Zagadnienia zaliczeniowe z przedmiotu SOCJOLOGIA WYCHOWANIA
Istota procesu wychowania i jego elementy składowe.
Wychowanie to ogół wpływów na jednostki i grupy, sprzyjających ich rozwojowi i wykorzystywaniu posiadanych przez nich możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami zbiorowości społecznej.
Przedmiot socjologii - wychowanie
Socjologia wychowania jest działem socjologii zajmującym się wychowaniem jako procesem społecznym. Przedmiotem jej badań są:
zjawiska i procesy składające się na proces wychowania,
podmioty procesu wychowania oraz zmiany i przekształcenia w nich zachodzące,
zjawiska i procesy zachodzące w tych podmiotach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie,
relacje wychowawcy - wychowankowie,
patologie procesu wychowania.
Elementy procesu wychowania
globalizacja (świat, problemy globalne, wojny, zagrożenie środowiska, polityczny podział świata na centrum i peryferie),
etatyzacja (państwo, jego suwerenność, ustrój polityczny, miejsce na świecie, sojusze i układy polityczne),
nacjonalizacja (naród, jego tradycja, swoistość kulturowa, istota więzi narodowej i odrębności),
kolektywizacja (uspołecznienie wtórne, klasy społeczne, więź i interes klasowy, odrębność etosu (obyczaje, normy, wartości, wzory postępowania składające się na styl życia i charakter danej grupy ludzi, określające jej odrębność) klasowego, kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii),
polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja (organizacje i instytucje, wychowanie do ukształtowanego podziału pracy, kształtowanie zachowań racjonalnych, kształcenie do pracy i zawodu),
socjalizacja, uspołecznienie pierwotne (oddziaływanie grup pierwotnych i rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej, socjalizacja to także proces wrastania w zastane normy),
inkulturacja i personalizacja (proces wrastania w kulturę w wyniku przekazywania kultury, systemów kulturowych, religijnych, jest to proces autonomicznych wyborów wartości),
wychowanie i jurydyfikacja (proces wdrażania do realizowania ról społecznych oraz kształtowanie pewnej świadomości prawnej),
kształcenie i humanizacja (kształtowanie wiedzy i jej przekazywanie, wpajanie zasad współżycia w grupach społecznych),
hominizacja (to proces przekazywania wiedzy na temat organizmu ludzkiego, życia higienicznego, wzorców zaspokajania potrzeb pierwotnych, zachowań zdrowotnych).
Wszystkie te procesy stanowią łącznie szeroko rozumiane wychowanie. O harmonii można mówić wtedy, gdy procesy te wzajemnie uzupełniają się a nie znoszą. Rezultatem wzajemnie zharmonizowanych oddziaływań będzie w pełni rozwinięta jednostka, potrafiąca świadomie zmieniać siebie i otaczający ją świat. Ten regularny dziesięciościan, złożony z wpływów wszystkich składowych procesów wychowawczych, jest narażony na rozmaite zakłócenia: może być to zarówno nadmiar, jak i niedomiar wpływów określonego procesu składowego wychowania, czyli różnego rodzaju patologie.
Początki socjologii wychowania i jej przedstawiciele.
Początki socjologii wychowania sięgają starożytności. Socjologia wychowania rozwinęła się na przełomie XIX i XX w. Przełomowym momentem dla jej rozwoju stało się utworzenie w 1779 r. pierwszej katedry pedagogiki na Uniwersytecie w Halle przez Ernsta Christiana Trappa oraz rozwój socjologii naukowej we Francji i w Anglii.
Socjologia wychowania opiera się na założeniu:
o zależności procesu wychowania od warunków społecznych
oraz na założeniu, że rzeczywistość społeczna jest odmienna od rzeczywistości przyrodniczej.
Podstawy nauki o wychowaniu (nauki badającej rzeczywistość wychowawczą0 stworzył Emile Drukheim (1858 - 1917). Analizował on wychowanie jako fakt społeczny, jako uspołecznianie młodych pokoleń. Zakładał on, że ludzie dorośli oddziałują na młodzież w celu jej uformowania na miarę własnych wyobrażeń i oczekiwań.
John Dewey (1859 - 1952) wychowanie traktował jako funkcje życia społecznego, jako proces społecznego przekazywania jednostkom dorobku ludzkości, jako proces utrzymywania ciągłości życia społecznego. Proces ten wg Dewey'a ma zarówno charakter naturalny (niesystematyczny), jak i świadomy i planowy (systematyczny).
Florian Znaniecki (1882 - 1958) przyjął i rozwijał założenie, że człowiek jest zarówno czynnym podmiotem, jak i wytworem życia społecznego. Uważał on, że zagadnienia wychowawcze można rozwijać wykorzystując wiedzę o społecznych uwarunkowaniach człowieka, a zadania wychowawcze polegają na przygotowaniu jednostek do pełnienia roli członków określonej grupy społecznej.
