Teorie kultury:

• Biologiczne

• Związane z psychologią głębi – psychoanaliza

• Związane z formą komunikacji, z językiem – semiotyka, lingwistyka

• Związane z wartościami

Filozofia kultury – meta spojrzenie na kulturę

• Ogół współczesnych dociekań filozoficznych dotyczących człowieka jako twórcy kultury jako obyczaju, prawa, państwa, wiary, sztuki, wiedzy i cywilizacji materialnej; ma ograniczoną spoistość i spójność;

• Szymańska – filozofia sama jest częścią kultury – filozofia chce mówić o kulturze, ale sama jest formą kultury;

• Filozofia kultury powinna być „filozofią pierwszą”, podstawową;

• I zwrot – świadomościowy

• II zwrot – językowy – filozofia języka – badanie sposobów przedstawienia czegoś

• III zwrot – interpunkcyjny – Nietzsche – filozofia jest interpretacją wszystkiego (rzeczywistości)

• IV zwrot – kulturalistyczny – to, co badamy jest uwarunkowane przez kulturę

Myślenie symetryczne

• A. Szachaj – nauki podstawowe o kulturze, o filozofii kultury

• Filozofia kultury musi dotyczyć sfery normatywnej – wartości; jakie wartości dostarczają nam różne kultury? Jakie wartości rodzą się w poszczególnych kulturach?

Irracjonalizm i racjonalizm (racjonalne teorie poznania – 3 warunki)

Racjonalizm:

1. Prawda w sensie klasycznym jest naczelną wartością poznawczą

2. Wynik poznania dany jest w zdaniach lub sądach (prawda jest cechą zdań i sądów)

3. Wynik poznania jest intersubiektywnie komunikowalny i sprawdzalny

Irracjonalne teorie zaprzeczają tym trzem warunkom

Koncepcja Andrzeja Wiercińskiego – jest możliwe stworzenie jednej definicji kultury. Należy sięgnąć do ewolucji i do adaptacji.

• Kultura – gatunkowy, społecznie organizowany system świadomego przystosowania się rodzaju ludzkiego do otoczenia, realizowany za pomocą przedmiotowych wytworów i mający na celu zaspokojenie jego różnorodnych potrzeb, które powodują wzbudzanie ośrodków napędowych.

• Kultura jest nadsystemem – globalne rozumienie kultury.

• System – składa się z trzech elementów: materiał (zbiór materiałów), energia (mierzona pracą), informacja.

• 3 punkty węzłowe systemu:

1. Geneza – np. powstanie narodu, rozwój, rozpad

2. Organizatorzy – jądro komórkowe, zapewniają ciągłość istnienia i specyficzność rozwoju systemu

3. Potrzeby (zwierzęce i specyficznie ludzkie), zaspokajane przez kulturę materialną i duchową (pozyskiwanie, kodowanie, przetwarzanie, przekazywanie informacji);

Analogizacja pojęć teorii bioewolucji w stosunku do pojęć teorii ewolucji kulturowej

EWOLUCJA BIOLOGICZNA EWOLUCJA KULTUROWA

1. Populacja biologiczna 1. System społeczno – kulturowy

2. Pula genowa populacji 2. Pula pamięci kulturowej

3. Mutacje genowe i chromosomalne 3. Przypadkowe zaburzenia w przekazie pamięci kulturowej, odkrycia i wynalazki, mutacje kulturowe

4. Bioreprodukacja 4. Międzypokoleniowy przekaz pamięci kulturowej przez wychowanie

5. Negatywna i pozytywna selekcja naturalna 5. Selekcja kulturowa która eliminuje lub (przez zróżnicowaną płodność) upowszechnia mutacje kulturowe

6. Stabilne rytmy środowiskowe, które generują 6. Stabilne rytmy biologicznego i kosmicznego biorytmy osobnicze i populacyjne otoczenia, które synchronizują rytmy aktywności kulturowej

7. Przepływ genów i procesy przekrzyżowania 7. Kulturowa dyfuzja i asymilacja

8. Dryft genetyczny 8.

9. efekt założenia 9.

10. Izolacja w procesie przekrzyżowania 10. Izolacja w wymianie informacji kulturowej między różnymi społecznościami

11. Proces ontogenezy 11. Indywidualny rozwój osobowości

12. Anagenetyczna i kladogenetyczna ewolucja 12. Anagenetyczna i kladogenetyczna (następstwo faz filetycznych) albo ewolucja kulturowa: sukcesja etapów rozgałęzianie na różne genetycznie kulturowych w skali ogólnoludzkiej lokalne populacje i rozgałęzianie się na różne lokalne systemy społeczno – kulturowe

Socjobiologia – źródło w teorii ewolucji Darwina, problemie doboru naturalnego (gen), koncepcji al truizmów, teorii gier. Dyscyplina, której celem jest wyjaśnienie, skąd się biorą wszystkie gatunki

- adaptacja- działa poprzez dobór naturalny – na poz. biolog. mamy geny; - Richard Dawkins – „mem” – replikator kulturowy – jednostka kulturowego naśladownicytwa, przekazywany głownie przez uczenie się.

