Nachmiast ,,Metody badawcze w naukach spo艂ecznych”.
Temat: SPECYFIKA METODOLOGII BADA艃 W NAUKACH SPO艁ECZNYCH.
Nauki spo艂eczne: dwa nurty: wzoruj膮 si臋 na technikach i metodach przyrodoznawstwa i diametralnie si臋 r贸偶ni膮. Stanowi膮 opozycj臋 do nauk przyrodniczych (przyrodoznawstwo).
Do nauk spo艂ecznych nale偶膮: praca socjalna, ekonomia, socjologia, pedagogika, psychologia.
Nauki spo艂eczne wzoruj膮 si臋 jednak na naukach przyrodniczych.
Funkcja nomotetyczna- zdolno艣膰 do tworzenia praw, s艂aba punkcja, co 艣wiadczy o zap贸藕nieniu
(wg Ossowskiego).
Cechy nauk spo艂ecznych:
S艂abo wykszta艂ci艂y nale偶yte narz臋dzia.
Obiekt bada艅 to spo艂ecze艅stwo i jest on zmienny i dynamiczny w czasie.
Bardzo niska warto艣膰 prognostyczna.
Bardzo ma艂e wykorzystanie statystyki na podstawie analizy wynik贸w i na etapie doboru pr贸by.
Problem z ocen膮 trafno艣ci badania.
Relacja pomi臋dzy technikami zorientowanymi na badanie opinii i obserwacji.
Obiektem bada艅 jest okre艣lona populacja ludzi (badany odcinek) np. stud obenci.
Przedmiot bada艅- zjawisko lub proces, kt贸ry przebiega w tej populacji np. proces podejmowania decyzji w dalszym kszta艂ceniu.
Metoda- og贸lny zestaw czynno艣ci, kt贸ry nale偶y podj膮膰, aby rozstrzygn膮膰 problem badawczy.
Procedura badawcza- to bardziej skonkretyzowany zestaw czynno艣ci i technik badawczych. Procedur膮 badawcz膮 jest sonda偶 diagnostyczny, za pomoc膮 kt贸rego, mo偶na szybko i sprawnie zebra膰 potrzebne informacje.
Technika badawcza- technika gromadzenia informacji o przedmiocie i obiekcie bada艅. Technik膮 badawcz膮 mo偶e by膰 np. ankieta (kwestionariusz ankiety).
Metoda statystyczna- oparta na pr贸bie badawczej.
Wyk艂ad II. 11.10.2010
TEORIE I TWIERDZENIA TEORETYCZNE.
Od czas贸w staro偶ytnych wykszta艂ci艂y si臋 dwa nurty:
1). O zewn臋trznej rzeczywisto艣ci i psychicznym wn臋trzu cz艂owieka.
2). O sposobie poznawania rzeczywisto艣ci spo艂ecznej i wn臋trza.
2 pytania:
Jaki jest 艣wiat? - wy艂oni艂o ontologi臋, jako dzia艂 filozofii.
Dlaczego s膮dz臋, 偶e taki jest 艣wiat? - wy艂oni艂o epistemologi臋 i metodologi臋, jako dwa g艂贸wne dzia艂y filozofii.
Szczeg贸艂owe pytania o sposoby poznawania rzeczywisto艣ci da艂y pocz膮tek terminowi metodologii- gr. Methodos tj. spos贸b albo droga.
Ka偶da nauka wykszta艂ca swoj膮 metodologi臋.
Metodologia jest swego rodzaju metanauk膮 tj. nauk膮 o nauce.
Prawdziwe jest to, co jest zgodne z rzeczywisto艣ci膮.
Koncepcje prawdy:
Konwencjonalizm- ujmuje ustalenia naukowe jako wynik umowny. W nauce nie ma poj臋cia wi臋kszo艣ci. (nauki spo艂eczne).
Instrumentalistyczna- traktuje nauk臋, jako narz臋dzie u艂atwiaj膮ce pogl膮d 艣wiata a nie jego poznanie.
Podzia艂y metodologii wg Ajdukiewicza:
Nauki realne- formalne (metodologia nauk realnych).
