• Głównym celem przedmiotu jest uporządkowanie wiedzy dotyczącej teorii i praw naukowych wyjaśniających mechanizmy rozwoju osobniczego (fizycznego, psychicznego i społecznego) człowieka ze wszystkimi jego uwarunkowaniami.

• Tematyka zajęć:

• 1. Rozwój ontogenetyczny człowieka. Okresy rozwoju człowieka, uwarunkowania i cechy, czynniki genetyczne, paragenetyczne matki oraz czynniki środowiskowe wpływające na rozwój człowieka.

• 2.Przejawy rozwoju fizycznego, psychicznego oraz motorycznego w edukacji przedszkolnej i szkolnej dziecka

• 3.Podstawowe aspekty rozwoju biologicznego człowieka. Normy rozwojowe. Metody pomiaru rozwoju osobniczego. Trendy sekularne. Zjawisko akceleracji rozwoju.

• 4.Wady wrodzone, zespoły genetyczne i chromosomalne.

• 5.Deficyty środowiskowe jako czynniki upośledzające rozwój i zdolność uczenia się.

• 6.Najczęstsze choroby w wieku przedszkolnym i szkolnym.

• 7.Wady postawy ciała dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

• 8. Profilaktyka zaburzeń rozwoju. Istota zdrowia i choroby. Problemy zdrowotne ludzi w różnym wieku. Higiena środowiska szkolnego Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami.

• 9.Problematyka zdrowotna okresu dorastania, dojrzałości i starzenia się.

• 10. Cywilizacyjne i społeczne zagrożenia zdrowia.

11. Ochrona zdrowia dziecka.

• ROZWÓJ- proces który prowadzi od przekształcenia się prostych struktur w formy złożone i bardziej skomplikowane.Jest to proces ukierunkowanych zmian w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem. Ma on charakter progresywny.( Cieślik 1985). Mamy do czynienia z tzw:

1. Rozwój jawnym charakteryzującym się wzrostem rozmiarów ciała oraz zmianą jego kształtu i proporcji.

2. Rozwój utajony to tzw. rozwój biochemiczny i fizjologiczny bo wynika z kolejnych przystosowań biochemicznych i fizjologicznych.

3. Rozwojem osobniczym ( ontogenezą)- jest to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia ( śmierci ) osobnika. Stanowi łańcuch kolejno po sobie następujących ogniw pewnych specyficznych procesów zależnych od czynników wrodzonych i warunków środowiskowych.

4. Rozwój fizyczny całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie z wyłączeniem sfery psychicznej. Rozwój taki nie może być utożsamiany z pojęciem rozwoju cielesnego, somatycznego, czyli inaczej z rozwojem morfologicznym czy metrycznym. Pod tymi pojęciami należy rozumieć powiększanie się rozmiarów i masy ciała, które można prosto i dokładnie wyznaczyć z pomocą pomiarów liniowych czy wagowych.

Nauki badające rozwój osobniczy człowieka

• Właściwości biologiczne– anatomia (nauka o kształtach i budowie ciała ludzkiego) , histologia (nauka badająca czynności, rozwój i budowę tkanek) , fizjologia (nauka o czynnościach i funkcjach organizmów żywych, ich komórek, tkanek i narządów, o prawach, które tymi funkcjami rządzą), biochemia (nauka badająca skład chemiczny organizmów żywych zachodzące w nich procesy metaboliczne) i antropologia (biologiczna nauka porównawcza o człowieku, jego pochodzeniu)

• Właściwości psychiczne– psychologia (nauka zajmująca się powstawaniem i przebiegiem procesów psychicznych człowieka )

• Właściwości sprawności fizycznej– motoryczność (antropomotoryka

ASPEKTY ROZWOJU

. Aspekty jakościowe rozwoju fizycznego to :

• - Wzrastanie – powiększanie się ciała

A) Rozrost-zwiększanie się wymiarów i masy tkanek

B) Rozplem – mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórkowego i powielania kwasów DNA

• -Różnicowanie, doskonalenie struktury (budowy). Obejmuje następujące rodzaje zjawisk rozwojowych:

• A) Cytogeneza i histogeneza – przebudowa struktur komórek i tkanek

• B) Organogeneza- grupowanie się tkanek w określone układy i narządy

• C) Typogeneza – dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu

• -Dojrzewanie – doskonalenie funkcji

• A) Specjalizacja – kształtowanie się funkcji narządów i układów

• B) Integracja – dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu

• - Postęp – doskonalenie funkcji organizmu

• 2. Aspekty ilościowe rozwoju fizycznego to

• - Kinetyka rozwoju – poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, przeciętny, wyższy

• - Dynamika rozwoju – wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempo rozwoju

• - Rozmach – wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy

• - Rytmicznośćrozwoju – tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

3. Energetyczno – informacyjne aspekty rozwoju to:

• - Energetyka – wykorzystanie źródeł energii i koszt energetyczny procesów rozwojowych

• - Informatyka – źródła charakter i mechanizmy przekazywania informacji

• - Metabolika – zjawiska przemiany materii

• - Dystrybucja – sposób wykorzystania energii i przemiany materii przez ustrój, jest różna w zależności od fazy ontogenezy

• Anabolizm – przyswajanie pokarmów, ich przekształcanie na składniki własnych tkanek czy odkładanie substancji zapasowych

•  

• Katabolizm – zużywanie związków chemicznych organizmu na potrzeby energetyczne ustroju

Ontogeneza a filogeneza

• Związki między rozwojem osobniczym a rodowym czyli filogenetycznym były przedmiotem rozważań wielu badaczy. Większość z nich uważa że jest to 100-letni ciąg zmian fenotypowych zachodzących stopniowo z pokolenia na pokolenie i postępujących w stałym kierunku pomimo krótkotrwałych fuktulacji czyli tzw. trend sekularny.

• Zjawisko to polega na:

• A) smukleniu ciała – zwiększanie się wysokości ciała w stosunku do masy ciała,

• B) poszerzaniu się pasa barkowego przy niewielkim zwężeniu bioder,

• C) zmianach proporcji długości kończyn górnych do dolnych przy względnie stałej długości tułowia.

• D) Zmiany wysokości ciała na dekadę – 1,5 – 2 cm.

• E) Zmiany masy ciała na dekadę – 2 kg.

• Przyczyny:

• 1. poprawa warunków bytowych i ekonomicznych populacji,

• 2. poprawa warunków życiowych,

• 3. poprawa warunków higienicznych,

• 4. opieka lekarska, profilaktyka i ochrona zdrowia,

• 5. rola zmian czynników kulturowych, świadomości społecznej,

• 6. zwiększanie się stopnia urbanizacji i środowisk zamieszkania,

• 7. koncepcja wpływu zjawisk kosmicznych, promieniowania cieplnego, wpływ warunków geofizycznych,

• 8. trend sekularny jest wyrazem wieloletniego (100- letniego) rytmu biologicznego, który wiąże się z cyklicznością niektórych zjawisk kosmicznych,

• 9. trend sekularny jest czynnikiem genetycznych zmian zachodzących między kolejnymi pokoleniami zamieszkującymi dany obszar,

• 10.zwiększanie się heterogenności populacji w następstwie przemieszczania się ludności

Czynniki wpływające na rozwój człowieka

1. czynniki endogenne genetycznie ( determinatory)

płeć, konstytucja budowy ciała, rasa, tempo rozwoju biologicznego

2. czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory)

wpływ organizmu matki na rozwój płodu ( tryb życia matki w okresie ciąży, wiek rodziców, liczba przebytych przez matkę ciąż oraz kolejność ciąży).

