TPW Nr albumu 299331

Administracja, studia stacjonarne, II rok II stopnia

Referat z przedmiotu:

Ekonomiczne zagadnienia opodatkowania

Raje podatkowe i konkurencja podatkowa w skali międzynarodowej

Międzynarodowa konkurencja podatkowa

Konkurencja podatkowa bezpośrednio wiąże się z procesami globalizacyjnymi, a zwłaszcza ze wzrostem międzynarodowej mobilności kapitału. Nie rozwinęłaby się bez zniesienia barier w handlu międzynarodowym i zapewnieniem swobodnego przepływu kapitału¹. Ułatwiono w ten sposób dokonywanie elektronicznego transferu pieniądza, co wpłynęło na zmniejszenie kontroli dewizowej. Dzięki swobodnemu przepływowi kapitału zwiększyło się zainteresowanie inwestorów możliwościami atrakcyjnego lokowania funduszy za granicą. To spowodowało rozwinięcie się procesu konkurencji podatkowej pomiędzy państwami. Międzynarodowa konkurencja podatkowa to proces polegający na „wprowadzeniu do ustawodawstwa danego państwa rozwiązań służących zredukowaniu obciążeń podatkowych”. Inaczej ujmując to „zastosowanie różnych instrumentów techniki podatkowej dla zwiększenia konkurencyjności rodzimej działalności gospodarczej lub przyciągnięcie inwestycji zagranicznych aby rozwinąć krajową gospodarkę i dobrobyt”. Tymi instrumentami mogą być np. zastosowanie preferencyjnych form opodatkowania w postaci niższych stawek, czy stosowaniu różnego rodzaju ulg, zniżek lub wyłączeń².

Jeżeli różne kraje stosują te preferencyjne działania dla podatnika – dochodzi do rywalizacji między nimi. Powoduje to zwiększenie zainteresowania inwestorów do rozpoczęcia działalności gospodarczej w danym kraju. A stawką jest m. in. kwota podlegająca opodatkowaniu, pochodząca ze zysków danej spółki³. Konkurencja podatkowa ma postać dwojakiego rodzaju:

1. konkurencja o podatki – polega na powiększaniu własnej bazy podatkowej kosztem innych krajów;

2. konkurencja przez podatki – polega na wykorzystaniu niższych stawek podatkowych w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego; dodatkowo przyczynia się do wzrostu liczby miejsc pracy i rozwoju infrastruktury.

Konkurencja podatkowa wiąże się zatem głównie z wysokością stawki podatkowej. Lecz nie tej nominalnej, wyrażonej w liczbie, ale tej efektywnej – czyli uzyskanej faktycznie po uwzględnieniu różnych ulg i przywilejów podatkowych, która rzeczywiście odprowadzania jest do Urzędu Skarbowego. Na wysokość efektywnych stawek podatkowych wpływają⁴:

• przywileje i ulgi podatkowe wykorzystywane przez rząd dla realizacji celów pozafiskalnych, a powodujące, że rzeczywiste obciążenia podatkowe podmiotów są niższe niż wynikałoby to z samych stawek nominalnych,

• przepisy prawa dotyczące finansów i rachunkowości, umożliwiające zmniejszenie podstawy opodatkowania,

• struktura stawek obowiązująca na terenie danego kraju,

• pozycja rynkowa i kondycja finansowa firmy oraz związany z nimi sposób pozyskiwania kapitałów.

Międzynarodowa konkurencja podatkowa prowadzi do nieefektywnej alokacji kapitału. Państwa zostają wówczas zmuszone do różnych preferencyjnych form opodatkowania i zostaje zaburzona funkcja redystrybucyjna podatków. Poza tym rywalizacja między państwami ułatwia podatnikowi ucieczkę przed opodatkowaniem w państwie jego rezydencji – zmniejsza się wysokość wpływów budżetowych. Powoduje to redukcję wydatków publicznych, zmniejszenie poziomu świadczeń socjalnych itd.⁵

Jednak międzynarodowa konkurencja podatkowa jest dobra dla podatnika, bo umożliwia mu maksymalizację dobrobytu, zwiększa jego oszczędności i podnosi standard życia. Pozytywnie wpływa na rozwój gospodarczy. Prowadzi do zmniejszenia obciążeń podatkowych i bardziej racjonalnego wydatkowania środków budżetowych⁶. Zatem rywalizacja między państwami ma zarówno swoje pozytywne jak i negatywne strony. Jeżeli ta konkurencja podatkowa staje się coraz większa, to mamy wówczas do czynienia z rajem podatkowym.