G艂贸wnymi narz臋dziami poznania w obr臋bie nauk realnych s膮: obserwacja, eksperyment.
Metodologia nauk realnych stosuje dedukcj臋 tam gdzie jest to mo偶liwe, lecz jej stosowanie jest ograniczone przez fakt, 偶e wiedza w naukach realnych jest obci膮偶ona wieloma nie艣cis艂o艣ciami i nie ma stosunkowo mocnej racji logicznej. Cz臋艣ciej wi臋c, stosuje si臋 podej艣cie indukcyjne, czyli od szczeg贸艂u do og贸艂u (tzn. na podstawie analizy szko艂y, orzeka si臋 o ca艂o艣ci edukacyjnej w szko艂ach np. statystycznie)
Wiedza w naukach realnych ma charakter historyczny. Pewne jej fragmenty dezaktualizuj膮 si臋 tkwi膮c w niej jednocze艣nie.
Metoda historyczno- por贸wnawcza jest w naukach spo艂ecznych metod膮 fundamentaln膮.
W ramach metodologii nauk realnych ostatecznym sprawdzeniem mo偶liwo艣ci jest badanie empiryczne.
Ka偶da wiedza w naukach realnych, kt贸ra nie ma odniesie艅 empirycznych jest wiedz膮 spekulatywn膮.
Grupy nauk realnych:
- przyrodnicze- fizyka, chemia,
- humanistyczne- nauki o warto艣ciach np. filologia, nauka o sztuce,
- spo艂eczne- socjologia, pedagogika, psychologia, etnologia, ekonomia, prawo (nie nauka lecz doktryna).
2. Nauki formalne (metodologia nauk formalnych).
Narz臋dzia poznania:
- regu艂y rachunku zda艅, systemy relacyjne, kategorie zbior贸w, wsz臋dzie pojawiaj膮 si臋 rachunki kwantyfikator贸w, innymi s艂owy to g艂ownie 艣wiat liczb i relacji na tych liczbach oraz mi臋dzy nimi oraz 艣wiat operacji.
Przyk艂adem jest matematyka, kt贸rej j臋zykiem jest logika.
Metodologia nauk formalnych bazuje na logice dedukcji, dopuszczaj膮c indukcj臋 jedynie tam , gdzie istnieje nierozwi膮zywalno艣膰.
O prawdziwo艣ci zdania nie decyduje prawdziwo艣膰 epistemologiczna, ale logiczna. Innymi s艂owy te systemy prawdziwe, kt贸re s膮 wewn臋trznie niesprzeczne, sp贸jne i zupe艂ne- wyczerpuj膮 wszystkie przypadki.
Systemy nauk formalnych cechuje zaksjomatyzowanie niekwestionowane prawdy.
Podzia艂 wg Kmity:
Metodologia opisowa- charakteryzuje dzia艂ania badaczy, czynno艣ci badawcze i ich rezultaty.
Metodologia normatywna- kt贸ra w oparciu o przyj臋te racjonalizacje (modelu adekwatnego post臋powania naukowego) charakteryzuje realne czynno艣ci uczonych, wskazuj膮c w kt贸rym miejscu ich praktyka odbiega od wzorc贸w. Formu艂uje zalecenia i dyrektywy w post臋powaniu badawczym.
Metodologia genetyczna- jest opisem czynno艣ci i wytwor贸w badacza wraz z jego struktur膮 i uporz膮dkowaniem w czasie. Dodatkowo bada, dlaczego w danym miejscu i czasie upowszechni艂 si臋 okre艣lony wzorzec uprawiania nauk.
Metodologia funkcjonalna- zawiera w sobie charakterystyk臋 metodologii opisowej, wzbogaconej o analiz臋 czynno艣ci uczonych wraz z ich nast臋pstwami oraz umys艂owo艣ci膮 epoki, w kt贸rej realizuj膮 poznania.
POJ臉CIE TEORII.
Teoria- jest r贸偶nie rozumiana przez okre艣lone dyscypliny naukowe. Nie ma jednej wizji teorii. Podej艣cie do roli teorii w poznaniu mo偶emy podzieli膰 na restrykcyjne i 艂agodne).