Jan Sebastian Bystroń (1892 - 1964) natomiast analizował wychowanie na terenie szkoły. Zwracał uwagę, że szkoła jest instytucją osadzona w określonych warunkach społecznych, jak i na to, że szkoła powinna być instytucja świadomie wychowującą jednostki uspołecznione tzn. przejawiające inicjatywę i umiejące współżyć z innymi jednostkami.
Józef Chałasiński (1904 - 1979) podkreślał, że wychowanie pełni funkcję, bez której społeczeństwo nie mogłoby istnieć, ani też rozwijać się. Wychowanie ujmował jako proces przystosowania istoty ludzkiej do wymagań zbiorowości. Podkreślał także, że wychowanie odbywa się za pośrednictwem grup społecznych i polega na asymilowaniu ich kultury.
Rodzaje zakłóceń (patologii) w procesach wychowania.
Patologie wychowania
przerost globalizacji - może prowadzić do kosmopolityzmu, wyolbrzymiania problemów ludzkich w wymiarze światowym; takie oddziaływania prowadzić mogą do przesłania trudnych problemów własnego państwa i marginalizacji problemów lokalnych,
nadużywanie etatyzacji - prowadzić może do kształtowania kultu państwa i jego instytucji; w skrajnej postaci etatyzacja wychowanie w tresurę, a życie zbiorowości zamyka się w granicach instytucji totalnych; wynikiem nadmiaru etatyzacji jest ujednolicenie rytmu życia i uniformizacja treści przeżyć,
przerost nacjonalizacji - to przerost idei wyrażających się w traktowaniu narodu jako wartości naczelnej; prowadzić może do kształtowania postaw nacjonalizmu i nazizmu, czyli przekonań o wyższości jednego wybranego narodu nad innymi czy jednej rasy nad inna,
patologia nadmiaru wychowania klasowego - ten rodzaj patologii doprowadza do przyjęcia przekonania, bez racjonalnego uzasadnienia, o prawie dominacji jednej klasy nad drugą czy nawet dyktatury; może ona wyrazić się także w gotowości do wyrzeczenia się obrony interesów własnego państwa czy wybranej grupy społecznej na rzecz interesów klasy i partii,
przerost wychowania dla instytucji - takie oddziaływania prowadza do syndromu osobowości autorytarnej, łączącej tendencję do dominacji z tendencjami do uległości, a więc prowadzi do „rozłamania” osobowości; jednostka o osobowości autorytarnej może przyjmować postawę dominacji w grupach pierwotnych (rodzina, sąsiedzi) i pełnego poddania hierarchii w organizacji,
nadmierne wyeksponowanie siły socjalizacji w grupach pierwotnych - prowadzi do ograniczenia oddziaływania szerokiego otoczenia społecznego, w tym grup rówieśniczych,
przesadna koncentracja na wielkich ideach i wartościach ogólnospołecznych - prowadzić może do oderwania człowieka od realiów życia własnego i bliźnich, do koncentracji na własnych przeżyciach, na swoim własnym wnętrzu, życia w obłokach,
patologia nadmiaru wychowania w rolach obywatelskich i normach prawnych - kształtuje sztywne, skostniałe osobowości o postawach legalistycznych,
przywiązanie zbyt dużego znaczenia procesom humanizacji i kształcenia - prowadzi do postaw akademizmu (wiedza dla wiedzy), nieprzydatności wiedzy i umiejętności, poczucia wyższości erudycyjnej nad innymi, konserwatyzmu poznawczego i przekonania, że wszystkie problemy już poznano i opisano w wielkich dziełach,
nadmierna hominizacja - może rodzić postawy niezdrowego naturyzmu, ekologizmu (wystrzeganie się osiągnięć współczesności), przesadne koncentrowanie się na własnym organizmie.
Szkoła jako instytucja wychowawcza i jej wychowawcze funkcje.
Szkoła jako ważna instytucja wychowawcza a ukształtowała się w warunkach społeczeństwa przemysłowego, czyli w XIX wieku. W europejskich społeczeństwach przed przemysłowych nauczanie było domeną duchowieństwa i odbywało się w domach bądź w szkołach zakonnych. Głównym przedmiotem w szkołach była nauka łaciny. Wiedzę i umiejętności praktyczne osiągano głównie poprzez obserwację i naśladownictwo. Nauka zawodu odbywała się poprzez włączanie od najmłodszych lat w prace domowe lub poza rodziną poprzez terminowanie u majstrów. W XIX wieku zaszły zasadnicze zmiany:
Jednostkami produkcyjnymi stały się wyspecjalizowane przedsiębiorstwa, a produkcja przemysłowa w coraz większym stopniu zastępowała rękodzieło. Proces ten wymuszał zmiany sposobów kształcenia.
