Biomedyczne podstawy rozwoju

PROGRAM WYKŁADÓW

1. Człowiek jako istota biologiczna

2. Początek życia; rozwój prenatalny; czynniki rozwoju

3. Rozwój fizyczny i motoryczny

4. Norma w rozwoju; periodyzacja rozwoju

5. Wiek rozwojowy i jego ocena

6. Wpływ czynników środowiska na przebieg rozwoju

7. Trend sekularny w rozwoju

8. Teorie rozwoju

9. Rozwój osobowości

10. Zaburzenia i choroby wieku rozwojowego

WYKŁAD 1

Człowiek jako istota biologiczna

1. Składniki budulcowe organizmu

2. Skład ciała i jego zmiany z wiekiem

3. Poziomy organizacji materii ożywionej

4. Organizmalizm

5. Miejsce człowieka w świecie zwierząt

6. Koncepcje człowieka

7. Potrzeby człowieka

Aminokwasy

• białkowe (20): taki sam „szkielet” cząsteczki, różne podstawniki przy węglu alfa

- alifatyczne

- aromatyczne

- heterocykliczne

• niebiałkowe (niebudulcowe): np. aminokwasy cyklu mocznikowego

- ornityna

- cytrulina

Białka - funkcje w komórce i organizmie

Szkieletowa: tubulina, kolagen, elastyna

Ochronna: HSP, keratyna

Identyfikacyjna: antygeny (HLA, ABO, Rh i in.), ubikwityna

Komunikacyjna: kanały błonowe, receptory błonowe, białka G, neuromodulatory

Magazynująca: mioglobina, kalmodulina

Zapasowa: witellina

Enzymatyczna: amylaza, transferaza, proteazy proteasomu

Transportowa: hemoglobina, lipoproteiny, transferyna

Odpornościowa: przeciwciała (immunoglobuliny)

Regulacyjna: hormony (np. GH, PRL, FSH, TSH) kinazy, proteazy

Motoryczna: aktyna, miozyna, dyneina

Energetyczna: ATP-aza

Kwasy nukleinowe(niejednorodne) :

DNA - kwas deoksyrybonukleinowy:

- zasada azotowa (A—T, G—C)

- deoksyryboza

- reszta kwasu fosforowego

RNA - kwas rybonukleinowy

- zasada azotowa (A—U, G—C)

- ryboza

- reszta kwasu fosforowego

matrycowy RNA

transportowy RNA

rybosomalny RNA

niekodujący RNA

Wspólne cechy budowy wszystkich biomolekuł:

- podjednostki zbudowane są z łańcuchów węglowych

- podjednostki łączą się wiązaniem bezwodnikowym

Znaczenie:

- synteza zachodzi z odłączeniem cząsteczki wody

- rozkład na części składowe (trawienie) zachodzi w obecności wody

Egzogenne dla człowieka składniki pokarmu

Egzogenne-organizm ich potrzebuje, ich brak powoduje defekty konstrukcyjne

Składniki budulcowe organizmu - zmiany z wiekiem

Wniosek:

- ubywa nam wody z wiekiem

-następuje zmiana składników organicznych i nieorganicznych

Biomolekuły budują organelle

Organelle budują komórki

Ok. 75 bilionów komórek w tym: 25 bilionów - erytrocyty, 0,2 biliona - neurony

Ok. 100 typów komórek

Rozmiary komórek:

5 - 150 μm (komórka jajowa)

Dł. aksonów - do 1 m (średnica ~ 20 μm)

Masa: większość ok. 1 ng

Poziomy organizacji ciała człowieka - integrony

atom→ cząsteczka→ molekuły*→ organellum→ komórka→ tkanka→ narząd→ układ narządów→ organizm**

*nieożywione

**ożywione

Organizmalizm

→Koncepcja budowy organizmów żywych oparta na teorii systemów (L. von Bertalanffy)

→Układy ożywione zorganizowane są z hierarchicznie i składają się z podukładów o niższym poziomie organizacji.

→Warunkiem życia systemów ożywionych jest tendencja do zachowania stałości - homeostaza

→Zjawiska biologiczne na różnych poziomach nigdy nie przebiegają w sposób izolowany ale wzajemnie na siebie oddziałują; zmiana na jednym poziomie wpływa na zmiany na innych poziomach

→Przyczyny wywodzące się z tego samego źródła mogą mieć inne skutki

→W wyniku integrowania się składników w system wyższego rzędu, wyłaniają się na nim nowe właściwości i nowe prawidłowości (prawa komplementarne)

→Organizmy żyją tak długo jak długo ich mechanizmy regulacyjne przeciwstawiają się niwelującemu działaniu II prawa termodynamiki.