Strukturalne uj臋cie teorii.
Teoria to zesp贸艂 twierdze艅 teoretycznych uporz膮dkowanych semantycznie (schematycznie) lub syntaktycznie.
W uj臋ciu semantycznym za teori臋 uznaje si臋 zesp贸艂 twierdze艅 teoretycznych po艂膮czonych relacjami znaczeniowymi , a wi臋c maj膮cymi wsp贸lne odniesienie do teorii.
Uj臋cie syntaktyczne- teorie to zesp贸艂 twierdze艅 teoretycznych powi膮zanych ze sob膮 relacjami wynikania logicznego (wynikanie- schemat logiczny, w kt贸rym z racji wyprowadzamy nast臋pstwa, a z nast臋pstw inferencyjne konsekwencje).
Eksplanacyjne uj臋cie teorii (eksplonacja- wyja艣nienie): za teori臋 uznaje si臋 zesp贸艂 zda艅 sprawdzonych (tj. daj膮cych si臋 sprawdzi膰 empirycznie), potwierdzonych w spos贸b umo偶liwiaj膮cy kontrol臋 przez innych badaczy, kt贸re to zadania wyja艣niaj膮 jak膮艣 klas臋 fakt贸w i pozwalaj膮 w oparciu o te wyja艣nienia b膮d藕 to adekwatniej rozumie膰 艣wiat b膮d藕 efektywniej praktycznie dzia艂a膰.
Tak rozumiane poj臋cie teorii jest w naukach spo艂ecznych wzgl臋dnie rozpowszechnione.
Twierdzenia teoretyczne:
S膮 to takie zdania, kt贸re orzekaj膮 o zwi膮zkach, a nie o uwarunkowaniach ( jest to wzajemny wp艂yw czynnik贸w).
Twierdzenia teoretyczne powinny mie膰 posta膰 implikacji (p鈫抭).
Twierdzenia teoretyczne musz膮 by膰 maksymalnie generalne (tzn, zawsze, wsz臋dzie, bez wyj膮tku). W 偶adnej nauce poza logik膮 nie ma maksymalnej generalno艣ci.
Twierdzenia teoretyczne powinny by膰 wysoce og贸lne (og贸lno艣膰- zdolno艣膰 do wyprowadzania z twierdze艅 inferencyjnych konsekwencji).
Twierdzenia teoretyczne to takie zdania, kt贸re zawieraj膮 terminy teoretyczne. Terminy teoretyczne nie posiadaj膮 bezpo艣rednich predykt贸w empirycznych (widzianych odpowiednik贸w rzeczywisto艣ci- struktura grupy, osobowo艣膰, to偶samo艣膰).
W naukach spo艂ecznych obowi膮zuje 艂agodne uj臋cie teorii- zesp贸艂 zda艅 uzasadnionych powi膮zanych semantycznie orzekaj膮cych o zwi膮zkach wzgl臋dnie generalnych i og贸lnych.
W wersji restrykcyjnej konieczne jest utrzymanie okresu warunku.
Funkcje teorii w naukach spo艂ecznych:
- diagnostyczna,
- eksploracyjna- teoria pozwala wyja艣ni膰 zjawiska i procesy, rzeczywisto艣膰,
- predykcji- przewidywanie- teoria umo偶liwia prognozowanie i przewidywanie,
- praktyczna- zwi膮zana ze zmian膮 rzeczywisto艣ci. Nauka nie musi si臋 ba 膰 zmian rzeczywisto艣ci.
Wyk艂ad III. 18.10.2010
Cechy procesu naukowego, poznania rzeczywisto艣ci:
Powtarzalno艣膰- mo偶liwo艣膰 docierania do danych empirycznych w wielu podej艣ciach/ pr贸bach.