3. czynniki egzogenne (modyfikatory)

modyfikatory naturalne

modyfikatory kulturowe

4. tryb i styl życia

CZYNNIKI GENETYCZNE – DETERMINATORY

• Na początku XIX wieku biolodzy zauważyli wewnątrz jąder komórek roślin i zwierząt małe struktury. Nazwali je chromosomami (od greckiego chromo – barwa i soma – ciało), ponieważ struktury te szczególnie dobrze barwiły się pewnymi substancjami stosowanymi podczas przygotowywania komórek do badań mikroskopowych. W drugiej połowie XIX wieku biolodzy szczegółowo poznali kształt i zachowanie chromosomów.

• Liczba chromosomów jest stała i charakterystyczna dla każdego gatunku. W każdej komórce somatycznej człowieka jest 46 chromosomów ( 23 pary). Zostały one dla identyfikacji posegregowane ze względu na wielkość i kształt oraz ponumerowane.22 pary zwane są chromosomami autosomalnymi, 1 para tochromosomy płciowe. (u kobiet XX, u mężczyzn XY) W gametach czyli komórkach rozrodczych liczba ta jest zredukowana do połowy. Te 23 chromosomy stanowią genom.

• W chromosomach zlokalizowane są geny- jednostki informacji genetycznej.

Komórki rozrodcze, gamety ojca i matki, poprzez zapłodnienie wnoszą do powstałej z nich zygoty zespół determinantów genetycznych, które są strukturalnymi przekaźnikami części właściwości genotypu czyli skłądu genetycznego organizmu. Zespól tych determinantów (genotyp osobnika) w wyniki podziału (mejozy) pochodzi w połowie z genomu ojca i w połowie z genomu matki. Tak więc, potomek otrzymuje od każdego z rodziców po 23 pojedyncze chromosomy

CZYNNIKI ENDOGENNE PARAGENETYCZNE (STYMULATORY)

• wpływ organizmu matki na rozwój płodu ( tryb życia matki w okresie ciąży),

• wiek rodziców,

• liczba przebytych przez matkę ciąż oraz kolejność ciąży

• Mimo , iż połowa zestawu genów przekazywanych potomstwu pochodzi od ojca i połowa od matki, to jednak w większości cech ilościowych występują silniejsze związki miedzy cechami dziecka i matki niż dziecka i ojca. Stwierdzono to np. w odniesieniu do takich cech jak;

1. Cechy kośćca (wysokość ciała ,kształt głowy)

2. Kształt części miękkich (kształt nosa, uszu)

3. Rozkład pigmentu (barwa włosów, oczu)

4. Pamięć ruchowa

5. Cechy fizjologiczne ( ciśnienie tętnicze krwi)

CZYNNIKI EGZOGENNE (MODYFIKATORY

• Adaptacja- genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych jego populacji do określonych nisz ekologicznych.

• Adaptabilność- zdolność przystosowawcza organizmu

• Adiustacja- morfologiczne lub funkcjonalne trwałe zmiany organizmu, które są odwracalne. Adiustacja to aklimatyzacja polegająca na wzroście liczby czerwonych krwinek, pojemności życiowej płuc w wyniku dłuższego pobytu w górach

• Ogół czynników zewnętrznych wpływających modyfikująco na rozwój człowieka można podzielić według klasyfikacji Wolańskiego (1975, 1983), na następujące grupy:

1. Czynniki biogeograficzne, czyli modyfikatory naturalne 

2. Czynniki społeczno-ekonomiczne, czyli modyfikatory cywilizacyjne( kulturowe)

3.   Tryb życia

CZYNNIKI BIOGEOGRAFICZNE:

• otaczający świat roślinny (flora) i zwierzęcy (fauna), wśród nich organizmy i pasożyty,

• właściwości mineralne, charakter otaczających wód i powietrza, m.in. skład gleb, czystość i chemiczne właściwości wód, skład powietrza pyły i gazy przemysłowe, 

• charakter klimatu, a więc nasłonecznienie, temperatura, wilgotość ciśnienie atmosferyczne, ruchy powietrza i inne właściwości fizyczne, promieniowanie,

• ukształtowanie terenu

CZYNNIKI SPOŁECZNO- EKONOMICZNE

• wysokość dochodów rodziny,

• poziom wykształcenia i kultury rodziców rzutujący na higienę, atmosferę życia rodzinnego, organizację czasu wolnego itp.,

• wielkość i charakter środowiska społecznego, w którym wzrasta np. wieś, miasto,

• tradycje i zwyczaje społeczne, w tym pewne zakazy religijne.

TRYB ŻYCIA

• aktywność fizyczna ( praca zawodowa, trening sportowy, rekreacyjny, ćwiczenia fizyczne ),

wypoczynek, sen

OKRESY ROZOWJU ONTOGENETYCZNEGO

• rozwoju ontogenetycznym człowieka wyróżnia się dwie główne fazy;

  1. embrionalną, trwajacą średnio 10 księżycowych miesięcy, a obejmującą okres od zapłodnienia do urodzenia

  2. postembrionalną, zwaną również fazą rozwoju pozapłodowego i trwającą od urodzenia do śmierci

Okresy rozwoju ontogenetycznego człowieka

1. Od Arystotelesa przyjęto podział na okresy będące zwielokrotnieniem liczby 7 (opieka wychowawcza ojca do wieku 7 lat – od 7 lat edukacja w szkole powszechnej, 14 lat rozpoczęcie nauki w szkole średniej, 21 lat uzyskanie pełnych praw obywatelskich )

2. Klasyfikacja Pitagorasa- okres stawania się człowiekiem 0-20 lat, młody człowiek 20-40 lat, człowiek w pełni 40-60 lat, stary, cofający się człowiek 60-80 lat.

3. Klasyfikacja J. Bogdanowicz- okres płodowy 10 mies. Księżycowych, okres popłodowy: noworodka 0-14 dni, niemowlęcy 0-1 rok, poniemowlęcy 1-3 lata, dziecięcy z podokresem 3-7 lat i 7-12 lat, okres dojrzewania płciowego 12-16 lat, okres młodzieńczy od 16 roku życia

Okresy rozwoju ontogenetycznego człowieka c.d.

4. Klasyfikacja ze względu na przesłanki biologiczno-społeczno-produkcyjne wg Kolonowicza (1973) - Wiek przedprodukcyjny (0-17 lat), wiek produkcyjny (mężczyźni 18-65, kobiety 18-60 lat), wiek poprodukcyjny (pow. 65 roku mężczyźni, 60 roku kobiety).