Raj podatkowy

Raj podatkowy jest różnorako definiowany. Np. według Encyklopedii Tax haven jest to obszar, na którym na mocy obowiązujących przepisów nie istnieją podatki lub istnieją ale mają jedynie charakter wewnętrzny i nie obciążają dochodów cudzoziemców i ich firm, albo też obciążają je w minimalnym stopniu, jak również tam, gdzie przyznawane są specjalne przywileje fiskalne, z których korzystają określeni podatnicy lub które dotyczą danego typu działalności. Według OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) raj podatkowy najogólniej ujmując, są to terytoria na których istniejący system prawny umożliwia podmiotom zagranicznym redukcję obciążeń podatkowych w ich macierzystym kraju⁷.

Co do zasady dla każdego wolnego kraju inna jest lista państw zaliczanych do tzw. rajów podatkowych, gdzie jest np. korzystniejsze opodatkowanie. Polska określiła szkodliwą konkurencję podatkową w następujących krajach⁸: Andora, Anguilla, Antigua i Barbuda, Sint-Maarten i Curacao, Bahamy, Bahrajn, Barbados, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Wyspy Cooka, Dominika, Grenada, Sark, Hongkong, Liberia, Liechtenstein, Makau, Malediwy, Wyspy Marshalla, Mauritus, Monako, Nauru, Niue, Panama, Samoa, Seszele, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tonga, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych, Vanuatu.

Faktyczna liczba rajów podatkowych jest względna i zależy od przyjętych kryteriów uznania obszaru za raj podatkowy. W szerokim znaczeniu raje podatkowe to państwa posiadające poza liberalnym prawem podatkowym wiele szczegółowych cech. To tak zwane OFC (offshore financial center) – działalność podmiotu gospodarczego poza własną jurysdykcją podatkową, prowadzoną z obszaru, który oferuje wszystkim dogodne warunki obsługi transakcji oraz koncentrację na formach finansowych działalności gospodarczej.

Cechy szczególne i podział rajów podatkowych

Ogólnie raje podatkowe są to obszary, które cechują się⁹:

1. brakiem przejrzystości przepisów prawnopodatkowych,

2. działaniami prawnymi i administracyjnymi przeciwdziałającymi efektywnej wymianie informacji do celów podatkowych rozumianymi jako niechęć administracji danego kraju do uczestniczenia w wymianie informacji podatkowych a nawet odmowa udzielenia informacji administracjom innych państw o dochodach przetransferowanych do takiego kraju przez osoby mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie,

3. czerpaniem korzyści przez rząd i obywateli z braku lub niskiego opodatkowania,

Innymi cechami szczególnymi są¹⁰:

• rozwinięty system bankowy gwarantujący zapewnienie tajemnicy bankowej,

• stabilizacja polityczna i gospodarcza danego regionu,

• dogodny system podatkowy (uproszczone i mało sformalizowane procedury przy zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej),

• dobrze rozwinięty system infrastruktury,

• niska inflacja i istnienie strefy wolnego handlu (obszaru celnego),

• położenie geograficzne, (ale obecnie ma to mniejsze znaczenie).

Raje podatkowe można podzielić na: 1. Klasyczne – takie państwa, których głównym źródłem dochodów budżetowych stanowią opłaty wnoszone przez osoby fizyczne oraz opłaty dokonywane przez podmioty gospodarcze (Bahama, Kajmany). 2. Preferencyjne systemy podatkowe – państwa, które stosują zwolnienia od dochodu uzyskanego na ich terytorium (np. w Polsce są to specjalne strefy ekonomiczne)¹¹.

