Prawo Konstytucyjne Wykłady

PRAWO KONSTYTUCYJNE

Wykład 1 13.10.01

Nazwa prawa konstytucyjnego

Nazwy różniły się zakresem regulacji, najczęściej używane było określenie prawo państwowe, jeszcze w latach 70-tych w Rosji, a w PL do lat 70-tych, także w Czechosłowacji.

Prawo państwowe może być rozumiane dwojako:

  1. w znaczeniu szerokim (sensu largo) – jest to całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie

  2. w znaczeniu wąskim (sensu stricto) – są to podstawowe instytucje ustrojowe ustroju społeczno-politycznego, społeczno-gospodarczego danego państwa.

Różnią się tym, że w znaczeniu szerokim prawo oznacza wszystkie normy prawa w danym państwie (wszystkie gałęzie prawa), uchwalone przez uprawnione organy, obowiązujące w danym państwie. W sensu stricto prawo państwowe jest tam fragmentem prawa, normy prawne odnoszące się do ustroju społecz-polit. i społecz-gosp.

Normy p. konst. nie odnoszą się tylko do państwa, ale do prawa. Podstawowym aktem prawnym państwa jest konstytucja, więc uznano, że p. konst. jest najwłaściwszą nazwą. Na terenie państw anglosaskich i romańskich wcześniej się pojawiły.

II znaczenie prawa konstytucyjnego

  1. prawo konstytucyjne w znaczeniu wąskim – jest to zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i ustawach konstytucyjnych. Więc wg tej zasady wszystkie ustawy okołokonstytucyjne nie należą do p.k.

  2. p. konst. w znaczeniu szerokim – oznacza całokształt norm prawnych, zawartych w konstytucji, ustawach konstytucyjnych, ustawach zwykłych oraz innych aktach prawnych, które regulują podstawowe instytucje ustroju polit. i społeczno-gosp. danego państwa.

Zmiana nazwy wynika z tego, że przedmiotem podstawowym nauki prawa jest konstytucja i regulacje konstytucyjne i okołokonstytucyjne, a nie państwowe.

Obok tych pojęć funkcjonowały także:

  1. prawo polityczne – nazwa ta zaczerpnięta została z podtytułu dzieła Jana Jacuba Roussou (z 1762r.). Jego podstawowym tytuł brzmiał „Umowa społeczna”, a podtytuł „Zasady prawa politycznego”. Nie jest to właściwa nazwa bo normy prawne tworzące prawo polit, to normy regulujące tylko ustrój polityczny. Wobec czego poza tym prawem konst. pozostałby cały katalog praw gospodarczych-społecznych.

  2. prawo parlamentarne – zostało stworzone w doktrynie amerykańskiej, rozumiemy je dwojako:

    1. szerokie znaczenie – to normy prawne dotyczące organizacji kompetencji i sposobu działania organu przedstawicielskiego, składają się tu normy zawarte w konstytucji, ustawach, regulaminach oraz zwyczaje.

    2. wąskie znaczenie – oznacza prawo wew. organu przedstawicielskiego tzw. regulamin parlamentu ⇒ PL tylko dla określenia funkcjonowania parlamentu.

  3. prawo ustrojowe – prawo ustrojowe tworzą normy prawne regulujące szeroko rozumiany ustrój danego państwa.

Te normy prawne tworzące p. konstyt. to normy prawne regulujące ustrój państwa w szerokim tego słowa znaczeniu.

Ustrój państwa

Definiuje się jako całokształt organizacji państwa oraz metod działania władzy państwowej w ramach szeroko rozumianego ustroju państwa wyrażony:

  1. ustrój polityczny – jest to prawno-instytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy publicznej.

  2. ustrój społeczno-gospodarczy – jest rozumiany jako materialne nauki życia społecznego, struktura własnościowa, oraz funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych.

Te normy prawne, które regulują ustrój polityczny regulują funkcjonowanie instytucji ustawowych.

Ustrój państwowy to zharmonizowana pod względem funkcjonowania całość, na którą składają się instytucje ustrojowe. Instytucje ustrojowe pochodzą od łacińskiego słownika „institueve” ⇒ ustawiać, urządzać, badać.

Instytucje ustrojowe ⇒ to zespoły norm prawnych, urządzeń materialnych oraz szereg środków działania, które służą realizacji władzy państwowej. U podstaw instytucji ustrojowej leżą podstawowe idee, wartości, zasady naczelne, które determinują ich istotę i cel. Zadaniem prawa jest wprowadzać te instytucje prawa w życie, nadając w ten sposób im kształt rzeczywisty.

To jak nazwiemy te podstawy zależy od koncepcji prawa, jakie zostało przyjęte w danym państwie.

Zasady ustrojowe wyrażone w konstytucji i realizowane, urzeczywistnianie w innych aktach są podstawą ustroju państwa.

Forma pastwa to konstytucyjnie określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego.

Nazwy prawa tworzące prawo konstytucyjne określają sposób organizacji życia społecznego i politycznego.

W ramach formy państwa wyróżniamy:

  1. formy państwa ze względu na liczebność podmiotów sprawujących władzę

    1. monokratyczne – takie państwa, w których władza należy do jednostki np. do monarchii.

    2. oligarchiczne – władzę sprawuje grupa osób np. hunta wojskowa.

    3. demokratyczny – to państwo, w którym wyróżniony jest zbiorowy podmiot władzy, członkowie tego podmiotu władzy sprawują tą władzę na równi.

  2. formy państwa ze względu na sposób powołania urzędu reprezentującego państwo

    1. monarchia – taka forma państwa w której głowa państwa sprawuje władzę na zasadzie dziedziczenia.

    2. republika – taka forma państwa w której głowa państwa oraz inne organy sprawujące władzę wyłaniane są w drodze wyborów.

  3. kryterium struktury terytorialne i wew. organizację

    1. państwo unitarne – jest to takie państwo, które mają jednolitą organizację wew. i jeden system prawny. Podział terytorialny ma charakter adm. polit.

    2. państwo federalne – wyróżnia się wiele części składowych, części te zachowują duży stopień samodzielności, niezależności, w państwie takim funkcjonuje kilka systemów prawnych, każdą z tych części obowiązuje jeden system prawny, a w całej federacji występują jeszcze inne systemy obowiązujące we wszystkich częściach.

  4. kryterium ze względu na całokształt stosunków społecznych w danym państwie

    1. p. demokratyczne – w państwie demokratycznym rozwinięte są prawa jednostki, gwarancje praw jednostek, pomoc socjalna, władza sprawowana jest w imieniu całego państwa, przez organ wyłoniony w drodze powszechnych wyborów. Gosp. oparta jest na zasadzie wolnej gosp. rynkowej. W konstytucji zagwarantowane jest poszanowanie praw mniejszości. (np. PL, USA, Francja)

    2. p. totalitarne – nie ma odróżnienia państwa od społeczeństwa, państwo jest na I planie i sprawowanie władzy, brak poszanowania praw jdnsotki, i praw mniejszości. (np. p. faszystowskie)

Zakwalifikowanie prawa konstytucyjnego w systemie źródeł prawa

Określenie miejsca p. konst. w systemie prawa

  1. Próba zakwalifikowania p.k. czy należy ono do norm prawa publicznego czy też do prawa prywatnego.

Prawo publiczne i prawo prywatne funkcjonowało w starożytnym Rzymie, I podział ⇒ Ulpian, prawo publiczne to prawo, które reguluje interes państwa rzymskiego, p. prywatne regulujące interes człowieka.

  1. kryterium: chroniony interes przez dane normy prawne, interes jakiemu służą normy prawne.

Wg wszystkich 4 kryteriów nie można rozstrzygnąć czy normy należą do p. prywatnego czy do p. publicznego. Bowiem one mieszają się nawzajem.

  1. rozróżnienie prawa materialnego i formalnego

    1. kryterium: jest tutaj zakres regulacji prawnej.

Przepisy konstytucje regulują prawa i wolności obywatelskie ⇒ normy prawa materialnego itd. Aby skorzystać z norm p. materialnego stosujemy normy p. formalnego.

Miejsce prawa konstytucyjnego w innych prawach

Skoro konstytucja jest podstawowym aktem prawnym regulującym ustrój, a więc wszystkie normy muszą z nią być zgodne, więc wszystkie inne gałęzie prawa mają swoje korzenie w prawie konstytucyjnym. Najściślej prawo konstytucyjne jest związane z p. administracyjnym, bo wszystkie unormowania p. adm. znajdują się w oparciu o konstytucję, bądź regulacjach okołokonstytucyjnych.

Metody badawcze ?

Nauka prawa konstytucyjnego ?

Wykład 2 20.10.01

Prawo Konstytucyjne określa:

Jeżeli mówimy i wyższości prawa konstytucyjnego nad innymi prawami, to mamy na myśli samo prawo, a nie naukę prawa.

Źródła prawa

W 97r. system ten poszedł istotną zmianę.

Jest to pojęcie bardzo wieloznaczne

  1. mówimy o źródłach prawa w znaczeniu historycznym ⇒ to różne stare dokumenty, akty prawne, normy prawne, to źródła wiedzy w dawnym prawie.

  2. w znaczeniu wskazania podmiotu od którego pochodzi:

    • od Boga

    • określonego organu w państwie – monarcha, król

  3. w znaczeniu materialnym (socjologicznym) i znaczeniu formalnym (prawnym lub prawniczym)

W znaczeniu materialnym:

Patrzymy na prawo jako na pewne podejście socjologiczne. Prawo, które powstaje to nie jest wynik swobodnej woli podmiotu, ale wynik procesu społecznego, to wszelkie czynniki społeczne, które sprawiły, że doszło do wydania danego aktu prawnego, w którym zawarta jest norma prawna.

W znaczeniu formalnym:

To konkretne formy istnienia egzystencji tych norm prawa (konstytucji, ustawy, rozporządzenia). Wyniki działań prawodawczych.

Łączymy źródła prawa w znaczeniu formalnym i materialnym gdyż źródła prawa w znaczeniu formalnym nie powstały by bez materialnych.

w ⇒ wz ⇒ w z ⇒ o.w.p ⇒ źr. pr. f.

przebiega granica między źr, p. w

ź. p. m. znaczeniu m i w zn.formalnym.

ź p.m.p ź. p. m. b

Dlaczego została uchwalona ustawa ?

Organ władzy publicznej decyduje o tym, od czego to zależy. Musi być taka potrzeba, czyli wola zbiorowa do wydania aktu prawnego. Wola zbiorowa ⇒ to jest to coś wspólnego dla pewnej zbiorowości, to dążenie nieoznaczonej ilości osób w przedmiocie ich podstawowych dążeń i interesów (to idealna linia, wokół której krążą wole indywidualnych osób). Od czego zależy wola zbiorowa ? Wola zbiorowa zależy od woli indywidualnej; wola indywidualna zależy od warunków, w których każdy z nas żyje. Wola zbiorowa musi się przekształcić w wolę państwa. To się dzieje za pomocą pewnych programów politycznych.

ź. p. m. p ⇒ pośrednie

ź p. m. b. ⇒ bezpośrednie

Nie można ocenić źródeł prawa formalnego bez znajomości źródeł prawa w znaczeniu materialnym.

Problem otwartego i zamkniętego systemu prawa jest związany z kwestią, jakie organu prawa mogą w państwie stanowić.

Prawo powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące

ad 1.

ad 2.

Jeżeli jako obywatel spotykany się z prawem nr 2 to nas to prawo obowiązuje. Obowiązują nas tylko przepisy powszechnie obowiązujące.

Wykład 3 27.10.01

Ewolucja systemu źródeł prawa w Polsce.

Hierarchia:

  1. konstytucja

Ustawy konstytucyjne

  1. ustawa – dekret / rozporządzenie z mocy ustawy

  2. rozporządzenie

  3. zarządzenie

Olbrzymia ilość

  1. różne akty mające różne nazwy tj. ogólnik, wytyczne, pisma.

Konstytucja nie dawała odpowiedzi na wiele pytań. W doktrynie panowało przeświadczenie, że między aktami powszechnie obowiązującymi a wewnętrznie obowiązującymi istniała granica.

System otwarty, zamknięty

Cały ten system prawa powszechnie obowiązującego był systemem otwartym. Konstytucja nie określiła precyzyjnie, jakie organy mogły wydawać rozporządzenie i zarządzenia.

Gdzie wpisać w ten system inne akty prawne np.

Uchwały – akty prawne podejmowane przez organy kolegialne (Sejm, Senat, RM)

Zgoda była przez hierarchii uchwał.

KONSTRUKCJA

Uchwały sejmu są ważniejsze od uchwał RP, a uchwały RP od uchwał RM.

Uchwały sejmu gdzieś między ustawą o rozporządzeniem

Uchwały RP – czy ważniejsze od rozporządzenia.

Na te pytanie nie było odpowiedzi.

Mówiło się o hierarchii aktów prawnych oraz o hierarchii uchwał – gdzie nie było wiadomo gdzie je umieści w hierarchii aktów prawnych.

2 problem

Umowy międzynarodowe

Wydawało się, że system prawa międzynarodowego jest odmienny od systemu prawa wewnętrznego. Problem nasilił się po II wojnie światowej – więcej umów międzynarodowych np. o przestrzeganiu praw człowieka.

Pyt: jaka relacja między p.m. a p. wewnętrznym.

Dziś umowy międzynarodowe mają być zgodne z konstytucją.

Pyt. wcześniej – jak umowy mają się do naszych ustaw. Państwa socjalistyczne podpisywały umowy, ale ich nie przestrzegały np. sądy tego nie uwzględniały, adwokaci się na nie nie powoływali .

Doktryna – umowy międzynarodowe mają moc prawną równą ustawie.

Problem z p.m. – wewnętrznie nie zhierarchizowane. Umowy m. wyłączone początkowo z TK.

89r. – umowy międzyn. nie wyjaśnione, nawet Mała Konstytucja z 92r. nie wyjaśnia tego problemu.

Problemem zajęto się przy tworzeniu obecnej konstytucja.

Pyt: Czy sposób określenia pozycji aktów prawnych ma być taki jak było, czy przyjąć nowy.

Jeżeli pisali w sejmie to pisali, że mogą tworzyć np. ustawy. Jeżeli tak by było to hierarchię trzeba by było wprowadzić, ze wszystkich przepisów. Jest tak w wielu krajach.

Nowa idea – rozdział poświęcony źródłom prawa. Rozdział III – traktat łącznie z rozdziałem I i II. Łącznie te 3 rozdziały są wprowadzeniem do dalszych postanowień konstytucji. Ten rozdział nie jest kompletny, bo źródła są też gdzie indziej, art. 234 i 235 stanowią nadzwyczajny tryb zmiany konstytucji.

Art. 87 – wymienia źródła prawa powszechnie obowiązującego- jest to pewien katalog aktów prawnych, nie jest on kompletny i akty nie są ułożone wg hierarchii:

  1. zarządzenie – już nie są powszechnie obowiązujące

  2. są umowy międzynarodowe

Obecnie jest tak: (z całej konstytucji)

System źródeł prawa powszechnie obowiązującego został zamknięty – wiemy, który akt może być wydawany, przez jaki organ.

- zarządzenia, uchwały – akty prawa wewnętrznie obowiązującego.

Zarządzenia obowiązywały wszystkich a teraz są wewnętrznie obowiązujące,

Zmiana stosunku do konstytucji.

Kiedyś traktaty traktowano jako ozdobnik – nikt się na nie powoływał. Dziś konstytucja daje możliwość jej bezpośredniego stosowania.

Źródłami są też zbiorowe układy pracy

KONSTYTUCJA

Ferdynand La Sale – czołowa postać wśród socjaldemokratów. Grób we Wrocławiu. Poł IX w. uchodził za czołowego mówcę, adwokata tamtych czasów choć nigdy nie ukończył studiów prawniczych. Był zafascynowany Robspierem. La Sale tworzył niem. partię socjaldemokratyczną – wada szalały za nim kobiety – zginął w pojedynku z kobietą. Pogrzeb odbył się w tajemnicy, było 12 osób i policja. Zginął w Genewie. Wiele miast chciało, żeby był u nich pochowany ale trafił do Wrocławia, zadecydowała o tym jego matka.

Wysławił się dwoma odczytami w Berlinie:

  1. o istocie konstytucji

  2. i co dalej

Te 2 wykłady są cenną refleksją o istocie konstytucji.

Przykład La Sala:

Rośnie drzewo (jabłoń). Przyszedł mędrzec i powiesił kartkę (grusza). Drzewo nie ulegnie zmianie – nadal jest jabłonią. Ten co powiesił kartkę to idiota.

Prawo jest instrumentem z pomocą, którego możemy pewne procesy przyspieszyć, spowolnić itd. Prawa nie tworzy się by rozwiązać problem.

Co się zmieni – jak spłoną wszystkie akty prawne? Nic, bo istnieje FAKTYCZNY USTRÓJ PAŃSTWA.

Istota konstytucji jest rzeczywisty ustrój państwa,

Wykład 4 03.11.01

Konstytucja jako akt prawny, źródło prawa w znaczeniu formalnym

Konstytucja jest to wyraz pochodzenia łacińskiego, oznaczający ustanawiać, bądź urządzać. Wyraz ten był używany na określenie pewnych dokumentów od dawna.

W średniowieczu pod tym pojęciem rozumiano pewne reguły życia klasztornego. W dawnej Polsce pod pojęciem konstytucji rozumiano każdą ustawę pochodzącą od parlamentu.

I konstytucja – USA 1787r.

Akty prawne określające ustrój państwa pojawiły się wcześniej np. 1766 konstytucja stanu Wirginia, konstytucja 3 maja.

Jako pierwszą konstytucję europejską uznaje się konstytucję francuską.

Każda konstytucja pojawia się w trakcie wielkich zmian politycznych i ustrojowych, prób stworzenia własnej suwerenności, utrzymania jej. Jest to okres kiedy poprzez prawo dąży się do zachowania bytu państwowego, do przeobrażeń. Akty prawa jakie się pojawiły chciały objąć sobą te zmiany.

Po pewnym czasie zaczęto nazywać je konstytucjami, ale nie zawsze np. w Szwajcarii do dziś mówi się o „aktach o formie rządów”, Niemcy – „ustawa zasadnicza”.

Akty prawne te nie posiadały takich cech szczególnych jak posiadają konstytucje współczesne. Zwłaszcza te konstytucje z XIX w. nie posiadały szczególnej, najwyższej mocy prawnej. Były to ustawy „zwykłe”, których specyfika polegała na tym, że regulowały szczególne obszary. I z powodu tego specyficznego podmiotu regulacji nazywa się je konstytucjami.

Konstytucja XIX w. – oktrojowana, nadana przez króla, który sam ograniczył swoje prawa i przekazał je jakiemuś organowi ale pozostawił sobie pewne kompetencje.

Klasyfikacje konstytucji

I.

  1. konstytucja pisana

  2. Konstytucja niepisana → nie oznacza, że nie ma spisanego dokumentu.

Rozróżnienie wynika z ilości aktów tworzących konstytucje. Jeżeli jest to jeden akt prawny, który w hierarchii aktów prawnych posiada najwyższą moc prawną to mówimy o konstytucji pisanej.

Konstytucja niepisana jest to wiele aktów prawnych, które regulują tzw. materię konstytucyjną. To treść tych aktów przesądza o tym, że uznajemy ją za konstytucję, ale może to być wiele ustaw pochodzących z różnych czasów.

Większość współczesnych konstytucji to konstytucje pisane. Przykładem konstytucji niepisanej jest GB, Nowa Zelandia.

Jednak bardzo trudno jest powiedzieć jak traktować sytuację w państwach np. Izrael nie ma konstytucji ale ma 11 ustaw które mają nadaną formę szczególną; Libia – „zielona książeczka” Kadafiego stanowi wizję państwa wg której rządzi się Libia.

II

  1. konstytucja sztywna

  2. konstytucja giętka = elastyczna

Kryterium rozróżnienia jest moc prawna, a przede wszystkim tryb zmiany takiej konstytucji. W pierwszym przypadku jest to akt prawny wyposażony w najwyższą moc prawną, którego trudno jest zmienić. Istnieją wymogi (np. większość głosów), które sprawiają, że treść takiej konstytucji nie można zmienić. Ta sztywność k. powoduje pewną stabilność układu, który istnieje. np. tryb zmiany konstytucji polegający na tym, że parlament w 1 kadencji uchwala zmianę konstytucji, a po jego rozwiązaniu i powołaniu nowego, ten nowy musi zatwierdzić zmianę aby ona weszła w życie.

Konstytucja jest giętka gdy można ją zmienić, gruntowanie przebudować prawo. W konstytucji sztywnej pojawiają się sformułowania, że w konstytucji są rozwiązania, które nigdy nie mogą się zmienić.

III.

  1. konstytucja fikcyjna

  2. konstytucja rzeczywista

Ten podział jest dokonany z punktu widzenia oceny, czy akt prawny zwany konstytucją odzwierciedla czy też nie realny (rzeczywisty) ustrój w danym państwie.

Gdy odzwierciedla go mówimy o . rzeczywistej gdy nie o fikcyjnej.

Nigdy na świecie nie było, nie ma i nie będzie konstytucji, która byłaby konstytucją w całości rzeczywistą lub fikcyjną. Zawsze w k. znajdują się sformułowania zgodne z rzeczywistością i fikcyjne. Gdy mówimy o rzeczywistej lub fikcyjnej mówimy ocenie wszystkich przepisów, całego działania. Zmieniający się ustrój państwa może sprawić, że k. rzeczywista staje się fikcyjna i odwrotnie.

Funkcje konstytucji

Gdy mówimy o funkcji mamy zawsze na myśli cele, którym ma służyć dana instytucja, organ, stawiamy pyt. jaką rolę ma pełnić.

Trudno jest mówić, że któraś z funkcji dominuje, bo zależy to od okresu historycznego.

  1. funkcja prawna konstytucji

Mamy na myśli to, że jest ona częścią obowiązującego systemu prawa i jest to część najważniejsza, bo wyposażona najwyższą moc prawną. Art. 8 ustęp I konstytucji stanowi, że „konstytucja jest najwyższym prawem RP”. Art. 188 konstytucji – kompetencje Trybunału Konstytucyjnego do badania zgodności ustaw z konstytucją.

Funkcja prawna to także (oprócz ustępu I) ustęp II art. 8 – „przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej” można odwołać się wprost do konstytucji i na jej podstawie wyprowadzać prawa. Dlatego też coraz szerzej prawnicy powołują się na konstytucję.

  1. funkcja dokumentu historycznego

Niektórzy twierdzą, że konstytucja jest dokumentem historycznym. Więc powinna odzwierciedlać rzeczywisty stan rzeczy, powinna być jak najbardziej rzeczywista, odpowiadająca danej sytuacji państwowej. Jest ona szczególnie widoczna we wstępach do konstytucji.

  1. funkcja wychowawczo-propagandowa

Konstytucja jest oceniana przez inne państwa. W konstytucji umieszczone są elementy propagandy, oraz o charakterze wychowawczym – kwestie wychowawcze → pewne idee zawarte w konstytucji są wpajane w procesie wychowawczym. Uświadamianie, propagowanie istnienia państwa opierającego się na prawie.

  1. funkcja społeczna

Rozumiana jako funkcja rozwoju społecznego. Funkcja społeczna oznacza, że zamieszczając coś w konstytucji wskazujemy pewne kierunki rozwoju państwa. Funkcja ta pełni rolę stymulującą, pobudzającą do pewnych przemian, rozwoju państwa, wytyczającą kierunki tego rozwoju np. decyzja przejęcia spraw kolegiów do spraw wykroczeń przez sądy po 4 latach od wprowadzenia kolegiów; czy wymagania dwuinstancyjności.

  1. funkcja organizatorska

Konstytucja organizuje państwo w sensie aparatu adm., społeczeństwo. Państwo nie może obejść się bez określenia naczelnych organów tego państwa, bez określenia relacji między tymi organami.

  1. funkcja konsolidująca

Rozumiana jako skupiająca wokół jednej idei konstytucji różne siły polityczne.

Istnieje wiele funkcji, w zależności od okresu politycznego, historycznego.

I w zależności od tego okresu różny jest nacisk na każdą z tych funkcji.

Wykład 5 10.11.01

Cechy szczególne konstytucji

  1. cecha szczególna co do treści

  2. cecha szczególna co do formy

Ad I.

O treści konstytucji łatwo mówić, gdy mówimy ogólnie o konstytucji. Doktryna mówi, że muszą się znaleźć w niej:

  1. odpowiedź a pyt. kto jest suwerenem (do kogo należy władza)

  2. musi określać sposób sprawowania władzy przez suwerena (czy w sposób bezpośredni czy pośredni)

    1. bezpośredni – trzeba określić formy jak ma się to odbywać: referendum, plebiscyt, veto ludowe, społeczna inicjatywa ustawodawcza – możne je stosować gdy są w konstytucji przewidziane.

  3. określa budowę aparatu państwowego (zależności między tymi organami)

  4. musi zawierać katalog podstawowych wolności praw i obowiązków człowieka i obywatela (dziś poświęca się temu wyjątkowi dużą uwagę)

  5. układ stosunków gospodarczych, określenie czy pewne formy gospodarki dominują czy, państwo ingeruje w gospodarkę czy nie.