5. Kryterium antropologiczne (Promińska 1995)

   • Okres noworodka-od urodzenia do ok. 4 tygodni tj. przystosowania się organizmu dziecka do samodzielnego bytu do ustąpienia objawów związanych z porodem

   • Okres niemowlęctwa-do około 1 roku życia, do przyjęcia spionizowanej postawy ciała 

   • Okres wczesnego dzieciństwa-do 7 roku życia, tj. wymiany zębów mlecznych

   • Okres dzieciństwa starszego od 7 roku do dojrzałości płciowej, tj. u dziewcząt do 12-15 lat, chłopców 16-18 lat

   • Okres młodzieńczy do osiągnięcia ostatecznej wysokości ciała, kobiety 18-20 rok życia, mężczyźni między 20-23 rokiem życia

   • Okres wieku dorosłego do 40 lat, tj.do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się organizmu

   • Okres wieku dojrzałego do 60 lat, tj. do zakończenia funkcji gruczołów u obu płci, po czym następuje okres starości

• Klasyfikacje c.d.

• Klasyfikacja na podstawie metabolizmu ustroju czyli charakteru przemian biochemicznych jakie zachodzą w organizmie człowieka wg. Cieślik:

1. ANAPLASIS ( EWOLUCJI)- trwa od zapłodnienia do wieku dorosłego. Okres ten cechuje przewaga procesów anabolicznych przyswajania przez plazmę komórek związków chemicznych wyniku czego zwiększa się liczba i wielkość komórek, a tym samym wzrasta i różnicują się struktury

2. METAPLASIS ( TRANSEWOLUCJA) – trwa od okresu dojrzewania do starzenia.W tym czsie nasilenie procesów anabolicznych i katabolicznych jest mniej więcej jednakowe.

3. KATAPLASIS (INWOLUCJI) który trewa w okresie starości gzie nasilają się procesy kataboliczne, któe przeważają nad procesAMI ANABOLICZNYMI

Charakterystyka poszczególnych okresów rozwoju

Etap rozwoju wewnątrzłonowego (prenatalny)

• Zygoty (jaja płodowego) : trwający od zapłodnienia do około 7-10 dnia ciąży, Posiada diploidalna liczbę chromosomów 46. Zygota schodzi w dół jajowodem podlegając podziałom. Pierwszy zachodzi ok. 24 godziny po zapłodnieniu, drugi i trzeci dokonują się w ciagu następnych 24 godzin, około 7-8 dnia następuje inplantacja czyli zagnieżdżenie zarodka w macicy.

• Zarodkowy (embrionalny) : pierwsze 8 tygodni ciąży do chwili utworzenia łożyska, 2,3 tygodniu ciąży ma miejsce różnicowanie się listków zarodkowych, 3 tygodniu wytwarza się pierwotne rurkowate serce, któe jeszcze nie bije

• Płodowy (fetalny) : od 9 tygodnia do urodzenia,

• Dzień 1.
  Życie człowieka zaczyna się w momencie poczęcia. W tej chwili zostają określone takie cechy dziecka, jak: płeć, kolor oczu, włosów i skóry, tendencja do wysokiego lub niskiego wzrostu, krzepkie zdrowie lub skłonność do pewnych chorób.

• Dzień 21.
  Zaczyna bić serce dziecka, kształtuje się mózg ( 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe). Tworzy się łożysko

• Tydzień 6.
  Tworzy się szkielet dziecka. Funkcjonują nerki, płuca, wątroba i serce. Rejestruje się już fale elektromagnetyczne wysyłane przez mózg człowieka.

• Tydzień 8

• Jest w położnictwie zwany okresem zakończenia rozwoju zarodkowego. Od tego okresu zarodek nazywany jest już płodem.

• Tydzień 10.
  Działają wszystkie organy. Ukształtowały się nóżki i rączki. Na palcach rąk wykształciły się linie papilarne. Dziecko reaguje na bodźce zewnętrzne, odczuwa ból. Dalszy rozwój polega jedynie na doskonaleniu pracy istniejących już narządów i wzroście człowieka.

Tydzień 12.
Dziecko potrafi podkurczać nogi, obracać stopy i prostować palce u nóg, zaciskać piąstkę, marszczyć brwi. Wykazuje w swoim zachowaniu i budowie indywidualne cechy, odczuwa i reaguje na stany emocjonalne matki.
Wzrost człowieka wynosi ok. 9 cm.

Tydzień 40.
Rodzi się dziecko - po 9 miesiącach życia w łonie matki

• Płód jest bardzo podatny na oddziaływanie różnorodnych zewnętrznych i wewnętrznych czynników, a ich ujemny wpływ znajduje wyraz w znacznej śmiertelności płodowej. Średnio na 1000 ciąży ginie w kolejnych miesiącach

• I -112 noworodków

• II- 72 noworodki

• III- 43

• IV – 24

• V – 13

• VI- 9

• VII- 7

• VII- 5

• IX- 9

OKRES NOWORODKOWY

• Po urodzeniu dziecko poddawane jest badaniom- skala Abgard 10 punktowa. W tej skali sprawdza się 5 podstawowych funkcji życiowych noworodka: czynność serca oddychanie, napięcie mięsni, reakcje na bodźce, barwę skóry.

• W okresie tym dobrze musi funkcjonować aparat regulacji cieplnej ( w łonie matki temperatura jest wyższa 37 stopni)

• Odruchy bezwarunkowe: ssania, oddychania, połykania , krzyku, kichania, czkawki, zwężanie źrenic

• Odruchy dające początek odruchom warunkowym:

1. Zacisakanie dłoni podczas drażnienia

2. Odruch naprzemiennego stawiania kończyn dolnych przy dotykaniu płaszczyzny,

3. odruch pełzania – wykonywanie w pozycji leżącej naprzemiennych ruchów przypominających pełzanie

• Odruchy będące pozostałościami po przodkach:

1. Odruch pływania ( zanika po kilku tygodniach)

2. Odruch Moro ( zanika 3-5 miesiąc)

3. Odruch Babińskiego

OKRES TEN KOŃCZY SIĘ PO DOPADNIĘCIU PEMPOWINY I ZAGOJENIA RANY PĘPKOWEJ

OKRES NIEMOWLĘCY

• Trwa od 4 tygodnia życia – 1 roku życia.

• W okresie tym występuje wysokie tempo przemian materii ( na każdy kilogram dziecko potrzebuje trzy razy więcej pokarmu niż dorosły)

• Około 4-5 m. dziecko podwaja swoją wagę urodzeniową, a 11-12 m . Potraja

• Przyrost długości ciała wynosi średnio 25 cm

• Do 3-4 m dziecko odporne jest na choroby zakaźne, zarasta ciemiączko małe

• PIERWSZA DETYNCJA ( WYRZYNANIE SIĘ ZĘBÓW)- czas wyrzynania od 5-30 m.ż. Pierwsze pojawiają się siekacze dolne

• 9-16 m. ż zarasta ciemiączko duże

• Układ nerwowy ( wzrost wielkości komórek, wzrost dendrytów, włókien neuronowych) wyniku tego ruchy dziecka stają się stopniowo bardziej zróżnicowane i celowe, dochodzi do powiązania sfery zmysłowej z ruchową . Rozpoczyna się etap powstawania czynności sensorycznych

• 5-7 m.ż ruchy stają się świadome i zamierzone

• Dojrzewanie układu kostno-stawowego, mięśniowo- nerwowego i funkcji aparatu ruchowego odbywa się w kierunku CEFALOKAUDALNYM, czyli od głowy poprzez k.k.g do k.k.d.