Por贸wnywalno艣膰- czyli proces poznawczy- musi dostarcza膰 danych dotycz膮cych tego samego problemu. Owa por贸wnywalno艣膰, jest mo偶liwa w dw贸ch aspektach:
Standaryzacja- nast臋puje poprzez:
- pos艂ugiwanie si臋 tym samym narz臋dziem,
- dokonywanie pomiaru w tych samych warunkach,
- neutralizacja procesu badawczego w warunkach mo偶liwie najbli偶szych badanemu przedmiotowi
b) kategoryzacja- oznacza stosowanie okre艣lonych alternatyw odpowiedzi.
3. Intersubiektywna komunikowalno艣膰- ka偶dy naukowy proces poznawczy musi by膰 w tym samym j臋zyku teoretycznym.
4. Intersubiektywna kontrolowalno艣膰- mo偶liwo艣膰 sprawdzenia rezultat贸w badawczych przez innych badaczy.
Proces poznawczy, kt贸ry spe艂nia te wymogi i jednocze艣nie jest celowy, planowy i systematyczny nazwiemy procesem naukowym, musi on jednak dotyczy膰 problem贸w poznawczo- ………lub praktycznie znacz膮cych.
Metodologia zajmuje si臋 tak偶e kontrol膮 twierdze艅 zda艅, kt贸re s膮 proponowane, jako fragment teorii, a rezultaty kontroli mog膮 by膰 nast臋puj膮ce:
falsyfikacja DK K weryfikacja
dyskryminacja konfirmacja
Falsyfikowa膰 twierdzenie oznacza rozstrzyga膰, 偶e jest to zdanie nieprawdziwe (odrzucenie zdania/ twierdzenia).
Dyskonfirmacja- to powa偶enie twierdzenia, czyli os艂abienie jego uzasadnienia.
Weryfikacja- ca艂kowite potwierdzenie zdania, czyli uznanie zdania za prawdziwe.
Zar贸wno weryfikacja jak i falsyfikacja s膮 w naukach spo艂ecznych niemo偶liwe, cho膰 w przypadku falsyfikacji s膮 pewne schematy, kt贸re mog膮 do nich prowadzi膰 (nie mo偶na te偶 doj艣膰 do weryfikacji poprzez zwi臋kszanie liczby pr贸b empirycznych).
Struktura procesu badawczego:
Wst臋pne sformu艂owanie problemu.
Problem badawczy musi by膰 sformu艂owany, jako pytanie, jednak nie ka偶de pytanie jest problemem naukowym.
3 kryteria kwalifikacji. Pytanie, jako problem badawczy:
Musi ono dotyczy膰 obiektywnego stanu niewiedzy,
Musi by膰 wyra偶one w j臋zyku naukowym oraz zawiera膰 poj臋cia i terminy naukowe,
Musi by膰 wiadomo, jakie czynno艣ci podj膮膰, aby szuka膰 odpowiedzi na to pytanie.
Stawiaj膮c problemy badawcze nale偶y d膮偶y膰 do odpowiedzenia na nast臋puj膮ce pytania:
W jak膮 form臋 najlepiej przekszta艂ci膰 problem (jak膮 partyku艂臋 pytaj膮c膮 zastosowa膰), czy zjawisko zachodzi, w jaki spos贸b przebiega? Dlaczego zjawisko zachodzi (przyczyny, uwarunkowania),
W jakim celu podejmuje si臋 badania (wype艂nienie luki w wiedzy, rozstrzygni臋cie spornych problem贸w i dostarczenie podstaw do dzia艂a艅 praktycznych),
Czy, przy rozwi膮zaniu danego problemu, wystarczy odwo艂a膰 si臋 do danych empirycznych wywo艂anych przez badacza, czy do literatury i do danych zastanych,
Czy wystarczy pos艂ugiwa膰 si臋 aparatem poj臋ciowym danej nauki, czy nale偶y odwo艂a膰 si臋 do poj臋膰 innych nauk, czy te偶 tworzy膰 nowe poj臋cia.
Eksplikacja problematyki badawczej- ustawienie bada艅:
Wyja艣nienie problematyki badawczej poprzez wyra偶enie jej w formie zda艅 prostych zawieraj膮cych jednoznaczne terminy, a tak偶e poprzez ukazanie powi膮za艅 tematu z problemami pokrewnymi i nadrz臋dnymi.