  6. określenie trybu zmiany konstytucji

Cztery generacje konstytucji:

  1. okres od uchwalenie I konstytucji (XVIII w) do I Wojny Światowej – w zakresie treści nacisk położony na problematykę budowy aparatu państwowego. O prawach i wolnościach niewiele, więcej jest tu obowiązkach.

Prawa – uregulowane prawa polityczne →uczestniczyła w nich wąska grupa ludzi.

  1. po I W.Ś. do II W.Ś. widać w konstytucjach wyraźnie przyrost praw i wolności ekonomicznych, socjalnych, gospodarczych np. ochrona pracowników, społecznych.

Konstytucja Meksyku z 1917 – bardzo szeroki wachlarz praw społecznych.

  1. po II W.Ś. konstytucje będące reakcją na zagadnienia faszyzmu i komunizmu. Mówi się o polityce państwa – ma mieć charakter pokojowy a nie agresywny, nie można wysyłać wojska do innych krajów bez zgody parlamentu.

Obecnie konstytucje państw byłego bloku socjalistycznego – nowy element → gwarancje dla praw i wolności zapisanych w Konstytucji.

Instytucje (zabezpieczające)

Ad II Cechy szczególne co do formy

W przypadku konstytucji wymienia się następujące cechy:

  1. nazwa

  2. szczególny tryb uchwalania

  3. szczególny tryb zmiany

  4. systematyka

  5. najwyższa moc prawna

Ad .1 Nazwa – w przypadku innych aktów mówimy dużo więcej np. „ustawa o ... z dn. ..... Dz. U ..... Nr .....poz.....”. Konstytucja jest określeniem atu prawnego oraz nazwą. By odróżnić mówimy, z którego roku. Mówiąc konstytucja mówimy o obecnej.

Ad 2. Szczególny tryb uchwalania – większości, jakimi są ustalane określone akty prawne. Gdy mówi np. o podejmowaniu uchwał to bierzemy pod uwagę, jaka większość jest potrzebna do uchwalenia:

Ogół uprawnionych do głosowania np. w Sejmie 460, ale jeśli ktoś zrzekł się mandatu lub zmarł to, jaką liczbę bierzemy pod uwagę. Dziś od ustawowego. Głosować można na „tak”, „nie” lub w „wstrzymać się od głosu”. To ostatnie istnieje w PL od 50 lat.

Kworum - t liczba głosów na „tak”, „nie”, „wstrzymanie się od głosu”. „Siedzący nie głosują” – nie wlicza się do kworum.

3 większości

Zwykła – liczba głosów na „tak” jest większa od liczby głosów na „nie”. Głosy „wstrzymujące się” nie są brane pod uwagę. Wliczamy je tylko do kworum. W przypadku równej liczby głosów nie zostaje przyjęta, ale czasami istnieje zapis, że decyduje głos przewodniczącego. A co jeśli przewodniczący przekazuje swe uprawnienia do prowadzenia obrad komuś innemu – zawsze decyduje głos przewodniczącego a nie prowadzącego. Możliwe jest to, gdy głosowanie jest jawne.

W Sejmie uchwalana jest ustaw, są obecni wszyscy posłowie, za głosuje 1, przeciwko 0 a 459 wstrzymuje się od głosu, wówczas ustawa podjęta zostaje jednogłośnie (bo nie było sprzeciwu).

Bezwzględna – liczba głosów musi przekraczać połowę 50%+1 – prawda przy parzystej liczbie głosów. Tu głos „wstrzymujący się” jest właściwie głosem na „nie”. Tu wstrzymanie się nie ma sensu. Jeśli jest 99 głosujących to bezwzględna ilość pytań to połowa 49.5 + 1 (więc 50.5).

Wykładnia większości bezwzględnej TK

Z większością bezwzględną mamy do czynienia wówczas, jeżeli liczba głosów na „tak” jest większa od sumy głosów na „nie” i „wstrzymujących się” → nowa konstytucja uchyliła wszystkie wcześniejsze orzeczenia TK do ustaw, więc to obecnie nie obowiązuje.

Problemy są też przy małej liczbie głosujących np. 3 osoby.

Kwalifikowana – większość, którą sobie przyjmiemy byleby wyższa od bezwzględnej np.⅔ ⅗.

O szczególności konstytucji świadczy m.in. szczególny tryb jej uchwalania (bardziej skomplikowany). Utrudniony w stosunku do ustawy. To utrudnienie w każdym państwie jest inne np.:

Zmiany konstytucji jeszcze bardziej utrudnione. Zwierzchnikiem państwa jest naród, więc konstytucyjnej akceptacji dokonuje się no w drodze referendum. Standard dziś – konstytucja po uchwaleniu przez ciało kolegialne jest zatwierdzana przez referendum.

Ciało – może być parlament, a może być organ powołany do uchwalenia konstytucji – konstytuanta.

Najtrudniejszy tryb uchwalani jest w:

Grecja – po procedurze w parlamencie dochodzi do uchwalenia większości kwalifikowanej ⅗. Następnie po zakończeniu kadencji parlament zostaje rozwiązany. Wybory parlamentarne. Nowa kadencja – musi być uchwalony większością bezwzględną. Jeśli w I głosowaniu byłoby uchwalona większość bezwzględna to w drugim głosowaniu większość zapewnia trwałość konstytucji.

Konstytucja 1921 r.

Prace, zapowiedzi nowej konstytucji pojawiły się, gdy nie było jeszcze państwa polskiego ok. 1917r. Gdy doszło do odrodzenia to wszyscy uważali, że ma być republika. Pojawił się jednak problem, do kogo należeć ma własność zwierzchnia. Było aż 11 projektów Konstytucji, zgłoszonej przez główne nurty polityczne oraz np. osoby fizyczne. Proponowano system prezydencko (jak w USA), system rządów parlamentarnych (Francja).

Problemy:

Twórcą był prof. Władysław Wróblewski – 1 założyciel UŁ.

Wykład 6 17.11.01

Konstytucja z 21 r. w art. 5 określała procedurę zmiany konstytucji:

Prace na zmianami konstytucji 21r.

Zaczęto już o tym mówić w latach 20-stych. Obóz sanacji chciał dokonać zmian, ale po wyborach nie uzyskał wymaganej liczby głosów do uchwalenia konstytucji. W październiku 30 r. parlament był rozwiązany z powodu niemożności uchwalenia konstytucji. W lutym 30r. utworzono komisje konstytucyjne, ale nie uczestniczyła w nich opozycji, i nie miały one żadnego projektu co do przyszłej konstytucji. W 33 r. sformułowano przyszłe wizje oraz przyspieszono prace. Na styczeń 34r. zapowiedziano sprawozdanie z prac komisji konstytucyjnej na forum Sejmu, gdy do tego doszło w dniu 26.01.1934 r. opozycja na znak protestu wyszła z sali sejmu. Prof. Stanisław Car wykorzystał to i przekształcił tezy konstytucji w projekt konstytucji. Zanim opozycja wróciła przeprowadzono głosowanie i przyjęto projekt konstytucji. Naruszono tym samym kilka przepisów proceduralnych i częściowo przepisy konstytucyjne. Naruszenie reguł sejmu polegało na tym, że poseł sprawozdawca nie miał prawa złożyć wniosek we własnym imieniu. Nie policzono także głosów w głosowaniu. Piłsudski nakazał spowolnienie w senacie prac i dokładne zapoznanie się z treścią aktu. Prace trwały do 35 roku. Nie dokonano tam większych zmian, ale bardzo spowolniono prace. 11.01.1935 r. zakończono prace w senacie. Wprowadzono pewne poprawki np. zrównanie kadencji sejmu i senatu. 2303.1935r. doszło do debaty i głosowania w sejmie. 260 posłów było za, 139 przeciw. Uznano, że nie jest potrzebna większość kwalifikowana (brakowało by 6 głosów, bo musiałoby być 266 za). Dopiero po miesiącu czyli 23.04.1935 r. konstytucję podpisał prezydent i jest to data jej przyjęcia. Konstytucja ta była wzorem dla innych państw.

Konstytucja 1952 r.

Manifest PKWN zarzucał konstytucji IV, że jest zła, natomiast odwoływał się do konstytucji III. Nowa władza zabiegała, aby nadać sobie pozory legalności. W 47r. Mała Konstytucja, w której przepisano część postanowień z konstytucji 21 r wraz z numeracją artykułów nałożyła obowiązek uchwalenia konstytucji, ale długo nic się nie działo. 21.05.1951 r uchwalono ustawę o trybie uchwalania i przewidywanej procedurze uchwalania konstytucji Polski Ludowej. Powołano Komisję Konstytucyjną, w której było 130 osób. Na czele stał prezydent Bolesław Bierut, Były tam osoby z poza Sejmu, co było odstępstwem od zasad. Komisja podzieliła się na 10 podkomisji. Każda zajmowała się innym działem. Najważniejsza była komisja redakcyjna, która zbierała w całości prace poszczególnych podkomisji. Ponieważ za prace zabrano się za późno nie było możliwe żeby skończyć je w tej kadencji. Dlatego też wszedł z komisji wniosek o przedłużenie jej. Kadencje Sejmu przedłużono o 6 miesięcy, a Komisji o 4. Naruszyło to prawo, ponieważ komisja nie mogła złożyć takiego wniosku. Przedłużenie kadencji ustanowiło prawo sejmu do samorozwiązania. W styczniu prace formalnie zamknięto, podjęto decyzję o rozpoczęciu dyskusji ogólnokrajowej. Debata trwała do 6 kwietnia. Uwagi kierowane były do komisji, redakcji czasopism i polskiego radia. Dyskusje zamknięto w kwietniu, a później poszczególne komisje zajmowały się projektami. W lipcu rozpoczęła się debata plenarna (31 mówców przez 4 dni). 22 lipca 1952r. uchwalono konstytucję. Bierut ogłosił, że w dyskusji podczas 200 tyś. zebrań uczestniczyło 3.5mln osób a 25 tyś. osób oddało swój głos na piśmie. Zebrania masowe kończyły się podjęciem uchwały „my zebrani robotnicy fabryki ... popieramy projekt konstytucji i was towarzyszu Bierut”.

Długo nie wiadomo było jak faktycznie doszło do stworzenia tego projektu. W 1982 r. podczas zjazdu katedr prawa konstytucyjnego jeden z prof. ogłosił wówczas, że brał udział w pracach nad konstytucją. W 49 r. powołano w sekrecie komisje A i B, w skład których wchodzili inteligenci. Profesor ten był wówczas asystentem na uniwersytecie i trafił do komisji z klucza partyjnego PPS-u. W komisji zasiadło kilkanaście osób a on był sekretarzem. Zebrania odbywały się w nocy i bardziej przypominały seminaria naukowe. Komisja A zajmowała się konstrukcją ideologiczną projektu, a komisja B przekładała to na papier. Prace komisji zamarły w III 51.r. Do dziś nie wiadomo kto napisał projekt konstytucji. Projekt ten trafił do Stalina, który wniósł ok. 50-80 poprawek np. wolność druku, bezpłatną pomoc lekarską, ale na ogół nie były to istotne zmiany.

Konstytucja 1997 r.

Konstytucja 52r. była nowelizowana wielokrotnie. W latach 80-tych zrodziła się idea prac nad nową konstytucją. Po 89r. powstało wiele różnych projektów konstytucji. Stworzyli je Sejm, Senat, poszczególne partie polityczne, profesorowie. W kwietniu 1992r. uchwalono ustawę konstytucyjną o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji. Przewidziano w niej powołanie komisji konstytucyjnej składającej się z 56 członków, 46 miał wybrać sejm, a 10 senat. Ustanowiono zasadę, że komisja ze swego składu wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego, przy czym każdy z nich miał pochodzić z innej izby. Uchwała przewidywała, że prawo zgłaszania projektu konstytucji posiada:

Przewidziany był czas na składanie projektów – pół roku.

W 1993r rozwiązano sejm i przeprowadzono nowe wybory. Powstał parlament o innym obliczu. Zaistniała też zasada dyskontynuacji – jeżeli prace nie zostaną zamknięte w toku kadencji to w nowej kadencji zaczynają się od początku.

22..04.1994r. wprowadzono w życie nowelizację ustawy z 92r. o powołaniu konstytucji. Dzięki niej można było debatować nad projektami konstytucyjnymi powstałymi wcześniej. Powstało też prawo opracowania projektu konstytucji przez 500 tyś. obywateli tzw. obywatelski projekt konstytucji. Możliwe też stało się referendum przedkonstytucyjne tzw. cząstkowe, w celu zapytania społeczeństwa jakie rozwiązania chcieliby widzieć. Skoro przewidziano możliwość złożenia projektu obywatelskiego znaczyło to też, że prace nad konstytucją zostaną spowolnione.

Solidarność, której nie było w parlamencie zgłosiła taki projekt, który uzyskał poparcie prawie 1 mln głosów. Spowodowało to, że przedstawiciel solidarności wszedł do komisji. Oprócz projektu prezydenckiego i senackiego projekty zgłosiły też KPN, UW, PSL+UP, SLD. Łącznie było ich 7. Nie było jednak woli pracy nad konstytucją, odbyło się czytanie i przesłanie jej do komisji konstytucyjnej, ale prace trwały wolno z braku woli politycznej.

W 1995 r. weszła w życie ustawa o referendum oraz odbyła się debata o podstawowych sprawach nowelizacji konstytucji, ale był to stracony czas bo wszyscy powtarzali swoje projekty i nikt nie chciał ustąpić.

Na początku 97 roku szybko przyjęto projekt konstytucji i szybko „przeleciał” on przez Senat. W dniu 02.04.1997 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję. Przeciwnicy konstytucji chcieli żeby w referendum poddać pod głosowania 2 projekty: konstytucyjny i obywatelskie, jednak nie przyjęto tego. Wynikł też spór co do wymogów formalnych dla podjęcia konstytucji – czy korzystać z Małej Konstytucji wydanej wcześniej, czy ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji. Ustawa nie stawiała wymogów co do frekwencji w referendum, natomiast wg Małej Konstytucji frekwencja musiała wynosić przynajmniej 50%. Przeciwnicy widzieli w tym drogę by konstytucja nie weszła w życie. 25.01.97 odbyło się referendum konstytucyjne. Miało ono niską frekwencję 42.86% uprawnionych. Przewaga liczby głosów na „tak” była niewielka, ale formalnie konstytucję uchwalono. Wiele protestów wpływających do SN o ważności referendum zahamowało czas jej podpisania. W dniu 17.10.1997 konstytucja weszła w życie.

Wykład 7 24.11.01

Ad 3. Tryb zmiany konstytucji

Powinien być taki sam jak tryb uchwalania. Jeżeli konstytucja była uchwalona w sposób szczególny to tryb zmiany powinien być również taki sam. ryb zmiany jest skomplikowany i za każdym razem powinno być uruchomione referendum.

Rozdział XII konstytucji (97) poświęcony jest trybowi zmiany konstytucji – art. 235

ustęp 1: Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć:

Wynika z tego, że:

ustęp 2 zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy przez senat.

ustęp 3 Pierwsze czytanie projektu o zmianie konstytucji może się odbyć nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia sejmowi projektu ustawy (zmienia się czas między wniesieniem a I czytaniem w porównaniu do zwykłej drogi ustawodawczej). Dla uchwalenia procedury zmiany konstytucji ważne jest pełne zrównanie w prawach sejmu i senatu. W normalnej procedurze uchwalania ustaw decydującą rolę odgrywa sejm, senat może wnosić poprawki, ale mimo tego mogą one być odrzucone. Przy zmianie konstytucji pozycja izb jest taka sama. Tekst zmiany konstytucji musi być uchwalony w takim samym kształcie w obu izbach. Różnica określona jest w ustępie 4.

ustęp 4 ustawę uchwala sejm większością co najmniej 2/3 głosów (większość kwalifikowana) w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Senat jest ograniczony w czasie, na rozpatrzenie ustawy ma 60 dni – w normalnej procedurze jest to 30 dni.

ustęp 5 uchwalenie przez sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII konstytucji może się odbyć nie wcześniej niż 60 dnia po I czytaniu projektu.

Senat nie może wnosić poprawek, może tylko ustawę zmieniającą uchwalić lub odrzucić.

ustęp 6 przewiduje on rozwiązania utrudniające zmiany w rozdziałach I (Rzeczpospolita), II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela), XII (zmiana konstytucji). Podmioty mające prawo inicjatywy do zmiany konstytucji mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia takiej ustawy przez senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Nie odbiega to zbytnio od zwykłej procedury, bo prezydent nie mający prawa veta ma natomiast prawo zarządzenia referendum. Z wnioskiem w takiej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie referendum w ciągu 60 dni o złożenia wniosku, zmiany będą przyjęty, jeśli w referendum opowie się za nimi ponad 50% uprawnionych do głosowania.

Gdyby podjęto próbę zmiany jednego z tych rozdziałów można żądać arbitrażu społeczeństwa. Odwołanie się do referendum jest zabezpieczeniem przed zbyt pochopnymi zmianami treści konstytucji w przedmiocie najbardziej istotnych spraw zawartych w konstytucji.

ustęp 7 po uchwaleniu zmiany przez sejm i senat, przeprowadzeniu referendum Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisania. Prezydent jest zobowiązany do podpisania ustawy w ciągu 21 dni od przedstawienia mu jej, po podpisaniu zarządza ogłoszenie jej w Dz. U. RP.

Ad. 4 Systematyka

Budowa aktu prawnego

  1. nazwa

  2. tytuł

  3. data uchwalenia

  4. określenie przepisów ogólnych – zasad dla danej regulacji prawnej, wyjaśnienie zwrotów (słowniczek)

  5. postanowienia szczegółowe

  6. blok przepisów końcowych – przepisy przejściowe, deregujące i wskazujące czas wejścia w życie aktu prawnego

  7. podpis osoby uprawnionej do wydawania aktu prawnego

W przypadku konstytucji systematyka to kolejność zamieszczania regulacji prawnych. Konstytucje otwierają zawsze zasady naczelne, a następnie są przepisy szczegółowe.

Przez wiele lat istniało przeświadczenie o wyższości państwa nad interesami jednostek i obywateli. W II poł. XX w. powstało nowe podejście. Zaczęto się zastanawiać czy państwo jest dla obywatelu czy obywatele dla państwa. Współcześnie wcześniej zamieszczone są przepisy o wolnościach i prawach obywateli. Po 11.09.2001 zaczęto się zastanawiać czy w dążeniu do wolności obywatelskich nie przesadzono i czy nie stracił na tym interes publiczny.

W systemie konstytucyjnym istotna jest pozycja organów państwa. Już sama kolejność ich omawiania może mówić o ustroju państwa. Jeżeli układ będzie klasyczny – parlament, prezydent, rząd, sądownictwo to mamy do czynienia z trójpodziałem władzy. Jeżeli najpierw będzie mowa o prezydencie to mamy do czynienia z trójpodziałem władzy. Jeżeli najpierw będzie mowa o prezydencie to mamy zdecydowanie pokazane, że w państwie głowa państwa jest dominującym organem.

Konstytucja marcowa była układem klasycznym, ale konstytucja kwietniowa już inna, po zasadach naczelnych był omówiony urząd prezydenta, a dopiero później inne organy.

Schemat dzisiejszej konstytucji, po wstępie:

  1. rozdział 1 „Rzeczpospolita”, zawiera zasady konstytucyjne

  2. rozdział 2 wolności i prawa człowieka i obywatela

  3. rozdział 3 źródła prawa

Rozdziały te traktowane są jako wprowadzenie do dalszych postanowień konstytucji.

Od rozdziału 4 są postanowienia szczegółowe.

  1. rozdział 4 o władzy ustawodawczej

  2. rozdział 5 prezydent

  3. rozdział 6 rząd i administracja rządowa

  4. rozdział 7 o samorządach teryt.

  5. rozdział 8 sądy i trybunały

  6. rozdział 9 organy kontroli państwowej i ochrona prawa

  7. rozdział 10 finanse publiczne

  8. rozdział 11 stany nadzwyczajne

  9. rozdział 12 zmiany konstytucji

  10. rozdział 13 przepisy przejściowe i końcowe

Ad. 5 Najwyższa moc prawna

Dotychczasowe cechy szczególne są nieistotne. Najważniejszą cechą szczególną konstytucji jest jej najwyższa moc prawna. Wiemy, że konstytucja ma taką moc bo wynika to z jej przepisów:

art. 8 ustęp 1 – konstytucja jest najwyższym prawem RP

ustęp 2 – stanowi o bezpośrednim stosowaniu konstytucji

art. 87 – konstytucja jest wymieniona jako pierwsze źródło

art. 188 – odnosi się do kompetencji trybunału konstytucyjnego, który orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją.

Widać w tym wyraźną hierarchię prawa.

Konsekwencje konstytucji:

  1. całe prawo powinno wykonywać, rozszerzać, rozbudowywać, wprowadzać w życie postanowienia konstytucji. Są to tzw. delegacje konstytucyjne, które sprawiają, że są wydawane ustawy wykonawcze.

  2. zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją

Ustawa konstytucyjna

Różnice między ustawą konstytucyjną a konstytucją. Moc prawna obu jest taka sama czyli są obie sobie równe pod względem mocy prawnej. Podstawową różnicą jest cecha treści. Konstytucja jako akt powinna zawierać 6 elementów cechy szczególnej. Ustawa konstytucyjna dotyka tylko niektórych z tych zagadnień.

Ustawami konstytucyjnymi są:

  1. nowelizacje konstytucji oraz ustawy o zmianie konstytucji. Dzisiaj jest to art. 235, choć formalnie nie jest nazwany ustawą konstytucyjną. Te ustawy konstytucyjne albo są zamieszczane w formie poprawek do konstytucji (są doklejane na końcu konstytucji np. w USA lub Macedonii) albo są włączone w tekst aktu prawnego. Takie nowelizację są w Polsce.

Pierwszą nowelizacją była Nowela Sierpniowa w 1926r, konstytucja PRL była nowelizowana 30-razy, przy czym te nowelizacje nie s sobie równe. Obecne konstytucja nie była nowelizowana.

  1. nowelizacje wydawane gdy historycznie wymagane są zmiany o randze konstytucji, a nie ma w tym czasie do tego warunków np. gdy państwo powstaje lub odradza się po niewoli.

1919, 1947 i 1992 – wydanie aktów prawnych nazywanych potocznie Małymi Konstytucjami, bo nie regulowały całości (tych wszystkich 6 elementów). Małe Konstytucje regulowały głównie strukturę organów państwa, ich kompetencje i przed kim odpowiadają, bo bez określenia kto sprawuje władzę w państwie nie można się długo obejść.

W 1992 r. uchwalono „ustawę konstytucyjną o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz samorządzie terytorialnym”.

  1. ustawy konst. uchwalane w związku z procedurą uchwalania konstytucji np. 26.05.1951 r. i 23.04.1992 – obie nosiły nazwę ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenie konstytucji. Zostały one ujęte w ustawie konstytucyjnej, bo tylko ona może regulować uchwalania konstytucji; akty mogą być regulowane tylko przez akty takiej samej rangi.

  2. ustawy konstytucyjne uchwalane w związku z techniką legislacyjną, polega to na tym, że cały końcowy blok przepisów jest wyłączony z niej i uchwalony w formie aktu prawnego tej samej rangi. Np. konstytucja 52r. miała odrębną ustawę konstytucyjną o wejściu w życie konstytucji.

  3. ustawy konstytucyjne bywają uchwalone gdy jest jednorazowe odejście od postanowień konstytucji (dzisiaj w Polsce jest to prawie niedopuszczalne)

Wykład 8 01.12.01

Obowiązywanie konstytucji

Konstytucja wchodzi w życie z chwilą podpisania jej przez prezydenta i ogłoszenia jej w Dz. U. Mamy 3 sposoby wprowadzenia w życie konstytucji:

  1. konstytucja sama określa w przepisach końcowych kiedy wchodzi w życie

  2. tryb wejścia konstytucji określa odrębna ustawa konstytucyjna

  3. konstytucja mówi, że ustawa zwykła określa moment wejścia w życie konstytucji

Stosowanie konstytucji

W Polsce istnieje zasada bezpośredniego stosowania konstytucji (wyjątki art. 81 KRP)

Kontrola konstytucyjności prawa polega na badaniu zgodności wszystkich aktów prawnych wydawanych w danym państwie z konstytucją.

Wyróżniamy:

  1. kontrolę parlamentarną

  2. kontrolę pozaparlamentarną

Ad. a)

Wykonywana jest przez parlament na etapie tworzenia prawa i przed jego wejściem w życie.

Ad b)

Jest to:

Wyróżniamy kontrolę ze względu na:

  1. zakres aktów prawnych podlegających kontroli

    1. uniwersalna – wszystkie akty prawne wydawane w danym państwie mogą być poddawane kontroli

    2. ograniczona (w Polsce) – kontroli podlegają te akty prawne, których nazwy wymienione są w konstytucji lub ustawie.

  2. kryterium czasowe

    1. prewencyjna

    2. następcza

  3. przedmiot dokonywanej kontroli

    1. materialna – kontrola treści

    2. formalna – kontrola procedury wydawania

  4. konieczność dokonywanej kontroli

    1. fakultatywna

    2. obligatoryjna – obowiązuje wszystkie akty prawne wydawane w danym państwie.