  • 1-3 miesiące dziecko unosi głowę

  • 4-5 miesiące dziecko potrafi zrobić obrót wokół własnej osi

  • 4-7 miesięcy dziecko zaczyna siadać

  • 9 miesięcy dziecko raczkuje

  • 10-12 miesięcy dziecko staje i rozpoczyna chodzić

• Kształtują się krzywizny kręgołupa

  • 3 miesiąc wykształca się lordoza szyjna ( unoszenie głowy)

  • 6 miesięcy kifoza piersiowa ( siadanie)

  • 10- 12 miesięcy lordoza lędźwiowa( stawania i przesunięcie talerzy biodrowych przy równoczesnym cofnięciu klatki piersiowej ku tyłowi))

  • Ustabilizowanie krzywizn kręgosłupa trwa do około 3 r. ż

• Na koniec okresu niemowlęcego przypada początek rozowju mowy( pierwsze pojedyncze słowa)

CO MOŻE NIEPOKOIĆ:

do czwartego miesiąca życia:

• nie reaguje na otoczenie - na mamę przy karmieniu, głośne hałasy

• nie uśmiecha się

• nie potrafi ani chwili utrzymać prosto głowy

do siódmego miesiąca życia:

• nie potrafi przełożyć zabawki z ręki do ręki

• nie chwyta klocka ani innej zabawki

do dziewiątego miesiąca życia:

• nie przewraca się z plecków na brzuszek

• nie siedzi bez oparcia

• nie dotyka dłońmi nawet kolan

• nie wydaje żadnych dźwięków i nie bawi się słuchaniem własnego głosu

jeśli twoje roczne dziecko:

• nie potrafi utrzymać się w pozycji stojącej przy jednoczesnym podtrzymywaniu się ręka o meble

• nie umie z czyjąś pomocą zrobić kilku kroków

• nie wykazuje zainteresowania światem zewnętrznym - tobą, zabawkami (takie zachowanie powinno skłonić cię do jak najszybszej konsultacji, właściwie od razu jak je zaobserwujesz)

• w porównaniu z rówieśnikami wykazuje znacząco małą aktywność

• nie stara się naśladować gestów

• nie próbuje raczkować

• nie potrafi "pęsetowo" chwycić drobnego przedmiotu

•  

Okres wczesnego dzieciństwa

• 1 r. ż- 6-7 r.ż zmiana proporcji ciała.

• Przyrost wysokości w drugim roku życia wynosi około 10-12 cm, zaś masa ciałą 2,5 kg, trzeci rok około 7 cm i 2kg

• Roczne dziecko powinno mieć osiem zębów mlecznych( siekacze), 1, 5 r.ż cztery trzonowce, 2 r.ż cztery kły.

• Z końcem 3 r.ż dziecko osiąga 54 -57 % wysokości ciała,64-66% obwodu klatki piersiowej, około 24-25% masy ciała właściwych dorosłemu człowiekowi

• Stopa 2-3 letniego dziecka posiada pod podeszwa poduszeczkę tłuszczowa amortyzującą nierówności podłoża

• Około 3-4 r.ż kształtuje się wysklepienie stopy tzw. Stopa marszowa

• 2-3 r. ż to czas rozwoju ruchów manipulacyjnych

• Około 3 rż dziecko opanowuje umiejętności pokonywania pierwszych przeszkód, do końca tego okresu staje się samodzielne

• Do 2 r.ż preferuje towarzystwo osób dorosłych w zabawie, 3. r.ż powoli zaczyna się już bawić samodzielnie i z rówieśnikami

• Proporcja budowy ciała dziecka jest typowo dziecięca ( stosunkowo duża głowa, długi tułów i krótkie kończyny

• Dziecko w tym wieku rośnie szybko i stosunkowo mało przybiera na wadze, na skutek naturalnej ruchliwości stopniowo szczupleje

• Kościec dziecka 3-4 letniego zachowuje jeszcze konsystencję chrząstkową ( jest giętki, elastyczny, a prawidłowe krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze całkowicie ukształtowane)

• Połączenia stawowe są nietrwałe, więzadła słabe i rozciągliwe

• Płuca i serce pracują intensywnie, lecz nieekonmicznie;

• serce wykonuje 90-110 uderzeń na minutę ( u dorosłego człowieka 70-80)

• intensywny wysiłek powoduje przyspieszenie tętna do 200 uderzeń na minut

• układ nerwowy jest niedojrzały i działa niesprawnie ( słabo zaawansowany proces myelinizacji)

• ruchy dziecka są rozrzutne- synkinezy, mało precyzyjne, totalne ( brak koordynacji powoduje trudności w pisaniu, posługiwaniu się przyborami do jedzenia, sznurowaniu bucików) , wraz z wiekiem dziecka ruchy stają się bardziej precyzyjne.

• Okres ten charakteryzuje się potrzebą ruchu,

• przerost układu limfatycznego jest u dziecka w tym wieku przyczyną chorób górnych dróg oddechowych

• w związku z dużą ruchliwością dziecka należy zapewnić mu warunki do ruchowego wyżycia się

• wskazane są zabawy ruchowe, naśladowcze i konstrukcyjne

• wiek 5-6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i krzepnięciu organizmu,

• doskonalą się już nie tylko podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi teraz je łączyć w określone całości ( np. w czasie biegu chwytać i rzucać piłkę, z rozbiegu wykonać skok itp.), około 5 r.ż ruchy są harmonijne, płynne- wiek ten nazywany jest „złotym okresem motoryczności” lub „pierwszym apogeum motoryczności” ( słabe poczucie niebezpieczeństwa)  

• porównując dziecko 3 letnie z 5-6 letnimi dostrzegamy istotne różnice w szybkości biegu, skoku w dal i rzutach,

• oprócz odpowiedniego terenu i sprzętu stymulującego ruchliwość dziecka należy umożliwić mu ćwiczenia i zabawy ruchowe w grupach,

WIEK DZIECIŃSTWA STARSZEGO ( INFANS II)

• Trwa od 7 do 12-15 lat u dziewcząt i 16-18 u chłopców( do dojrzałości płciowej)

• Dzieli się na okres przedpokwitaniowy i okres pokwitania

OKRES PRZEDPOKWITANIOWY:

Charakteryzuje się szybką dynamiką wzrastania k.k.d w stosunku do pozostałych części ciała, dość duża dynamika rozwoju tkanki tłuszczowej na tułowiu w stosunku do wolniejszego tempa wzrostu ciała powoduje, że pod koniec okresu wczesnoszkolnego następuje pewne zaokrąglenie ciała. Zaczynają zaznaczać się cechy somatyczne charakterystyczne dla płci

Wieku 7-10 lat stabilizuje się w pełni krzywizny kręgosłupa

Występuje tzw. DRUGA DENTYCJA: wyrzynają się zęby stałe ( pierwsze pojawiają się siekacze 1i 2 , pierwszy ząb trzonowy, w drugiej fazie pozostałe zęby). W wieku 12-13 lat dziecko ma około 28 zębów ( zęby mądrości pojawiają się w okresie młodzieńczym).