System	Układ skomplikowany
Organizm ożywiony, biocenoza, społeczność biosfera system gospodarczy	Samochód, komputer, samolot itp.
elementy układu oddziałują na siebie przez sprzężenia zwrotne służące całemu układowi	brak oddziaływań pomiędzy elementami lub oddziaływania służą zewnętrznemu celowi (np. termostat w lodówce
układ stanowi więcej niż tylko sumę swych części	układ jest jedynie sumą tworzących go elementów
czynność układu posiada element nieprzewidywalności	czynność układu da się wyprowadzić z funkcji jego składowych
są plastyczne, zdolne do adaptacji	brak zdolności adaptacyjnych
konieczne ujęcie integracyjne (holistyczne); ograniczone zastosowanie metod redukcjonizmu	metody redukcjonistyczne w pełni wyjaśniają budowę i funkcje układu

Człowiek wśród innych organizmów

Cechy charakterystyczne ssaków:

4-działowe serce, nieparzysty łuk aorty, płuca pęcherzykowate, przepona, stałocieplność, macica, sutki, sierść, gruczoły skórne, rozbudowane kresomózgowie,

Cechy naczelnych:

stopochodność, rotacja przedramienia, przeciwstawny kciuk, paznokcie, sutki także na piersi, wzór zębowy: ICPM - mleczne i stałe, szczęki skrócone, oczodoły frontalnie,

Cechy małp:

pojedyncza macica, łożysko krwiokosmówkowe, menstruacja, 1 para sutek piersiowych, kły przed zgryzem, ICPM - 2123

Cechy człekokształtnych:

linie papilarne, redukcja ogona, C-kształtny kręgosłup, wypukła klatka piersiowa

Cechy charakterystyczne dla człowieka:

dwunożność i pionizacja ciała, prosty staw kolana, S-kształtny kręgosłup, dwustronna dźwignia czaszki, wolna ręka, manipulacja, wypiętrzona czaszka, cerebryzacja - kora rozbudowana, skrócona szczęka, bródka, kły w linii zgryzu, zęby bez przerw, płaska twarz, małe łuki brwi, długi nos i przegroda, długi rozwój, długa opieka na potomstwem, pedogeneza - neotenia, seks oderwany od rozrodu, cywilizacja, kultura i mowa przekazywane niegenetycznie, mowa: członowana(artykułowana), symboliczna (umowna), oderwana od tu i teraz, nieemocjonalna, produktywna, składniowa (syntaktyczna) wartości, poczucie estetyki, samoświadomość

Koncepcje człowieka w psychologii

	Biologiczna	Behawiorystyczna	Psychodynamiczna
Pogląd na naturę człowieka	- bierna - mechanistyczna	- reagująca na bodźce - podatna na modyfikacje	kierowana przez instynkty (popędy i potrzeby) świadome i nieuświadomione
Determinanty zachowania	- dziedziczność - procesy biochemiczne	- środowisko - warunki bodźcowe	- dziedziczność - wczesne doświadczenia
Główny temat badań	- procesy mózgowe i nerwowe	- specyficzne reakcje zewnętrzne	- nieświadome popędy - konflikty
Komentarz	redukcjonistyczne ujęcie zachowań człowieka k. rozwijana - nowe techniki badawcze	dążeniami człowieka steruje system kar i nagród; silna wola nie istnieje; obecnie k. ~ historyczna	zachowanie jest zewnętrznym wyrazem wewnętrznych motywów, często wchodzących ze sobą w konflikt k. stosowana w praktyce klinicznej
	Ewolucjonistyczna	Poznawcza	Humanistyczna
Pogląd na naturę człowieka	- właściwa człowiekowi pierwotnemu z okresu plejstocenu	- twórcza i aktywna - otwarta na bodźce (informacje)	- aktywna o nieograniczonym potencjale
Determinanty zachowania	- przystosowujące i sygnały środowiskowe służące przetrwaniu	- warunki bodźcowe - procesy umysłowe	- potencjalnie samosterujące
Główny temat badań	- przystosowania psych. ukształtowane w drodze ewolucji	- procesy umysłowe (przetwarzanie inf.) - język	- doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki
Komentarz	Mechanizmy zachowania i funkcje psychiczne ukształtowały się w przebiegu ewolucji i mają znaczenie przystosowawcze	Zmiana zachowania dokonuje się pod wpływem doświadczenia (wychowania)	Siłą napędową zachowania jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji swoich możliwości

Z koncepcji człowieka wynikają potrzeby:

Biologiczne - pierwotne, regulowane przez mechanizmy homeostazy (sen, pragnienie, głód, potrzeba seksualna itp.); istnieją do momentu przywrócenia stanu równowagi

Bezpieczeństwa - wygody, spokoju, wolności od strachu, opieki, oparcia

Psychospołeczne - związane z relacjami międzyludzkimi

- afiliacji (więzi, przyjaźni, miłości, bycia kochanym, przynależności)

- szacunku (poczucia własnej wartości, uznania kompetencji, poważania)

- wolności, akceptacji

- poznawcze (wiedzy, rozumienia)

- estetyczne (harmonii, piękna)

Samorealizacji - związane z realizacją własnego potencjału: (posiadania celów, odkrywania możliwości działania i rozwoju)

Duchowe (samotranscendencji) - związane z przeżyciami wewnętrznymi, poza doświadczeniem zmysłowym

Proces wychowania kształtuje

ale może też zniekształcić

strukturę potrzeb człowieka

Piramida potrzeb wg. Maslova

---