Wykład 9 08.12.01

Ustawa z punktu widzenia:

  1. Formalnego

  2. Materialnego

Ad. 1

Jest to pewien akt prawny, który przeszedł określoną procedurę związaną z uchwaleniem – jest to tzw. droga ustawodawcza. Powstały akt prawny jest aktem o charakterze ogólnym i generalnym czyli ma nieokreśloną liczbę adresatów i zalicza się zdarzeń niepowtarzalnych.

Procedura ustawodawcza

Jest wiele etapów, które uzależnione są od struktury parlamentu. Jeżeli jest on złożony to procedura musi być bardziej precyzyjnie określona.

Jest ona regulowana w konstytucji. Określa takie elementy jak prawo inicjatywy ustawodawczej (wskazanie podmiotów, które mogą wszcząć prace w celu uchwalenia). W przypadku prac parlamentarnych określa również ile jest czytań ustawy. Przynajmniej raz ustawa musi być przedmiotem prac całej izby. Nie można zamknąć procedury stanowienia ustaw i przeprowadzić je tylko w komisjach izb. Stanowienie ustaw jest najważniejszą funkcją parlamentu (funkcja ustawodawcza). Ważne jest czy izby są sobie równe, czy któraś jest ważniejsza. Określić też trzeba czy uczestniczy inny organ np. prezydent, trybunał.

Elementów formalnych jest więc dużo. Gdy struktura jest skomplikowana to projekt przynajmniej raz musi być przedmiotem prac parlamentu.

Rząd Bismarka opracował plan budżetu, ale gdy dostał się on do parlamentu nie uchwalono go. Bismark chciał przeforsować projekt wbrew parlamentowi. Uznano, że projekt jest ustawą w sensie materialnym czyli jest to akt prawny, który nie przeszedł drogi ustawodawczej, ale jest to akt ustawowy ze względu na treść.

Katalog minimum spraw, które muszą być regulowane przez ustawę:

  1. podejście formalne – należy wydać ustawę jeżeli do ustawy w sposób wyraźny odsyła konstytucja. Nie każdemu odesłaniu musi jednak towarzyszyć osobna ustawa, może być jedna do kilku odesłań.

  2. zasada formalna – ustawą powinna być uregulowana kwestia, która już wcześniej była uregulowana ustawą. Przyjmujemy, że wyłącznie ustawą powinny być regulowane kwestie praw, wolności i obowiązków obywatelskich, bowiem chodzi tu o procedurę uchwalania ustaw.

  3. pożądane jest by w oparciu o inne kwestie ważne dla kraju też była regulacja ustawowa. Dlatego najniższym aktem jest ustawa.

Usytuowanie ustawy w hierarchii prawa

Ustawa jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej po konstytucji w strukturze aktów wydawanych przez samo państwo.

Kodeks jest to ustawa, która reguluje w sposób całościowy określoną gałąź prawa.

Sama procedura uchwalania ustawy pokazuje, że jest to proces skomplikowany i długotrwały nawet wtedy, gdy jest wola polityczna. Istnieją bowiem wymogi proceduralne. Czasami może nie dojść do uchwalenia bo parlament nie może się zebrać na czas. Dlatego już od dawna zastanawiano się czy mogą istnieć akty prawne równe ustawom, ale nie pochodzące od parlamentu. W różnych państwach jest inaczej np. we Francji – ordynanse, Polska – rozporządzenia z mocą ustawy lub dekrety z mocą ustawy.

Dekrety z mocą ustawy → rozporządzenia z mocą ustawy

Wydawanie dekretów-

Są do tego upoważnieni:

  1. głowa państwa

  2. rząd

  3. wyższe gremia posłów lub przedstawicieli posłów i rządu

Upoważnienie do wydawanie dekretów

  1. upoważnienie konstytucyjne – w konstytucji wyraźnie jest upoważnienie

  2. upoważnienie ustawowe – w konstytucji jest upoważnienie do uchwalenia ustawy upoważniającej do wydania dekretów

Różnica: jeżeli prawo zawarte jest w konstytucji wprost to upoważnienie jest na stałe (trwałe), jeżeli w konstytucji jest mowa, że może być uchwalona ustawa umożliwiająca stanowienie dekretów, to taka ustawa może nigdy nie powstać.

Rodzaje dekretów ze względu na czas:

  1. stałe – mogą być zawsze wydawane

  2. związane z trybem pracy parlamentu – dekret może być wydawany tylko wtedy, gdy parlament nie obraduje

  3. upoważnienie tylko na pewien ściśle oznaczony czas. Kompiluje się to, gdy uprawnienie jest przyznawane rządowi, bo nie wiadomo jak długo będzie trwał rząd i czy uprawnienie jest przyznane rządowi konkretnego premiera i inny rząd nie ma do niego prawa, czy też każdy rząd może uchwalić dekret w danym czasie.

Treść dekretu

Jest to materia przekazana do regulacji w drodze dekretu (parlament niechętnie dzieli się władzę). W praktyce nie spotyka się sytuacji by dekrety mogły być wydawane w każdej sprawie. Dąży się do tego by materia dekretowa była sprecyzowana. Najlepiej jest, gdy wymienione są sprawy, które mogą być regulowane dekretami. Ale jest to rozwiązanie pozornie najlepsze, bo można w katalogu czegoś nie zamieścić lub pominąć.

Istnieje też katalog związany z wyłączeniami spod dekretowania. Organ otrzymuje możliwość uchwalenia dekretów z wyłączeniem spraw, których nie może uchwalić. Te wyłączenia są z reguły bardzo proste np. kwestie związane ze zmianą konstytucji, wolności obywateli, prawa wyborcze, finansowe, podatki itd.

Kwestia ważności dekretów

Dekrety powinny być później zatwierdzone przez parlament czyli jest to kontrola parlamentu nad treścią dekretu i organem go wydającym. Problem pojawia się, gdy dekret nie zostanie zatwierdzony. Na ogół jednak dekrety są zatwierdzane.

Dekrety w Polsce – historia

Konstytucja marcowa (21 r.) nie przewidywała możliwości powołania dekretów, więc nie wiadomo czy reformy Grabskiego były zgodne z prawem. Akty tej rangi pojawiły się w Noweli Sierpniowej (2.08.1926r). Wprowadzono w niej:

  1. prawo prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w razie nagłej konieczności. Po uchwaleniu noweli tego samego dnia wydano ustawę upoważniającą prezydenta do wydawania rozporządzeń.

  2. rozporządzenia wydawane z upoważnienia ustawowego

Po wojnie nastąpiły zmiany, zmieniono nazwę z rozporządzenia z mocą ustawy na dekrety z mocą ustawy, a prawo ich wydawania uzyskał rząd.

W okresie Małej Konstytucji z 1947 r. przewidywano prawo upoważnienia rządu ustawą do wydawania dekretów w okresach międzysesyjnych.

Do 1952r. regulacje były bardzo precyzyjnie określone (co można regulować). Wymagały one późniejszego zatwierdzenia. W 1952 r. wraz z uchwaleniem konstytucji zmieniła się sytuacja. Prawo wydawania dekretów stało się kompetencją Rady Państwa. Był to organ wyższy niż RM. Rada Państwa był to organ władzy państwowej. RM była organem wykonawczym, a RP otrzymała to prawo wyłącznie w okresach międzysesyjnych.

13.12.1981 wprowadzono stan wojenny i wydano dekret o stanie wojenny podczas trwania sesji sejmowej. RP złamała więc przepisy konstytucji (nie mogła w tym czasie wydać dekretu), jednak wprowadzenie stanu wojennego było w jej kompetencjach więc nie było problemu.

Mamy 4 możliwości odpowiedzi na dekret:

W 1989 r. w okresie Okrągłego Stołu dekret był krytykowany, bo źle się kojarzył z stanem wojennym oraz podważał rolę sejmu.

Dekrety stały się barometrem stosunków społecznych, jeżeli w państwie jest więcej dekretów niż ustawy to jest to kraj mało demokratyczny, a parlament jest jedynie „ozdobą”.

Dopiero w Małej Konstytucji znalazło się upoważnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, rząd mógł porosić parlament o wydanie ustawy upoważniającej. W latach 1992-97 były różne rządy, ale żaden nie poprosił o wydanie takiej ustawy, ponieważ rząd nie posiadający takiego prawa za wszystkie niepowodzenia może zrzucić winę na parlament.

Wykład 10 15.12.01

W obecnej konstytucji prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy istnieje, ale jest bardzo ograniczone. Jest to uregulowane w art. 234 konstytucji w rozdziale o „stanach nadzwyczajnych”. Tak więc rozporządzenia z mocą ustawy związane są z jednym z trzech stanów nadzwyczajnych.

Mamy 3 stany nadzwyczajne:

  1. stan wojenny

  2. stan wyjątkowy

  3. stan klęski żywiołowej.

Obecnie rozporządzenia z mocą ustawy mogą być wydawane tylko przez prezydenta na wniosek RM i tylko wtedy, gdy jest stan wojenny, a Sejm nie może się zebrać na posiedzenie.

W art. 234 istnieje także ograniczenie co do treści rozporządzenia, regulacja ta musi być proporcjonalna do stanu zagrożenia, funkcjonowania państwa i praw obywatelskich, ponieważ regulacja ta powinna dotyczyć zasad działania władzy publicznej i zakresu ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela.

Rozporządzenie musi być zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu Sejmu. Przepisy nie określają co się stanie jeśli nie zostanie on zatwierdzony lub nie zostanie przekazany do zatwierdzenia.

Przepis o rozporządzeniu stanowi zabezpieczenie na wypadek wojny, ale musi być on zawarty w konstytucji aby nie można go było wykluczyć bez zmiany konstytucji.

Rozporządzenia

Są to akty prawnej niższej rangi niż ustawa lub rozporządzenie z mocą ustawy. Gdy jest uchwalona ustawa lub rozporządzenie mocą ustawy to często jest tak, że w tym akcie nie da się uregulować wszystkich kwestii szczegółowo, więc wydawane są akty prawne wykonawcze. Są to akty o bardzo różnym charakterze. Są to akty powszechnie obowiązuję. Podmioty upoważnione do wydawania rozporządzeń wskazuje konstytucja (np. RM, PRM). Obecnie wydawanie rozporządzeń jest konkretnym upoważnieniem danego organu odnośnie danej ustawy.

Do wydawanie rozporządzeń musi być upoważnienie ustawowe tzw. delegacja ustawowa. Muszą być w niej zawarte pewne elementy:

  1. element podmiotowy

  2. element przedmiotowy

  3. wytyczne dotyczące treści rozporządzenia

Ad 1. element podmiotowy

Musi być wyraźnie wskazany organ lub organy, które posiadają prawo wydawania tego konkretnego rozporządzenia. Zamknięcie źródeł prawa polega na tym, że dzisiaj prawo wydawania rozporządzeń mają tylko organy wyraźnie do tego upoważnione przez konstytucję. Dziś prawo do wydawania rozporządzeń mają:

Jest to 5 podmiotów mogących wydawać rozporządzenia.

Ministrowie to ci, którzy stoją na czele komitetów np. Minister Nauki i Komisji Badań Naukowych. Obecnie uważa się, że zamknięcie katalogu upoważnień było zbyt wczesne bo np. możliwe, że prezes NBP też powinien mieć prawo wydawania rozporządzeń, dzięki którym mógłby wpływać na banki prywatne mu nie podporządkowane. Stanowiska w tej kwestii są podzielone, uważa się, że prezes NBP może współdziałać z rządem i Ministrem Finansów, a z drugiej strony, że skończyły się czasy uzależnienia banku od rządu. Prezesowi nie wydano takiego uprawnienia ponieważ nie podlega on politycznie Sejmowi i nie można go odwołać, nie prowadzi on też takiej polityki jaką by chciała Rada Polityki Pieniężnej i Rząd.

Do wydania jednego rozporządzenia mogą być upoważnione dwa podmioty np.: „upoważnia się ministra do spraw… by wspólnie z ministrem do spraw … wydali rozporządzenie”, pod takim rozporządzeniem powinny być dwa podpisy. Może też być tak, że wydanie rozporządzenia będzie się wiązało z porozumieniem z jakimś innym ministrem „minister do spraw … w porozumieniu z ministrem do spraw… zarządza”, są to konsultacje.

art. 92 konstytucji - zakaz subdelegacji, czyli zakaz przekazywania uprawnienia do wydania rozporządzenia innemu organowi niż jest to wskazane w upoważnieniu.

Ad. 2 element przedmiotowy

Jest to zakres treści zawartej w rozporządzeniu. W delegacji do wydania rozporządzenia musi być wyraźnie określone, jaki obszar materii, zakres spraw zostaje przekazany do regulacji w drodze rozporządzenia.

Ad 3.

Jest to ważna i kontrowersyjna innowacja w konstytucji. Ocena tej regulacji jest odmienna w zależności od tego czy podchodzimy do tego od strony praktycznej czy od teoretycznej.

Z teoretycznego punktu widzenia – ponieważ parlament nie chce dzielić się uprawnieniem do stanowienia prawa, stara się jak najściślej określić treść rozporządzenia, ustala wytyczne dla treści rozporządzenia aby mieć kontrolę nad danym podmiotem i charakterem wydanego rozporządzenia.

W praktyce – okazuje się, że trudno jest wymyślić te wytyczne dla treści rozporządzenia, czasami łatwiej jest coś uchwalić w ustawie. Dlatego też w praktyce mogą zaistnieć sytuacje, że parlament nie wprowadza do delegacji ustawowej tych wytycznych i wtedy jest niebezpieczeństwo, że ktoś zaskarży ustawę do TK.

Istnieje więc sprzeczność między teorią a praktyką.

Podstawa prawna do wydawania rozporządzeń – „na podstawie ustawy… i w celu wykonania …”. Zaglądając do upoważnienia trzeba ustalić czy nie ma w rozporządzeniu uchybień:

  1. formalnych (kto mógł wydać)

  2. materialnych (czy nie przekracza treści)

Upoważnienia do wydawania rozporządzeń mogą być:

  1. obligatoryjne – istnieje bezwzględny obowiązek ich wydania

  2. fakultatywne – można je wydać, ale nie ma takiego obowiązku

Wykład 11 05.01.02

Uchwały i zarządzenia

Uchwały to nazwa używana w stosunku do każdego aktu podejmowanego przez organ kolegialny. Uchwały mają różny charakter:

  1. nie muszą mieć charakteru normatywnego – np. w przypadku jakiejś rocznicy sejm, senat mogą podjąć stanowisko w formie uchwały.

  2. uchwały konkretno-indywidualne – np. uchwała o odwołaniu Leppera ze stanowiska wicemarszałka 29.11.01.

  3. uchwały mają charakter wewnętrzny oprócz art. 112 i 124 konstytucji – są to uchwały zwane regulaminami sejmu i senatu. generalnie uchwały i zarządzenia są aktami o charakterze wewnętrznym i należą do otwartego systemu źródeł prawa (konstytucja nie przesądza kto je może stanowić).

  4. uchwały i rozporządzenia są aktami wykonawczymi do ustaw. W ustawie musi być zawarta delegacja, musi ona zawierać wskazanie kto ma go wydać (element podmiotowy), nie ma obowiązku określonej treści

Z uchwałami i zarządzeniami wiążą się też:

art. 93 ustęp 1 – uchwały RM i zarządzenia prezesa RM i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują jednostki organizacyjne powiązanej z organem wydającym.

art. 93 ustęp 3 – uchwały i rozporządzenia podlegają kontroli co do zgodności ich z obowiązującym prawem.

art. 241 ustęp 6 – w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji RM postanowi, które z uchwał RM wydane przed uchwaleniem nowej konstytucji wymagają zastąpienia przez rozporządzenia z mocą ustawy, art. ten nakłada obowiązek przeglądu prawa w PL.

art. 188 ustęp 3 – TK orzeka co do zgodności uchwał i rozporządzeń z konstytucją i umowami międzynarodowymi.

Niepisane źródła prawa

  1. Precedens

  2. Zwyczaj konstytucyjne

  3. Zwyczajowe prawo konstytucyjne

Ad. 1

Jest to jednorazowe, świadome zachowanie się organu państwa w sytuacji nieregulowanej przez prawo np. podanie się Mazowieckiego do dymisji po przegranych wyborach prezydenckich.

Ad. 2

Jest to pewna powtarzająca się praktyka w sytuacji nieregulowanej przez prawo, np.:

  1. zasada dyskontynuacji – sprawy rozpatrywane w parlamencie niedokończone nie przechodzą na nową kadencję.

  2. podanie się do dymisji starego rządu po wyborach parlamentarnych, bo istnieje nowy parlament. Ten zwyczaj został zlikwidowany i ocenie jest unormowany prawnie.

  3. obsadzenie stanowisk w sejmie np. marszałkiem mógł być tylko przedstawiciel chłopski, przewodniczącym i wiceprzewodniczącym przedstawiciele największych partii z parlamentu.

Odejście od zwyczaju i precedensu nie rodzi skutków prawnych.

Ad. 3

Prawo posiada sankcje ze strony państwa. Była długa praktyka, która utrwaliła się i uzyskała sankcję przymusu przez co stała się normą. jest to prawo nie spisane, ale obowiązujące. Taką normą był hymn Polski. Żeby wytworzył się zwyczaj potrzebny jest długi czas praktyki.

Wykład 12 19.01.02

Zasady ustrojowe konstytucji tzw. zasady naczelne konstytucji.

Są to główne, fundamentalne rozwiązania ustrojowe uregulowane wolą ustrojodawcy, zapisane w konstytucji w sposób wyraźny bądź wynikające z jej treści określające czy też charakteryzujące ustrój państwa.

Pojęcie ustroju państwa jest szerokie, jest to ustrój polityczny, społeczny i gospodarczy.

Zasada ustroju to rozwiązanie, które przesądza o innych, dalszych regulacjach w państwie. Przesądza o konkretnych rozwiązaniach i ustawach. Zasada ustrojowa wymaga by inne regulacje były z nią zgodne.

Zasady ustrojowe są różne, niektóre z nich wykraczają poza zakres prawa konstytucyjnego, inne są nowe i niewiele można o nich powiedzieć, najczęściej występują na początku aktu prawnego w części ogólnej, Rozdziały te są różnie tytułowane i nie musi to być tylko 1 rozdział np. w konstytucji PRL były to „ustrój polityczny” i „ustrój społecznych”. Obecnie jest to dział konstytucji „Rzeczpospolita”. Istnieje możliwość doszukiwania się zasad ustroju w innych rozdziałach np. w „wolności i prawa człowieka i obywatela” lub też w preambule.

We wstępie najczęściej sformułowane są wszystkie zasady, a później są powtórzone w rozdziałach, w obecnej konstytucji też tak jest, ale jedna z zasad nie ma już powtórzenia w następnym rozdziale – zasada pomocniczości.

Zasady te stanowią przykładowe wyliczenie, nie zamknięty katalog, który nie jest ułożony hierarchicznie. Niektóre z nich są konsekwencją istnienia innych.

Zasady ustrojowe:

  1. zasada suwerenności (główna zasada) – określa do kogo należy władza w państwie tzw. zasada zwierzchnictwa

  2. zasady związane ze sposobem sprawowania władzy – zasada przedstawicielstwa i władzy

  3. zasada prawa wyborczego

  4. zasada trójpodziału i równowagi władz

  5. zasada systemu rządów

  6. zasada dwuizbowego parlamentu

  7. zasada demokratycznego państwa prawnego

  8. zasada sprawiedliwości społecznej – jedyna mnoga zasada

  9. zasada jednolitości państwa

  10. zasada republikańskiej formy państwa

  11. zasada subsydiarności

  12. zasada zrównoważonego rozwoju

  13. zasada pluralizmu politycznego

  14. zasada społecznej gospodarki rynkowej

  15. zasada szerokiego samorządu terytorialnego

  16. zasada dotycząca relacji między państwem i kościołem i innymi wyznaniami (art. 25)

Ad. 1 Zasada suwerenności

Jest to nie tylko zasada z konstytucji, ale też stan faktyczny. Zagadnienie suwerenności jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych np. filozofii, socjologii, nauk politycznych itd.

Mamy 2 aspekty suwerenności:

  1. aspekt międzynarodowy (zewnętrzny) – państwo to podmiot prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych. W tym aspekcie zastanawiamy się czy jest ono niezależne od innych państw w podejmowaniu decyzji.

  2. aspekt wewnętrzny – jest to odpowiedź na pytanie kto sprawuje władzę w państwie. Początkowo był to władca jako „następca” Boga. Później władcy uzasadniali swoją władzę w oderwaniu od religii. Istniała też doktryna, że państwo powstało, bo ludzie bali się walki. napaści i niewolnictwa. Ludzie łączyli się w grupy by temu zapobiec. Na czele tych grup stał monarcha z władzą nieograniczoną. Jego zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa ludowi. W rozwoju myśli politycznej pojawiły się w XII w. i XIII w. poglądy, które podważyły absolutną władzę monarchy. Bo skoro władca nie wypełniał swoich zadań to powinno się móc go odwołać. Ale skoro można go obalić to co to za władca. Skoro jest on wybieralny to rządzi on czy ci co go wybrali. Dochodziło się przez to do stwierdzenia, że władzę sprawuje duża grupa ludzi.

Jan Jakub Russo – uważał, że władza należy tyko i wyłącznie do ludu i ta władza jest niezbywalna. Władcą jest ten kto sprawuje prawo. Uważał, że władza powinna być sprawowana w sposób bezpośredni bo wszyscy są sobie równi, przedstawicielstwo jest odstępstwem od tego.

W PL doktryny socjologiczne – głównie marksizm tworzyły czynniki głoszące kto jest suwerenem.

  1. czynnik polityczny – rozumiany jako możliwość uczestniczenia i wpływu na podejmowanie decyzji dzięki posiadaniu aparatu przymusu.

  2. czynnik ekonomiczny (pieniądz) – światem rządzi pieniądz, ci którzy go mają mogą wpływać na podejmowane decyzje.

  3. czynnik ideologiczny – łatwiej jest sprawować władzę posiadając program mający szerokie poparcie.

  4. czynnik sojuszy – są to sojusze zewnętrzne oraz wewnętrzne, zewnętrzne to poparcie innych z zagranicy, wew. to połączenie grup.

Suwerenność jako zjawisko to pytanie kto sprawuje władzę. Zasada suwerenności to zapis w konstytucji do kogo należy władza. Władza należy na ogół do ogółu osób mieszkających w danym państwie. Obecnie nie łączy się już tego z obywatelstwem

Ogół to:

Władza należy do narodu lub do ludu. Obecnie w art. 4 konstytucji jest zapis „naród”, ale nie jest to znaczenie etniczne, tylko oznacza wszystkich obywateli.

Semestr II

Wykład 1 16.02.02

Instytucja referendum

Punktem wyjścia są formy demokracji bezpośredniej. Najbardziej właściwym sposobem sprawowania władzy przez suwerena jest podejmowanie decyzji w sposób bezpośredni (czyli przez wszystkich). Suwerenem jest ten, kto tworzy prawo. Dziś możliwe są tylko szczątkowe formy demokracji bezpośredniej np. zebrania wiejskie.

Obecne formy demokracji bezpośredniej:

  1. referendum

  2. plebiscyt

  3. veto ludowe (w PL nie ma)

  4. inicjatywa ludowa

  5. konsultacje społeczne

  6. prawo do inicjowania przedterminowych wyborów powodujących skrócenie kadencji organów samorządu terytorialnego

Referendum

Wywodzi się ze Szwajcarii. Wykształciło się w XVI w. Oznacza głosowanie, w którym ludzie opowiadają się za jakimś rozwiązaniem.

W Polsce była stosowana forma bardzo zbliżona do referendum – plebiscyt, jest to również głosowanie, ale pojawiają się pewne kłopoty:

  1. terminy plebiscyt i referendum są używane zamiennie jako równoważne

  2. termin plebiscyt używany jest na określenie głosowania, w którym wyrażane jest poparcie dla jakiejś osoby, grupy osób bądź partii politycznej.

Z plebiscytem mieliśmy do czynienia w przypadku przeprowadzenia referendum we Francji w czasach de Gola. Pozycja prezydenta we Francji jest bardzo silna. W sytuacji gdy prezydent pochodził z jednej partii a większość w parlamencie miała przeciwna opcja polityczna dochodziło do konfliktów. De Gola zarządził referendum tzn. przedmiot sporu przekazał do rozpatrzenia w drodze głosowania. De Gol wiedząc, że większość parlamentarna została wybrana w demokratycznych wyborach, więc mogła też wygrać referendum ogłosił, że jeżeli „przegra” to zrezygnuje z funkcji prezydenta, a ponieważ cieszył się dużym poparciem wygrał.

Charakter plebiscytu miały też wybory do PRL-u.

Klasyfikacja referendów:

  1. referendum obligatoryjne bądź fakultatywne. Mamy tu na myśli obowiązek przeprowadzenia referendum

    1. obligatoryjne – jeżeli prawo nakazuje przeprowadzenie go, są to:

      • referendum zatwierdzające uchwaloną konstytucję – u nas odbyło się 25.05.1997

      • w przypadku dokonywania zmian w konstytucji

      • w przypadku referendum lokalnego – w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców danego terenu na cele społeczne.