Rosło także zapotrzebowanie na pracowników aparatu administracyjnego państwa.
Zmiany te powodowały powstawanie wielu różnych szkół, jak i komisji egzaminacyjnych sprawdzających kwalifikacje, jak i przydatność do pracy w urzędach. U podstaw więc nowoczesnych systemów edukacyjnych leży rosnące zapotrzebowanie na coraz wyżej wykwalifikowane kadry dla produkcji, zarządzania i administracji. We współczesnym społeczeństwie, w związku z upowszechnieniem kształcenia, zmieniło się kryterium analfabetyzmu. Dawniej analfabetyzm oznaczał brak znajomości alfabetu, a więc umiejętności czytania i pisania. Obecnie funkcjonuje pojęcie „analfabetyzmu funkcjonalnego”, czyli brak umiejętności czytania ze zrozumieniem i też umiejętności korzystania z przekazywanych informacji za pośrednictwem pisma.
Funkcje wychowawcze szkoły
szkoła uzupełnia role rodziny w procesie przygotowania jednostki do realizacji zróżnicowanych ról w szerszych zbiorowościach; możliwości realizacji tej funkcji poprzez szkołę tkwią w tym, że system edukacji opiera się na specjalistach, natomiast rodzina we współczesnym społeczeństwie nie jest w stanie sama realizować wyspecjalizowanego kształcenia,
szkoły przygotowują jednostki do funkcjonowania w grupach rówieśniczych i w społeczeństwie,
system edukacyjny podnosi ogólny poziom inteligencji i wykształcenia społeczeństwa, a w konsekwencji przyczynia się do wprowadzenia innowacji kulturowych,
system edukacji w istotny sposób oddziaływuje na problemy społeczne społeczeństwa np. kształtuje właściwe postawy wobec ludzi starych i niepełnosprawnych, osób należących do innej rasy czy wyznawców innej religii, oddziałuje na sytuację na rynku pracy itp.
Rodzina jako instytucja wychowawcza (funkcje rodziny, zasady socjalizacji).
Podstawowe funkcje rodziny:
utrzymywanie ciągłości biologicznej społeczeństwa (prokreacja) w tym także postaw dotyczących zakładania rodziny, nawyków pielęgnacji, potrzeb (np. wiedzy, rozumienia),
przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego szerszych grup poprzez przekazywanie języka, obyczajów, wzorów zachowania,
nadawanie pozycji społecznej swoim dzieciom w wyniku przekazywania dziedzictwa kulturowego oraz kształtowania potrzeb i postaw,
zaspokajanie potrzeb emocjonalnych w tym potrzeby bezpieczeństwa społecznego, przynależności i miłości, uznania,
sprawowanie kontroli nad zachowaniami swoich członków poprzez stosowanie sankcji i kształtowanie norm i wartości.
Zasady socjalizacji:
znaczenie socjalizacji pierwotnej jest większe niż pozostałych procesów edukacyjnych - socjalizacja pierwotna kształtuje wizje samego siebie, uczy grania ról społecznych, kształtuje skłonności emocjonalne, system symboli kulturowych (język, wartości, przekonania, normy),
interakcja z osobami ważnymi - takimi, z którymi jednostka nawiązuje kontakt emocjonalny; ma znacznie większy wpływ na człowieka aniżeli kontakty z pozostałymi ludźmi,
interakcje w grupach pierwotnych - są znacznie ważniejsze w procesie kształtowania osobowości, niż w grupach wtórnych (pierwotne to takie, w których dominują bliskie, bezpośrednie i intymne styczności),
długotrwałe związki - maja znacznie większy wpływ na osobowość, niż kontakty krótkie i przypadkowe.
Zasady polityki oświatowej.
Polityka oświatowa jest działem polityki społecznej, który zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia przygotowania do życia, zawodu i aktywnego uczestnictwa w kulturze. To działalność władz państwowych i samorządowych w dziedzinie oświaty, mająca na celu podniesienie efektywności systemu edukacji, poprawy jej jakości, tworzenie programu rozwoju oświaty oraz zwiększenie zasięgu kształcenia i wychowania.
Zasady polityki oświatowej:
powszechności kształcenia,
drożności systemu,
ustawiczności kształcenia,
jednolitości i różnicowania systemów szkolnych,
szerokiego profilu kształcenia,
wielostronnego rozwoju intelektualnego, psychicznego, społeczno-zawodowego i fizycznego ucznia,
wychowania przez prace i do pracy,
szerokiego frontu kształcenia i reformatorskich poczynań,
państwowości, samorządności i uspołecznienia,
naukowości i ekonomiczności.
