Postepowanie administracyjne - wykład 10

Instytucja uchylania skutków decyzji wadliwych.

W KPA mamy przewidziane dwie takie instytucje:

1. wznowienie postępowania,

2. stwierdzenie nieważności decyzji.

Te decyzje zawsze dotyczą aktu administracyjnego wadliwego - decyzji i niektórych postanowień. Nie odnoszą się one do instytucja tzw. nieaktu.

Nieakt albo inaczej nazywany aktem pozornym, nieistniejącym, czynnością prawną nieistniającą. To są akty, które przywierają tylko postać decyzji lub postanowienia, ale w istocie nimi nie są ze względu na tak ciężkie wady, że określa się w literaturze, że nie ma nawet konieczności ich usuwania, ponieważ mamy tu do czynienia z aktem, który jest pozorem czynności rozstrzygnięcia administracyjnego.

W przypadku takich aktów nie zachodzi więc nawet konieczność stwierdzania ich nieważności czy występowania o wznowienie, ponieważ są to akty tak istotnie błędne, że przyjmuje się, że w ogóle nie są decyzją czy postanowieniem. Jak ma się wątpliwości co do aktu to zawsze można złożyć na niego skargę do SA i to jest jedyny przypadek, gdy odrzucenie skargi może być dla nas korzystne, bo sąd stwierdzając że nie ma do czynienia z prawną formą, która podlega zaskarżeniu po prostu odrzuci skargę i wtedy w uzasadnieniu stwierdzi, że np. chodzi o taki akt, który stwarza tylko pozory czynności prawnej. O tej instytucji zaczęto mówić, gdy nie było jeszcze sądowej kontroli administracji – wtedy powstał problem pozornych aktów administracyjnych, które wywoływały skutki prawne i wtedy zaczęły one trafiać do sądów powszechnych, które się zajmowały skutkami cywilno-prawnymi. Sądy wtedy określały, że nie mają do czynienia z czymś, co jest aktem prawa demokratycznego.

Wtedy pojawiła się koncepcja aktów bezwzględnie nieważnych, a w orzecznictwie rozumiano je jako wydane przez podmiot całkowicie niewłaściwy i jako przykład podawano – przydziały lokali wydawane przez sprzątaczkę, albo akt podjęty poza jakąkolwiek procedurą, gdy organ działał bez jakichkolwiek ograniczeń.

Ta koncepcja decyzji bezwzględnie nieważnych miała pomóc sądom powszechnym w unikaniu skutków decyzji administracyjnych, które miały poważne wady, a nie były kontrolowane przez SA, bo wtedy jeszcze SA nie było, a sądy powszechne nie mogły kontrolować decyzji administracyjnych, a więc nie chciały się bawić decyzjami rażącymi, to wskazywały na koncepcję decyzji bezwzględnie nieważnych.

Mimo, że później zaczęły funkcjonować sądy administracyjne, to ta koncepcja nadal przewija się w orzecznictwie sądów powszechnych, chociaż co prawda w mniejszym stopniu. Tą koncepcję widać było nawet w 2000 r.

Odpowiednikiem tej koncepcji w doktrynie prawa administracyjnego była koncepcja mówiąca o aktach pozornych, nieistniejących bądź o czynnościach prawnych nieistniejących.

Czyli nadal mówi się, że nie można nazwać decyzją lub postanowieniem pewnych aktów -

wskazuje się na przykłady takich aktów, które takie poważne błędy posiadają. Te poważne błędy mogą odnosić się co do formy i zgodnie z orzeczeniem NSA wskazującym na minimum formy w jakiej jakikolwiek akt administracyjny musi odpowiadać.

Do minimum formy aktu administracyjnego zalicza się:

1. określenie organu,

2. określenie adresata,

3. rozstrzygniecie o istocie sprawy,

4. podpis.