      • referendum w sprawie rozwiązania rady gminy, powiatu bądź sejmiku województwa przed upływem kadencji

    2. fakultatywne – prawo dopuszcza możliwość przeprowadzenia referendum w sprawach ważnych dla terenu.

  2. z uwagi na moc wiążącą

    1. rozstrzygające – jeżeli jego czynnik wiąże, do wyniku trzeba się zastosować

    2. opiniodawcze – nie mają sensu

  3. ze względu na zasięg terytorialny

    1. ogólnokrajowe

    2. lokalne

  4. z punktu widzenia etapu stanowienia prawa albo w trakcie drogi ustawodawczej

    1. wstępne / cząstkowe – poprzedza uchwalenie aktu prawnego

    2. zatwierdzające – akt prawny jest uchwalony, ale wymaga by został on zatwierdzony w drodze referendum

    3. referendum przeciwko obowiązującej ustawie – jest to veto ludowe

  5. z uwagi na przedmiot głosowania

    1. konstytucyjne

    2. administracyjne

    3. ustawodawcze

    4. finansowe

Historia referendów w PL

Przed II wojną światową instytucja ta nie była znana. Pierwsze referendum odbyło się 30.06.1946r. Polegało na odpowiedzi na pytania:

Jedyną pewną rzeczą jaką wiemy o tym referendum jest to, że było ono sfałszowane. Była to próba przed wyborami parlamentarnymi, które odbyły się w 47r.Po 46 zapomniano o tej instytucji, nastąpiła nawet negacja referendum. W PRL-u referenda nie były prowadzone aż do II poł. lat 80. Jedną z prób ratowania socjalizmu miało być przeprowadzenie referendum. Dziś referendum to jest zapomniane ale jest ono bardzo ważne. W 1987r. dokonano zmiany konstytucji, gdzie dopuszczono możliwość przeprowadzenia referendum. Wydano ustawę o konsultacjach społecznych i referendum. W 1987 r. postawiono dwa pytania:

Postawione pytania były szokiem dla innych krajów obozu socjalistycznego. Skutki są obecne do dziś – ustalono bowiem wówczas, że wynik będzie wiążący jeżeli ponad połowa uprawnionych do głosowania odpowie twierdząco. Szokiem było także to, że pomimo 60% frekwencji wyniku nie uznano za wiążący. Dziś przy referendum konstytucyjnym i przy referendum o zmianę konstytucji w ogóle nie ma wymogu frekwencji.

Po raz kolejny idea przeprowadzenia referendum pojawiła się przy pracach nad obecną konstytucją. W 1994r. nastąpiła nowelizacja ustawy o ustawie konstytucyjnej. 29.06.1995 uchwalono ustawę o referendum. Referendum mogło być zarządzone przez sejm lub prezydenta za zgodą senatu. W 95 roku miały się odbyć wybory. Prezydentem był Wałęsa. Zarządził on referendum o powszechnym uwłaszczeniu. Przegrał wybory. W lutym 96r odbyły się jednorazowo 2 referenda: jedno z inicjatywy prezydenta (za powszechnym uwłaszczeniem) i z inicjatywy sejmu (o uwłaszczeniu). Frekwencja wynosiła kilka procent. Ostatnim referendum było referendum zatwierdzające obecną konstytucję.

Dziś art. 125 konstytucji poświęcony jest referendum. Ma odrębny tytuł. Stanowi on, że referendum może być przeprowadzone w sprawach szczególnych dla państwa. Nie jest to sprecyzowane i stanowi pole do popisu przy interpretacji.

Referendum ogólnokrajowe – ma prawo zarządzić:

  1. sejm – bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

  2. prezydent – za zgodą senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Konstytucja stanowi, że wynik referendum jest wiążący jeżeli weźmie w nim udział co najmniej połowa uprawnionych. Wyjątek stanowi art. 235, który stanowi, że w przypadku referendum o zmianę konstytucji nie ma wymogu frekwencji.

Referendum lokalne

Kiedy wprowadzono zmiany ustrojowe jedna z nich polegała na przywróceniu samorządu terytorialnego. 8.03.90 ustanowiono możliwość przeprowadzenia referendum w gminie, jednak ustawę o referendum lokalnym uchwalono dopiero 11.10.91r. W 98r. dokonano zmiany w podziale administracyjnym. Wprowadzono województwa i powiaty. Tu także przewidziano możliwość przeprowadzenia referendum, ale ustawę o referendum lokalnym uchwalono 15.09.00

Jeżeli chodzi o referendum lokalne to musi być ono przeprowadzone w sprawach ważnych. Istnieje wymóg w dwóch kwestiach:

  1. w sprawie samoopodatkowania się na cele lokalne

  2. w sprawie odwołania organu przedstawicielskiego przed upływem kadencji (rada gminy, powiatu, sejmik wojewódzki)

Wszczęcie procedury odwołania organy może zarządzić:

1. organ przedstawicielski

2. obywatele

  1. w przypadku gminy, powiatu z inicjatywą musi wystąpić co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców

  2. w przypadku województwa 5%

Najpierw zawiązuje się komitet. Zgłasza się ona do wójta, starosty, czy marszałka sejmiku by dowiedzieć się o liczbie osób uprawnionych do głosowania. W ciągu 60 dni musi zebrać wymaganą liczbę podpisów. Jeżeli uzbierają referendum odbędzie się. Referendum jest ważne jeżeli weźmie w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.

W ciągu 10 lat w gminach odbyło się ponad 100 referendów, większość o rozwiązanie rad gmin przed upływem kadencji, w większości przypadku nie dochodziło do rozwiązania bo nie było 30% frekwencji. Odbyły się też referenda o samoopodatkowanie się – z powodzeniem.

Wykład 2 23.02.02

Zasada przedstawicielstwa – władza jest sprawowana poprzez organy przedstawicielskie (organy kolegialne). Są to organy kolegialne zarówno na szczeblu centralnym (parlament) jak i organy stanowiące na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego.

Jeżeli chodzi o organy przedstawicielskie mamy do czynienia z pewnymi osobami, które reprezentują nas w tym wybieranym organie. Między osobą wybraną a nami jako wyborcami zachodzi stosunek, więź zwana mandatem przedstawicielskim. Mandat przedstawicielski (MP) jest to stosunek polityczno-prawny między przedstawicielem w wybranym organie a wyborcami, polegający na pełnomocnictwie udzielonym osobie sprawującej tą funkcję z wyboru.

W teorii i w praktyce wyróżniamy II rodzaje MP.

Mandat imperatywny – zwany także mandatem związanym lub nakazczy – jako I w historii wykształcił się mandat imperatywny. Przedstawicielstwo kształtowała się przez wieki w sposób ewolucyjny. ”Szlachta wybierała spośród siebie I osobę, która miała reprezentować ich na sejmiku. Udzielano mu pełnomocnictwa do reprezentacji, przy czym dawno mu instrukcje, wskazówki co do tego jak ma się zachować w sejmie (co mówić, jak ma głosować itd). Wyjazd był związany z problemem opuszczenia rodziny, dotarcia do sejmu, utrzymania się tam, dlatego też z czasem zaczęto tym przedstawicielom płacić pieniądze na zrekompensowanie strat. Po powrocie z sejmu reprezentant musiał się rozliczyć z tego co zrobił, jak to robił, jak głosował, co załatwił, czego nie załatwił itd. Istota tego mandatu polegała na tym, że nie tylko trzeba było się zachować zgodnie z instrukcjami, ale trzeba było się rozliczyć z zachowania i przekonać, że to zachowanie odpowiadało tym instrukcjom. Reprezentant jest ograniczony w zakresie swobody działania, musi się z tego działania rozliczyć. Jeżeli zachował się zgodnie z instrukcjami i ci którzy go wybrali byli zadowoleni to miał szansę na ponowne wybranie”. W ten sposób zaczęła się kształtować instytucja zwana dziś „posłami”. Zaczęto zdawać sobie sprawę, że tych wyborców można przekupić. Zaczęło dochodzić do konfliktów między interesami lokalnymi grupy ludzi a interesami całego państwa.

Doprowadziło to do tego, że w okresie rewolucji francuskiej pojawiła się instytucja mandatu wolnego. W jego przypadku uznaje się, że reprezentant jest przedstawicielem całego narodu, a nie wyłącznie tych którzy go wybrali. Dlatego nie można było mu dawać instrukcji, on nie musiał się do żądnych instrukcji stosować, miał działać zgodnie ze swoim sumieniem, doświadczeniem, przekonaniem.

Te dwa modele mandatu funkcjonują do dziś, ale funkcjonowanie organów przedstawicielskich obecnie związane jest z kadencyjnością, w przypadku m. imperialnego istnieje możliwość odwołania przedstawiciela przed upływem kadencji, w przypadku mandatu wolnego nie ma takiego prawa.

Jeżeli mandat ma być mandatem wolnym to jakie trzeba stworzyć gwarancje aby ten reprezentant był niezależny od tych, którzy go wybrali ?

Względem przedstawicieli mamy pewną więź prawną wynikającą z prawa oraz pewną więź o charakterze polityczno-społecznym, która nie odpowiada więzi prawnej.

Więź polityczna – poseł odpowiada przed swoją partią polityczną, parlament jest reprezentacją partii politycznych. Te partie wyznaczają listy do parlamentu, a więc poseł jest od nich zależny. Ona chce mieć nad swoim posłem kontrolę, chce aby głosowali tak jak oni wolą. Partie wywierają wpływ na reprezentantów np:

Więź społeczne – po zakończeniu reprezentacji chce mieć gdzie wrócić.

W PL zaczęliśmy od mandatu imperialnego, ale już w Konstytucji 3 Maja występował mandat wolny, także w Konstytucji Marcowej był m. wolny. Dopiero w Konst. 1935r. brakowało regulacji co do mandatów. Konstytucja 52 r. była konstrukcją mandatu socjalistycznego, zbliżonego do mandatu imperialnego (możliwość odwołania posła przed upływem kadencji). Do konstrukcji mandatu wolnego powróciliśmy w Małej Konstytucji. Dzisiaj w art. 104 Konstytucji stanowi, że „posłowie są przedstawicielami narodu (...) Nie wiążą ich instrukcje wyborców”.

Organ stanowiące w samorządzie terytorialnym

Istnieje możliwość przeprowadzenia referendum odwołania rady przed upływem kadencji.

Więc trudno jest określić czy jest to mandat wolny czy imperatywny ?

Istnieje kilka sposobów kreowania organem przedstawicielskim. Za organ przedstawicielski uznajemy także organy, których członkowie pochodzą z delegacji. W przypadku organy przedstawicielskiego pojawia się czasami zjawisko kooptacji – sam organ dobiera do swojego składu pewne osoby.

Organy przedstawicielskie są przede wszystkim tworzone w wyniku wyborów. Dominuje przeświadczenie, że tylko organ pochodzący z wyborów jest organem, który można uznać za organ demokratyczny. Dzisiaj mandat przedstawicielski pochodzi z wyborów.

Funkcje wyborów

Jest to zagadnienie z zakresu nauk politycznych. Jakie są cele przeprowadzenia wyborów dla życia społeczno-politycznego i gospodarczego w państwie ? Są pewne funkcje powszechnie wymieniane, ale są też i funkcje wymieniane w pojedynczych opracowaniach. Nie ma także nigdzie klasyfikacji tych funkcji.

Funkcje powszechne:

  1. funkcja kreacyjna – polega na ty, że wyborcy tworzą skład polityczny, jak i skład personalny wybieranego organu. Dopiero dokonanie wyboru pozwala na podjęcie przez ten organ działań i realizację, wypełnianie zadań, które są takiemu organowi przypisane.

  2. wybory są legitymacją dla danego organu do sprawowania władzy, organ wybrany z demokratycznych wyborach ma moralne i polityczne prawo do podejmowania rozstrzygnięć.

  3. funkcja programowa – na wybory możemy patrzeć z punktu widzenia prawnego i faktycznego.

Z punktu widzenia faktycznego – wybory wyznacza moment zarządzenia wyborów, a zamyka je stwierdzenie ważności wyborów (SN). Wybory pełnią istotną rolę określenia podstawowych problemów, które należy rozwiązać, ale także jest to kwestia sformułowania programu rozwiązywania problemów.

  1. funkcja integracyjna – społeczeństwo skupia się wokół programów wyborczych.

  2. funkcja wyrażenia woli wyborców, w głosowaniu daje się poparcie dla poszczególnych ugrupować, ich programów. Te ugrupowania, które wygrywają mają legitymację do realizacji tego programu. Społeczeństwo poparło ten program, głosując na niego.

  3. wybory pełnią funkcję kontrolną, wybory w akcie głosowania rozliczają tych którzy sprawowali władzę w ostatnich latach, czy oni realizowali programy i jak realizowali władzę.

  4. funkcja kreowania liderów

  5. występuje tu sprzeczność w tych funkcjach. Wybory pełnią funkcję wyrażania woli wyborców – należy dążyć aby skład organów przedstawicielskich był dokładnym przedstawieniem woli wyborców. Oznacza to, że parlament powinien być bardzo zróżnicowany bo różne są poglądy wyborców. Koliduje to jednak z inną funkcją wyborów. Mianowicie z funkcją wyłonienia stabilnej większości (pożądany jest stabilny rząd, posiadający większość).

Te funkcje przekładają się na prawo wyborcze. Instrumentalizacja prawa wyborczego – prawo wyborcze ma w swoich mechanizmach pewne rozwiązania, które skutkują kształtowaniem się systemu partyjnego (np. bariera 5%)

W każdym państwie inaczej buduje się prawo wyborcze, dostosowuje się ono do instytucji politycznych, ustrojowych, społeczności.

Wykład 3 02.03.02

System wyborczy a prawo wyborcze

System wyborczy – ogół reguł postępowania związanych z powoływaniem organów przedstawicielskich. Całokształt zasad, instytucji wyborczych, norm politycznych.

Na wybory patrzymy z punktu widzenia formalnego i politycznego.

Formalny - wyznaczone przez daty i zarządzenia (premier wybiera samorządowców, prezydent – polityków). Wybory kończą się z chwilą stwierdzenia ważności tych wyborów. O ważności decyduje SN, następuje to (2 miesiące) po samych wyborach rozumianych jako głosowanie.

Polityczne – wybory stale trwają, partie polityczne stale zgłaszają postulaty. Dzień głosowania, kończy jedną kampanię wyborczą.

Normy polit. – żadne normy nie narzucają partii, wyborów przedstawicieli partii.

Prawo wyborcze – określenie ogółu norm prawnych określających sposób zorganizowania i przebiegu postępowania wyborów oraz zasady udziału obywateli w akcie wyborczym. Prawo wyborcze to ogół norm prawnych regulujących zasady wyborów.

Znaczenie przedmiotowe:

  1. konstytucja (różne rozwiązania) – wyodrębniony rozdział np. konstytucja 52r, dziś konstytucja Ukrainy. Obecnie w konstytucji 97r.przepisy dotyczące prawa wyborczego rozrzucone są w różnych miejscach konstytucji. Określone zasady procedury wyborczej konkretnego organu.

  2. ustawy w Pol. bardzo często noszą nawę ordynacji wyborczej.

Ordynację wyborczą do Sejmu, Senatu 12.04.2001r. opublikowano w Dz. U. nr. 46 pozycji 499. Zmiana w Dz.U. 774p. 776.

Tzw. ordynacja prezydencka – ustawa z dnia 27.09.1990r. o wyborze prezydenta RP, zmiana w roku 2000.

Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów, sejmików Ustawa 16.07.1998r.

Ordynacje mają liczne akty wykonawcze, większość z nich są to rozporządzenia. Co jest przedmiotem regulacji.

Państwowa Komisja Wyborcza, która wydaje akty o charakterze prawnym, charakterze wew., obowiązują komisje niższego szczebla. W jej skład wchodzą sędziowie. Podejmują oni uchwały o charakterze wew.

Znaczenie podmiotowe:

Prawo wyborcze oznacza uprawnienia obywateli do uczestniczenia w wyborach w charakterze osoby głosującej jak i kandydującej – czynnego i biernego prawa wyborczego.

  1. prawo czynne – możliwość głosowania, aktywnego lub pr. wybierania

  2. prawo bierne – prawo pasywnego (wybieralności), kandydowania

Czynne i bierne prawo wyborcze nie muszą się ze sobą pokrywać.

System wyborczy w znaczeniu wąskim rozumiemy jako techniki obliczania wyników wyborów.

Akt głosowania trwa kilkanaście godzin (nie mylić z wyborami).

Zasad prawa wyborczego – nie zawsze występują łącznie, niektóre są sobie przeciwne.

  1. zasada powszechności

  2. z. bezpośredniości

    1. z. pośredniości (ustrój demokratyczny)

  3. z. równości

  4. z. większości (proporcjonalności)

  5. z. wolności wyborów (ma najwięcej akcentu politycznego)

  6. z. tajności głosowania.

Większość tych zasad ma charakter wieloznaczny.

System wyborczy – technika obliczania wyniku głosowania nie jest to samo, co wyniki wyborów.

W przypadku wyboru organu jednoosobowego sprawa jest prosta. Ten kto uzyskał najwięcej głosów – system większości zwykłej, ma on wadę tzn. polega na tym, że wybranym może zostać osoba, która nie cieszy się autorytetem społeczny. W wielu sytuacjach przewiduje się nawet więcej tur głosowania, po to aby osoba zdobywająca mandat miała poparcie ponad połowy głosujących, proste jest to jeśli wybory dokonywane są w małym grenium (parlament).

Większość bezwzględna - wybory prezydentów.

Większość zwykła – w przypadku wyborów do Senatu.

Wybory organów kolegialnych – trzeba utworzyć okręgi jednomandatowe, przeprowadzać wybory, mandat uzyskałaby osoba, która ma największą ilość głosów.

Wielka Brytania – wybory w okręgach jednomandatowych. 5 partii politycznych, każda z nich wystawia swojego przedstawiciela w każdym z okręgów wyborczych. Idealne założenie równości wyborczych, a więc głosuje, w każdym z okręgów jest 10 tyś. Frekwencja zgodnie z zasadą większości zwykłej, mandat uzyska przedstawiciel, który ma najwięcej głosów.

Głos stracony – nie przynosi rezultatu. Partia ma wielkie poparcie, ale nie ma mandatu.

System wyborów większościowych jest systemem deformującym poparcie społ. wyjątkowo niesprawiedliwie. Świadomość deformacji występowała w XIX w. Problem: w jaki sposób inaczej rozdzielić te mandaty. Dzielimy wg. proporcjonalności do uzyskanych głosów. Hasło proporcjonalności znane jest od poł. XIX w. niewiadomo było jak przeliczyć głosy na mandaty. Syst. większości.

1900r. pierwsze wybory proporcjonalne, tych technik przeliczania głosów na mandaty jest wiele. 3 techniki wyborcze – system wyborów w wąskim znaczeniu, metody wyborów. Wszystkie mają zastosowanie w PL. Spór o 2 pośród nich jest sporem fundamentalnym.

Wybory do parlamentu, rad gmin, powiatu

  1. założenie o mandaty musi ubiegać się kilka partii polit., które ze sobą konkurują, musi być rywalizacja.

  2. okręg wyborczy mus być okręgiem wielomandatowym. Od 3 do 35 (np. w Hiszpanii). W PL. jest okręg wyborczy liczy od 8 do 12 mandatów. O mandaty ubiega się 6 partii politycznych. Do podziału jest 10 mandatów.

I metoda: d’ Hondta (I w 1919r.) – stosowana w okresie międzywojennym, po wojnie zastosowanie do sejmu ustawodawczego w 47r. został wprowadzony w ordynacji w 93r., 99r. wycofany, dziś jest kontrowersji.

Liczba przy przekroczeniu 5% uczestniczących otrzymują mandat.

Metoda zaliczona do największych ilorazów. Wyniki głosowania dzielimy przez kolejne liczby całkowite, uzyskujemy jakiś iloraz, szeregujemy w kolejności od największego w dół. Zgodnie z największym ilorazem rozdajemy mandat. Mandat uzyskuje partia, która ma największą ilość głosów.

II metoda: Sanleti (zbliżona do m. ilorazów). Dzielimy przez kolejne nieparzyste liczby całkowite, za pierwszym razem dzielimy przez 1.4 dziesiętnej. Poszukujemy największych ilorazów. W Pol. zastosowany w wyborach samorządowych 90r. W większych gminach, dziś w powiecie i województwie w ubiegłym roku. Ten system dziś wpisany do ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu.

III metoda: Harre-Namejana. Liczbę głosów oddanych na dane partie polityczne mnoży się przez liczbę mandatów, dzieli się przez ogólną liczbę głosów oddanych w danym okręgu. Przyznaje się mandaty. Mandaty nie obsadzone zgodnie z największą liczbą po przecinku.

W Pol. zastosowane w 1991r. w ordynacji do Sejmu jedyny raz.

Nie zmieniamy wyników głosowania, ale stosujemy różne metody i za każdym razem uzyskujemy inny wynik wyborów, a rozpiętość mandatów jest zupełnie inna.

Nie ma metody sprawiedliwej. Te metody mniej deformują system wyborów niż system większości głosów.

Powinniśmy dążyć aby parlament był odzwierciedleniem postaw i poglądów społecznych. W 19991 r. zastosowana była metoda Harre-Namejena. Parlament był rozbity politycznie, 6 partii politycznych. Na wniosek „solidarności” rząd uzyskał votum nieufności, Wałęsa rozwiązał parlament koalicji SLD-PSL, ten sam mechanizm doprowadził do wyłonienia w 1997r. AWS-UW. Zmieniono metodę na m. Sanletiego. Efekt był taki, że nie było rządu większościowego i musiano utworzyć koalicję SLD-PSL.

Zasada bezpośredniości

Ad. 2

– czy bezpośrednio głosujemy na kandydatów, czy wyborcy mają wielo- czy jednostopniowy wybór.

Wybory są wyborami demokratycznymi, jeżeli są to wybory bezpośrednie.

Parlament Europejski powstawał na zasadzie iż parlamenty krajowe wybrali przedstawiciele do Parl. Europejskiego. hasło, które było głoszone było w wyborach bezpośrednich dopiero od 84r. Parlament Europejski jest wybierany w wyborach bezpośrednich.

Wybory pośrednie – USA, wybory prezydenta. W poszczególnych tanach wybiera się elektorów, oni dokonują właściwego wyboru prezydenta. Wybór elektorów – każdy stan ma określoną liczbę elektorów. Wszyscy elektorzy głosują na kandydata który wygrał wybory w stanie. Można uzyskać w skali państwa więcej głosów wyborców, a mniej głosów elektorów.

W okresie obowiązywania konst. 35r. w pośrednich sejmikach wojewódzkich.

Z zasadą bezpośredniości łączy się istotne pytanie o wielkość okręgów wyborczych. Zakładają potrzebę znajomości ze strony wyborców kandydatów. Reprezentowanie osoby kandydata przed wyborcami. Jeżeli okręg jest duży istnienie możliwości kontaktu jest bardzo nikłe.

Wykład 4 09.03.02

uzupełnienie do z. bezpośredniości:

Bezpośredniość – głosujemy bezpośrednio na kandydata. II sposoby rozumienia z. bezpośredniości:

- bezpośredniość jako osobiste głosowanie, nie ma możliwości głosowania poprzez inne osoby (np. pełnomocnik)

Zasada powszechności prawa wyborczego

Ad 1.

Wykształciła się jako pierwsza. Występuje wieloznaczność interpretacji tego pojęcia.

Powszechność to szeroki dostęp do głosowania

Powszechne prawo wyborcze to takie kiedy jest szeroka możliwość zarówno uczestniczenia w głosowaniu jak i możliwość kandydowania.

Powszechność to szeroki dostęp wyborców do wszystkich elementów procedury wyborczej, w szczególności prawo zgłaszania kandydatów, prawo do udziały w komisjach wyborczych, prawo dostępu do sądu.

Są to III podstawowe sposoby rozumienia powszechności.

Inne to: wybory powszechne to wybory, które odbywają się na terytorium państwa i jest to przeciwieństwo wyborów lokalnych.

Wiek

Granica wieku jest elementem, który pozwala nam przesądzać czy prawo wyborcze jest czy nie jest powszechne. Przy ocenie czy wybory są powszechne czy nie podstawowe znaczenia ma czynne prawo wyborcze a nie bierne (w/g profesora). W literaturze dominuje pojęcie, że powszechność zależy od czynnego i biernego prawa wyborczego.

Cenzus

II rozumienia. W j. pol. cenzus oznacza warunek. A więc można mówić o cenzusie wyborczym jako o każdym warunku.

Ale niektórzy wiążą słowo cenzus wyłącznie z pewnymi wymogami, które są uznawane za ograniczające powszechność prawa wyborczego.

Sposób redakcji przepisów

Taką samą regułę zachowania można zapisywać w różny sposób, np.

  1. można powiedzieć, że z prawa wyborczego korzystają osoby, które mają pełnię praw politycznych, albo

  2. z prawa wyborczego nie korzystają osoby, które nie mają pełni praw publicznych.