Selekcja pyta艅 i problem贸w szczeg贸艂owych, ka偶e nam wybiera膰 wy艂膮cznie pytania centralne- najistotniejsze.
Kryterium metodoliczne- czyli dob贸r pyta艅, z mo偶liwo艣ci膮 udzielenia na nie odpowiedzi.
Techniczno- organizacyjne- problemy badawcze, podproblemy badawcze,
W ramach eksplikacji- wyb贸r i uzasadnienie hipotez, czyli propozycji twierdzenia naukowego.
殴r贸d艂a hipotez:
Teoria (zbi贸r my艣li).
Dane empiryczne i badania z tego zakresu.
Do艣wiadczenie, inwencja tw贸rcza.
Wymogi hipotez:
- musi odnosi膰 si臋 jednoznacznie do problematyki badawczej,
- musi mie膰 uzasadnienie- odwo艂anie si臋 do teorii, literatury, do danych empirycznych,
- powinna podawa膰 warunki sprawdzalno艣ci.
3. Operacjonalizacja.
a) wyb贸r zbiorowo艣ci, w kt贸rej b臋d膮 realizowane badania,
b) wyb贸r metod i technik badawczych: kryteria:
- czy problematyka badawcza mo偶e by膰 poznana przy pomocy materia艂贸w 藕r贸d艂owych, czy trzeba wywo艂ywa膰 偶r贸d艂a i pozyskiwa膰 dane,
- czy istniej膮 przeszkody uniemo偶liwiaj膮ce zastosowanie okre艣lonej techniki badawczej,
- czy mo偶liwe jest stosowanie z艂o偶onych i daj膮cych lepsze rezultaty technik badawczych.
Nale偶y zdecydowa膰 czy wystarczy 1 czy kilka razy etap贸w bada艅, czy jedna metoda (technika), czy wi臋cej metod, czy b臋dziemy stosowa膰 obserwacj臋 w warunkach naturalnych czy eksperymentalnych,
Wyb贸r bazy 藕r贸d艂owej- zastane i wywo艂ane: badacz decyduje czy i ewentualnie, kt贸ry problemy szczeg贸艂owe mog膮 by膰 rozwi膮zane poprzez odwo艂anie si臋 do 藕r贸de艂 zastanych, kt贸re wymagaj膮 wywo艂ania 藕r贸de艂, jaki stopie艅 og贸lno艣ci informacji jest niezb臋dny,
Dob贸r, wyb贸r zasad kryteri贸w i technik analizy wynik贸w bada艅.
Wyk艂ad IV. 25.10.2010.
Przygotowanie narz臋dzi badawczych. Jakiemu testowi nale偶y podda膰 ka偶de pytanie:
- dlaczego zadaje si臋 takie pytania,
- dlaczego w ten spos贸b formu艂uje si臋 pytania,
- czego pyatnie dotyczy,
- pytanie otwarte- jakie mo偶na uzyska膰 odpowiedzi na zadane pytania,
- dlaczego, dane pytanie zostanie umieszczone w kwestionariuszu,
- w 艣rodkowej cz臋艣ci umieszczamy te pytania, kt贸re s膮 najistotniejsze dla uzyskanych wynik贸w.
Ostateczny kszta艂t narz臋dzia badawczego okre艣laj膮 nast臋puj膮ce czynniki:
- Zakres problematyki badawczej.
- Wymogi stosowanych technik badawczych (czy za pomoc膮 ankiety audytoryjnej mog膮 bada膰 sensownie).
- Warunki techniczno- organizacyjne bada艅 (zesp贸艂 ankieterki, badawczy, czas, miejsce).
5. Pilota偶 narz臋dzi badawczych, kt贸ry ma da膰 badaczowi odpowiedzi na pytania:
a) czy problem badawczy mo偶e by膰 rozwi膮zany przy u偶yciu przyj臋tych metod i narz臋dzi badawczych,
b) czy problematyka zosta艂a ca艂kowicie i prawid艂owo zoperacjonalizowana,
c) jaka jest warto艣膰 przyj臋tych wska藕nik贸w,
d) czy u偶yte poj臋cia maj膮 jednakowy sens empiryczny.