Na te 4 elementy wskazywał wyrok z 20.07.1981 r. - w związku z tym, jeżeli jakakolwiek decyzja czy postanowienie nie zawiera któregokolwiek elementu, to nie jest decyzją lub postanowieniem - może być tylko projektem, albo czymś co jest jakimś pismem, ale nie jest decyzją czy postanowieniem. Nie oznacza to, że jest prawidłowa, bo prawidłowa powinna zawierać elementy z art. 107, ale jeżeli nie zawiera tych 4 elementów, to w ogóle nie jest decyzją, najczęściej chodzi o takie sytuacje, gdy decyzja nie zawiera podpisu.

Pewne jest, gdy chodzi o akty organów kolegialnych, bo jeśli chodzi o brak podpisu wszystkich w składzie, to jeżeli którakolwiek z tych osób jest osobą, która może jakiekolwiek decyzje podejmować, ale nie takie, to może być traktowane jako wydanie decyzji przez organ niewłaściwy albo w kategoriach rażącego naruszenia prawa, ale jako decyzja – chodzi o takie decyzje, gdy w ogóle brak jest podpisu.

1. Jako przykład nieaktu, a więc czegoś, co nie jest decyzją, traktuje się: akt wydany dla celów szkoleniowych i posiada jako adresata postać z kreskówek – nikt nie powie, że jest to decyzja którą trzeba unieważniać. To może być inna sytuacja, to może być uznany jako adresat ktoś, kto w ogóle nie istniał ani się nie urodził, ani nie umarł, ani nie żyje, a więc osoba z kreskówki.

2. Przez to wymaga to pewnej klasyfikacji, jeżeli będzie taka decyzja wydana w stosunku do osoby zmarłej, to będzie to decyzja nieważna, ale decyzja – gdy skierowano decyzję wywłaszczeniową do babci, która nie żyje od 10 lat, to chcąc uniknąć skutków takiego aktu, musimy wystąpić o unieważnienie tej decyzji z powodu rażącego naruszenia prawa.

3. Gdyby skierowano decyzję do osoby, której nie było nigdy, czyli określając tą osobę przez pomyłkę, ale uznawano, że jakaś pani Zofia albo podmiot określony w sposób ogólny.

4. Wskazuje się również, że może to być również czynność pojęta przez organ całkowicie niewłaściwy, to znaczy, że jest taki, który w ogóle nie miał kompetencji do wydawania jakichkolwiek aktów administracyjnych, to się mówi o aktach kapitana (?). A więc osoby, która nigdy nie pełniła stanowiska w organie administracyjnym a wydała. Decyzje podpisała na jakimś druku urzędowym – nie chodzi tu o naruszenie właściwości, ale o taki organ, który w ogóle nie miał kompetencji ogólnej do wydania decyzji, ogólnej w trybie art. 1 kpa, a więc nie był w ogóle organem administracji w znaczeniu ustrojowym ani funkcjonalnym.

5. Poza tym wskazuje się też w orzecznictwie sądów powszechnych, że jeśli akt był wydany poza jakąkolwiek procedurą, a więc z istotnymi naruszeniami prawa, które nie mogłyby się znajdować przy przesłankach nieważności czy wznowienia, ale też stosowanie jakiejkolwiek procedury w podejmowaniu aktu. Ta kwestia mogła by wzbudzać pewne wątpliwości czy mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa czy nie – a więc najlepiej jest dążyć do usunięcia takiego aktu, bo to spowoduje, że już na pewno nie będziemy obarczeni skutkiem decyzji wadliwej

Ta koncepcja występuje w literaturze i orzecznictwie.

Od tego należy odróżnić akty, które są wadliwe, ale których wadliwość musi być stwierdzona przez SA, aby uniknąć pewnych skutków niekorzystnych dla strony i musi być stwierdzona, chociażby dla tego, że czasem z uwagi na pewne przesłanki negatywne, nie będzie można dojść do zastosowania tej instytucji. I do takich instytucji należy wznowienie i nieważność.