Podstawowe priorytety w dziedzinie edukacji w Unii Europejskiej.
Równość szans edukacyjnych w odniesieniu do:
dzieci innej narodowości, wyznań, dzieci imigrantów,
uczniów niepełnosprawnych umysłowo i fizycznie,
płci,
ochrony zdrowia i życia uczniów.
Podnoszenie jakości kształcenia przez:
reformę programów,
eliminowanie encyklopedyzmu,
wykorzystanie najnowszych osiągnięć nauki i techniki,
reformę systemów orientacji i poradnictwa zawodowego.
Nowoczesny system kształcenia nauczycieli opierający się na:
wykształceniu akademickim,
twórczej i innowacyjnej postawie,
podnoszeniu i weryfikacji wiedzy oraz doskonaleniu umiejętności nauczyciela w procesie kształcenia ustawicznego.
Wychowanie Europejczyka w zakresie:
wychowania dla polityki i demokracji,
nauki języków obcych,
tolerancji,
budowy europejskiej sieci informatycznej,
wymiany młodzieży.
Podmioty polityki edukacyjnej w UE.
Działalność UE w zakresie edukacji wiąże się z ogólnoświatowymi kierunkami edukacyjnymi, wyznaczanymi przez międzynarodowe organizacje oświatowe, z którymi Unia ściśle współpracuje tj. Rade Europy, OECD, UNESCO. Rada Europy została powołana w 1949 r. Celem Rady Europy w sferze polityki oświatowej, jak też i Unii Europejskiej, jest opracowanie wspólnej koncepcji edukacyjnej, z zastrzeżeniem odrębności i specyfiki poszczególnych systemów edukacyjnych krajów członkowskich. Podstawy prawne podejmowanych inicjatyw zapewnia Europejska konwencja kulturalna, którą Polska podpisała w 1987 r. Rada Europy mocno podkreśla zachowanie różnorodności i specyfiki systemów edukacyjnych. Unia zakłada także harmonizację systemów edukacyjnych.
Problemami edukacyjnymi w Radzie Europy zajmuje się Rada Współpracy Kulturalnej (CDCC), która prowadzi działalność badawczą m.in. w zakresie:
modelu kształcenia ucznia i nauczyciela,
analizy celów i treści kształcenia, zwłaszcza nauczania początkowego,
demokratyzacji życia w Europie, promocji praw człowieka,
multimedialnych kursów językowych,
edukacji na odległość,
stworzenie europejskiej sieci programów kształcenia dorosłych.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) powstała w 1961 r. Obecnie należą do niej 23 kraje, w tym wszystkie kraje UE. Polska została przyjęta do OECD w 1996 r. problematyka edukacji w OECD zajmują się: Komitet Edukacyjny i Centrum Badań i Innowacji Oświatowych. OECD zajmuje się:
opracowywaniem raportów w sprawie proponowanych strategii edukacji,
oceną i ekspertyzą systemów oświatowych na zlecenie zainteresowanych krajów,
planowaniem rozwoju oświaty zgodnie z tendencjami rozwoju gospodarczego.
UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wykształcenia, Nauki i Kultury. Powstała w 1946 r., a od 1969 r. włączono ją do Międzynarodowego Biura Oświaty (UNESCO-BIE) z siedzibą w Genewie.
UNESCO zajmuje się:
organizowaniem sesji oświatowych z udziałem ministrów oświaty krajów członkowskich,
opracowywaniem rekomendacji administracyjnych i pedagogicznych dotyczących:
planowania i zarządzania oświatą,
organizacji placówek wszystkich szczebli,
organizacji inspekcji szkolnej,
poradnictwa zawodowego,
finansowania oświaty,
konstytuowania programów nauczania,
doskonalenia dydaktyki poszczególnych przedmiotów,
badań oświatowych.
Elementy różniące systemy oświatowe w UE.
Elementy różniące poszczególne systemy oświatowe w krajach UE
czas trwania obowiązku szkolnego,
wiek rozpoczęcia szkoły obowiązkowej oraz czas jej trwania na poszczególnych szczeblach,
wiek rozpoczęcia studiów,
podstawa wykształcenia wymagana przed rozpoczęciem studiów.
System scentralizowany - charakteryzuje się (w większości przypadków):
centralnym finansowaniem szkół i ustalaniem programów kształcenia na tym samym szczeblu,
nie obejmuje jednak bieżącego zarządzania szkołami, z wyjątkiem kontroli i oceny przeprowadzanej przez inspektorów,
występuje w Grecji, Francji i Irlandii.