Dlatego też w literaturze w wyniku redakcji przepisu można znaleźć ograniczenia prawa wyborczego. Ale to nie są ograniczenia tylko cenzusy (warunki).

Historyczne cenzusy:

Ograniczały one prawo wyborcze.

Współczesne cenzusy:

Domicyl – jest cenzusem w przypadku wyborów samorządowych, głosować może osoba, która zamieszkuje na obszarze działania wybieranego organu. Fakt zamieszkania nie wynika z pieczątki w dowodzie, ale z zamiaru przebywania i zamieszkiwania w danym miejscu na stałe (podejście cywilistyczne). W PL nie ma wymogu minimalnego okresu zamieszkania do nabycia prawa głosu.

Gwarancje dla możliwości stosowania powszechności prawa:

Z przeszłości:

- termin głosowania – jeżeli chciano uzyskać określony wynik głosowania ustalano termin w okresie niedogodnym dla określonej grupy ludzi np. w okresie żniw itd.

Obecnie:

  1. obwód głosowania – jest to jednostka terytorialna, w PL liczy od 1000 do 50 tyś. osób, w PL mamy stały podział na obwodowy głosowania. Są też tworzone obwody głosowania specjalne, gdzie przebywają pewne grupy wyborców np. w zakładach karnych, aresztach, szpitalach, sanatoriach, ośrodkach opieki społ., hospicjach. itd.

W przypadku wyborów prezydenckich i parlamentarnych tworzone są obwody głosowania za granicą (koszt I obwodu wynosi od 10 do 40 tyś. $) i na statkach morskich, które w dniu głosowania są na morzu.

  1. podstawowym dokumentem upoważniającym do głosowania jest rejestr i spis wyborców. W przeszłości w PL spisy wyborców były sporządzane ad hoc przed każdymi wyborami. Sporządzano je na podstawie ewidencji ludności, były one jawne, możne je było zmieniać. Krytykowano to za dużą ilość błędów. W l.90 pojawiła się idea stałego rejestru wyborców – jest to dokument stale uaktualniany, ciągle funkcjonujący. Kiedy zarządza się wybory, na podstawie tego rejestru sporządzany jest spis.

  2. godziny otwarcia lokali wyborczych

  3. zaświadczenie o prawie do głosowania – jeżeli w dniu głosowania nie można być w miejscu zamieszkania, pobiera się dokument potwierdzający prawo do głosowania i głosuje w obwodzie w którym jest najwygodniej.

  4. Głosowanie dla niepełnosprawnych – w każdej gminie jest obowiązek aby chociaż 1 lokal był przystosowany dla niepełnosprawnych.

Głosowanie za pośrednictwem poczty np. w Finladii, na Litwie ponad 30% uprawnionych tak głosuje.

Głosowanie przez pełnomocnika – pełnomocnictwo czasowe do określonego głosowania lub na jakiś czas.

Głosowanie za pośrednictwem internetu.

Zasada równości prawa wyborczego

Ad. 3

Jest to klasyczna zasada, przeszła ona ewolucje. Rozumiemy ją w trojaki sposób:

  1. Jest to zasada równości w znaczeniu formalnym – wykształciła się jako pierwsza historycznie, koniec XIX .w. Kiedy wprowadzano powszechność prawa wyborczego zastanawiano się jak uprzywilejować grupy osób, tak aby nie straciły one wpływu na wybory. Stąd takie grupy osób miały więcej niż 1 głos, np. w GB 1 osoba miała 3 głosy (1głos z tytułu równości, 1 głos za majątek, 1 głos za wykształcenie). Aby tego unikną wprowadzono prawo równości.

  2. równość w znaczeniu materialnym – mamy na myśli siłę oddawanego głosu. Żeby przeprowadzić wybory państwo dzieli się na okręgi wyborcze, można tego tak dokonać aby uzyskać określony wynik wyborów (np. Mamy II okręgi, I – 100 tyś. ludzi, II – 20 tyś. ludzi, bogaci. Wybierają taką samą liczbę reprezentantów mimo różnicy ilościowej głosów, bogaci mają tu silniejszy głos). Podziały są naruszeniem równości materialnej.

Zasady tej nie odnosi się do wyborów Senatu – nie są one równe z pkt. widzenia równości w znaczeniu materialnym. „Naruszenie z. równości w wyborach senatu wynika z nierówności liczby ludności w okręgach w stosunku do ilości mandatów przypadających na okręg wyborczy”

  1. równość szans – odnosi się do kandydatów, uważa się, że każdy z kandydatów, każde z ugrupowań powinno mieć równe szanse w tych wyborach. Stosuje się więc pewne zasady aby zagwarantować tą równość np. dzielenie czasu antenowego i radiowego.

Wykład 5 16.03.02

Zasada tajności głosowań

Ad. 6.

Zasada ta dotyczy wyłącznie fragmentu procesu wyborczego, jakim jest głosowanie. Tajność jest wymogiem każdego demokratycznego państwa, bo tylko gdy wybory są tajne można oddać w sposób, wolny, samodzielny głos. Tajność powoduje, że naciski wywierane na wyborców nie odzwierciedlają cię w głosowaniu.

Gwarancje tajności głosowania:

  1. kabiny, pomieszczenia za zasłoną, w których wyborca dokonuje zakreślenia na karcie wyborczej. Istnieje zasada, że w takiej kabinie może być tylko ten, który otrzymał kartę do głosowania. Wyjątek dla osób nie będących w stanie samodzielnie dokonać zaznaczenia. Na ich życzenie do takiego pomieszczenia mogą udać się wskazane przez nich osoby, które pomogą im dokonać zakreślenia na karcie.

Czy tajność jest prawem czy obowiązkiem ? Taki wymóg wejścia do pomieszczenia jest przewidywany prawem w państwach, które mają „trudną” historię demokracji i wolnego głosowania.

  1. urna wyborcza – zaplombowana, w niektórych krajach są to urny ruchome np. dla osób niepełnosprawnych, lub unieruchomionych, w przypadku takich urn wymagana jest jednak większa liczba osób kontrolujących przebieg głosowania.

  2. jednostronnie zadrukowane karty, na których są wymienienie kandydaci – ochrona przed możliwością pomyłek lub wielością interpretacji.

Zasada wolności wyborów

Ad. 5

Jest to zasada, która nie zawsze jest wymieniana w konstytucjach. W PL o tej wolności mówiono dopiero w nowelizacji konstytucji z 1989r. Zasada ta ma w sobie dużo elementów politycznych, mniej natomiast prawniczych.

Z wolnością wyborów w sensie prawnym wyraża się w:

  1. swobodzie tworzenia i działalności partii politycznych i organizacji; partie i org. te mogą konkurować.

  2. możliwości zgłaszania kandydatów w tych wyborach, zgłaszania konkurencyjnych list kandydatów, list programów

Kto może zgłaszać ? Obecna konstytucja przewiduje jedynie możliwość zgłaszania kandydatów przez partie polityczne (nie przez związki zawodowe). Przy tej wolności zgłaszania kandydatów trzeba pamiętać, że mogą to również robić obywatela – nigdy jednak taka lista obywatelska nie osiągnie wymaganego 5% poparcia w skali kraju.

  1. swobodzie prowadzenia kampanii propagandowej – organizowanie spotkań przedwyborczych korzysta z pewnych uprzywilejowanych praw.

  2. udział w wyborach – czy udział w wyborach jest prawem czy obowiązkiem. U nas mówi się, że zasada wolności wyborów jest także zasadą wolności wyboru, nie ma obowiązku głosowania.

  3. swoboda wyrażania woli przez wyborcę, czemu sprzyja zasada tajności głosowania. Z tytułu wyrażenia woli wyborca nie ponosi żadnych konsekwencji.

Przy zgłaszaniu kandydatów są wymagane podpisy wyborców.

Zasada demokratycznego państwa prawego (p.p)

art. 2. konst.

Jest to zasada, która jest różnie pojmowana w praktyce i orzecznictwie. Orzecznictwo ma duże znaczenie dla tej zasady.

Kategoria państwa prawa zrodziła się w I poł. XIX w. Pojęcie to zrodziło się jako opozycja dla pojęcia państwa policyjnego. Państwo policyjne wówczas oznaczało państwo, w którym rządzi administracja, urzędnik, głos decydujący miał przedstawiciel administracji. To państwo policyjne było państwem, w którym występowała duża samowola działań urzędników.

Państwo prawa pojawiło się jako chęć odejścia od swobody działań urzędników, podejmujących decyzje. Miało to być państwo, w którym także urzędnik będzie podporządkowany prawy, jego decyzje będą zgodne z prawem. Jest to państwo gdzie następuje podporządkowanie administracji prawu, ustawodawstwu, władzy ustawodawczej.

P.p. jest to pojęcie bardzo abstrakcyjne. W PL w 1989r. w konstytucji pojawia się pierwszy raz idea p.p.

Elementy składające się na p.p.

- rozstrzygnięcia dotyczące samego prawa (p.p z pkt. widzenia samego prawa) i rozstrzygnięcia charakteryzujące całe państwo (zasady ustroju państwa)

Tak, więc uznaje się, że:

  1. w p.p. istnieje konstytucja pisana jako akt o największej mocy prawnej

  2. prawo musi być prawem zhierarchizowanym, ze wszystkimi konsekwencjami; hierarchia budowy prawa, w szczególności jest to problem zgodności aktów prawnych z aktami wyższej rangi, a także zagadnienie kontroli tej zgodności

  3. stosunki między obywatelami państwem mają być wyraźnie regulowane prawnie. Nie tylko zapisane w konstytucji, ale muszą być też gwarancje realizacji tych praw.

  4. dla p.p. istnieje cały szereg wymogów, które są temu prawu stawiane.

  5. p.p to państwo stałego prawa, p.p to takie w którym istnieje zasada ochrony własności, ochrony praw nabytych, w którym funkcjonują: zasada lex retro non agit, zasada obowiązku ogłoszenia aktów pranych przez wejściem w życie itd.

  6. p.p to także państwo, w którym stawiamy wymogi dotyczące pewnych rozstrzygnięć w tym państwie przyjmowanych = p. prawnym jest tylko takie, w którym władza należy do suwerena ludu

  7. p.p jest to państwo, w którym występuje podział władzy oraz system wzajemnych hamulców – podstawową zasadą ustroju powinna być zasada trójpodziału władzy.

  8. w p.p. istnieje niezbędny element odpowiedzialności rządu (odp. polityczna rządu przed parlamentem)

  9. niezbędnym elementem jest niezawisłość sądów, a także prawo do sądu

  10. w p.p. istnieje zasada zgodnie z którą wszelkie org. władzy publicznej mogą działać tylko w zakresie przyznanych im kompetencji. Prawo jest zarówno podstawą jak i granicą działania państwa.

  11. w p.p. istnieje odpowiedzialność organów państwa i samorządu za naruszenie prawa

  12. dla p.p. cechą charakterystyczną jest również wielopartyjność, bo uznaje się że tylko ten pluralizm partyjnym powoduje, że te wszystkie organy państwa będą należycie wykonywać powierzone funkcje.

Zasada praworządności

Pojęcie to jest pojęciem również wieloznacznym, brak jest zgodności w doktrynie, co należy przez nie rozumieć.

Etymologicznie praworządność to rządy prawa. Rządy prawa to pewna metoda realizacji władzy państwowej. Ta władza państwowa ma być wykonywana w ramach prawa, skoro jest to rząd prawa, to prawo determinuje działania władzy państwowej.

Możemy mówić o praworządności jak o pewnej regulacji prawnej i jakimś stanie faktyczny.

Jeśli chodzi o stan faktyczny, to praworządność jest takim stanem w państwie, który polega na tym, że stosunku społeczne są uregulowane przez prawo, które jest przestrzegane, na straży czego stoją określone gwarancje.

Mówiąc o prawie mamy na myśli 3 elementy:

  1. jest prawo

  2. prawo to ma być przestrzegane

  3. istnieją pewne gwarancje przestrzegania tego prawa

Ad. 1

Z pkt. widzenia prawa dokonujemy rozróżnienia praworządności na:

  1. prawo w znaczeniu formalnym

  2. prawo w znaczeniu materialnym

Możemy mówić, że prawo jest dobre i złe. Każde prawo powinno być przestrzegane, jednak z reguły łatwiej jest przestrzegać prawa, które nam odpowiada niż takiego, z którym się nie zgadzamy. Dlatego mówimy o prawie formalnym i materialnym.

ad. a)

Mamy przestrzegać każde prawo, niezależnie od tego czy jest dobre czy złe. Praworządność formalna to przestrzeganie prawa bez względu na jego treść.

ad. b)

Praworządność materialna jest to prawo wartościowane, jest to dobre prawo, jest to kryterium oceny obowiązującego prawa. Jest to kwestia budowy całego państwa. Ten element prawa w znaczeniu materialnym jest bardzo bliski pojęciu demokratycznego państwa prawnego (przez wiele osób tak jest traktowany)

Ad. 2

Kto ma to prawo przestrzegać ? Tylko organy władzy państwowej czy też obywatele ?

Obywatele Państwo Typ państwa
+ + państwo prawa
- - nie jest to p.prawa
- + państwo prawa
+ - nie jest to p. prawa

+ przestrzegają prawa

- nie przestrzegają prawa

O praworządności i ocenie państwa czy jest czy nie jest praworządnym decyduje przestrzeganie prawa przez organy władzy państwowej. A więc działanie organów państwa w granicach prawa.

art. 7 konst. – organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. jest to zasada praworządności wyrażona w konstytucji. Trzeba ją czytać razem z art. 2

Naruszenie zasady praworządności:

Osoby niepełnosprawne mają przywileje w ruchu drogowym – miejsca na parkingu. Legitymują się one naklejkami na szybie. Wydaje je jakiś organ administracyjne, może on dopuszczać się oszustwa i rozdawać naklejki krewnym. Kto lepiej niż osoba niepełnosprawna może stwierdzić komu dać naklejkę a komu nie. Więc wydaje je związek niepełnosprawnych. Jeśli taki organ naruszy prawo to kto za to naruszenie odpowiada państwo czy organ obywatelski (związek). Dzisiaj także obywatele poprzez uczestnictwo w funkcjonowaniu organizacji wypełniających zadania państwa narusza też praworządność.

Ad. 3

Nie ma prawa bez gwarancji.

  1. gwarancje materialne – są to bardzo trudne do wskazania gwarancje. Bo są one nieuchwytne. Są to np. kultura społeczna (tam gdzie poziom kultury społ. jest wyższy prawo jest bardziej przestrzegane), warunki społeczno-gospodarcze, poziom świadomości obywateli, byt obywateli i warunki. Wszystko to wpływa na przestrzeganie prawa.

  2. gwarancje formalne – są to pewne konkretne instytucjonalne zabezpieczenia dla przestrzegania prawa. Nie tylko sądy, prawo dostępu do sądów, dwuinstancyjność sądów, ale także dzisiaj zaliczamy tu takie organy jak: Tryb. Konst., Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka – jest to wzmocnienie zasady praworządności.

Wykład 6 06.04.02

Zasada pluralizmu politycznego

Na gruncie prawa konstytucyjnego jest to pojęcie wieloznaczne:

  1. jest to uznanie wielości partii politycznych, a więc dopuszcza się istnienie nie tylko jednej partii

  2. jest to uznanie równości partii politycznych,

  3. oznacza także określenie demokratycznej roli partii polit. w życiu państwa

W państwie socjalistycznym pojawił się model państwa monokratycznego – 1 partia polityczna mogła tylko istnieć. W PL przez cały okres państwa socjalistycznego zachowano istnienie wielu partii politycznych, ale pozycja poszczególnych z nich w życiu państwa nie była taka sama. Stąd zrodziło się idea partii hegemonicznej (wiodącej), była to PZPR.

O partiach można mówić kiedy partie te funkcjonują w państwie na zasadzie wielkości ich istnienia i konkurencyjności.

Czym jest partia polityczna, mamy dwa nurty:

  1. Pierwszy nurt polega na tym, że buduje się definicję oparte na 1 elemencie, rzadziej tym elementem jest czynnik ludzki, znacznie częściej przy próbie definiowania partii politycznych wskazuje się na cel, który stawia sobie partia do osiągnięcia. Celem tym, jest zawsze władza. Partia polityczna jest taką organizacją, której głównym celem jest udział w sprawowaniu władzy, albo samodzielne sprawowanie władzy.

  2. W drugim nurcie łączy się te dwa elementy, partia polityczne jest to jakaś forma zorganizowania się osób, o podobnym spojrzeniu na świat, które dostrzegają podobne sposoby rozwiązania problemów społecznych, które organizują się po to aby w założony przez siebie sposób dochodzić do sprawowania władzy i realizować tę władzę poprzez przyjmowane przez siebie programy, w celu realizacji władzy w sposób, w który wyznają za zasadny.

Zasada pluralizmu politycznego jest materialną gwarancją zasady wielopartyjności w życiu publicznym.

Wpisanie do prawa ustawy o partiach politycznych miało wspomóc tworzenie pluralizmu politycznego (tworzenie partii). Także były inne cele. Partie polityczne (z okresu socjalistycznego) były partiami państwowymi, funkcjonowały przy pomocy struktur państwa, wytwarzały aparat sprawniejszy niż państwowy, oznaczało to, że partie polityczne korzystały z majątku państwa. A więc majątek partii politycznej był majątkiem państwa, i dlatego jednym z celów wydawania ustaw o partiach politycznych było dążenie do odzyskania przez Skarb Państwa majątku państwa, który był we władaniu partii politycznych. Stąd też dążono aby w konstytucji w ustawach o partiach politycznych wyraźnie wpisać zasadę jawności finansowania partii politycznych, za utworzeniem takich ustaw były również partie komunistyczne i postkomunistyczne. Dlatego, że te ustawy zapewniały im możliwość funkcjonowania na arenie politycznej, optowały też za włączeniem w ustawę zakazu finansowania ze źródeł zewnętrznych, spowodowało to, że dopływ ze środków zagranicznych zlikwidowano.

I polska ustawa o partiach politycznych

Ustawa z 28.07.1990r. „ustawa o partiach politycznych”. Zapisano w niej wszystkie podstawowe elementy dotyczące finansowania partii politycznych (zasada jawności fin., zakaz fin. ze źródeł zew.). Stworzono w niej warunku dla tworzenia partii politycznych – dla założenia partii politycznych wystarczy zapisanie się w niej 15 osób. Dlatego powstało b. dużo partii politycznych. Dla umocnienia funkcjonowania partii politycznych ustanowiono, że będą się one rejestrować w ówczesnym sądzie wojewódzkim w W-wie.

Kilka sposobów tworzenia partii:

  1. system koncesyjny - charakterystyczny w państwach nie demokratycznych, stworzenie partii możliwe jest po uzyskaniu zgody odpowiednich władz państwowych

  2. system administracyjny – także wymagana jest zgoda, ale w tym przypadku zaznacza się silny nadzór organów administracyjnych nad funkcjonowaniem partii (w koncesyjnym nadzór jest łagodniejszy)

  3. system ewidencji albo rejestracji – najbardziej demokratyczny.

Ustawa ta była bardzo liberalna regulacją, nie do końca precyzyjną. Wobec czego wprowadzono w niej zmiany. Wiązało się to także z wprowadzeniem w 1997r. nowej konstytucji. W dniu 17.03.1997r wprowadzono nową ustawę o partiach politycznych. Regulacja ta jest jednym z przykładów ustawy, które została uchwalona po uchwaleniu i zatwierdzeniu konstytucji w drodze referendum, ale przed jej formalnym wejściu w życie.

art. 11 ustęp 1 konstytucji stanowi: „RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych” jest to deklaracja zasady pluralizmu. Zdanie 2 stanowi definicję partii politycznych w ujęciu prawnym „partie polityczne zrzeszają na zasadzie dobrowolności i równości obywatelu polskich w celu wpłynięcia metodami demokratycznymi na kształtowanie się polityki państwa”.

Ustawa o partiach politycznych: „partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie nacisku metodami demokratycznymi, członkami p.p mogą być wyłącznie obywatele PL, którzy ukończyli 18l.” (nie precyzyjnie przepisany przepis).

Tworzenie partii politycznych

Potrzebna jest 1000 osób, aby można ubiegać się o wpis do ewidencji partii politycznej. Ten wpis prowadzony jest przez sąd okręgowy w W-wie. Do wniosku o wpis (rejestrację w sądzie) musi być dołączony:

  1. statut partii

  2. wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy, nr ewidencyjny PESEL, własnoręczne podpis osoby popierającej zgłoszenie danej partii (>18 l. pełną zdolnością do czynności prawnych).

Sąd rejestracyjny powinien dokonać rejestracji partii politycznej po sprawdzeniu czy są spełnione wszystkie wymogi ustawy o partiach politycznych.

W art. 14 ustawy o partiach politycznych dopuszczona jest możliwość wystąpienia przez sąd rejestracyjny do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii politycznej z konstytucją. Pojawia się jednak problem, ponieważ w art. 188 konstytucja przyznaje TK kompetencje do badania zgodności celów działalności partii politycznej z konstytucją, a w art. 19 wymienia dokładnie podmioty, które mogą występować z takim wnioskiem; nie ma tam jednak sądu rejestracyjnego.

Partie polityczne z momentem zarejestrowania uzyskuje osobowość prawną. C daje jej inne miejsce jako podmiotowi życia publicznego. Nie ma zakazu funkcjonowania partii nie zarejestrowanej, nie mają one tylko podmiotowości prawnej, a jej możliwość działania w życiu publicznym jest mocno ograniczona (np. prawo zgłaszania kandydatów w wyborach mają tylko partie zarejestrowane).

Finansowanie partii politycznych

Czy partie polityczne mogą prowadzić działalność gospodarczą ? czy mogą i powinny być finansowane przez państwo ?

Możliwość prowadzenia przez partię polityczną działalności gospodarczej istniała gdy był zakaz finansowania partii politycznych przez państwo.

Jednym z proponowanych rozwiązań finansowania partii przez państwo jest finansowanie partii politycznych które mają wysoki stopień poparcia politycznego i które znalazły się w parlamencie, lub niewiele im zabrakło.

W PL finansowanie zależy od ilości głosów, które partia otrzymała w wyborach. Na poczet wyborów partie mogą zakładać odrębne konta. Obecnie partie polityczne nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Istnieje wiele ograniczeń, które przewidują kto nie może należeć do partii, np. sędziowie, policjanci itd. ma to zapewnić apolityczność ich funkcjonowania.

Zasady społecznej gospodarki rynkowej

Zakres ingerencji państwa w problematykę gospodarczą.

Jednym z elementów treści konstytucji jest uregulowanie podstawy ustroju społeczno-gospodarczego. Konstytucja obejmuje zagadnienia stosunków gospodarczych.

Na przełomie XVIII/XIX w. obowiązywała zasada, że własność jest czymś świętym, prawem absolutnie nienaruszalnym. Wolność ograniczona była tylko wolnością II osoby.

Działalność gosp. jest jednym z podstawowych praw i wolności obywatelskich. Dlatego też mówiąc o współczesnej regulacji problematyki ustroju gosp. w konstytucji z 1997r. można powiedzieć, że obejmuje ona zasadę społecznej gosp. rynkowej; zasadę wolności działalności gosp.; problematykę własności; zasadę solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych; regulację prawną dotyczącą rodzinnego gospodarstwa rolnego, jako podstawy ustroju rolnego PL; prawo do pracy; wolność zrzeszania się; wolność wyboru i wykonywania zawodu.

Zróżnicowany charakter norm konstytucyjnych wpływa na różną sytuację prawną obywateli w państwie i wobec państwa, dlatego też gosp. uregulowana jest w konstytucji jako:

  1. zasady oraz prawa i wolności obywatelskie

  2. zasady polityki państwa określające gospodarkę

Polska regulacja gospodarki w konstytucji różni się od innych regulacji, zwłaszcza regulacji w europie zachodniej. Różnica polega na tym, że nasza konstytucja przesądza o formie gosp. stanowiąc, że jest to społeczna gospodarka rynkowa (art. 20 konstytucji).

Społeczna gosp. rynkowa to nie to samo co gospodarka rynkowa. Od gospodarki wolnorynkowej różni ją uwzględnianie zasad sprawiedliwości społecznej.

Wykład 7 13.04.02

Społeczna gospodarka rynkowa – po okresie liberalizmu uznano, że państwo powinno dbać o gosp. ale nie powinno wkraczać we własność prywatną. Własność ta ma charakter kardoliberalny (zmodyfikowana doktryna liberalna). Ta cecha zakłada, że państwo aktywnie uczestniczy w społ. gospodarce. Państwo jest znacznym podmiotem tej gospodarki, ale zarazem ma nie być naruszony sam mechanizm rynkowy jako regulator.

Państwo przyjmuje zobowiązania w sferze socjalnej, nie jest ono (p) opiekuńcze, gdy zabezpieczenie socjalne jest prawem obywatela może dochodzić na drodze sądowej. W tym państwie zobowiązania nie mogą być podstawą do roszczeń obywateli.

Idea społ. gospodarki rynkowej.

W projektach konstytucji idea ta przejawiała się, ale nie była konkretna. Znalazła się ona w II czytaniu, jesteśmy państwem, które wprost w konstytucji charakteryzuje o formie ustroju gospodarki. Konstytucja przesądza, że ma to być społeczna gospodarka rynkowa.