Wznowienie - jest związane z pewnymi błędami proceduralnymi przewidzianymi w art. 145, 145a, 145b., czyli przesłanki wznowienia tkwią w procedurze np. pracownik który się nie wyłączył lub też decyzja była wydana w oparciu o inną decyzję, która następnie została uchylona. Albo decyzja była wydana w wyniku przestępstwa. Czyli błąd tkwił w samym postępowaniu, ale to nie oznacza, że my wiemy czy jest faktycznie błędna. Przyjmuje się jednak, że te błędy są tak istotne, że trzeba powtórzyć postępowanie bez tych błędów i jeżeli zauważymy, że byłaby w wyniku tego wydana inna decyzja, to się uchyla się poprzednią i wydaje nową.

Istota wznowienia polega na tym, że wskutek błędów proceduralnych trzeba powtórzy postępowanie i zmierza się do nowego rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli te błędy postępowania miały wpływ na wynik postepowania.

Istota wznowienia zmierza do ponownego rozpatrzenia sprawy bez błędów, czyli do wydania nowej decyzji merytorycznej, jednak istota nieważności polega na tym, że błędem jest opatrzona sama treść decyzji, co do zasady z jedną różnica przy niewłaściwości organu -wcale nie wiadomo czy ona się utrzyma po zmianie KPA.

W zasadzie wszystkie błędy powodują, że nie może zapaść jeszcze raz ta sama decyzja, bo np. jeżeli decyzja jest niewykonalna i ta niewykonalność ma charakter trwały, to oznacza, że ta decyzja nie może być wykonalna; jeżeli decyzja ponownie narusza prawo to nie może być taka sama, która by prawo rażąco naruszała, a więc przy nieważności nie można powtórzyć takiej samej decyzji.

W związku z tym zmierza się do usunięcia tej decyzji od samego początku, nieważność kończy się na usunięciem decyzji. Dalej sprawa trafia do organu, który ma sprawę rozstrzygnąć i będzie to rozstrzygać od nowa w tym etapie, w którym decyzja została wyeliminowana, jeśli została usunięta decyzja II organu, to trzeba rozpatrzeć odwołanie, ale rozpatruje to nowy organ - odwoławczy. Może to być czasem ten sam, ale nie zawsze lub jak zostanie stwierdzona nieważność II instancji, a jest wniosek to trzeba go rozpatrzyć albo umorzyć postępowanie, jeśli sprawa nie może w ogóle być rozpatrywana w postępowaniu administracyjnym.

Trzeba to jakoś zakończyć, bo decyzja nieważnościowa tego nie kończy, a tylko kasuje od samego początku.

Z uwagi na te błędy, inny jest sens instytucji wznowienia, a inny nieważności, może to oznaczać, że przy wznowieniu może być wydana taka sama decyzja, a przy nieważności w zasadzie nie, z wyjątkiem przesłanki niewłaściwości.

SKUTKI

Inne są też skutki obu trybów nadzwyczajnych.

Jeśli przy wznowieniu uchyla się decyzję i wydaje nową, to przestają biec skutki poprzedniej z momentem, kiedy ta nowa decyzja staje się ostateczna, dlatego mówi się o skutkach ex nunc, natomiast przy nieważności – uchyla się skutki decyzji od samego początku, chodzi o skutki prawne, więc wywiera skutki ex tunc, bo cofamy się do tego, co istniało wcześniej i stąd też wskazuje się, że zastosowanie jednej czy drugiej instytucji jest związane z pewną gradacją wad; oba te rodzaje wad są wadami istotnymi, ale niektóre są trochę mniej drastyczne – prowadzą do wzruszalności decyzji, a inne, których naprawić nie można bo tkwią w samej decyzji i powodują jej nieważność i usuniecie jej skutków od samego początku.

Decyzje nieprawidłowe: mamy decyzje, które zawierają wady nieistotne – można je usunąć w trybie środków zwyczajnych (ale nie nadzwyczajnych) albo w trybie art. 154, 155, mamy takie wady których usunąć nie można, bo nie mieszczą się przy wznowieniu czy nieważności, a nie można zastosować instytucji prawidłowych – np. nie są oparte na uznaniu i nie można ich zmienić w trybie art. 154, 155.

to dotyczy jakiś błędów proceduralnych.