System scentralizowany-zregionalizowany to taki, w którym:
władze regionalne działające z upoważnienia władz centralnych realizują ustawy i inne akty prawne władz centralnych,
regionalizacja polega także na tym, ze niektóre decyzje w zakresie zarządzania szkołami są podejmowane przez władze regionalne,
występuje on w większości krajów UE,
system polski ma cechy systemu scentralizowanego, z tym że szczebel lokalny dofinansowuje wydatki; podobnie jest z utrzymywaniem budynków.
System całkowicie zdecentralizowany to taki, w którym:
wszystkie aspekty zarządzania należą do kompetencji władzy lokalnej lub szkolnej,
w żadnym kraju UE nie ma takiego stopnia decentralizacji.
System szkolny w Polsce i w krajach UE (przejawy standaryzacji).
System polski na cechy scentralizowanego-zregionalizowanego i zdecentralizowanego, gdyż finansowanie jest scentralizowane, z tym, że szczebel lokalny dofinansowuje wydatki. Podobnie jest z utrzymaniem budynków. Struktura i funkcjonowanie edukacji w krajach UE są uzależnione od czynników zewnętrznych i wewnętrznych. W wyniku procesów politycznych, społecznych, historycznych i ekonomicznych, zarówno państwa UE, jak i kraje Europy Środkowo-Wschodniej wypracowały różne rozwiązania strukturalne, organizacyjne i dydaktyczno-wychowawcze.
Przejawy standaryzacji:
duża zbieżność przepisów regulujących organizację systemu szkolnego, wydawanie dyplomów, kształcenie nauczycieli,
publiczne finansowanie i administrowanie oświaty,
ewoluowanie systemów szkolnych na poziomie podstawowym w kierunku modelu
6-3-3, z powszechnym kształceniem ogólnym na poziomie szkoły średniej,
tendencja do upowszechniania programów nauczania spełniających standardy ogólnoświatowe, zawierające takie same zestawy przedmiotów, realizowanych w porównywalnym wymiarze godzin.
Argumenty za standaryzacją i przeciw standaryzacji systemów edukacyjnych.
Argumenty przemawiające za standaryzacją.
Standaryzacja:
zapobiega łamania prawa i arbitralnym decyzjom rządowym,
zwiększa mobilność społeczeństwa,
stwarza równe prawa i możliwości uczącym się,
ustanawianie standardów podnosi jakość kształcenia,
ułatwia, a nawet wymusza, podejmowanie racjonalnych decyzji,
sprzyja racjonalizacji wydatków i obniża koszty,
czyni kształcenie kompatybilnym w wymiarze międzynarodowym,
Argumenty przeciw standaryzacji.
Standaryzacja:
umacnia kulturowy imperializm i hegemonizm modelu „zachodniego”,
prowadzi do homogenizacji kulturowej,
rodzi niebezpieczeństwo nauczania jednostronnych rozwiązań,
redukuje autonomię w sferze edukacji (brak możliwości wyboru),
przyczynia się do drenażu mózgów (zwłaszcza w krajach mniej rozwiniętych),
pogłębia nierówności społeczne w krajach biedniejszych,
w jej wyniku edukacja staje się towarem.
Cechy nowej polityki edukacyjnej.
Cechy nowej polityki edukacyjnej:
zmiana podejścia do celów polityki oświatowej (efektywność),
nowe ulokowanie potrzeb edukacyjnych wśród wielu innych zróżnicowanych potrzeb społecznych,
ograniczoność zasobów, które mogą być przeznaczone na oświatę,
nastawienie się w polityce edukacyjnej na współpracę różnych podmiotów: państwowych, prywatnych, wyznaniowych, wydawców,
świadome wiązanie polityki edukacyjnej z szerszym procesem politycznym,
przyjęcie założenia, że możliwe jest kształtowanie racjonalnych zachowań podmiotów działających w sektorze oświaty, a więc nauczycieli, rodziców i uczniów,
ostatecznie można stwierdzić, że politykę edukacyjną w społeczeństwie demokratycznym charakteryzuje odejście od często stosowanego pojęcia „docelowego modelu” polityki edukacyjnej i systemu edukacyjnego.
Korzyści międzykulturowej edukacji akademickiej.
Korzyści wynikające z uczestnictwa w grupach międzykulturowych (międzynarodowych)
możliwość poznania oryginalnych, niekonwencjonalnych sposobów rozwiązywania problemów,
dodatkowa motywacja do nauki rodząca się na gruncie twórczej rywalizacji,
konieczność używania języka obcego w naturalnych sytuacjach (nauka języka praktycznego),
poznawanie ludzi i kultury różnych krajów (nawiązywanie trwałych kontaktów, przełamywanie stereotypów i uprzedzeń, nauka tolerancji, panowania nad emocjami).