Społeczna gospodarka rynkowa różni się od gospodarki wolnorynkowej tym, że w społ. gosp. rynk. muszą być uwzględnione zasady sprawiedliwości społecznej.

Nasza konstytucja definiuje społeczną gospodarkę rynkową, pojęcie to jest nie tylko zasadą ustrojową, ale także pojęciem prawnym

Rezolucja ta zawarta jest od art. 20 i następne konstytucji.

Art. 20 społeczna gospodarka rynkowa oparta jest na 3 elementach, składają się one na pojęcie społ. gosp. rynkowej:

  1. wolność

  2. własność prywatna

  3. solidarność, dialog i współpraca

Ad. 2 Własność jest kluczowym zagadnieniem ustroju gospodarki. Konstytucja nie precyzuje definicji własności. Własność występuje w różnych przepisach i jest różnie traktowana. W art. 20 i 21 własność jest zasadą ustroju, ale jest to również prawo obywatelu. Art. 64 – jest to dwoistość, pod pojęciem rozumiemy mienie oraz pewne podmiotowe prawa obywatela.

Własność w ujęciu konstytucji jest traktowana w sposób bardzo szeroki.

Własność w art. 21 dotyczy każdej własności, art. stanowią o ochronie własności i prawa dziedziczenia własności prywatnej, państwowej, spółdzielczej i komunalnej. Własność ma również różne formy. Rodzaj własności nie wpływa na wysokość kary. Art. 21 – własność prywatna stanowi podstawę ustroju gospodarczego, jest to wskazówka dotycząca proporcji udziału poszczególnych rodzajów własności w ustroju gospodarki państwa. Powinna stanowić ponad 50% własności.

W ustroju gosp. własność prywatna dotyczy obywatelu jak i cudzoziemców. Cudzoziemiec ma takie samo prawo do własności jak i obywatel.

Czy można i w jakim zakresie dokonywać ograniczenia własności prawa w drodze ustaw ?

art. 64 p. 1 konstytucji – każdy ma prawo do własności innych praw majątkowych i dziedziczenia.

art. 21 ustęp 2 konstytucji dopuszcza wywłaszczenie każdej własności np. własności spółdzielczej czy komunalnej. Przewiduje wywłaszczenie, jeżeli dokonywane jest na cele publiczne, za słuszne odszkodowanie. Wywłaszczenie jest aktem administracyjnym, jest decyzją administracji, nie jest to akt generalny ustawy. Konstytucja nie dopuszcza nacjonalizacji, a nawet ją wyłącza.

Jeżeli dokonywane jest wywłaszczenia za odszkodowaniem, to nie powinno ono pomniejszać ani też prowadzić do wzbogacenia się osoby, która traci własność.

Słuszne odszkodowanie to równowartość własności. Przed wywłaszczeniem prowadzone są negocjacje.

Jeżeli państwo chce przeprowadzić proces uwłaszczeniowy ale tylko własności skarbu państwa, w konstytucji uchwalony kiedy, proces przekształcenia był daleko posunięty.

Ad. 1 Wolność gospodarcza

art. 22 konstytucji. Konstytucja nie definiuje pojęcia wolności gospodarczej. Wolność ta oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia działalności gosp. w dowolnie wybranych formach prawnych oraz na zasadzie samodzielności.

Wolność obejmuje wolności rodzaju:

  1. wolność wykonywania wybranej działalności gosp.

  2. wolność zaprzestania wykonywani wybranej działalności gosp.

Zestawiając art. 20 i 22 konst.

art. 20 – wolność jako element działalności gosp. – regulacja pozytywna

art. 22 – jest regulacją negatywną, wskazanie kiedy może być ta działalność gospodarcza ograniczona. Ograniczenie wolności działalności gosp. jest dopuszczone w drodze ustawy, i ze względu na ważny interes publiczny. Pozbawienie przez wł. wykonawczą nie może żaden rząd ani minister, może parlament w drodze ustawy oraz ważny interes publiczny. Interes dotyczy funkcjonowania państwa. Ograniczenia mają w zasadzie charakter przedmiotowy z nielicznymi wymaganiami posiadania kwalifikacji.

Ochrona obywatela jako konsumenta – ogr. na drodze ustawy i na ważny cel publiczny. Muszą istnieć gwarancje wolności działalności gospodarczej. Gwarancja powinna być stabilna, ustawodawstwo finansowe, podatkowe – apolityczność mechanizmów funkcjonowania gosp.

Ad. 3 Dialog społ. i współpraca partnerów społ.

Pojęcie nowe. Partnerzy społ. to centrum gosp. w szerokim znaczeniu. Centrum gosp. jako organy państwowej, samorządowe ale także wspólnoty interesów (p. polit, związki zawodowe, organizacje pracodawców, samorządy gosp., stowarzyszenia i fundacje).Trzeci sektor to różnego rodzaju stowarzyszenia, fundacje, one przejmują wykonywanie funkcji należących do państwa.

Podstawą gosp. rynkowej jest dialog i współpraca. U nas potrzebna do dialogu jest ustawa, ma ona regulacje prawne. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji d/s Społecznej Gospodarki i Wojewódzkich Komisjach Dialogu Społecznego. Komisja stanowi forum dialogu społ., prowadzonego dla godzenia interesów pracowników i pracodawców, oraz dla dobra publicznego. W skład komisji wchodzą przedstawiciele strony rządowej, strony pracowników oraz strony pracodawców.

Stronę rządową reprezentują przedstawiciele RM wskazani przez premiera. Stronę pracowników organizacje czy przedstawicielstwa organizacji nacjowych. Stronę pracodawców – przedstawiciele reprezentowanych organizacji pracodawców np. konfederacje pracodawców pol.

Wojewódzkie komisje dialogu społ. Strona rządowa – wojewoda oraz reprezentacje struktur związków zawodowych i pracodawców. Odmienność polega na tym, że jest tam reprezentant dialogu samorządowej – w skład wchodzi przedstawiciel marszałka.

Praca podlega szczególnej ochronie ze strony państwa. Zgodnie z art. 23 państwo dba o warunki pracy, nadzór ten sprawuje Państwowa Izba Pracy. Obywatel ma prawo wyboru miejsca pracy. Istnieje sfera zakazów np.:

  1. dzieci do lat 13

  2. minimalne wynagrodzenie za pracę

  3. wynagrodzenie za nadgodziny

  4. minimalny czas urlopu

  5. maksymalny czas pracy

Zasada trójpodziału władzy art. 10

Już Arystoteles jako pierwszy wyróżnił 3 czynniki:

  1. obradujący – zgromadzenie narodowe

  2. rządzący – urzędy

  3. sądzący – sądy

Twórcą koncepcjo trójpodziału jest Arystoteles

W XVII w. J. Lock wyróżnił 3 władze:

  1. ustawodawczą

  2. wykonawczą

  3. federacyjną

Najważniejsze znacznie ma ustawodawcza. Wyróżnienie władzy federacyjnej obejmowało wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju aktywność państwa, który dziś wchodzi w zakres władzy wykonawczej.

Monteskiusz wyróżnił następujące części W odpowiedzi następujące części:

  1. wł. wykonawczą

  2. wł. ustawodawczą

  3. wł. sądowniczą

Obecnie w państwie istnieją organy, które nie należą do tego trójpodziału np. NIK, KRRiTv, są to organy kontroli lub nadzoru odzwierciedlające inne grupy państwa.

Próba przeciwstawienia się dyktaturom czy jednolitości władzy.

Jednolitość władzy – jeden najważniejszy organ, któremu reszta jest podporządkowana. W monarchii absolutnej był to monarcha, w republice prezydent. Okres konst. 1935 r. – najwyższy organ w państwie to prezydent. Polska socjalistyczna – występowała z jednolitości. Organ przedstawicielski parlament jednoizbowy.

O demokracji świadczy trójpodział władzy. Trójpodział władzy koncentruje się na relacji jakie zachodzą miedzy organami władzy ustawodawczej i wykonawczej. Sądy mają być niezależne od władzy wykonawczej, podlegają prawu.

Wykład 8 21.04.02

Odpowiedzialność konstytucyjna to tzw. odpowiedzialność prawna lub prawno-sądowa. Jest to odp. która ma miejsce w następstwie za naruszenie prawa konstytucyjnego lub innych aktów prawnych.

Najpoważniejsze naruszenie prawa związane z odp. konstytucyjną jest to zdrada stanu lub zdrada ojczyzny.

Odpowiedzialności tej podlegają:

  1. głowa państwa – ale tylko prezydent, monarcha tej odp. nie ponosi (jest przeświadczenie, że monarcha nie może działać źle)

  2. członkowie RM

  3. inne osoby

Odpowiedzialność konstytucyjna ma zawsze charakter odpowiedzialności indywidualnej. Można ją łączyć z odp. karną, ale tylko gdy czyn wypełnia znamiona przestępstwa w prawie karnym.

Kary za odpowiedzialność konstytucyjną

  1. pozbawienie praw publicznych

  2. zakaz zajmowania stanowiska

  3. odebranie orderów i odznaczeń

  4. pozbawienie praw wyborczych

Odpowiedzialność ponosi się przed:

  1. jedną z izb parlamentu, najczęściej jest to izba wyższa. Odpowiedzialność za naruszenie ustaw.

  2. organem specjalnie w tym celu powołanym tzn. Trybunał Stanu za zdradę stanu.

Odpowiedzialność polityczna – tzw. parlamentarna, występuje częściej. Ponoszona jest najczęściej przed parlamentem, ale można też ją ponosić przed innymi organami np. przed głową państwa lub szefem rządu. Zależy to od systemu rządów.

Występuje ona, gdy ma miejsce rozbieżność stanowisk między organami czyli gdy polityka wykonywana przez jeden organ jest źle oceniana przez organ ją oceniający.

Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Związane są z tym 2 instytucje:

  1. wotum zaufania

  2. wotum nieufności

Ad.1

Jest to prośba ze strony rządu o poparcie i aprobatę ze strony parlamentu. Instytucja ta pojawia się bezwzględnie w przypadku tworzenia rządu, a także może pojawić się w trakcie funkcjonowania gabinetu kiedy dla uzyskania wyraźnego poparcia ze strony parlamentu sam poprosi o udzielenie mu wotum zaufania.

Ad.2

Jest to wyraz dezaprobaty dla prowadzonej polityki przez organ. Wotum nieufności może przybierać różne postacie np:

  1. indywidualne – jest to wystąpienie z wnioskiem o wotum nieufności w stosunku do konkretnej osoby

  2. jeżeli wotum nieufności skierowane jest do premiera to jest to wotum nieufności skierowane równocześnie do całego rządu.

Z ustępującym ministrem może w ramach solidarności podać się do dymisji cały rząd. Istnieje podział wotum nieufności na:

  1. wotum destruktywne

  2. wotum konstruktywne

ad. a

Zmierza wyłącznie do obalenia ministra bądź całego rządu, jeżeli jest skierowane do ministra to ona ustępuje, jeżeli jest skierowane do rządu to ten rząd i tak będzie dalej rządził, bo przyjmując dymisje równocześnie powierza się mu dalsze pełnienie funkcji do czasu wyłonienia nowego rządu. Taki rząd nie rządzi tylko administruje, jego działania sprowadzają się do minimum (jest tak tylko w krajach gdzie jest wysoka kultura polityczna), nie jest to jednak określone w przepisach.

ad. b

Odnosi się ono do szef rządu. Polega na tym, że zgłaszając wotum nieufności w stosunku do szefa rządu należy jednocześnie zgłosić kandydaturę nowej osoby na stanowisko szefa rządu Jest jedno głosowanie, które jest zarazem głosowaniem przeciwko staremu szefowi rządu jak i za kandydatem na to stanowisko. Jest to wzmocnienie pozycji urzędującego szefa rządu, bo mimo, że nie cieszy się on popularnością to jednocześnie nie ma kandydata na jego miejsce.

System rządów parlamentarno-gabinetowych

Jest to zespół zasad polityczno-ustrojowych określających w szczególny sposób wzajemne stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami państwowymi: parlamentem, głową państwa i rządem (czyli gabinetem), polegająca na tym, że rząd powoływany jest przez głowę państwa. Jednakże dla swojego działania i funkcjonowania musi mieć zaufanie parlamentu.

Rząd mniejszościowy to takim który nie ma poparcia większości parlamentu.

Kontrasygnata może być:

  1. pojedyncza – premier lub minister

  2. podwójna – premier i minister

  3. zbiorowa – pod projektem prezydenta podpisuje się cały rząd

Prerogatywy to kompetencje i uprawnienia głowy państwa, które nie wymagają kontrasygnaty.

Referendum – jest to forma demokracji bezpośredniej,

Zakres podmiotowy – każda sprawa może być poddawana pod referendum za wyjątkiem: w referendum z inicjatywy obywateli nie można określać kwestii obronności wydatków państwa i amnestii.

Zakres podmiotowy – w referendum uczestniczyć może każdy kto ukończył 18 lat i ma pełnię praw wyborczych do sejmu.

Generalnie referendum nie można prowadzić za granicą za wyjątkiem referendum konstytucyjnego.

Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum może wystąpić”

  1. sejm

  2. prezydent

  3. grup 500.000 obywateli

Wniosek o referendum z inicjatywy obywateli powinien zawierać:

  1. imiona i nazwiska osób popierających wniosek

  2. wiek

  3. adres zamieszkania

  4. serie i numer dowodu osobistego

  5. podpisy

Referendum jest wiążące jeżeli wzięło w nim udział więcej, niż połowa uprawnionych do głosowania. Referendum jest rozstrzygające gdy za którąś z opcji głosowało więcej osób.

Różnice pomiędzy referendum konst. i innymi:

  1. pod głosowanie przedstawia się gotowy projekt

  2. może być przeprowadzone za granicą

Organy upoważnione do przeprowadzenia referendum to:

  1. Państwowa Komisja Wyborcza

  2. Wojewódzkie Komisje do spraw Referendum

  3. Obwodowe Komisje do spraw Referendum

Obwody ref. odpowiadają obwodom wyborczym do sejmu.

Wynik referendum

Obwodowe komisje badają wyniki i sporządzają protokół, który przekazują wojewódzkiej komisji wyborczej, która sprawdza je i sporządza swój protokół przekazywany Krajowej Komisji Wyborczej, która podlicza głosy. To wszystko sprawdza SN, który ogłasza wyniki referendum uchwałą i publikuje go w Dz. U.

Protest można wnieść pisemnie do SN w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników. Jeżeli protest jest słuszny to wyniki z danego obwodu lub województwa nie są wliczane do ostatecznego wyniku.

Referendum wyznacza się na dzień wolny od pracy.

Referendum lokalne

Zakres podmiotowy – w sprawach ważnych dla danej społeczności oraz w sprawach odwołania organu stanowiącego tej jednostki

art.5 $2 – Referendum w sprawie odwołania organu nie przeprowadza się gdy:

  1. przed upływem 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w tej sprawie,

  2. jeżeli data wyborów przedterminowych przeprowadzonych w wyniku referendum miała by przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji.

Gdy organ zostanie odwołany w drodze referendum to nadzór nad jednostką sprawuje osoba wskazana przez premiera do czasu wyborów.

Wniosek może złożyć (art. 4)

  1. 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy

  2. 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców miasta

Inicjatorem referendum może być:

  1. grupa 15 obywateli

  2. statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce

  3. organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną

Są oni zobowiązani podać do publicznej wiadomości informacje o zamiarze przeprowadzenia referendum na koszt własny.

Ważność referendum sprawdza sąd rejonowy. Protest w terminie 7 dni od ogłoszenia wyników, może go złożyć każdy mieszkaniec danej jednostki uprawniony do wzięcia udziały w referendum.

Wykład 9 04.05.02

System rządów prezydenckich

Poprzez system prezydencki rozumiemy zespół zasad ustrojowo-politycznych określający stosunki między parlamentem a prezydentem jako szefem państwa i szefem rządu, polegające na tym, że prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych.

Uważa się, że system ten najbardziej wskazuje na trójpodział władzy.

Prezydent ma taki sam mandat od wyborców jak parlament.

Cechą charakterystyczną tego systemu jest to, że nie ma tu rządu, jest prezydent, który stoi na czele całej administracji (adm. prezydenta). Są tam sekretarze stanu – są to osoby powołane przez prezydenta i ponoszące przed prezydentem pełną odpowiedzialność polityczną. Prezydent powołuje i odwołuje je, są oni zależni od niego. Senat i komisje senackie mają minimalny wpływ na wybieranie sekretarzy, jest to formalny wpływ. Nie ma rządu w formie stałej, rząd stanowią „ludzie prezydenta”.

Prezydent jest wybierany na 4-letnią kadencję, jak i parlament (w senacie co 2 lata wymienia się część składu tego organu). Jest on organem władzy wykonawczej. Zawsze z wyborami prezydenckimi są wybory parlamentarne. W USA występuje system dwupartyjny: republikanie i demokraci. Kandydatem zostaje lider jednej z partii politycznej. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej w sensie odpowiedzialności parlamentarnej (on tylko odpowiada przed wyborcami). Prezydent może być wybrany na 2 kadencje. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną – za naruszenie prawa i jest to odp. przed senatem zwana impachment, która może doprowadzić do zdjęcia prezydenta ze stanowiska. Prezydent jest ograniczony w możliwości kontaktów z parlamentem – nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej. Jeżeli chciałby uchwalenia ustawy musi znaleźć poparcie u przedstawicieli swojej partii. Jeżeli w parlamencie jest większość tej samej opcji politycznej to łatwiej mu to poparcie uzyskać. Prezydent wygłasza orędzia, w których mówi o swoich zamiarach i oczekiwania od parlamentu (co do ustaw) – jest to jedyna możliwość kontaktu prezydenta z parlamentem.

Prezydent jest wybierany na kadencję, w systemie tym występuje instytucja wiceprezydenta. Wiceprezydent zastępuje prezydenta do końca kadencji, jeżeli ten urząd zostaje opróżniony lub prezydent nie może czasowo spełniać tego urzędu. Jeśli wiceprezydent nie może to wybiera się kolejną osobę z parlamentu.

Prezydent nie może też rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji, parlament nie może też się sam rozwiązać przed upływem kadencji.

Instytucja Sądu Najwyższego w systemie prezydenckim

Jest to organ odgrywający bardzo ważną rolę. Sądownictwo jest oddzielone od władzy wykonawczej. Największym znaczeniem sądownictwo jest to, że można dokonywać nie tylko wykładni ustawy ale i wykładni konstytucji. Sądownictwo USA (na wszystkich szczeblach) bada zgodność ustaw z konstytucją. SN interpretuje konstytucję, treść tej interpretacji może ulegać zmianom.

System rządów parlamentarno-gabinetowych

Związane jest z zasadą jednolitości władzy np. Szwajcaria, czasy jakobińskie.

Wybory wyłaniają parlament, ten parlament wybiera rząd. Ten rząd ponosi stałą odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną przed parlamentem. Najważniejszym organem w państwie jest tzw. parlament a rząd to jedynie komitet wykonawczy. Nie ma tu szefa rządu. Rząd jest organem mało liczebnym, tworzy go 7 osób i tam premier sprawuje funkcję przez rok i co roku szefem rządy zostaje ktoś inny. Rząd składa się z 7 osób, kadencja parlamentu 4 lata, szefem rządu jest się co roku, a każda z tych 7 osób jest zawsze premierem w ciągu tych 4 lat. Jak to jest możliwe ? Ponieważ jest tam stabilność polityczna, jeśli ktoś wchodzi do rządu to na wiele lat, bo są to osoby o wysokiej kwalifikacji. Ale rząd jest to jedynie komitet wykonawczy, bo wykonuje tylko ustawy przyjęte przez parlament.

Są to wszystko konstrukcje modelowe, w praktyce te systemy rządów w modelowym kształcie właściwie nie występują.

Parlament w PL

Pozycja posła i senatora

Wygaśnięcie mandatu

Mandat powstaje w wyniku wyboru. Wygasa on w przypadku gdy:

  1. odmówi w/w złożenia ślubowania

  2. jeżeli utraci prawo wybieralności (bierne prawo wyboru)

  3. jeżeli zrzeknie się mandatu,

  4. w wyniku objęcia pewnych stanowisk przez w/w:

Art.102 i 103 konstytucji – nie można być jednocześnie posłem i senatorem, mandatu posła/senatora nie można łączyć z funkcją:

  1. prezesa NBP

  2. prezesa NIK,

  3. Rzecznika Praw Obywatelskich

  4. Rzecznika Praw Dziecka

i ich zastępców

  1. Członka Rady Polityki Pieniężnej

  2. Krajowej Radiofonii i Telewizji

  3. ambasadora

  4. oraz zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej.

Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w adm. rządowej.

  1. sędzia, prokurator, urzędnik służb cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego

  2. nie można łączyć stanowiska parlamentarzysty ze stanowiskiem sędziego TK, TS i SN

  1. w przypadku złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w latach 1944-1990. Oświadczenie lustracyjne składa się w momencie startowania na posła/senatora.

  2. Gdy poseł/senator prowadzi (art. 107k) działalność gospodarczą z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa w przypadku naruszenia tego zakazu poseł/senator może być postawiony w stan oskarżenia przed TS i TS orzeka o pozbawieniu mandatu.

Ochrona parlamentarzystów – problem immunitetu parlamentarnego

„Immunitet” słowo pochodzi z łac. od immunitas znaczącego przywilej, wolność od czegoś, czy też nie podleganie temu co ciąży na innych.

Immunitet w prawie oznacza, że brak, zawieszenie lub ograniczenie odpowiedzialności prawnej określonej osoby ze względu na wykonywanie zawodu lub pełnioną funkcję. Immunitet bowiem jest pewną ochroną, przywilejem właściwym nie tylko parlamentarzystom, posiadają go np. sędziowie.

Odpowiedzialność prawna to odp. karna, administracyjna, cywilna, dyscyplinarna.

Immunitet może chronić przed odpowiedzialnością karną, ale nie przed dyscyplinarną.

Immunitet parlamentarny

Przyjmuje się, że immunitet parlamentarny wykształcił się w GB pod koniec XIV w. w 1937 r. Wówczas poseł do Izby Gmin (Thomas Hakse) zainicjował podjęcie ustawy wskazującej na znaczne wydatki finansowe wynikające z obyczajów na dworze Ryszarda II. Zaatakował on króla, sposób jego życia, rozrzutność pieniędzy publicznych. Poseł został postawiony przed sądem, zarzucono mu zdradę stanu i został skazany na karę śmierci. Wyrok ten wywołał oburzenie parlamentarzystów, król został zmuszony do ułaskawienia posła, od tego momentu pojawiła się dyskusja czy poseł wypełniając swoje obowiązki powinien być chroniony. Jak zapewnić parlamentarzyście swobodę pracy.

Znalazło to wyraz w ustawie o swobodach obywatelskich w 1689r. (GB). Tam zapewniono posłom ochronę w zakresie wypowiedzi.

Ochrona parlamentarzysty przed aresztowaniem – II przywilej, który powstał w GB. Współczesne znaczenie immunitetu zrodziło się w związku z powstaniem USA i rewolucją francuską.

art. 105 konstytucji

Ze względu na charakter wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności prawnej wyróżniamy:

  1. immunitet materialny – ustęp 1 art. 105 „poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowe tylko za zgodą Sejmu”

Mamy tu do czynienia z wyłączeniem odpowiedzialności za działania związane z wykonywaniem mandatu. Nie są to tylko wystąpienia w parlamencie na forum plenarnym, ale są to wszelkie działania podejmowane przez posła.

Zakres tego immunitetu reguluje art. 6 ustawy z maja 1996 r o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

Poseł powinien mieć swobodę wypowiedzi, bo ma reprezentować społeczeństwo. Cechą charakterystyczną tego immunitetu jest to, że jest on immunitetem trwałym, oznacza to, że trwa w trakcie piastowania mandatu przedstawicielskiego oraz po jego wygaśnięciu. I wyjątek stanowi naruszenie praw osób trzecich, ale musi być wyrażona zgoda sejmu.

Zasady etyki poselskiej

Uchwała Sejmu RP z 17.11.1998 r. „zasady etyki poselskiej”

Poseł ma kierować się obowiązującym porządkiem prawnym, przyjętymi normami etycznymi itd.

Mamy pięć podstawowych zasad etyki posła:

  1. bezinteresowność

  2. jawność

  3. rzetelność

  4. dbałość o dobre imię sejmu

  5. odpowiedzialność

Ad. 1

Poseł powinien kierować się interesem publicznym, nie powinien wykorzystywać swojej funkcji w celu uzyskania korzyści dla siebie i osób bliskich, nie może przyjmować korzyści, które mają wpływ na jego działalność.

Ad. 2

Poseł przy podejmowaniu decyzji powinien postępować w sposób dostosowany do opinii publicznej w szczególności należy ujawniać wszelkie związku, które mogą mieć wpływ na podejmowaną decyzję.

Ad. 3

Poseł w podejmowaniu decyzji i całości działalności powinien się kierować względami merytorycznymi.