Mogą też być wady istotne, które dzielimy na takie, które powodują wzruszalność decyzji, a więc takie, które umożliwiają jej uchylenie w trybie art 145, 145a i 145b, i mamy takie wady, które powodują nieważność decyzji w trybie art. 156 albo w trybie przepisów szczególnych, ale mamy też tak istotne wady, że nie mamy w ogóle do czynienia z decyzją a z nieaktem.

Wznowienie postępowania

Instytucja dotycząca wzruszalności decyzji.

Ona się różni przedmiotem od nieważności, bo przedmiotem wznowienia mogą być tylko akty ostateczne, a więc takie, które zostały wydane przez organ II instancji albo które zostały wydane przez organ I instancji, a nie zostały zaskarżone w trybie zwykłego środka zaskarżenia.

Przedmiotem wozownia mogą być decyzje ostateczne oraz postanowienia, ale na podstawie art. 126 mogą być to postanowienia, od których przysługuje zażalenie oraz postanowienia wydane w trybie art. 134, a więc stwierdzające niedopuszczalność odwołania lub wniesienie odwołania z uchybieniem terminu.

Nie mogą być przedmiotem wznowieniem inne prawne formy działania administracji, chyba, że to będzie wynikać z jakiegoś szczególnego przepisu ustawy, w niektórych instytucjach przewidziana jest możliwość np. unieważniania aktu rejestracji - to musi wynikać z przepisu szczególnego.

Przedmiotem mogą być ostateczne decyzje i postanowienia, na które służy w I instancji zażalenie albo wydane z art. 134.

Muszą to być postanowienia i decyzje ostateczne, co nie oznacza, że trzeba było wcześniej wyczerpać tok instancji, my możemy w tym trybie zadać wznowienie postanowienia czy decyzji wydanych w I instancji, to jest inaczej niż w skardze sądowej, gdzie trzeba wykorzystać tok instancji, chyba że skargę wnosi prokurator.

Natomiast wznowienie można wykorzystać mimo, że tok instancji nie został wyczerpany, ale musi być decyzja ostateczna - jeśli ktoś nie brał udziału w postępowaniu i sprawa zakończyła się w I instancji, to może zadać wznowienie jak decyzja jest ostateczna, mimo że nikt nie składał odwołania.

Przesłanki wznowienia postępowania.

Wznowienie dotyczy sytuacji przewidzianej w art145, 145a, 145b, na niektóre z tych przesłanek może powoływać się tylko strona, nie może wtedy być wznowienie z urzędu to dotyczy sytuacji z art 145 §1 pkt 4, czyli z powodu braku udziału strony w postepowaniu (art.145 §1 pkt.4), przedmiotem sporu jest czy może tego żądać tylko strona, która nie brała udziału w postępowaniu czy każda strona (prof. Jaśkowska uważa, że na tę przesłankę może powoływać się każda strona, ale sądu uważają, że tylko strona, która bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu).

Na żądanie strony może być też wznowienie z przyczyny określonej w art. 145a, a więc stwierdzenia niekonstytucyjności, niezgodności z prawem międzynarodowym, a więc z orzeczeniem TK i oraz z przyczyny z art. 145b – a więc stwierdzenie przez jakiś sąd naruszenia zasady równości. To są sytuacje, gdy z żądaniem może wystąpić tylko strona, a w pozostałych może wystąpić strona, ale może być też z urzędu.

Te przesłanki można podzielić na przesłanki pozytywne i negatywne.