• w wieku 8-10 lat proces lateralizacji zostaje zakończony , układ nerwowy nabiera cech równowagi, dzięki czemu maleje niepokój ruchowy dziecka.

• Rozwój motoryczności w wieku starszego dzieciństwa jest nadal intensywny. Następuje doskonalenie tzw. Małej motoryki, precyzyjnych ruchów rąk.

• Wzrost zdolności koordynacyjnej- tzw. drugie apogeum motoryczności trwa do momentu pokwitania

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój fizyczny i motoryczny

• Kościec ma mniej tkanek chrzestnych, proces kostnienia znacznie postąpił naprzód.

• Rozwój sprawności pracy w zakresie drobnych mięśni (dobrze może trzymać w ręku np. ołówek).

• Mięśnie duże rozw. się wcześniej niż drobne (zdolne raczej do ruchów silnych i zamaszystych).

• Kościec jako całość miękki i plastyczny. Kościec i stawy łatwo ulegają deformacjom.

• Różne cz. kośćca krzepną, rosną i zmieniają się w różnej kolejności. Uzębienie w końcu tego okresu prawie pełne

• Zwiększa się ogólna ruchliwość, ulepsza się praca układu oddechowego, wzrasta pojemność płuc, objętość klatki piersiowej.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój procesów poznawczych

• Dynamiczny rozwój procesów poznawczych.

• Rozwój wrażeń wzrokowych i słuchowych.

•  Dzieci prawidłowo spostrzegają obrazy, kontury, schematy i rysunki przedmiotów.

• Pod wpływem nauczania spostrzeżenia stają się bardziej ukierunkowane, trwałe, dokładne i skuteczne.

• Uwaga coraz bardziej zdolna do koncentracji, trwałości i przerzutności.

• Wzmożony rozwój pamięci i jakościowa jej przemiana.

• Zaczyna rozwijać się pamięć logiczna

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój procesów emocjonalnych

• Rozszerza się krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń i spraw, które wywołują reakcje emocjonalne, zmienia się i różnicuje w sposób istotny charakter emocjonalnych doznań.

• Nierzadko emocje wyrażane w sposób burzliwy.

• Emocje pozytywne i negatywne mają swoją wyraźną przyczynę i są skierowane ku określonemu przedmiotowi.

• Stara się pohamować emocje, zapanować nad nimi.

OKRES MŁODSZY SZKOLNY - Rozwój społeczny

• Dla rozwoju społecznego istotne są: układ stosunków, atmosfera, postawy, przekonania i tryb życia w domu rodzinnym lub instytucji wychowania zbiorowego, zamierzone oddziaływania nauczycieli, swobodne obcowanie dziecka z rówieśnikami.

• Podstawowe znaczenie ma wpływ osób znaczących, jak również oddziaływanie formalnych i nieformalnych grup.

•  W oczach dziecka zaczyna wyrastać nowy autorytet – nauczyciela, który na terenie szkoły i we wszystkich sprawach z nią związanych zaczyna przerastać autorytet rodziców.

Dzieci tworzą bandy i mniejsze paczki (8-9 r. ż.). Rozwijają one własne systemy wartości, obyczajów, rodzą “mody” zabawowe

OKRES POKWITANIA

Charakteryzuje się rozwojem aparatu rozrodczego wraz z zmianami w budowie i czynnościach organizmu. Dzielimy go na: I wczesny( 8-13 lat), II średni( 13-16 lat), III późny( 16-21lat).

Zewnętrze objawy pokwitania :

DZIEWCZYNY

1. Rozwój gruczołów piersiowych tzw. stadium pączka piersiowego 10-12 r.ż. Rozpoczyna się pół roku przed pojawieniem się owłosienia łonowego, który trwa 2 lata.

2. Miedzy 12-14 r.ż pojawia się pierwsza miesiączka- menarche, która jest rozpoczęciem jednego z etapów dojrzewania. Pierwsze cykle są zazwyczaj bezowulacyjne i nieregularne.

CHŁOPCY

1. Wzrost jąder i moszny jako pierwszy objaw dojrzewania(12 r.ż)Rozrost jąder wynika z ze zwiększenia się kanalików nasiennych.

2. Około rok po wzroście jąder ma miejsce rozrost prącia. 2 lata po rozpoczęciu dojrzewania rozpoczyna się pierwszy wytrysk nasienia- polucja, bez obecności plemników. Plemniki pojawiają się 6 miesięcy po pierwszym wytrysku .Pełną zdolność rozrodczą uzyskuje się 24 miesiące po pierwszym wytrysku.

3. Owłosienie pojawia się 2 lata po rozpoczęciu owłosienia łonowego, 2 lata po pierwszych objawach dojrzewania ma miejsce mutacja głosu

4. 14-15 lat powiększenie gruczołów piersiowych tzw. ginekomastię okresu pokwitania

OKRES SZKOLNY -rozwój fizyczny

• Intensywny przyrost wysokości u dziewcząt zaczyna się co najmniej od 11,5 r. ż. i trwa do 14,5 r. ż., po czym gwałtownie spada.

• Chłopcy najbardziej intensywnie rosną od 13,5 r. ż. do 15,5 r. ż.

• W następnych latach chłopcy bardziej przewyższają dziewczęta osiąganym wzrostem.

• Ciężar ciała u dziewcząt wzrasta najbardziej w 14 i 15 r. ż., a u chłopców między 15 a 17 r. ż.

• Skok pokwitaniowy jako zjawisko wzmożonego tempa przyrostu długości ciała i jego ciężaru w przeciągu krótkiego czasu (2 – 3 lata), jest zjawiskiem stałym.

• Pojawiają się drugo- i trzeciorzędne cechy płciowe

• Między 12 a 16 r. ż. wzrost ciężaru i objętości serca.

• Zwiększają się komórki mózgowe, różnicują się ich funkcje, wzrost rozgałęzień końcowych dendrytów i neurytów, powstawanie nowych włókien i coraz większa ich specjalizacja.

• Moment dojrzałości płciowej u dziewcząt-13, 14 r. ż. (różnice indywidualne bardzo duże). U chłopców przeciętnie 15-16 r. ż.

OKRES SZKOLNY-rozwój procesów poznawczych

• Spostrzeżenia dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści, bardziej świadomie ukierunkowane.

• Doskonalenie się uwagi dowolnej i procesów myślowych umożliwia dokładniejszą analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości.

• Częstsze posługiwanie się pamięcią logiczną. Od 11-12r. ż. skokowo wzrasta liczba zapamiętywanych słów abstrakcyjnych.