Infrastruktura społeczna i jej funkcje.
Infrastruktura społeczna - wyraz infrastruktura pochodzi z łaciny i oznacza pod budowę. Infrastruktura dzieli się na społeczną i ekonomiczną. Społeczna to ta, która wiąże się z instytucjami świadczącymi usługi. Infrastruktura społeczna - urządzenia i instytucje świadczące usługi jednostkowe w sposób zorganizowany w zakresie oświaty i wychowania, upowszechnienia kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury fizycznej i turystyki, decyduje ona o możliwościach zaspokajania potrzeb przez mieszkańców danego regionu.
Rozpatrując rolę usług świadczonych przez urządzenia i instytucje infrastruktury społecznej wyróżnia się jej funkcje humanistyczne (społeczne, konsumpcyjne, kulturowe) i ekonomiczne (gospodarcze, produkcyjne). Rozgraniczenie tych dwóch zespołów funkcji nie jest jednak zbyt wyraźne. Oba te rodzaje funkcji realizują się pośrednio przez człowieka, w procesie konsumpcji usług świadczonych przez innego człowieka. Ponieważ ich efekt jest niematerialny, nazywane są one usługami społecznymi.
Infrastruktura społeczna to urządzenia i instytucje świadczące usługi w zakresie:
oświaty i wychowania,
kultury i sztuki,
ochrony zdrowia i opieki społecznej,
kultury fizycznej, turystyki i wypoczynku.
Funkcje infrastruktury społecznej:
Funkcje humanistyczne - infrastruktura społeczna przejawia się tu w zaspokajaniu potrzeb, ale także w kształtowaniu i upowszechnianiu nowych potrzeb, wytwarzania określonego systemu wartości, motywacji i zachowań jednostki.
Funkcje ekonomiczne - infrastruktura wyraża się tu we wpływie jaki wywierają usługi społeczne na zachowanie człowieka w pracy, prowadzące np. do wzrostu jej wydajności, innowacyjności pracowników itp.
Funkcje niwelacyjne - to niwelowanie przez niektóre usługi negatywnych zjawisk będących wynikiem rozwoju gospodarczego, np. degradacji pracownika na rynku pracy przeciwdziała wykształcenie, kompensowaniu ujemnych skutków szybkiego tempa życia sprzyja wypoczynek i kultura, chorobom cywilizacyjnym i zawodowym przeciwdziała ochrona zdrowia itp.
Funkcje społeczne infrastruktury społecznej.
Funkcje infrastruktury społecznej:
Funkcje humanistyczne - infrastruktura społeczna przejawia się tu w zaspokajaniu potrzeb, ale także w kształtowaniu i upowszechnianiu nowych potrzeb, wytwarzania określonego systemu wartości, motywacji i zachowań jednostki.
Funkcje ekonomiczne - infrastruktura wyraża się tu we wpływie jaki wywierają usługi społeczne na zachowanie człowieka w pracy, prowadzące np. do wzrostu jej wydajności, innowacyjności pracowników itp.
Funkcje niwelacyjne - to niwelowanie przez niektóre usługi negatywnych zjawisk będących wynikiem rozwoju gospodarczego, np. degradacji pracownika na rynku pracy przeciwdziała wykształcenie, kompensowaniu ujemnych skutków szybkiego tempa życia sprzyja wypoczynek i kultura, chorobom cywilizacyjnym i zawodowym przeciwdziała ochrona zdrowia itp.
Mierniki infrastruktury społecznej.
Mierniki mające zastosowanie przy analizowaniu infrastruktury społecznej
mierniki charakteryzujące stopień wyposażenia danego obszaru w instalacje i urządzenia warunkujące proces wytwarzania usług społecznych (liczba uczniów przypadających na jedną szkołę),
mierniki służące ocenie infrastruktury oraz zaspokajania potrzeb (liczba uczniów przypadająca na jeden oddział szkolny),
mierniki informujące o efektach działania infrastruktury społecznej (poziom zdawalności na studia, poziom wykształcenia ludności, systemy wartości).
Zasady przestrzennego rozmieszczenia infrastruktury społecznej.
Zasady przestrzennego rozmieszczania infrastruktury społecznej
Zasada wyrównywania różnic - oznacza koncentrację środków na obszarach mało wyposażonych w infrastrukturę społeczną. Jej przyjęcie prowadzi do rozwoju infrastruktury społecznej proporcjonalnego do rozmieszczenia ludności.
Zasada rozwoju proporcjonalnego do rozwoju gospodarki - uwzględnia przede wszystkim potrzeby obszarów gospodarczo szybciej się rozwijających.
Strategie podmiotów infrastruktury społecznej.