Ad. 4

Poseł powinien unikać działań, które mogłyby godzić w działalność sejmu.

Ad. 5

Poseł powinien ponosić odpowiedzialność za swoje decyzje i działania, powinien poddawać się obowiązującym go procedurą wyjaśniającym i kontrolnym.

  1. immunitet formalny

Wg konstytucji art. 105 ustęp „od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej”.

Jest to immunitet formalny bo wpływa na bieg procedury. Konstytucja stanowi o odpowiedzialności karnej a ustawa o wykonywaniu mandatu posła. Immunitet formalny ma dwa aspekty:

  1. aspekt procesowy – ma on charakter indywidualno0konkretny, dotyczy bowiem tylko określonego posła/senatora i dotyczy określonego czynu. Jest to immunitet nietrwały. kończy się z chwilą wygaśnięcia mandatu; ma charakter względny bo może zostać uchylony w wyniku podjęcia uchwały przez izbę.

Nowe rozwiązanie – możliwość wyrażenia przez posła zgody na jego pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, co wyłącza możliwość zastosowania art. 105 ustęp 2 i 3 konstytucji.

Art. 105 ustęp 3 stanowi: „postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku uległa również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym”.

Jeżeli jest już sformułowany akt oskarżenia to sprawy toczą się dalej bez względu na immunitet.

  1. nietykalność art. 105 ustęp 5 – poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Wniosek w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności karno-administracyjnej składa się do prezydium izby za pośrednictwem prokuratora generalnego, albo za pośrednictwem adwokata jeśli chodzi o powództwo cywilne. Sprawę bada odpowiednia komisja i zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności wyrażona jest większością 2/3 głosów w obecności co najmniej ½ ustawowego składu izby.

Wykład 10 11.05.02

Sejm i Senat

Kadencja jest to pewien okres na jaki został udzielony organowi mandat do sprawowania władzy, czas na jaki danemu organowi przypisano pełnomocnictwo.

Przy różnych organach ten czas może być odmiennie określany jeżeli chodzi o koniec i początek tego czasu.

Początkiem może być dzień ogłoszenia wyników wyborów, w niektórych przypadkach może to być dzień złożenia przez posła ślubowania. W przypadku kadencji wszystkich organów istnieje wiele regulacji co do początku.

Art. 98 konst. – „sejm i senat są wybierani na czteroletnią kadencję. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji”.

Od dnia wyborów musi upłynąć, co najwyżej 30 dni, aby rozpoczęło się pierwsze posiedzenie - nas tego nie ma.

Jeżeli prezydent nie zwoła posiedzenia Sejmu, Sejm zbiera się 30-tego dnia po wyborach. Ten okres jest po to, aby mogły toczyć się rozmowy, co do kształtu – wybranie premiera, utworzenie gabinetu premiera.

Zakończenie kadencji parlamentu:

  1. upływ 4-letniej kadencji – nie mają zastosowania wszelkie przepisy z prawa administracyjnego czy cywilnego. Kadencja trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu nowej kadencji.

W PL nie ma okresów między-kadencyjnych w parlamencie, bo w tym czasie, co kończy się kadencja jednego parlamentu rozpoczyna się kadencja nowego.

Okresy między-kadencyjne występują w j.s.t. Odgrywały one dużą rolę w parlamencie w czasach PRL. Od tego czasu w kadencji mogą być pewne odstępstwa co do skrócenia i wydłużenia kadencji.

Skrócenie kadencji

Parlament ma prawo do samorozwiązania się – nie jest to prawem dla systemów parlamentarno-gabinetowych (może to zrobić tylko prezydent na wniosek rządu).

W PL prawo do samorozwiązania się parlamentu występuje od konstytucji 52 roku. Instytucja ta pojawiła się 50 lat temu.

art. 89 ustęp 3 „Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczny posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu”

Występuje tu b. wysoka kwalifikacja, wymagane jest większość kwalifikowana. Samorozwiązanie się Sejmu kończy kadencje Senat. Senat nie ma na to wpływu, następuje to automatycznie.

Istnieje możliwość skrócenia kadencji Sejmu i Senatu także przez:

- prezydenta - art. 89 ustęp 4 „Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje też kadencja Senatu”

Prezydent obecnie jest ograniczony w tej kompetencji, konstytucja przewiduje tylko 2 sytuacje, w których prezydent rozwiązuje sejm:

  1. rozwiązanie obligacyjne – występuje gdy w państwie nie dojdzie do wyłonienia rządu po wyborach w tzw. 3 etapie tworzenia rządu, oznacza to, że w państwie istnieje bardzo poważny kryzys polityczny.

  2. rozwiązanie fakultatywne – jeżeli w ciągu 4 miesięcy po przedłożeniu Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie dojdzie do przedstawienia prezydentowi ustawy do podpisania, może ona rozwiązać Sejm.

Przedłużenie kadencji parlamentu

Jest to sytuacja wyjątkowa związana ze stanem nadzwyczajnym

art. 228 ustęp 7 „w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny”.

Tryb pracy parlamentu w okresie kadencji

Mamy dwa systemy pracy parlamentu:

  1. system permanencji - oznacza to, że parlament jest zdolny do obradowania w każdym momencie, może to uczynić samodzielnie, sam o tym decyduje, w każdym momencie może być podjęta ustawa. Ta permanencja w niektórych państwach oznacza, że parlament obraduje codziennie od poniedziałku do piątku np. GB. W innych parlamentach pracujących permanentnie ustala się terminy, w których zbierają się wszyscy, na obrady codziennie – Polska.

  2. system sesyjny – jest to system przeciwny 1. Jest on typowy dla systemów rządów parlamentarno-gabinetowych, gdzie dominującą pozycją ma gabinet, parlament zbiera się tylko na sesje w czasie, których może podejmować decyzje. Bardzo ważne jest ile jest sesji w ciągu roku, kot je zwołuje. W konstytucji pojawiają się czasami wyraźne wymogi co do obowiązku zwołana sesji (np. sesja wiosenna, sesja jesienna). Było to pewne ograniczenie władzy wykonawczej w niedopuszczaniu do funkcjonowania parlamentu.

W konstytucji marcowej było powiedziane, że nie można zamknąć sesji jesiennej do chwili uchwalenia budżetu.

Wprowadzone są także sesje nadzwyczajne w razie potrzeby przez organ, który normalnie jest zobowiązany do powoływania sesji jak i też z inicjatywy członków tego organu. System sesyjny musi rodzić pewne konsekwencje odnośnie uprawnień innych organów państwa (rządu, głowy państwa). Jego najlepszym dowodem jest wydawanie dekretów na mocy ustawy przez Radę Państwa między sejmami.

Posiedzenie – nazywany okres obrad parlamentu objęty jednym porządkiem obrad (nie wiąże to się z jednym dniem, może być tak, że ten porządek zostanie wykorzystany 2 godziny lub przeciągnie się na kilka dni). O posiedzeniu decyduje porządek obrad. Nie można rozpocząć kolejnego posiedzenia, gdy nie jest zakończone poprzednie posiedzenie.

Funkcjonowanie parlamentu – o kształcie porządku decyduje Marszałek danej Izby przy pomocy konwentu seniorów i prezydium. Już z 2-3 miesięcznym wyprzedzeniem znany jest terminarz posiedzeń, posiedzenia nie odbywaj się w poniedziałki, na każde posiedzenie przeznaczone jest kilka dni.

Czy można przewidzieć, planować obrady na przyszłość ?

Można. W pracach parlamentu jest znana instytucja obstrukcji parlamentarnej – polega ona na tym, że przedłuża się czas trwania debaty, aby nie dopuścić do podjęcia przez parlament danych decyzji, z tej instytucji korzystają przede wszystkim przedstawiciele opozycji.

Znamy pojęcie debaty długiej 6 godzin, średnia 4 godziny, krótka 2 godziny. Są to czasy max. przypadające danemu pkt. porządkowi dziennemu. Ten czas jest ustalany przed posiedzeniem. Ten czas jest stosownie dzielony pomiędzy kluby poselskie w zależności od ich liczebności. Łącznie z pozostawieniem czasu dla posłów partii nie zrzeszonych.

Sprawozdanie scenograficzne – scenogram – dokładny zapis wszystkiego co się dziej w parlamencie, wypowiedzi, reakcje. Dokonuje się tutaj ścisłego zapisu.

Wykład 11 18.05.02

Organy Parlamentu

  1. Marszałek Sejmu

  2. Prezydium Sejmu

  3. Konwent seniorów

  4. Komisje

Nie wszystkie z nich są wymienione w konstytucji tylko marszałek i komisje.

Ad. 1

Marszałek senior – problem otwarcia nowej kadencji parlamentu, kto ma poprowadzić I posiedzenie. Można poprosić o to osobę, która prowadziła posiedzenie w poprzedniej kadencji. Może też zająć się tym prezydent, w tym przypadku powstaje jednak problem z przyjęciem przysiąg posłów, którą trzeba złożyć wraz z rozpoczęciem kadencji.

W PL istnieje więc instytucja marszałka seniora w sejmie. W senacie stanowisko to zajmuje najstarszy wiekiem poseł. Wyznacz ich prezydent RP.

Zadania marszałka seniora:

  1. przeprowadzenie złożenia ślubowania poselskiego

  2. wybór marszałka sejmu przy pomocy powołanych przez siebie w tym celu sekretarzy, którymi są jedni z najmłodszych wiekiem posłowie.

Regulamin mówi, że on decyduje o niezbędnej liczbie sekretarzy dla przeprowadzenia tych czynności. Są to tzw. sekretarze tymczasowi – czuwają oni nad wyborem marszałka.

Od tego w jaki sposób będzie zainicjowane posiedzenie sejmu zależy cała kadencja parlamentu. W czasach PRL etatowym marszałkiem był Iwaszkiewicz.

Wybory marszałka sejmu

Formalnie zgłasza go grupa 15 osób; jest to stanowisko polityczne, bardzo wysokie, jest to jedna z 3 najważniejszych osób w PL po prezydencie i premierze. Marszałek zastępuje prezydenta gdy ten nie może sprawować urzędu, wobec tego stanowisko to powierzono jest zawsze osobie związanej z rządzącą koalicją.

Regulamin stanowi, że sejm wybiera marszałka bezwzględną większością głosów i wybór następuje w głosowaniu imiennych chyba, że sejm postanowi inaczej.

W przypadku zgłoszenia więcej niż 1 kandydata, odbywa się kilka głosowań i w każdym skreśla się osobę, która uzyskała najmniej głosów. Gdyby mimo tego nie wybrania marszałka przeprowadza się ponowne wybory. Powstaje problem czy można zgłosić ponownie tego samego kandydata ? Są dwa ujęcia. Pierwsze mówi, że nazwisko osoby, która odpadła nie powinno być ponownie zgłoszone, bo tamta procedura się nie zakończyła. II ujęcie – można zgłaszać bo tamta procedura się skończyła. W praktyce zdarza się to tylko w samorządzie terytorialnym.

Kompetencje marszałka

  1. wybór pozostałych organów

art. 11 – regulamin sejmu wymienia kompetencje:

  1. reprezentacja sejmu na zewnątrz, przez niego odbywają się wszelkie kontakty sejmu z zew. organami państwa

  2. stoi na straży praw i godności sejmu

  3. jego uprawnienia naprawdę związane są z całym trybem funkcjonowania sejmu, są to funkcje wewnętrzne:

    1. związane z posiedzeniami plenarnymi sejmu

  1. zwoływanie posiedzeń sejmu

  2. przewodniczenie obradom sejmu

  3. czuwanie nad tokiem i terminowością prac sejmu i jego organów

    1. do tej grupy można też zaliczyć te uprawnienia, która są związane z całą procedurą ustawodawczą

- nadawanie biegu inicjatywą ustawodawczym, uchwałodawczym lub innym wnioskom

  1. przewodniczenie innym organom sejmu:

  1. prezydium sejmu

  2. konwent seniorów

  1. wszelaka pomoc dla posłów w wykonywaniu ich pracy – głównie wypełnianie obowiązków wynikających z ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

  2. ustala projekt budżetu kancelarii sejmu, wydaje zarządzenia, którym nadaje statut kancelarii sejmu, odwołuje i powołuje szefa kancelarii sejmu, jego zastępców.

Wicemarszałek

Są oni wyraźnie wymienieni w konstytucji art. 110. Nie są to jednak organy. W konstytucji nie ma określonej ich liczby. W regulaminie sejmu przewiduje się, że to sam sejm ustala liczbę wiceministrów, zaś projekt takiej uchwały może wnieść co najmniej 15 posłów. W przypadku senatu regulamin senatu wprost stanowi, że jest ich 3. U nas w sejmie jest to dostosowane do aktualnej polityki w państwie. Wicemarszałkami są osoby wywodzące się z ugrupowań politycznych, które rządzą lub są w koalicji rządzącej. Mogą tam też być także przedstawiciele ugrupowań opozycyjnych. Największą liczbę wicemarszałków odnotowano w 1993r – 5.

W przypadku wew. organizacji sejmu możliwość odwołania wicemarszałka powinna istnieć, mimo, iż nie ma takiego wyraźnego prawa w konstytucji czy regulaminie, odwołanie jest czymś odwrotnym powołania, a poza tym dotyczy to struktury wew. i wicemarszałek nie jest organem.

Wicemarszałkowie nie są organami, ponieważ nie mają własnych kompetencji, są to osoby, których kompetencje wynikają z kompetencji marszałka (robią to do czego są upoważnienie przez marszałka). Wicemarszałkowie zastępują marszałka w zakresie, w jakim on określi.

W praktyce istnieje jakiś podział kompetencji między wicemarszałkami.

Ad. 2

Prezydium sejmu

Składa się z:

  1. marszałka (max 6 w senacie, max 4 w sejmie)

  2. wicemarszałka

Kompetencje

  1. ustala plan prac sejmu po zaciągnięciu opinii senatu

  2. ustala tzw. tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem, co najmniej 3 miesięcznym

  3. opiniuje sprawy wniesione przez marszałka

  4. organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynacje ich działania

  5. dokonuje legalnej wykładni regulaminu sejmu

  6. ustala zasady organizowanie doradztwa naukowego na rzecz sejmu i jego organów, powoływanie doradców sejmowych oraz zasad korzystania z opinii i ekspertyz.

Funkcjonowanie prezydium sejmu zależy od składu politycznego. Na czele stoi marszałek, zwołuje on posiedzenie prezydium, ustala porządek dzienny i terminy posiedzenia.

Ad. 3

Konwent seniorów

W skład wchodzą:

  1. marszałek

  2. wicemarszałek

  3. przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów

  4. przedstawiciele tzw. porozumień (współpraca nielicznych grup posłów, nie mogących utworzyć klubu poselskiego; posłowie mogą łączyć się w kluby – min. 15 posłów i koła min. 3 posłów, kluby tworzy się na zasadzie przynależności partyjnej, koło na innych zasadach)

Sejm decyduje o tym ilu będzie wicemarszałków i to od sejmu zależy, kto nim będzie; ale sejm nie ma wpływu na to kto będzie reprezentował poszczególne kluby i koła.

Konwent odgrywa bardzo ważną rolę w parlamencie – jest to jedyna oficjalna forma wymiany poglądów, uzgodnienia pewnych stanowisk przez siły polityczne, zasiadające w parlamencie. Dlatego też kiedy marszałek coś proponuje stwierdza, że czyni to po uzgodnieniu z konwentem seniorów. Jest to pewna rekomendacja dla przyjęcia danego rozstrzygnięcia.

Kompetencje konwentu

  1. opracowywanie projektów, planów, prac sejmu

  2. opiniuje projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń sejmu i ich terminy, opiniuje wnioski co do trybu dyskusji, spisuje wnioski.

Konwent zwołuje marszałek sejmu z własnej inicjatywy, obrady konwentu mogą się odbywać z inicjatywy partii wchodzącej w składu konwentu seniorów i grupy co najmniej 15 posłów.

Ad.4

Komisje

Są to organy odgrywające bardzo istotną rolę w pracach parlamentu. Bez komisji właściwe funkcjonowanie parlamentu jest nie możliwe.

Pierwszy raz w Belgii cały parlament przekształcił się w komisję, gdy tryb pracy organu stał się mniej sformalizowany. Od tego czasu zaczęły pojawiać się organy wew. w izbie, zwane w PL komisjami.

Komisje pełnią opiniodawczo-doradczą. Przygotowują one prace dla całego sejmu, wnioskują one prawne rozstrzygnięcia.

Dzielimy je na:

  1. komisje stałe

  2. komisje nadzwyczajne

Komisje stałe

Są to te organy, które są powoływane na okres całej kadencji. Są one wyraźnie wymienione w regulaminie sejmu/senatu, jest ich obecnie 28; bywają dzielone w różny sposób np. podział na komisje resortowe i komisje problemowe.

Komisje resortowe – oznacza to, że istnieje jakiś resort administracji rządowej, który odpowiada tej komisji, często jest tak, że jedna komisja obejmuje 2-3 resorty.

Komisje problemowe – są to komisje, które nie mają swojego odpowiednika w ministerstwie, wyodrębnione są w celu analizowania problemu, którym należy zajmować się przez cały okres kadencji np. komisje regulaminowe i spraw poselskich, k. etyki poselskiej, k. łączności z Polakami za granicą. W przypadku niektórych z tych komisji mamy dodatkowe przepisy w regulaminie sejmu określających funkcjonowanie tych komisji.

⇒ komisja do spraw służb specjalnych

W skład tej komisji wchodzi nie więcej niż 7 posłów, są zgłoszeni przez przewodniczących klubów poselskich lub grupę co najmniej 35 posłów, są wybieranie w głosowaniu łącznym. Pierwsze posiedzenie prowadzi marszałek, komisja wybiera ze swojego składu przewodniczącego i zastępców. Generalnie funkcjonowanie tej komisji jest niejawne – posiedzenia są zamknięte, mogą w nich uczestniczyć tylko osoby zaproszone przez przewodniczącego po powiadomieniu marszałka. Reguluje je odrębny rozdział regulaminu Sejmu.

⇒ komisja etyki poselskiej

Wchodzą w jej skład posłowie reprezentujący kluby poselskie, kandydaci zgłaszani są przez przewodniczących klubów. Wybór komisji dokonywany jest w głosowaniu łącznym. Rozpatruje ona działania posłów z uwzględnieniem zasad etyki poselskiej. Może w drodze uchwały zwrócić posłowi uwagę, udzielić mu upomnienia lub nagany. Poseł może się odwołać co wstrzyma podanie uchwały do wiadomości publicznej.

Komisje stałe powołują ze swojego składu przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy tworzą prezydium komisji. Komisje mogą tworzyć podkomisje, mogą odbywać posiedzenia wspólne, ale gdy dochodzi do głosowania to są one zawsze odrębne (wynika to z tego, że 1 osoba może być w kilku komisjach, wobec łącznego głosowania, jego głos będzie się liczył jako jeden, co zachwieje równowagę ilości partii w komisjach).

Komisje nadzwyczajne

Komisje te są przewidziane w konstytucji art. 110 „.. sejm może powołać komisje nadzwyczajne ..”. Są to komisje powołane dla zbadania określonej sprawy. Istnieje wymóg aby tworzyć komisje nadzwyczajne w przypadku wszelkich prac nad kodeksami, ale najczęściej k.n. tworzą są właśnie do prac nad pewnymi ustawami.

⇒ art. 111 przewiduje on możliwość powołania przez sejm komisji śledczej do zbadania określonej sprawy. Jest to szczególny rodzaj szczególny rodzaj k.n. Może być ona powołana tylko przez sejm, konstytucja wyraźnie odsyła do ustawy art. 112 ustęp 2 tryb działania komisji określa ustawa ze stycznia 99 r. o sejmowej komisji śledczej. Komisja taka powoływana jest w drodze uchwały bezwzględną większością głosów; w skład wchodzi do 11 połów, w jej składzie nie może być poseł:

  1. którego sprawa bezpośrednio dotyczy

  2. jeżeli brał lub bierze udział w jakiejkolwiek roli procesowej jeśli była ona rozpatrywana przez organy władzy publicznej

  3. jeżeli jego bezstronność mogła być podważona.

Komisje ta jest związana zakresem przedmiotowym określonym w uchwale o jej powołaniu. Oznacza to, że badając jakąkolwiek sprawę nie może wykraczać poza zakres pełnomocnictwa jej udzielonego. Nie jest ona związane wynikami, które pojawiły się w innych postępowaniach dotyczących tej sprawy, ani opiniami lub wnioskami w danej sprawie w innych komisjach sejmowych. Może się ona zwrócić do prokuratora generalnego o przeprowadzenie określonych czynności. Wszystkie organy władzy publicznej i innych osób prawnych lub jednostek organizacyjnych mają na żądanie komisji składać pisemne wyjaśnienia lub przedstawić dokumentację będącą w ich dyspozycji.

Komisje nadzwyczajne powołują ze swojego składu przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy tworzą prezydium komisji. Komisje mogą tworzyć podkomisje, mogą odbywać posiedzenia wspólne, ale gdy dochodzi do głosowania to są one zawsze odrębne (wynika to z tego, że 1 osoba może być w kilku komisjach, wobec łącznego głosowania, jego głos będzie się liczył jako jeden, co zachwieje równowagę ilości partii w komisjach).

art. 20 ustawy z 99 r, potwierdza charakterystyczną dla prac parlamentu zasadę dyskontynuacji - stanowi ona, że w przypadku gdy komisja nie zakończy swojej pracy przed końcem kadencji sejmu, który ją powołał postępowanie ulega zamknięciu z dniem zakończenia kadencji. Wyjątek – jeżeli komisja przekazała marszałkowi sejmu sprawozdaniem ze swej działalności a sejm nie rozpatrzył go do końca kadencji, to może być rozpatrzony przez sejm następnej kadencji, musi być wskazany poseł referent.

Wykład 12 25.05.02

Funkcja parlamentu

  1. funkcja prawotwórcza – najważniejsza

  2. funkcja kreacyjna

  3. funkcja kontrolna

Ad. I)

Jest ona najbardziej rozbudowana, przejawia się w:

  1. funkcji ustrojodawczej

  2. funkcji ustawodawczej

  3. funkcji uchwałodawczej

Ad.1

Oznacza ona prawo uchwalania aktów ustrojowych, w tym przede wszystkim prawa uchwalania konstytucji, zmian w konstytucji i innych aktów prawnych mających rangę konstytucji.

Ad. 2

W drodze ustawodawczej istnieje wiele etapów procedury ustawodawczej. Ogólnie można wyróżnić 3 etapy:

Z formalnego pkt. widzenia droga ustawodawcza rozpoczyna się inicjatywą ustawodawczą. Jest to bardzo istotne prawo określonych podmiotów do rozpoczęcia procedury parlamentarnej w sprawie uchwalenia ustawy. Kwestia ta jest regulowana w konstytucji w art. 118, który stanowi: „1. inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów. 2 Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa”.

Ten art. jest również powtórzony w regulaminie sejmu w art. 29, przy czym regulamin sejmu jest pewnym doprecyzowaniem postanowień konstytucji – poselskie projekty ustaw mogą być wnoszone przez komisje sejmowe i co najmniej przez 15 posłów podpisujących projekt. Istotną rolę odgrywa etap poprzedzający inicjatywę ustawodawczą. Etap ten jest uregulowany prawnie w regulaminach sejmu. W organach kolegialnych inicjatywa ustawodawcza musi być poprzedzona podjęciem określonej uchwały. W przypadku senatu inicjatywa może należeć albo do grupy co najmniej 10 senatorów albo do komisji senackiej; odbywają się czytania projektu takiego projektu, I czytanie to dyskusja ogólna o projekcie ustawy, taki projekt następnie jest rozpatrywany przez właściwe komisje, II czytanie dotyczy czytania projektu projektu, dochodzi do podjęcia uchwały przez senat większością głosów o wystąpieniu z inicjatywą ustawodawczą. I wówczas z tak przygotowanym projektem senat może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą.

Projekty poselskie czasami pochodzą od posłów, jeśli jednak pochodzą od komisji to są lepiej przygotowane.

Procedura ustawodawcza

Występuje kilka procedur ustawodawczych – tryb zwykły w przypadku ustaw, procedura ustalania budżetu, procedura pilna itd.

Inicjatywa ustawodawcza polega na tym, że do sejmu (na ręce marszałka) kierowany jest projekt ustawy. Projekt ustawy składa się w formie pisemnej, z jednoczesnym wskazaniem osoby, która będzie reprezentować wnioskodawcę w dalszym trybie prac nad tym projektem. Projekt powinien zawierać:

  1. wyjaśnienie potrzeby i celu wydania projektu

  2. musi być przedstawiony rzeczywisty stan dziedziny, która ma być uregulowana

  3. muszą być przedstawione różnice między stanem dotychczasowym i proponowanymi w projekcie zmianami

  4. trzeba przedstawić przewidywane skutki uchwalenia nowej regulacji (społ., gosp., finansowe, prawne), w szczególności finansowe – wynika to wprost z konstytucji

  5. oczekuje się, że do projektu będą dołączone projekty wykonawcze

  6. istotne jest przy składaniu inicjatywy ustawodawczej wskazanie źródeł finansowych takiej ustawy, jeżeli realizacja projektu pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa lub budżetów j.s.t.