Natomiast powszechne klasyfikuje się raje podatkowe na te:

1. W rozumieniu ogólnym – oferują największe korzyści podatkowe i finansowe. Zapewniają wysokie gwarancje gospodarcze, fiskalne, sądowe i polityczne. W zależności od wysokości nakładanych podatków wyróżnia się tu:

1. państwa nakładające niskie podatki, jak Andora, wyspy Bahama;

2. państwa nienakładające żadnych podatków, one dzielą się na:

1. państwa, w których dochód i majątek nie podlega opodatkowaniu – nie ma ani podatku od osób fizycznych ani od osób prawnych, za to budżet państwa utrzymuje się z ceł i opłat, czy podatku od nieruchomości (Kajmany, Vanuatu);

2. państwa wykorzystujące zasadę terytorialności – opodatkowanie tylko dochodów pochodzących ze źródeł znajdujących się na jego obszarze, a zwolnione z opodatkowania dochody podchodzące z zagranicy (Haiti, Liberia);

1. w znaczeniu specjalistycznym – charakteryzują się atrakcyjnymi obciążeniami podatkowymi tylko w stosunku do wybranych grup podatników lub gałęzi przemysłu (pozostałe są wysoko obciążone). Przykładami takich krajów są: Dania, Holandia, Luksemburg. Te państwa są niejako jednostką pośredniczącą między strefami o niskich i wysokich obciążeniach podatkowych¹².

Innymi kryteriami rajów podatkowych, będą te uwzgledniające preferencje klientów i związane z nimi oddziaływanie na produkcję i konsumpcję we współczesnym świecie¹³. Po pierwsze są to produkcyjne raje podatkowe – często stosuje się tu tzw. „wakacje podatkowe” – brak konieczności uiszczania podatku dochodowego lub opłacanie go w niższej wartości w stosunku do zlokalizowanych na jego terytorium zagranicznych przedsiębiorstw, przy jednoczesnym pobieraniu podatku dochodowego od krajowych osób prawnych. Dodatkowo nierezydent może korzystać ze świadczeń publicznych finansowanych przez rząd poprzez opodatkowanie mało mobilnych czynników produkcji, jak np. praca lub nieruchomości. Po drugie są to koordynacyjne raje podatkowe – stwarzają korzystne warunki spółkom zakładanym w obcym systemie prawnym, jeżeli wybiorą centrum administracyjne i dystrybucyjne jako jednostki nadzorującej oraz zarządzającej operacjami produkcyjnymi na świecie. Po trzecie istnieją także tradycyjne raje podatkowe, charakteryzujące się całkowitym brakiem znaczących podatków nakładanych na dochody bez względu na podmiot podatku oraz stosunkowo niskim standardem świadczeń socjalnych. (Są to terytoria zależne lub byłe kolonie morskie).

Prowadzenie działalności w raju podatkowym

Działalność gospodarczą w raju podatkowym prowadzi się np. w formie spółki. Podstawową formą prawną spółki jest holdingowa, która jest spółką kapitałową założoną w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Funkcjonuje w ramach przedsiębiorstwa jako podmiot nadrzędny, zarządzający akcjami spółek zależnych, a także kierujący koncernem jako całością. Co do zasady spółka holdingowa nie prowadzi rzeczywistej działalności gospodarczej, a tylko zarządza podległymi podmiotami. Wówczas dywidendy wypłacone przez spółkę córkę spółce matce są zwolnione z opodatkowania.

Inną formą prawną jest trust – to umowa, w ramach której właściciel majątku przekazuje jego własność na inną osobę lub osoby, tzw. powierników, którzy kontrolują i zarządzają otrzymanymi aktywami w celu dostarczenia korzyści znanym lub nieznanym osobom (beneficjentom). Tytuł prawny do majątku przechodzi na powierników, ale rzeczywiste prawo do niego przysługuje beneficjentom. Innymi formami prowadzenia działalności gospodarczej są: spółka hybrydowa (zbliżona jest do trustów), spółka inwestycyjna, czy spółka finansowa¹⁴.