Przez strategie rozumie się sposób w jaki podmiot zamierza realizować swoja misję. Składa się na nią określenie celów i zadań w długim okresie czasu oraz przygotowanie środków dla ich realizacji. Budowa strategii ma sprzyjać kształtowaniu silnej pozycji podmiotów poprzez wykorzystanie pojawiających się przed nimi szans i możliwości. Lata dziewięćdziesiąte w Polsce to okres, w którym podmioty sfery usług społecznych zaczynają budować własną strategię działania. Jest to początkowo strategia również, jak w okresie poprzednim obejmująca zachowania przystosowawcze, ale powstające już na gruncie oceny przez podmioty sfery usług społecznych warunków, w jakich przyszło im działać. Są to więc cechy strategii emancypacyjnej. Charakteryzuje się ona tym, że podmioty uwolnione z wielu ograniczeń same budują wizję swego działania w dłuższym okresie czasu. Kształtująca się nowa strategia podmiotów sfery usług społecznych musi uwzględniać przede wszystkim reguły gospodarki rynkowej. Budowa strategii musi więc uwzględniać odpowiedzi na tak ważne pytania, jak:
czy obecna strategia w dostatecznym stopniu zapewnia konkurencyjność świadczonych usług,
czy obecna strategia w dostatecznym stopniu wykorzystuje możliwości producenta usług,
czy obecna strategia wystarczająco uwzględnia otoczenie zewnętrzne,
czy obecna strategia jest już nieuzasadniona.
Zmieniająca się rzeczywistość stwarza warunki, a zarazem wymaga zasadniczej zmiany strategii podmiotów sfery usług społecznych. Do szczególnie istotnych zmian należy zaliczyć: zmiany własnościowe, przejmowanie placówek publicznych świadczących usługi społeczne przez samorządy terytorialne, kształtujące się nowe zasady odpłatności w sferze usług społecznych. Tworzenie nowych strategii w sferze usług społecznych napotka zapewne na te same bariery, z którymi spotykają się dyrektorzy przekształconych przedsiębiorstw przemysłowych, a więc barierę dostępu do kapitału, przestarzałe wyposażenie placówek, a także opór wobec zmian ze strony pracowników sfery usług społecznych i związków zawodowych. W sferze usług społecznych pojawi się też szczególna bariera. Otóż ze względu na wagę potrzeb zaspokajanych przez tę sferę niemożliwa okaże się rezygnacja ze świadczenia usług nie przynoszących nadwyżki finansowej czy też rezygnacja ze świadczenia usług w sytuacji gdy uzyskanie zapłaty za usługę będzie wysoce problematyczne. Pamiętać jednak należy, że w warunkach gospodarki rynkowej jedyną szansą dla podmiotów sfery usług społecznych jest konstruowanie i wdrażanie wartościowych strategii. A wartościowa strategia to strategia odważna, burząca zastane układy, wysuwająca zdecydowanie na plan pierwszy problemy otoczenia (kosztem szczegółowego rozpatrywania problemów własnych), skupiająca się na kluczowych czynnikach rozwoju, mająca charakter ciągle postępującego procesu. Dla każdego podmiotu źródłem wszelkich korzyści jest otoczenie. W realiach dzisiejszych otoczenie staje się coraz bardziej złożone, trudniejsze do rozpoznania. Działania reformatorskie w sferze usług społecznych w Polsce oraz strategie podmiotów świadczących usługi, choć wymuszone zostały złą i stale pogarszającą się sytuacją finansową tej sfery uwzględniać muszą całą złożoność uwarunkowań, a przede wszystkim otoczenie, bowiem sukces placówki kulturalnej, szkoły czy szpitala, podobnie jak przedsiębiorstwa przemysłowego, w zdecydowanym stopniu staje się rezultatem właściwych relacji z szeroko rozumianym otoczeniem.
Wyróżniamy następujące rodzaje strategii:
Strategia manipulacyjna instytucji nadrzędnych - wymusza ona reakcje przystosowawcze. Występowała w warunkach systemu nakazowo-rozdzielczego. Podmioty infrastruktury społecznej miały niewielki wpływ na strategię swojego działania.
Strategia przetrwania - ograniczone środki budżetowe w okresie transformacji zmusiły podmioty sfery usług społecznych do podejmowania różnych działań oszczędnościowych.
Strategia emancypacyjna - okres transformacji to także początek reform w sferze infrastruktury społecznej.
Istota i rodzaje placówek socjalizacyjnych.