•  Przekształcanie się pamięci mimowolnej w dowolną.

• Porównywanie, uogólnianie, wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja osiągają coraz wyższy poziom. Rozumowanie przybiera postać operacji formalnych ( w przeciwieństwie do konkretnych).

• Myślenie staje się myśleniem hipotetyczno – dedukcyjnym.

• Wyobraźnia znajduje swój wyraz najczęściej w marzeniach i twórczości młodzieży. Wyobraźnia wiąże się ściśle z ich wzmożoną emocjonalnością

OKRES SZKOLNY - rozwój procesów emocjonalnych

• Niezwykła intensywność i żywość przeżyć uczuciowych.

• Przeżycia osiągają stopień wysokiego napięcia: smutek przeżywany bywa głęboko i często ma charakter “tragedii”, radość osiąga wysokie szczyty uniesienia.

• Łatwość oscylacji między nastrojami krańcowymi: łatwe przejście od radości do smutku, od nadziei do rozpaczy.

• Chwiejność emocjonalna.

• Większe w porównaniu z poprzednim okresem opanowanie w manifestowaniu przeżyć emocjonalnych, a także wzmożenie kontroli nad sposobem wyrażania swoich uczuć.

• Bardziej subtelne i mniej gwałtowne sposoby reagowania.

• Maskowanie swoich uczuć wobec dorosłych.

• Kształtowanie się uczuć wyższych.

OKRES SZKOLNY - rozwój społeczny

• Porównywanie własnych rodziców z innymi ludźmi, z wzorami dostarczanymi przez literaturę często prowadzi do rozczarowań.

• Rodzice stają się w oczach dorastających dzieci zwykłymi ludźmi, pełnymi błędów i uchybień.

• Tracą zaufanie do rodziców, przestają zwierzać się ze swoich przeżyć, szukają wsparcia wśród rówieśników lub starszych kolegów

• Ingerencję dorosłych w osobiste sprawy przyjmuje młodzież niechętnie, a nawet z objawami protestu i buntu.

• Młodzież wrażliwa na wpływ grupy rówieśniczej i jej zachowanie się często jest determinowane przez różne elementy życia społecznego w klasie szkolnej, jak: normy grupowe, pozycja ucznia w grupie, rola, jaką pełni, stopień integracji członków grupy, ogólna atmosfera klasy.

• Typy nieformalnych grup rówieśniczych: najbliżsi przyjaciele, małe paczki, szersze grupy koleżeńskie, bandy.

OKRES MŁODZIEŃCZY,( IUVENIS)

• trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do zakończenia procesu wzrastania przypadającego u kobiet ok. 20 roku życia, a u mężczyzn 23 roku życia. W okresie tym przyrosty długościowe ciała są już nieznaczne, lecz jego masa nadal wyraźnie zwiększa się. Wzrost długości tułowia prowadzi do zharmonizowania proporcji ciała. Zakończenie wzrastania głowy /szczególnie szczęk i mięśni twarzy/ prowadzi do ustalenia rysów twarzy, uzyskujących postać dojrzałą. Wielkość narządów wewnętrznych ustala się, a praca ich jest w pełni dojrzała. Wyjątek stanowi mózg, którego architektonika nadal ulega zmianom, prowadząc do bogacenia procesów psychicznych,

OKRES WIEKU DOROSŁEGO

• - trwa od zakończenia procesu wzrastania do pojawienia się pierwszych objawów starzeni. Granica ta jest bardzo zmienna, wykazuje znaczne indywidualne wahania, średnio jednak przypada na 35-40 rok życia w przypadku mężczyzn oraz 30-35 rok życia - w przypadku kobiet, Na ten okres przypada pełnia fizycznej dojrzałości.

•  sprawność i wydolność różnych układów jest największa, a każdy ubytek jest szybko kompensowany

OKRES WIEKU DOJRZAŁEGO

• ma granice górne i dolne trudne do wyznaczenia w latach ze względu na znaczną osobniczą zmienność w procesie "zużywania się* organizmu! uchwycenie jego zakończenia /w zrozumieniu granicy biologicznej/ w przypadku kobiet jest łatwe, wyznacza je bowiem zanik funkcji gruczołów płciowych, czyli wystąpienie klimakterium. W okresie tym obserwujemy siwienie włosów i wypadanie ich, zarastanie szwów czaszkowych, postępujące odkładanie się tłuszczu w organizmie, wypadanie zębów itp.

OKRES STAROŚCI

dzielony jest niejednokrotnie na trzy stopnie:

1. stopień pierwszy trwa do około 65-70 roku życia, a zmiany wsteczne w tym czasie są już w organizmie wyraźnie zaznaczone,

2. stopień drugi trwa do około 80 roku życia, a znamionuje go daleko posunięte zwiotczenie skóry, mięśni i więzadeł /zmiany te prowadzą do starczego zgarbienia/, funkcja zmysłów jest uwsteczniona,

3. stopień trzeci - po 80 roku życia cechuje wybitne wychudzenie oraz zanik różnic płciowych i konstytucjonalnych

Kierunki zmian

1. Ogólne zwolnienie tempa przemiany materii

2. Systematyczne zmniejszanie się nawodnienia, wysychanie tkanek

3. Ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych

4. Odkładanie siew tkankach złogów wapnia, cholesterolu i innych produktów odpadowych przemiany materii

SAMOREGULACJA

• Wszystkie organizmy żywe w tym człowiek są zdolne do samoregulacji. Zdolność tę nazywamy HOMEOSTAZĄ

Homeostaza ontogenetyczna= homeroteza to zjawisko polegające na utrzymaniu stanu równowagi dynamicznej w ramach norm reakcji osobnika zachodzący między czynnikami wewnętrznymi organizmu, a ciągle zmieniającymi się czynnikami środowiska zewnętrznego.

Na przezmiany rozwojowe zachodzące w ontogenezie składają się dwa procesy:

1. Proces wzrastania- jest efektem pomnażania liczby komórek żywego organizmu

2. Proces różnicowania= dojrzewania, przekształcenia proporcji i wzajemnych stosunków między komponentami ciała.

Wzrastanie- objawem jego jest zwiększanie się wymiarów organizmu zwłaszcza długości i wysokości. Dochodzi do zmian ilościowych i jakościowych. Zmiany te zachodzą w budowie mikro i makroskopowej tkanek i narządów oraz w ich składzie chemicznym.

Oba te procesy mają swoją dynamikę wzrostu zależną często od wieku.

Zmiany proporcji ciała z wiekiem

1. 2 miesiąc życia płodowego głowa stanowi połowę długości ciała. Związane jest to z tym że mózgowie i narządy zmysłu wyprzedzają w rozwoju większość innych narządów.

2. 3 miesiąc życia płodowego silniejszy wzrost tułowia w stosunku do głowy.

3. Noworodek - proporcje małego dziecka wraz z wiekiem zmieniają się i różnią się od proporcji osoby dorosłej. Jest to wynikiem różnej dynamiki rozwoju poszczególnych cech. Noworodki i niemowlęta posiadają: dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny. Obwód głowy noworodka jest 2 cm większy niż obwód klatki piersiowej. Około 3 m.ż stosunek ten ulega odwróceniu.