Jak podatnicy korzystają z rajów podatkowych aby zmniejszyć ciążące na nich obowiązki podatkowe¹⁵? Zwykle dzięki zmianie miejsca rezydencji podatkowej, co powoduje ukrycie tożsamości i działalności osób na terytorium kraju o wysokim opodatkowaniu. Ewentualnie podmioty dokonują inwestycji poza granicami kraju poprzez nabywanie akcji i udziałów albo przesyłanie środków pieniężnych na rachunek bankowy w raju podatkowym. Przerzucanie dochodów między podmiotami poprzez stosowanie mechanizmu cen transferowych to kolejny rodzaj czynności w rajach podatkowych. Ceny transferowe dotyczą transakcji dokonywanych między powiązanymi podmiotami. Kształtują się w ten sposób przy sprzedaży zarówno produktów jak i usług aby wykazywać najwyższe zyski w spółce na terenie raju podatkowego. Równocześnie zostaje zaniżona podstawa opodatkowania spółki w państwie charakteryzującym się bardziej restrykcyjnym systemem podatkowym.

Pozytywne i negatywne skutki funkcjonowania rajów podatkowych

Korzyściami z funkcjonowania rajów podatkowych dla inwestorów prywatnych i trustów jest minimalizacja obciążeń podatkowych, zabezpieczenie majątku przed wierzycielami, ukrywanie aktywów inwestycyjnych. Dla instytucji finansowych, banków, instytucji ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych i emerytalnych to minimalizacja obciążeń podatkowych, unikanie regulacji ograniczających działalność, kumulacja rezerw na rynkach zajmujących się niskim opodatkowaniem, prowadzenie działalności na rynku charakteryzującym się liberalnym prawem. Natomiast korporacje międzynarodowe mają korzyści w postaci maksymalizacji zysków, korzyści z wykorzystania spółek celowych, czy zabezpieczenie majątku przed wierzycielami¹⁶.

Na temat wykorzystania rajów podatkowych trudno zebrać jest stosowne dane. Głównie ze względu na brak efektywnej wymiany informacji i tajemnicę bankową. Szacuje się, że około 50 % światowego przepływu kapitału odbywa się za pośrednictwem rajów podatkowych, a z każdym rokiem wartość ich aktywów rośnie o kilkaset miliardów dolarów. Dodatkowo osoby fizyczne lokują swój kapitał w rajach podatkowych, a ich wartość przekracza (według wyliczeń OECD) 20 bilionów dolarów¹⁷. Tak więc aż trudno sobie wyobrazić jakie to są środki finansowe. Najwięcej aktywów bankowych znajduje się na Kajmanach, Szwajcarii, Hongkongu i Singapurze. A ile tych środków zasiliłoby budżet danego państwa, gdyby nie istniały raje podatkowe. Przykładowo tylko w samym USA straty rokrocznie wynoszą ponad 150 mld dolarów, ze względu na niższe wpływy do budżetu państwa. Innymi negatywnymi efektami rajów są:

1. zwiększenie nierównowagi w dystrybucji wpływów podatkowych,

2. generowanie ryzyka na międzynarodowym rynku finansowym,

3. osłabienie funkcjonowania systemu podatkowego i finansów publicznych,

4. obniżenie efektywności alokacji zasobów w krajach rozwijających się,

5. zwiększanie zysków przestępczości gospodarczej,

6. wspieranie działań zmierzających do ograniczania dochodów podatników w krajach rozwijających się,

7. wywieranie negatywnego wpływu na wzrost gospodarczy w krajach rozwijających się,

8. poza tym zakłócają działania rynku, zasadę równości i efektywności opodatkowania, czy przyczyniają się do prania brudnych pieniędzy.

Pozytywne cechy to np. zwiększenie aktywności ekonomicznej, zachęcanie do akumulacji kapitału, wpływ na poprawę prawa podatkowego przez konkurencję podatkową. Dzięki temu zwiększa się odpowiedzialność podatkowa, więcej jest oszczędzanych pieniędzy, następuje podniesienie kwalifikacji kadry, czy zwiększenie inwestycji¹⁸.