Placówki socjalizacyjne zapewniają dzieciom całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokajają ich podstawowe potrzeby. Większość tego typu placówek to domy dziecka. Prowadzone są tu zajęcia: socjalizacyjne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne. Podejmowane są działania w celu powrotu dziecka do rodziny lub umieszczenia w rodzinnej opiece zastępczej. Opieka nad dzieckiem jest tylko jednym z elementów pracy w placówkach socjalizacyjnych. Znaczące w pracy z dzieckiem jest wychowanie i edukacja, za te ściśle przenikające się sfery, za przygotowanie do dorosłości, odpowiadają wychowawcy. Zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej. Placówka zobowiązana jest do:
tworzenia dzieciom warunków fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju,
poszanowania podmiotowości dziecka, wysłuchiwania jego zdania i w miarę możliwości uwzględniania jego wniosków we wszelkich dotyczących go sprawach oraz informowaniu dziecka o podejmowanych wobec niego działaniach,
zapewnienia poczucia bezpieczeństwa,
dbałości o poszanowanie i podtrzymanie związków interpersonalnych,
uczenia nawiązywania więzi uczuciowych oraz związków interpersonalnych,
uczenia poszanowania tradycji, ciągłości kulturowej,
uczenia planowania i organizowania codziennych zajęć stosownie do wieku dziecka,
uczenia organizowania czasu wolnego, w tym uczestniczenia w zajęciach kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych,
kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań prozdrowotnych,
przygotowania dzieci do podejmowania odpowiedzialności za własne postępowanie oraz uczenia samodzielności w życiu,
wyrównywania deficytów rozwojowych dzieci,
uzgadniania istotnych decyzji dotyczących dziecka z jego rodzicami lub opiekunami.
Po opuszczeniu placówki jej wychowankowie mają prawo do korzystania przez 3 lata z porad specjalistów pracujących w placówce. Należą do tych placówek: świetlice środowiskowe, rodzinne domy dziecka, placówki interwencyjne, domy dziecka i ochronki.
Funkcje i zadania placówek socjalizacyjnych.
Funkcje placówek socjalizacyjnych:
zewnętrzna - to usługowa rola placówki wobec społecznych potrzeb w zakresie opieki nad dzieckiem,
wewnętrzna - to usługowa rola placówek wobec dzieci pozostających pod jej opieką; ma ona charakter opieki całodobowej i całkowitej; placówka socjalizacyjna przyjmuje w całości zadania rodzicielskie tj.: opiekę, wychowanie i przygotowanie do życia w społeczeństwie.
Zadania placówek socjalizacyjnych (Dz. U. nr 80, poz. 900 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych z 1 września 2000 r.)
tworzenie dzieciom warunków fizyczno-psychicznych i rozwoju poznawczego oraz sprzyjanie postawie innowacyjnej,
poszanowanie podmiotowości dziecka,
zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa,
dbałość o podtrzymywanie i poszanowanie związków emocjonalnych dziecka z rodzicami, rodzeństwem i innymi osobami z otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego,
uczenie nawiązywania więzi uczuciowych i związków interpersonalnych,
uczenia poszanowania tradycji i kultury,
uczenie planowania i organizowania codziennych zadań,
uczenie organizowania czasu wolnego i uczestnictwa w zajęciach kulturowych, rekreacyjnych i sportowych,
kształtowanie u dzieci zachowań i nawyków prozdrowotnych,
przygotowanie do podejmowania odpowiedzialności za własne postępowanie i uczenie samodzielności w życiu,
wyrównywanie deficytów rozwojowych u dzieci,
uzgadnianie istotnych decyzji dotyczących dziecka z jego rodzicami lub opiekunami.
Problemy placówek socjalizacyjnych.
Problemy placówek socjalizacyjnych:
wysokie wskaźniki opieki instytucjonalnej,
rozmieszczenie nieadekwatne do potrzeb,
zły stan techniczny budynków,
brak specjalistów i nieodpowiednie przygotowanie kadry,
niepewność pracowników odnośnie statusu zawodowego,
brak środków na realizacje zmian (remonty, etaty),
niestabilność i niejasność przepisów,
brak odpowiedniej współpracy placówek z otoczeniem,
zbyt małe możliwości proceduralne uczestnictwa dzieci w sprawach ich dotyczących.
Kierunki reformowania domów dziecka.
Kierunki reformowania domów dziecka:
federacje grup wychowawczych typu rodzinnego (dzieci różnej płci i w różnym wieku) działające we wspólnym obiekcie i pod wspólnym kierownictwem;
samodzielne grupy wychowawcze rozproszone terenowo (w różnych obiektach czy w różnych mieszkaniach), lecz ze wspólnym centrum administracyjno-usługowym;
samodzielne grupy wychowawcze w osobnych obiektach i stanowiących odrębne jednostki organizacyjne;
domy rodzinne typu tzw. gniazd sierocych (obecnie ich odpowiednikiem są rodzinne domy dziecka);
zgrupowania domów rodzinnych (znane pod postacią wiosek dziecięcych).