Różne formy replikacji (propagacji)

• Cyfrowa – porównanie unaoczniające ciąg pewnych konkretnych działań (np. pokazanie składania orgiami)

• Analogowy – mówi się: „narysuj coś” – jest tu więcej błędów, występują mutacje (a w cyfrowym raczej nie), przekaz się rozmywa, jest większe odstępstwo od normy.

Memy tworzą memplexy – nie działają pojedynczo tylko w kompleksach

- Susan Blackmore:

• Mem – etap czynności z pewnym efektem (zginanie kartki)

• Problem wartości

Jung – kultura jako forma przejawiania się libido – różne formy kultury są wynikiem działania libido, które ma swoje prawa i prawidłowości odkrywanych w rozwoju libido.

Archetypy kultury

Bada psyche, które ma formę mandaliczną (po przeciwnych stronach na kole jest prawda – fałsz, myślenie – uczucie) dwudzielna.

Trzeba iść drogą indywiduacji/ inicjacji jeśli chcemy dojść do jaźni. Na tej drodze spotykamy się z archetypami. Większość naszej całości psychicznej jest niedoświadczona, mamy nieświadomość indywidualną ale jest tez nieświadomość grupowa/ zbiorowa. Na tym najgłębszym poziomie nieświadomości znajdują się archetypy – wzorce zachowań – pojawiają się one w postaci różnych symboli (transformatorów energii psychicznej). Ta symbolika jest wspólna dla gatunku.

- archetypy:

1. archetyp cienia – zło, które jest w nas. Wszystko to, co jest negatywne i do czego nie chcemy się przyznać. Ten cień projektujemy na innych, „spotkanie się z cieniem”. Trzeba uświadomić sobie, że ten cień pochodzi od nas i to my jesteśmy źródłem tego zła, które widzimy w świecie. Im bardziej potężne jest światło w nas tym potężniejszy jest cień.

2. archetyp animusz (ducha), animy (duszy) – to co żeńskie w mężczyznach, to co męskie w kobietach. Każdy mężczyzna w swojej nieświadomości jest kobietą (w snach – Beatrycze). Jeśli kobieta śni o mężczyźnie to widzi w śnie swojego ducha – nieświadomość kobiety jest męska – logiczna. Kobieta we wszystkich mężczyznach szuka wielości – tego jednego, mężczyzna we wszystkich kobietach szuka tej Beatrycze.

Język i komunikacja jako źródło kultury

• - ośrodek

• - mowa gramatyczna pojawia się ok. 40 tys. Lat temu

• - badania Hocket’a – podał warunki powstania mowy (nagłośnia, struny głosowe – fizjologiczno – anatomiczne uwarunkowania; ręka i mowa – są paralelne – ręka, która chwyta – powstała w procesie retardacji – uwstecznienia posłużyły udoskonaleniu dłoni)

• - Levi – Strauss – komunikowanie a kuchnia (gotowanie) – trójkąt kulinarny.

Kategoria metafory i metonimii:

4 koncepcje (typy) – metafora:

1. Substytutywna – najbliższa klasycznej definicji metafory – od Arystotelesa: „metafora jest to przeniesienie nazwy z jednej rzeczy na inną”. Jest to zastąpienie nazwy danego obiektu, inna nazwą.

2. Interakcyjna – Black i Richards: metafora polega na tym, że wiążemy pewna pojęcia opierając się na wewnętrznych strukturach myślenia. Metafora nie jest czymś dowolnym, wynika ona z procesu myślenia.

3. Pragmatyczna – John Searle: pytanie o sens, cel metaforyzacji; patrzymy na to, w jaki sposób ten, do którego się mówi, odczytuje tą metaforę. Metafory dodają jeszcze pewne znaczenie – wyrażają więcej.

4. Kognitywistyczna – Johnson i Lakoff: „metafory w naszym życiu” – nasz język jest metaforyczny, nie możemy uciec od metafor. Metafora jest centralnym czynnikiem. Język ma charakter symboliczny, wszystkie warstwy języka są symboliczne. Rozróżniają różne typy metafor:

1. Metafory strukturalne: czas to pieniądz – coś ograniczonego ma wartość

2. Metafory orientacyjne: np. góra – dół ( góra - szczęśliwy, świadomy, życie; dół – nieszczęśliwy, „uziemiony”, w nieświadomości, choroba, śmierć, podobieństwo, „mniej”, ciasność nieracjonalność;)

3. Ontologiczne: urzeczowienie pewnych pojęć np. „inflacja mnie zabiła”, „strach mnie sparaliżował” + personifikacja np. teoria mi to wyjaśniła”, „religia mi zabrania”.