6. Dob贸r pr贸by/ dob贸r jednostek do bada艅.
Liczebno艣膰 pr贸by to nie to samo co reprezentatywno艣膰.
Odpowiednia liczebno艣膰 pr贸by jednostek jest warunkiem koniecznym reprezentatywno艣ci, ale nie jest warunkiem wystarczaj膮cym.
Reprezentatywno艣膰 - odwzorowanie w pr贸bie okre艣lonych z punktu widzenia problem贸w badawczych cech populacji.
W badaniach spo艂ecznych o wielko艣ci pr贸by decyduj膮:
Wielko艣膰 badanej zbiorowo艣ci.
Struktura zbiorowo艣ci.
Oczekiwana dok艂adno艣膰 wynik贸w +/- 3,5, 10%.
Stopie艅 b艂臋du przy uog贸lnianiu wynik贸w 1-L - przedzia艂 ufno艣ci.
Rodzaj doboru pr贸by.
Liczba i charakter zmiennych w badaniu.
Metody i techniki badawcze.
7.Realizacja bada艅 empirycznych- przed realizacj膮 bada艅 szkoli si臋 ankieter贸w.
8. Weryfikacja materia艂u badawczego:
- stopie艅 realizacji pr贸by,
- poznanie kierunk贸w zniekszta艂ce艅 pr贸by,
- eliminacja materia艂u niepe艂nego,
- ocena stopnia istotno艣ci.
9. Grupowanie materia艂u surowego (kwestionariusze niepe艂ne).
10. Analiza materia艂u empirycznego.
11. Testowanie hipotez (uog贸lnienie) i wynik贸w bada艅.
12. Raport- opracowanie, kt贸re zawsze ko艅czy si臋 propozycj膮 nowych bada艅.
Metodologia 08.11.2010.
Temat: Obiektywno艣膰 poznania w naukach spo艂ecznych.
Max Weber- urodzony w 1864 roku, zmar艂 w 1920, niemiecki pracownik, ekonomista, historyk gospodarczy, socjolog.
Warunek obiektywizmu- wolno艣膰 wyboru problematyki badawczej.
Zasady- wyra藕ne oddzielenie s膮d贸w eksperckich od s膮d贸w indywidualnych, osobistych.
Nauki spo艂eczne powinny by膰 wolne od warto艣ciowania (co bardziej nie uwa偶ni analitycy Webera, stwierdzili, 偶e powinny by膰 one wolne od warto艣ci).
呕eby warto艣ciowanie oparte by艂o na precyzyjnie podanych kryteriach.
Same w sobie, maj膮 walor warto艣ciuj膮cy: r贸wnowaga spo艂eczna, hierarchia spo艂eczne.
Kwestia j臋zyka w znaczeniu formy wypowiedzi w naukach spo艂ecznych.
Wymaga si臋 spokoju, nieu偶ywania poj臋膰 o du偶ym 艂adunku emocjonalnym.
Zwracanie opinii(recenzji) w wypowiedzi naukowej, co umo偶liwi艂o lepsze jej zrozumienie, a tak偶e bardziej precyzyjne typowo deskryptywne ukazanie.
Celem ka偶dej nauki jest teoria a nie opis, kt贸ry jest skutkiem ubocznym, a nie skutkiem g艂贸wnym
Domaganie si臋 od uczonych odwieszenia warto艣ci, warto艣ciowania i emocji oznacza艂oby zgod臋 na pozbawienie spo艂ecznego zaanga偶owania w nauk臋.
Obiektywno艣膰 poznania w naukach spo艂ecznych wi膮偶e si臋 z nierozerwalnym przyj臋ciem adekwatnej koncepcji prawnej (klasyczna, arystotelesowska). Postulat ten wi膮偶e si臋 z odrzuceniem takich koncepcji jak np. arytmetyczna prawda.
Dob贸r pr贸by.
Klasyfikacja- Nowak.
Eksperyment.
1