4. We wczesnym dzieciństwie wzrastanie tułowia jest proporcjonalne do długości ciała. Od 3 r.ż jest wolniejsze a szybciej rosną kończyny dolne.

5. Między 3 r.ż a okresem pokwitania w obrębie k.k.d największe jest tempo wzrastania uda, następnie podudzia i stopy. W Obrębie k.k.g najszybciej rośnie ramie potem przedramię i ręka. Proporcje ciała dorosłego człowieka najszybcie uzyskuje głowa, potem kk.d, kk.g, a na końcu tułw.

6. W ciągu całego rozwoju długość k.k.d zwiększa się około 5 razy, kk.g około 4 razy, tułw około 3 razy , głowa około 2 razy.

7. Tempo rozwoju w pierwszym roku wynosi 25 cm, drugim roku życia 10-12, w trzecim 8-9. po tym roku tempo rozwoju jest wolniejsze i ponownie lekkie przyspiesza w okresie tzw. skoku szkolnego 6-7 r. ż

8. Ponowne przyspieszenie w tzw. skoku pokwitaniowym 11-12 r. ż u dziewcząt, 13-14 r. ż u chłopców.

9. Przed 20 r.ż ustala się typowa wysokość ciała.

DYMORFIZM PŁCIOWY

Dymorfizm płciowy oznacza dwupostaciowość organizmów, która zależna jest od płci(męska, żeńska) i przejawia się we właściwościach somatycznych, funkcjonalnych i psychicznych. Zatem pojecie płci obejmuje zespól właściwości, które odróżniają osobniki męskie od osobników żeńskich. Dla opisu cech typowo męskich i typowo żeńskich przyjmujemy istnienie dwóch typów hiperseksualnych: skrajnie męskiego i żeńskiego, które w mowie potocznej maja odpowiedniki w postaci tzw. 100% mężczyzny i 100% kobiety.

1. TYP SKRAJNIE MĘSKI można opisać: większe rozmiary ciała, a wiec wysokość, silny rozwój górnych cz. ciała obręcz barkowa duża głowa mocny kark potężna klatka piersiowa wąska miednica silnie umięśnione z wyraźna rzeźba mięśniowa, skromna tkana tłuszczowa rozmieszczona wokół obręczy barkowej.

2. TYP SKRAJNIE ZENSKI: mniejszcze rozmiary ciała mała głowa słabo rozwinięta obręcz barkowa znaczny biust wcięta talia i tułów poszerzony w okolicach obręczy biodrowej która jest szeroka i silnie obtluszczona. Rysy ciała nie są ostre, kształty ciała i jego rożnych części zaokrąglone.

• Dymorfizm płciowy przejawia się w życiu płodowym i stale narasta w trakcie rozwoju, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Jego największe nasilenie występuje w wieku dorosłym, następnie zmniejsza się w procesie starzenia się organizmu.

Pojęcia płci:

1. genetyczna, która jest zwiana z rodzajem chromosonów płciowych, jakie zostały przekazane osobnikowi przez parę rodzicielska: XY-męska, XX-żeńska

2. gonadalna, która jest wyznaczona przez typ posiadanych gonad: jądra u meskich, jajniki u żeńskich

3. hormonalna(metaboliczna), która jest związana z jakością i ilością wydzielanych hormonów płciowych warunkujących rozwój cech płciowych: androgeny- męskie, estrogeny żeńskie

4. somatyczna, która jest określana na podstawie rozwoju zew. cech płciowych, takich jak prącie i moszna u mężczyzn, srom i piersi u kobieta także wielu innych wtórnych cech płciowych

5. metrykalna, czyli socjalna, która jest ustalona po urodzeniu na podstawie stanu zdrowia zew. cech płciowych. Niekiedy jednak stan rozwoju tych cech jest słaby i możliwe są określenia mylne

6. Psychiczna, która przejawia się poczuciem przynależności do płci męskiej lub żeńskiej

PRZEJAWY DYMORFIZMU

Występują już w życiu płodowym, narastają w trakcie życia, punkt kulminacyjny osiągają w dorosłości, aby na starość zmaleć. Proces, w którym pojawiają się różnice między osobnikami różnych płci nazywa się różnicowaniem się płci.Począwszy od 6 tygodnia życia łonowego następuje rozwój potencjału gonad w kierunku jednej z płci. Płeć męska zaczyna się różnicować znacznie wcześniej niż płeć żeńska. Następuje to pod wpływem hormonów –gonady żeńskie powstają samoistnie. Przy braku działania hormonów męskich, zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe ulegają feminizacji. Komórki produkujące androgeny znikają i pojawiają się znowu w okresie dojrzewania.

Cechy płci są w różnym stopniu nasilone u poszczególnych osobników, jednak u każdego możemy wyróżnić cechy:

1. pierwszorzędowe – płeć gonadalna - gonady i drogi doprowadzające,

2. drugorzędowe – płeć somatyczna – różnice morfologiczne i funkcjonalne (dotyczą one budowy ciała, barwy głosu, właściwości fizjologicznych i sprawnościowych)

3. trzeciorzędowe – podlegają wpływom środowiska, które nadają im ostateczny wygląd (np. trening fizyczny rozwijający mięśnie)

4. czwartorzędowe – wyróżniane rzadziej, są to głównie czynniki cywilizacyjno-kulturowe, które wspomagają identyfikację płci (formy językowe, wybór zabawek, sportu, formy prac itp.)

PRZYKŁADY PRZEJAWÓW DYMORFIZMU

1. Różnice w wysokości i masie ciała – przeciętnie mężczyźni są wyżsi od kobiet o 10-12 cm i o 6-8 kg ciężsi. Różnice te są zależne od kultury, pozycji społecznej czy grupy. Np. najmniej zauważalne są w społecznościach matriarchalnych, gdzie dziewczynki mogą się rozwijać od małego oraz w środowiskach niedożywionych.

2. Różnice w morfologii ogólnej – różnice w budowie ciała jak i poszczególnych układów.

3. Różnice w budowie szkieletu (który u mężczyzn jest cięższy, większy i posiada wyraźniejsze miejsca przyczepu mięśni), czaszki (u kobiet jest delikatniejsza, mniejsza – pojemność 1300cm2, u mężczyzn – 1500cm2 , czoło jest bardziej ostro ustawione, wyraźniejsze są guzy czołowe i ciemieniowe, zaś łuki brwiowe są łagodniejsze), miednicy, barwie głosu, owłosienia, przyrostu tkanki tłuszczowej (u mężczyzn tkanka tłuszczowa to 15-18%masy ciała i znaczny przyrost następuje na brzuchu, u kobiet 24-28% w obrębie bioder, zaś mięśnie odpowiednio 42% i 36%), budowy tułowia (u kobiet tułów jest dłuższy stosunku do nóg – funkcja rodzenia, niżej położony środek ciężkości ciała, bardziej zaznaczone krzywizny kręgosłupa), typu oddychania (kobiety-piersiowy, mężczyźni-brzuszny), pojemności płuc (u mężczyzn większa), budowy serca (u kobiet mniejsze i szybciej bijące) oraz siły mięśni (50% mniejsza u kobiet).