  7. musi też być dołączone oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem UE lub o stopniu i powodach niezgodności, ewentualnie można też dołączyć inf. że projekt jest obojętny z pkt. widzenia UE

  8. muszą być też dołączone inne dokumenty, gdy jest to konieczne – np. opinie i konsultacje. Gdy ich nie ma marszałek sejmu sam może skierować projekt w celu uzyskania opinii lub konsultacji.

  9. jeżeli projekty pochodzą od organów państwa i jeżeli jest to projekt tzw. ustaw dostosowawczych (ustawa związana z aspiracjami do wejścia do UE) to do projektu muszą być dołączone przetłumaczone na język polski teksty przepisów UE.

Istotną rolę w tym miejscu prac nad projektem ma Marszałek Sejmu – to on ocenia projekty ustaw pod kontem zgodności z prawem, jeżeli marszałek nabędzie wątpliwości co do projektu ustawy to po zasięgnięciu opinii prezydium sejmu kieruje projekt do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w celu uzyskania opinii na ten temat i następnie sprawę rozpatruje komisja, która może większością 3/5 głosów zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Jeżeli pojawiają się wątpliwości co do zgodności z prawem UE projekt kierowany jest do Komisji Integracji Europejskiej, w celu wyrażenia przez nią opinii, z taką opinią zapoznaje się wnioskodawca.

Gdy marszałek ma już wszystkie niezbędne dokumenty do projektu ustawy zarządza drukowanie projektów ustaw oraz opinii komisji i doręcza taki projekt posłom, są to tzw. druki sejmowe, opatrzone określonym nr i druki te doręczane są także prezydentowi, marszałkowi senatu oraz PRM, jest to sposób poinformowania tych osób o pracach odbywających się w sejmie, celem uprzedzenia ich, że jakaś sfera życia ma być uregulowana oraz wskazanie w jakim kierunku idzie projekt tej regulacji.

Art. 119 konstytucji ustanawia zasadę 3 czytań projektu ustawy.

„Czytanie” rozumiane jako pewną fazę prac sejmu nad projektem ustawy (uchwały – tylko 2 czytania).

Zgodnie z konstytucją do czasu zakończenia 2 czytania (art. 119 ustęp 4) wnioskodawca może wycofać projekt ustawy, który został przez niego zgłoszony.

W przypadku projektu ustawy I czytanie może odbyć się bądź na posiedzeniu plenarnym sejmu lub w komisji. Przepisy wyraźnie określają pewne minimum w treści, które przesądza o tym, że I czytanie musi odbyć się na posiedzeniu plenarnym, art. 34 ustęp 2 regulaminy sejmu – „I czytanie na posiedzeniu sejmu przeprowadza się do projektu ustaw o zmianie konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru prezydenta, sejmu i senatu oraz organów samorządu terytorialnego regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów”. Ponadto Marszałek Sejmu może skierować inne projekty na I czytanie na posiedzeniu sejmu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy. I czytanie może odbyć się nie wcześniej niż po 7 dniach od doręczenia posłom projektu ustawy (druku sejmowego), chyba, że sejm lub komisje postanowią inaczej. Jeżeli I czytanie odbywa się w komisji powiadamia się o tym wszystkich posłów (nie tylko wchodzących w skład). I czytanie polega na tym, że wnioskodawca przedstawia ogólne założenia danej regulacji, zadawane są mu następnie pytania przez posłów, na które udziela odpowiedni i generalnie jest to debata o ogólnych zasadach, założeniach projektu – „debata o generaliach”. I czytanie kończy się inaczej w zależności od tego czy odbywa się na posiedzeniu plenarnym, czy w komisjach. Jeżeli w sejmie to istnieje możliwość dwojakiego rozstrzygnięcia – albo projekt ustawy zostaje odrzucony, albo jest on skierowany do dalszych prac do komisji, przy czym kierując go tam sejm może wyznaczyć termin dla przygotowania sprawozdania (rzadkość). Jeżeli w komisji to nie ma możliwości odrzucenia projektu w I czytaniu, taką decyzję może podjąć tylko cały sejm. Często też projektu ustawy kierowany jest do kilku komisji, te komisje mogą obradować wspólnie, mogą zwracać się do innych komisji o wyrażenie opinii o fragmencie lub całym projekcie. Prace podkomisji trwają bardzo długo, bowiem można zgłaszać poprawki.

Prawo do zgłaszania poprawek do projektu ustawy przysługuje zawsze wnioskodawcy projektu, posłom i RM.

Komisje opracowują wspólne sprawozdanie, w którym wyrażają swoje stanowisko. Komisja może wnioskować o przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie aktu jednolitego, o odrzucenie projektu ustawy. Jeżeli w trakcie prac w komisji między jej członkami doszło do rozbieżności wówczas można do projektu ustawy dołączyć wnioski mniejszości, ponieważ komisja podejmując decyzje przeprowadza głosowanie na poszczególnymi ustępami i art.

Koniec I czytania: gdy jest już opracowany projekt sprawozdanie trafia do Marszałka Sejmu, zostaje on wydrukowany z pełnym uzasadnieniem; musi być zachowany odstęp 7 dni między dostarczeniem posłom a II czytanie.

II czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym. II czytanie to przede wszystkim sprawozdanie komisji, a następnie przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Przy czym w przypadku poprawek są one sygnalizowane ustnie, ale muszą być przedstawione marszałkowi sejmu na piśmie, w odpowiedniej formie. Takie poprawki również muszą być dostarczone komisji, bowiem marszałek sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która nie była wcześniej przedłożona komisji. Jeżeli w czasie tego II czytania pojawiły się nowe wnioski, poprawki projekt kieruje się ponownie do komisji, która ma przygotować dodatkowe sprawozdanie, w tym dodatkowym sprawozdaniu komisja przedstawia swój stosunek do zgłoszonych w II czytaniu poprawek i wniosków. Albo rekomenduje przyjęcie albo odrzucenie takich poprawek. Trzeba wydrukować dodatkowe sprawozdanie ponownie, 7 dni między doręczeniem a III czytaniem.

III czytanie ma miejsce niezwłocznie, jeżeli nie było poprawek i jeżeli projekt nie został skierowany do komisji. W innym przypadku będzie przerwa. Gdy projekt trafia do komisji po I czytaniu, to III czytanie rozpoczyna się od przedstawienia dodatkowego sprawozdania, ewentualnie składane są informacje odnośnie wniosków i poprawek z II czytania, a następnie odbywa się głosowanie. Tutaj może być wiele głosować w zależności od tego jakie były złożone wnioski. Zasada: najpierw głosuje się na wnioski najdalej idące, a więc wniosek o odrzucenie projektu ustawy, jeżeli został on przedstawiony. Jeżeli go nie ma to głosuje się poprawi, które mogą przesądzać o przyjęciu lub odrzuceniu innych poprawek, następnie poprawki do poszczególnych artykułów, a na końcu odbywa się głosowanie nad całością proponowanej ustawy. Sprawdza się czy w wyniku wprowadzenia poprawek nie doszło do powstania sprzeczności w projekcie. Cała ustawa jest uchwalana zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów.

Projekt ustawy staje się ustawą od momentu uchwalenia w III czytaniu. Ustawę uchwaloną przez sejm Marszałek Sejmu przesyła do Senatu „niezwłocznie”, a tak, że zawiadamia się o tym prezydenta i PRM.

Prace w senacie

Dalej prace toczą się w senacie, któremu w tej procedurze podstawowej konstytucja wyznacza 30 dni na rozpatrzenie ustawy uchwalonej przed sejm, od dnia przekazania ustawy. W senacie procedura postępowania z ustawą jest następująca: ustawa przesłana jest do właściwej komisji, komisja ta przygotowuje stosowne sprawozdanie, dochodzi do posiedzenia plenarnego senatu, w czasie, którego przedstawione jest takie sprawozdanie. Na tym posiedzeniu komisja sama rekomenduje pewne rozwiązania, a dalej odbywa się debata, podczas której senatorowie mogą zgłaszać swoje poprawki bądź wnioski. Senat może”

  1. przyjąć ustawę bez zmian

  2. uchwalić poprawki

  3. odrzucić ustawę uchwaloną przez sejm w całości

Konstytucja stanowi ponadto wyraźnie, że w przypadku jeżeli senat w ciągu 30 dni nie ustosunkuje się do ustawy to przyjmuje się, że senat niema zastrzeżeń, a ustawa uchwalona jest w brzmieniu nadanym przez sejm. Dlatego też jeżeli senat uchwalił ustawę bez zmian, albo nie rozpatrzył jej w ciągu 30 dni ustawa trafia do prezydenta do podpisania (przesyła ją marszałek sejmu). Wobec zgłoszenia przez senat poprawek lub odrzucenia ustawy w całości taka ustawa wraca do sejmu, sejm musi rozpatrzyć stanowisko senatu przy czyn nie jest ograniczony w czasie. Marszałek kieruje ustawę do komisji, które zajmowały się nią w pracach w sejmie. Mają one za zadanie przygotować sprawozdanie, w którym wnioskują albo o przyjęcie poprawki albo o odrzucenie poprawki, bądź też o przyjęcie lub odrzucenie stanowiska senatu, w przypadku nie uchwalenia przez niego ustawy. Takie sprawozdanie jest drukowane, i po upływie 7dni odbywa się kolejne posiedzenie plenarne sejmu. Podczas którego rozpatrywane jest stanowisko senatu, zawsze w takim przypadku głosowany jest wniosek o odrzucenie stanowiska senatu, a nie o przyjęcie stanowiska czy uchwalenie ustawy. Konstytucja stanowi iż odrzucenie stanowiska senatu następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmu. Jeżeli komisja uzna rację senatu i będzie wnioskować o przyjęcie poprawek senatu to oznacza, to że trzeba głosować przeciwko odrzuceniu stanowiska senatu. Wobec nie przyjęcia poprawek senatu ustawa zostaje uchwalona w wersji zaproponowanej przez sejm.

Projekt ustawy trafia do prezydenta, konstytucja daje mu 21 dni na podpisanie ustawy. Prezydent ma 3 wyjścia:

  1. może podpisać ustawę

  2. zwrócić ustawę do sejmu w celu jej ponownego rozpatrzenia wraz z uzasadnieniem tzw. weto prezydenta. Jest to weto zawieszające w PL. Następuje taka sama procedura jak przy zwróceniu ustawy przez senat sejmowi, ale tutaj głosowanie o przyjęcie lub odrzucenie weta prezydenckiego. Musi to nastąpić 3/5 ustawowego składu parlamentu.

  3. przed podpisaniem ustawę może skierować do TK, z wnioskiem o stwierdzenie czy ustawa jest zgodna z konstytucją. Skierowanie tej ustawy wstrzymuje bieg 21 dni na podpisanie ustawy. Dalsze postępowanie prezydenta jest uzależnione od orzeczenia TK. TK ma 3 wyjścia:

    1. TK może uznać, że ustawa jest niezgodna z konstytucją – wówczas prezydent nie musi jej podpisywać

    2. TK może uznać, że ustawa jest zgodna z konstytucją – wówczas prezydent musi ją podpisać

    3. TK może stwierdzić, że z konstytucją są niezgodne poszczególne przepisy ustawy, jeżeli TK stwierdzi, że przepisy te są nierozerwalnie połączone z ustawą to możliwe jest że prezydent po zasięgnięciu opinii marszałka sejmu zwróci sejmowi ustawę w celu usunięcia niezgodności, albo też podpisze ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją

Gdy następuje podpisanie ustawy (wobec obalenia weta w ciągu 7 dni) zostaje ona ogłoszona i zgodnie ze wskazanymi przez siebie przepisami wchodzi w życie.

Ustawy pilne

Ustawy pilne – reguluje je art. 123 konstytucji. Zasadą jest, że o pilnym charakterze projektu ustawy decyduje RM, RM jeżeli nadaje projektowi klauzulę pilności to przesądza o trybie pracy parlamentu i prezydenta, bowiem to narzuca pewne terminy dla prac sejmu, senatu i prezydenta. Rząd nie może nadać klauzuli pilności ustawy regulacją ustrojowych (podatek, wybory – w/w). Sejm i senat obowiązuję krótsze terminy podejmowania decyzji – senat (14 dni), a prezydenta (7).

Sejm może skrócić procedurę w określonych wypadkach, jeżeli chodzi o 7 dniowe terminy i drukowanie dokumentów, także terminy przesyłania projektu do komisji. Te przepisy pozwalające na skrócenie zwane były kiedyś „przepisami pożarowymi”.

Uchwalanie kodeksów

Procedura ta dotyczy sejmu, polega na tym, że gdy projekt ustaw jest określony mianem kodeksu bądź zmiany kodeksu istnieje obowiązek powołania komisji nadzwyczajnej, taka komisja nadzwyczajna powołuje zespół stałych ekspertów, spośród których 1/3 wskazuje wnioskodawca. I czytanie projektu nie może odbyć się wcześniej niż 30 dnia od doręczenia posłom druku, a w przypadku zmiany nie wcześniej niż 14 dnia. II czytanie nie wcześniej niż 14 dnia po doręczeniu druków.

Wykład 13 01.06.02

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Po raz I w Polsce w konstytucji w 1994r., przy nowelizacji wprowadzono po raz I tą instytucję. Konstytucja z 1997 r. wśród podmiotów uprawnionych do inicjatywy ustawodawczej wprowadziła grupę, co najmniej 100.000 obywateli, posiadających prawo wybierania do sejmu, którzy ukończyli 18 lat. Projekt ustawy z inicjatywy obywatelskiej nie może dotyczyć spraw, które konstytucja zastrzega do wyłącznych właściwości inicjatywy ustawodawczej ze strony innych podmiotów (np. budżet). Składając taki projekt wnioskodawcy muszą spełnić wymogi formalne, jak przy zwykłej ustawie i przebiega następująco:

Najpierw przeprowadza się czynności przygotowawcze, gdzie projekt jest propagowany wśród społeczeństwa i wówczas organizuje się zbieranie podpisów. W tym celu tworzy się komitet, który musi liczyć co najmniej 15 obywateli PL, mających prawo wybierania do sejmu, oni składają stosowne oświadczenia, zawierające szczegółowe dane (PESEL, adres zam. itd.), wyznaczają oni swojego pełnomocnika, który działa w ich imieniu. Komitet po zebraniu 1000 podpisów popierających projekt zawiadamia o tym Marszałka Sejmu. Z chwilą przyjęcia przez MS zawiadomienia komitet zyskuje osobowość prawną. W zawiadomieniu podaje się pełna nazwę komitetu, informacje o 15 osobach, które są założycielami oraz informacje odnośnie pełnomocnika i zastępcy komitety. Jeżeli MS ma zastrzeżenia do składanego zawiadomienia, wzywa on pełnomocnika komitetu do usunięcia braków, taką odmowę przyjęcia zawiadomienia można zaskarżyć do SN, który rozpatruj sprawę w ciągu 30 dni, od tego wyroku nie można się odwołać. Zbierając podpisy komitet musi je zbierać od gotowym projektem. Jeżeli dojdzie do uzbierania tych podpisów niosek składany jest n ręce MS przy czym ustawa stanowi wyraźnie, że I czytanie projektu ustawy na posiedzeniu sejmu przeprowadza się w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu ustawy do MS.

Dalszy przebieg prac jest taki sam jak przy normalnej inicjatywie ustawodawczej. Istotne jest tutaj to, że w przypadku takiej procedury następuje odstąpienie od obowiązującej w parlamencie zasady dyskontynuacji. Oznacza to, że w przypadku raz zebranego kompletu 100 tyś. głosów jeżeli do końca kadencji sejmu czy senatu nie dojdzie do uchwalenia ustawy w następnej kadencji prace są kontynuowane od momentu, w którym zostały przerwane. Jest to ochrona wysiłku obywateli. Do tej pory od 99 r. mamy ok. 4 takich projektów.

Rada Ministrów

Skład RM art. 147

  1. Prezes RM

  2. Ministrowie

  3. Mogą być powołani wiceprezesowie, przy czym prezes i wiceprezes mogą pełnić także funkcje ministra

art. 147 ustęp 4 w skład RM mogą być ponadto powołani przewodniczący określonych w ustawach komitetów np. komitet badań naukowych. Ponoszą oni odpowiedzialność konstytucyjną tak samo jak ministrowie.

Dymisja rządu: (art. 162 konst.)

  1. Prezes RM składa dymisję RM na I posiedzeniu nowo wybranego sejmu

  2. Dymisja RM jest składana w razie nie uchwalenia przez sejm votum zaufania dla RM – votum zaufania jest obowiązkowe przy tworzeniu RM.

  3. Rząd podaje się do dymisji w wyniku wyrażenia mu votum nieufności.

  4. Gdy PRM składa dymisję jest to równoznaczne z dymisją całego rządu

W pierwszych 3 przypadkach prezydent zawsze przyjmuje dymisję, jedynie w ostatnim przypadku może odmówić przyjęcia dymisji PRM. W przypadku złożenia przez RM dymisji do czasu powołania jej nowego składu wszystkie obowiązki prowadzi dotychczasowa RM.

Tworzenie RM

Od momentu dymisji w ciągu 14 prezydent desygnuje nowego PRM, który proponuje skład RM. W ciągu tych 14 dni prezydent musi od nich odebrać przysięgę. W ciągu kolejnych 14 dni (od przyjęcia przysięgi) PRM jest zobowiązany do wystąpienia z wnioskiem do Sejmu o udzielenie mu votum zaufania, jest to tzw. expose. Przedstawia on skład i założenia nowego gabinetu. Od czasu dymisji rządu upływa 28 dni, w ciągu ostatnich 14 sejm musi wypowiedzieć się do udzielenia votum zaufania. Votum jest udzielane bezwzględną większością przy co najmniej połowie liczby posłów. Jest to etap 1 (podstawowy). Jeśli sejm odmówi udzielenia votum zaufania następuje:

Etap 2 (rezerwowy) – polega na tym, że w ciągu kolejnych 14 dni sejm wybiera PRM oraz proponowanych przez niego członków RM. Wybór taki następuje bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli dojdzie do wyłonienia rządu prezydent RP powołuje tak wybranego PRM i ministrów, odbiera od nich przysięgę. Prezydent może jednak odmówić przyjęcia przysięgi, a więc rozpoczyna się etap 3. Etap 2 może nastąpić wcześniej niż po 28 dniach, mianowicie już wtedy, gdy prezydent w ciągu pierwszych 14 dni nie desygnuje PRM.

Etap 3 – polega na tym, że prezydent w ciągu kolejnych 14 dni desygnuje PRM i powołuje RM wskazaną przez niego, następnie w ciągu kolejnych 14 dni PRM występuje z expose w sejmie, votum zaufania tera jest wyrażone zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu posłów.

Gdy i w 3 etapie nie dojdzie do wyboru rządu następuje rozwiązanie Sejmu i Senatu przez Prezydenta oraz zarządzenie przedterminowych wyborów.

Badanie zgodności prawa z konstytucją

Mamy dwa sposoby badania zgodności aktów prawnych:

  1. Kontrola parlamentarna

  2. Kontrola pozaparlamentarna

Ad. 1

  1. samokontrola – może to dotyczyć tylko aktów stanowionych przez parlament, a więc ustaw i uchwał. Samokontrola oznacza, że na każdym etapie prac nad projektem aktu prawnego mam miejsce sprawdzanie zgodności ustawy bądź uchwały z konstytucją. W praktyce robią to wszystkie parlamenty gdy pracują nad ustawami.

  2. kontrola komisji specjalnych – komisje stale zajmujące się wyłącznie badaniem zgodności prawa z konstytucją. W drodze ustawodawczej zazwyczaj przed ostatecznym głosowaniem projektu ustawy trafia on do komisji, które bada jego zgodność z ustawą. W skład tych komisji wchodzą nie tylko parlamentarzyści ale także osoby z poza tego organu np. profesorzy prawa.

  3. kontrola organów kierowniczych - gdy te komisje nie wypełniały swojego zadania kontrolę powierzono pewnym organom w parlamencie posiadającym większą moc. Takim organom przyznano bowiem silniejsze kompetencje, można mu było badać zgodność całego prawa z konstytucją, a nie tylko ustaw. Pojawił się jednak problem: parlament jest najwyższym organem w państwie, więc czy można go kontrolować ? Żeby nie podważać najwyższej pozycji parlamentu w przypadku ustaw była możliwość sygnalizacji niezgodności, w przypadku aktów podustawowych można było usunąć akty.

W państwach przyjmujących koncepcję trójpodziału władzy istniej możliwość powierzenie badania zgodności prawa z konstytucją organowi innemu niż parlament. Może to być powierzone ciału o składzie politycznym lub sądowym.

Ad. 2

  1. kontrola polityczna

We Francji Rada Konstytucyjna, składająca się z 9 osób, 3 wybieranych przez Izbę Reprezentantów, 3 przez Senat i 3 przez prezydenta. W skład wchodzą także wszyscy byli prezydenci. Jest to organ, który pierwotnie był powołany do rozstrzygania sporów kompetencyjnych obu izb parlamentu, w praktyce zajął się też zgodnością stanowionego prawa z konstytucyjnymi prawami wolności i obowiązków obywatelskich. Ponieważ jest to ciało politycznej istnieje zagrożenie, że rozstrzygnięcia będą polityczne, a nie merytoryczne.

  1. kontrola sądowa

    • kontrola sądów zwykłych – sądy w USA mają prawo do badania zgodności ustaw z konstytucją. Oznacza to, że każdy sąd w każdej sprawie może stwierdzić sprzeczność ustawy z konstytucją. Taka interpretacja ustawi stwierdzenie niezgodności z konstytucją wiąże tylko w 1 konkretnej sprawie. Można odwołać to do SN. Jeśli sąd rozpatrzy taką sprawę i stwierdzi sprzeczność ustawy z konstytucją to nie jest to jeszcze uchyleniem ustawy, jest to sygnalizacja problemu.

    • kontrola sądów specjalnych

Skarga konstytucyjna

Trybunał Konstytucyjny na liczne kompetencje, w większości dotyczą one badania zgodności z konstytucją. Skarga jest instytucją nową, pojawiła się w konstytucji z 1997 r., reguluje ją art. 79 konst.

Skarga konstytucyjna nie jest skargą na wyrok sądowy, bądź na decyzję administracyjną. Jest to skarga na podstawę prawną wyroku bądź decyzji administracyjnej.

Ze skargą można wystąpić gdy ulegnie zamknięciu procedura sądowa lub administracyjna (wieloinstancyjna) w ciągu 60 dni od ostatecznego wyroku/decyzji. Składając skargę istnieje przymus adwokacki, oznacza to, że skargę może napisać tylko adwokat, radca prawny w imieniu skarżącego lub dr hab. n. prawnych jeżeli jego dotyczy ta sprawa.

art. 79 „(...) każdy (…) – art. ten odnosi się nie tylko do osób fizycznych, na co wskazuje umieszczenie w rozdziale II, istnieje zgodność w doktrynie i w prawie, że słowo „każdy” konst. odnosi się także do osób prawnych i ułomnych osób prawnych. Nawet osoba nie będąca obywatelem kraju może wystąpić ze skargą do TK, z wyjątkiem spraw azylu dla cudzoziemców.

Dodatkowo trzeba też umieć z konstytucji i ustaw:

  1. Prezydent RP

  2. RM

  3. Sejm i Senat

  4. Sądy i Trybunały

  5. Rzecznik Praw Obywatelskich

  6. Rzecznik Praw Dziecka

  7. NIK


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRAWO KONSTYTUCYJNE I (wykłady)
PRAWO KONSTYTUCYJNE - WYKŁAD 4, Studia Administracja WSAP, Konstytucyjny system organow panstwowych
Prawo Konstytucyjne wykłady
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 10, 11 - Partie Polityczne, DEMOKRACJA POŚREDNIA (r
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 4 - Konstytucja
Prawo konstytucyjne - wyklad 5
PREZYDENT, Prawo UMK notatki, Prawo - cały I rok, SEMESTR II, PRAWO KONSTYTUCYJNE-WYKŁAD, Konstytucy
PRAWO KONSTYTUCYJNE wyklad7
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 13 - Stany Nadzwyczajne, IX
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 13 - Stany Nadzwyczajne, IX
Prawo Konstytucjne wykład, Wykłady
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 3 - Konstytucja
Prawo konstytucyjne - wyklad 4
TRYBUNAL KONSTYTUCYJNY, Prawo UMK notatki, Prawo - cały I rok, SEMESTR II, PRAWO KONSTYTUCYJNE-WYKŁA
prawo konstytucyjne- wyklad 2
Prawo konstytucyjne wyklad V, Politologia, 1 rok UJ
Pojecia na egzamin, Prawo UMK notatki, Prawo - cały I rok, SEMESTR II, PRAWO KONSTYTUCYJNE-WYKŁAD, K
Notatki z wykładów, Prawo Konstytucyjne - Wykład 8, 9, 10 - Suwerenność Jako Nie, VI
TRYBUNAL STANU, Prawo UMK notatki, Prawo - cały I rok, SEMESTR II, PRAWO KONSTYTUCYJNE-WYKŁAD, Konst
Prawo konstytucyjne - wyklad 1

więcej podobnych podstron