Metonimia

• - część za całość – coś co mówimy ale funkcjonuje to, znaczy za całość np. „tu są tęgie głowy” – osoby inteligentne

• - występuje wówczas, gdy jakieś przedmioty miały realny związek np. „pojawiły się tu nowe twarze” – nowi ludzie

• - producent za produkt: np. lubię H&M

• - przedmiot za użytkownika: np. trąbka dłużej nie gra

• - instytucja za osobę: np. ministerstwo mi tego nie dało

• - miejsce za instytucję: np. warszawa się nie zgadza

Metafora i metonimia budują nasz świat (kognitywistów)

Koncepcja antropolingwistów

Benjamin Whorf – inżynier zajmujący się BHP:

- są wypadki, a często jest tak, że informacje (prawdziwe i właściwe) prowadzą do tych wypadków – np. puste beczki po benzynie i cygaro – wybuch.

- jesteśmy niewolnikami języka – widzimy świat przez język

+ Edward Sapir – badania kulturowe

- Whorf & Sapir – badania plemion – plemię Nutka nie ma w ogóle rzeczowników. Widzą świat jako proces, jako dzianie się czegoś. Nawet np. stół jest procesem- powolnym, wschód słońca to proces już szybszy.

- Hopi – nie ma czasów – przeszłości, teraźniejszości, przyszłości – jest czasoprzestrzeń – blisko, daleko.

Źródła kultury:

Biologia – socjologia – Richard Dowkins; psychologia ewolucyjna, koncepcja altruizmu, dylematy gry, teoria ewolucji.

- Wierciński – kultura jako forma adaptacyjna + wyjście w kierunku sensu życia, potrzeba spotkania z transcendencją i rozszerzenie podejścia socjobiologicznego

- kultura jest formą dostosowawczą

Nieświadomość jako źródło kultury – kultura jako warstwa / sfera symboliczna

• Człowiek – homo symbolikus

• Symbole są wyrazem nieświadomości

• Freud i Joung – popęd libido (Freud)- Jung rozumie to szerzej

• Kultura jako forma uporządkowania energii człowieka

• Kultura jest wyrazem tego , co się dzieje w sferze nieświadomości – symbole sa transformatorami energii – kultura jest zbiorem symboli

1. Język – kultura jako forma komunikacji; językoznawstwo kognitywistyczne ( Johnson) – metonimia i metafora (metaforyzacja komunikatów )

2. Wartości – kultura jest związana z wartościami ( elementami podstawowymi), pytanie czym jest wartość ? (wartości nie są ze świata , są z zewnątrz )

Tradycja i innowacja w kulturze – sztuka jako cześć kultury

Tradycja tworzy kanony , wzorce – dąży ku wzorcom i kanonom , tradycja określa typ jakiejś kultury . Wzorzec jest w tradycji , w tym co było .

• - W XIX w. tradycją staje się to co jest innowacyjne , trzeba być innowacyjnym , w XX w. było podobnie

• - Czy innowacyjność może istnieć sama dla siebie ?

• - Problem postępu . Czym jest postęp ? Czy jest czymś realnym w kulturze , czy jest swego rodzaju mitem ?

Białostocki

• Prawdziwa sztuka jest między tradycją a innowacyjnością – Michał anioł pomiędzy antykiem a

np. Rembrandt

• Innowacje są absolutną koniecznością biologiczną . Środowisko w którym żyjemy jest dynamiczne. Innowacje zawsze są przypadkowe . Zycie wybiera je według kategorii przystosowawczych . Nie można zaplanować przyszłości .

• Innowacje krytyczne

Prof. Galar Roman – selekcja adaptacyjna

• - innowacje krytyczne powstają na marginesach

• - innowacje krytyczne – takie zmiany, które mogą przeprowadzić system w inne środowisko. Są przypadkowe.

• Problem symbolizacji

• - cyborgizacja – „człowiek – maszyna”

• - golem (hebr.) – w kręgach kabalistycznych (żydowskich) – sztuczny człowiek („Abraham tworzył golemy”) – do usługiwania; uruchamiany imieniem „Emet” – tzn. prawda – XVI wiek mit golema, koncepcja historiozoficzna – bez prawdy, golem sieje zniszczenie – niszczy swojego twórcę – bez pierwszej litery jego imię znaczy „śmierć” („moth”)

• - koncepcja golemicznej cywilizacji – bez prawdy sieje zniszczenie

• - automaton – postać zwierzęca/ ludzka naśladujące zwierze lub człowieka