Podsumowanie

Jeżeli rosną obciążenia podatkowe, podatnicy starają się uciec od opodatkowania. Zwykle następuje to do rajów podatkowych, aby zmniejszyć wysokość obciążeń podatkowych nałożonych na podatnika. Jednym ze skutków globalizacji jest powstanie wielu rajów podatkowych. Osoby fizyczne jak i osoby prawne aby nie płacić wysokiego podatku zmieniają miejsce rezydencji podatkowej, powodujące ukrycie tożsamości i działalności osoby w kraju o wysokim opodatkowaniu¹⁹.

Obecnie aby powstrzymać proceder rajów podatkowych wprowadza się restrykcyjne przepisy prawa krajowego i międzynarodowego. Zwłaszcza przepisy prawa podatkowego dotyczące np. unikania podwójnego opodatkowania. Do złagodzenia tego procesu przyczyniają się takie organizacje jak OECD, Unia Europejska, Grupa Państw G8, Światowa Organizacja Handlu i FATF²⁰.

Jednakże za obecny stan rzeczy i uciekanie kapitału do rajów podatkowych, nie są tylko winne te kraje, które przyjmują ogromne ilości obcego kapitału (pieniędzy). Raje podatkowe obwinia się również za wywołanie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego w 2008 r. Jednakże w dużej mierze także silne gospodarki Zachodu przyczyniły się do tej sytuacji. Skomplikowane przepisy prawa podatkowego, stosowanie zbyt wysokich stawek podatkowych na pewno nie ułatwia prowadzenia działalności, a w niektórych wypadkach nawet zniechęca do kolejnych inwestycji i przedsięwzięć. Powinno nastąpić uproszczenie ordynacji podatkowej, czy obniżenie stawek dla najbardziej inwestujących przedsiębiorców aby odwrócić trend coraz większego lokowana kapitału w rajach podatkowych.

---

1. K. Burak, Konkurencja podatkowa, „Biuro studiów i ekspertyz”, nr 1152/2005, s. 2.↩

2. N. Gajl, Teorie podatkowe w świecie, Warszawa 1992, s. 131.↩

3. I. Kuchciak, Raje podatkowe w zmniejszeniu obciążeń podatkowych, Łódź 2012, s. 38.↩

4. Harmonizacja finansów publicznych w skali narodowej i europejskiej, red. K. Piotrowska-Marczak, K.Kietlińska, Warszawa 2007, s. 258.↩

5. Wybrane zagadnienia teorii oraz praktyki finansów, red. J. Nowakowski, J. Ostaszewski, Warszawa 2005, s. 117.↩

6. T. Lipowski, Raje podatkowe a unikanie opodatkowania, Warszawa 2004, s. 110.↩

7. I. Kuchciak, Raje podatkowe w zmniejszeniu obciążeń podatkowych, Łódź 2012, s. 5.↩

8. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 kwietnia 2015 r. w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, Dz.U. poz. 599.↩

9. Optymalizacja podatkowa przy użyciu rajów podatkowych w 2013 r., s. 12. www.KancelariaDPP.wordpress.com↩

10. Ibidem, s. 13.↩

11. I. Kuchciak, op. cit., s. 69.↩

12. J. Głuchowski, Polskie prawo podatkowe, Warszawa 2006, s. 169.↩

13. T. Lipowski, Raje podatkowe, s. 150.↩

14. I. Kuchciak, op. cit., s. 76-77.↩

15. G. Poleszczuk, Raje podatkowe w ujęciu polskiego prawa podatkowego, Częstochowa 2000, s. 14.↩

16. I. Kuchciak, op. cit., s. 80.↩

17. T. Lipowski, Polski fiskus kontra raje podatkowe, „Gazeta Prawna”, nr 215/2004.↩

18. I. Kuchciak, op. cit., s. 85.↩

19. Ibidem, s. 196.↩

20. The Financial Action Task Force – Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałaniu Praniu Pieniędzy↩