4. Różnice dotyczące wskaźników morfologicznych – u kobiet mniejsza liczba krwinek, niższa przemiana materii, niższe przeciętne zapotrzebowania pokarmowe, luźniejsze wiązadła i torebki stawowe (dzięki temu kobiety są bardziej zwinne i gibkie – co można zauważyć w balecie, akrobatyce, gimnastyce artystycznej oraz w specyfice biegu i rzutów u dziewcząt i chłopców) oraz nieco większa odporność na niedobory żywieniowe i niektóre choroby (w okresie 2 pierwszych lat dziewczynki mniej chorują, mają lepszą koordynację ciał i układu nerwowego).

5.   Różnice w sferze psychiki – u kobiet półkule mózgowe mniej wyspecjalizowane, mają pamięć analityczną i zapamiętują więcej szczegółów, mężczyźni mają pamięć syntetyczną i nieco lepszą orientację przestrzenną oraz lepiej kojarzą fakty. Dziewczynki uczą się szybciej mówić i robią to płynniej niż chłopcy.

Maskuliznizacja- wirylizm- pojęcie medyczne oznaczające występowanie u kobiety cech somatycznych męskich (zmiana sylwetki ciała, nadmierne owłosienie, obniżenie skali głosu), a także zmian zewnętrznych narządów płciowych (np. przerost łechtaczki) w wyniku zaburzenia hormonalnego.

• Akceleracja rozwoju (= przyspieszenie rozwoju) – termin używany do określenia zwiększenia szybkości tempa rozwoju. Prowadzi to w rozwoju ontogenetycznym np. do wcześniejszego dojrzewania płciowego, wyrzynania się zębów, kostnienia itp. Może to być przyspieszenie rozwoju jednego dziecka względem innych lub w danym pokoleniu względem pokoleń poprzednich. Akceleracja jest jedną ze składowych zjawiska nazywanego trendem sekularnym. Trend sekularny to tendencja do zmian zachodzących między pokoleniami, obejmuje zmiany w rozwoju biologicznym zachodzące pod wpływem rozwoju cywilizacji

Jednym z przejawów procesu akceleracji są:

• zmiany wysokości ciała człowieka.

• zwiększenie masy ciała i cech pochodnych.

• przyrost długości kończyn dolnych

• wcześniejszy wiek wystąpienia pierwszej menstruacji u dziewcząt.

• przesuwanie na wiek późniejszy okresu przekwitania

• przerastanie chłopców przez wcześniej dojrzewające dziewczęta

Profilaktyczna opieka zdrowotna

• PIERWSZORZĘDOWA-jej celem jest uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zaburzeń m.in. Poprzez szczepienia ochronne, fluoryzację, eliminowanie zagrożeń w środowisku szkolnym

• DRUGORZĘDOWA- jej zadaniem jest identyfikacja grup ryzyka występowania pewnych zaburzeń, wczesne wykrycie objawów tych zaburzeń i podjęcie działań naprawczych np. testy przesiewowe, profilaktyczne badania lekarskie.

TRZECIORZĘDOWA- która dotyczy osób przewlekłych i niepełnosprawnych z problemami społecznymi i szkolnymi. Jej celem jest zapobieganie pogłębianiu się zburzeń i trudności w funkcjonowaniu dziecka

Zaburzenia rozwoju somatycznego

Do najczęściej występujących przyczyn powstania wad wrodzonych należą błędy w przekazywaniu informacji genetycznej.

Wyróżniamy: 

1. aberracje chromosomalne liczbowe – związane z nieprawidłowym rozejściem się chromosomów w trakcie mejozy. Najczęściej występującymi aberracjami liczbowymi są trisomie (występowanie dodatkowych chromosomów), np. :

a) trisomia 21 pary chromosomów (zespół Downa)

b) trisomia 18 pary chromosomów (zespół Edwardsa)

c) trisomia 13 pary chromosomów (zespól Patana)

2. aberracje chromosomalne strukturalne, np. :

a) delecja – utrata pewnego fragmentu chromosomu

b) translokacja – przeniesienie odcinka chromosomu do innego

c) duplikacja – podwojenie danego odcinka chromosomu

d) inwersja – odwrócenie fragmentu chromosomu o 180^o

3. Mutacje genowe – dotyczące zmian sekwencji nukleinowej genu w porównaniu ze wzorcowym, np.

a) fenyloketonuria (schorzenie jest następstwem braku enzymu przekształcającego fenyloalaninę w tyrozyną),

b) galaktozemia powstaje na skutek braku enzymu powodującego rozkład galaktozy

Zespół łamliwego chromosomu X – jest to druga po Downa najczęściej występującą choroba , która w wyniku z istnienia anomalii w budowie genu znajdującego się w chromosomie X. Dziewczęta z ta chorobą wykazują lekki stopień upośledzenia umysłowego lub jedynie trudności w uczeniu się. W przypadku chłopców stwierdza się upośledzenie umysłowe do umiarkowanego go głębokiego. Twarz charakteryzuje się:

• wystającą szczęką,

• asymetrią twarzy,

• wydatnymi guzami czołowymi,

• odstającymi dużymi uszami,

• zniekształceniem kręgosłupa.

Przed dojrzewaniem występuję pobudliwość ruchowa, po spowolnienie ruchowe.

Zespół Downa ( trisomia 21 pary chromosomów) inaczej mongolizm. Twarz charakteryzuje się:

• Płaskim profilem

• Szeroko ustawionymi nieco skośnymi oczami

• Mały nos

• Mała żuchwa

• Kąciki ust skierowane ku dołowi

• Wysunięty język

• Małżowiny uszne małe

Może wystąpić padaczka, zaćma, białaczka. Występuje upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym.

• Zespół Klinefeltera ( Klinefelter syndrome) – grupa chorób spowodowanych aberracją chromosomalną polegającą na obecności przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X w części lub we wszystkich komórkach organizmu mężczyzny . Schorzenie to jest dość trudne w rozpoznaniu w wieku dziecięcym bo brak charakterystycznych objawów. Osobnika taki ma:

• zaburzone proporcje ciała,

• szeroka miednica,

• niedorozwój gruczołów płciowych,

• zaburzenie dojrzewania płciowego.

• osoby takie niekiedy mają trudności w adaptacji.

Zespół Turnera ( 45 XX)- występuje u płci żeńskiej. Objawy m.in.,to:

• niski wzrost przy krępej budowie ciała,

• wady układu kostnego jak koślawość łokci, szpotawość kolan, skrócenie czwartej kości śródręcza i śródstopia, wady nadgarstka, puklerzowata klatka piersiowa

• płetwistość szyi,

• zmarszczki nakątne,

• nisko osadzone uszy,

• znamiona barwnikowe na skórze

• zaburzenia widzenia,

• wady układu moczowego, krążenia

• Bezpłodność, zaburzenia miesiączek