Pozytywne:

Wpływają na możliwość wznowienia i one są określone w art. 145, 145a, 145b np. - dowody okazały się fałszywe

Przesłanki negatywne:

Przesłanki określone w art. 146 – to nie są przesłanki, które uniemożliwiają wznowienie, one tylko powodują niemożność wydania pewnej decyzji, a więc jej uchylenia w wyniku wznowienia to jest istotne, bo oznaczają one, że jeśli jest przesłanka pozytywna to postępowanie można wznowić, a nawet należy, bo te przesłanki są obligatoryjne, tylko w wyniku tego wznowienia nie uzyska się uchylenia decyzji i wznawia się tylko, by uzyskać odszkodowanie i stąd nie można mówić, że nie można wznawiać postepowania, gdy minęło np. 10 lat – to nie prawda – można, a nawet należy, bo wznowienie z urzędu nie jest obarczone terminem tylko w wyniku tego nie będzie można uchylić decyzji, a będzie się stwierdzało wydanie decyzji niezgodnej z prawem, a więc te przesłanki negatywne nie wykluczają zastosowania tej instytucji.

Natomiast może się zdarzyć, że na podstawie przepisów szczególnych nie będzie można stosować w ogóle instytucji wznowienia czy nieważności i wtedy to jest przesłanka negatywna wynikające z lex specialis, która nie pozwala nawet uzyskać decyzji potwierdzającej naruszenie prawa, to nam uniemożliwia odszkodowanie i takie decyzje są, bo np. jak były wydawane akty własności ziemi, to stwierdzono, że nie ma do nich możliwości stosowania instytucji nieważności czy wznowienia i teraz np. w spec ustawach jest przewidziana sytuacja, że jeżeli zostało wszczęte postępowanie wywłaszczeniowe z tej spec ustawy, to ten właściciel, który sprzeda grunt, to ona ma obowiązek umieścić o tym, jak i organ, informacje o tym w księdze wieczystej, ale jak tego nie zrobi, to nowy właściciel nie jest objęty ochroną. Odszkodowania może najwyżej żądać od starego właściciela.

Jeśli wyłącza się instytucję wznowienia, to wyłącza się możliwość wydania jakiejkolwiek decyzji w postępowaniu wznowieniowym.

Bez procedury wznowieniowej nie mamy możliwości żądać odszkodowania od skarbu państwa.

Te przesłanki zostały określone w art. 145§1:

• te przesłanki mają charakter obligatoryjny;

• nie mamy tutaj uznania administracyjnego;

• ze względu na zasadę trwałości decyzji ostatecznych te przesłanki należy rozumieć wąsko, a więc ich interpretacja powinna mieć charakter zwężający.

Te przesłanki to:

1. Dowody na podstawie, których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

2. jeżeli decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

• ze względu na te dwie przesłanki odnoszące się bądź do fałszywości dowodów, która powinna być potwierdzona orzeczeniem sądu lub innego organu, lub wydanie decyzji w wyniku przestępstwa, która też powinna być zasadniczo stwierdzona orzeczeniem sądu lub innego organu, przy 1 przyczynie musi istnieć związek tego typu, że na podstawie tych okoliczności, a w przypadku 2 sytuacji musi istnieć związek przyczynowy między wydaniem decyzji a przestępstwem np. groźby karalnej, łapówki. Zasadniczo te wznowienie może nastąpić po uzyskaniu wyroku sądu, który stwierdza przestępstwo, które stwierdza fałszywość jakiś dowodów.

Od tej zasady są wyjątki:

w niektórych sytuacjach wznowienie może nastąpić przed wydaniem orzeczenia przez sąd lub inny organ, jeżeli:

• sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a więc widoczne na pierwszy rzut oka, niebudzące żadnych wątpliwości, a wznowienie może powodować unikniecie niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia ludzkiego, poważnej szkody dla interesu społecznego;

• dlatego, że nie jest możliwe wydanie orzeczenia przez sąd lub inny organ – rzadko ma to związek z przedawnieniem, bo terminy są często dostosowane do instytucji przedawnienia. Chodzi tu częściej o to, że nie będzie mogło dojść do wyroku wskutek immunitetu czy jest wyłączenie karalności danej osoby i wtedy organ powinien ocenić to, co należy do kompetencji sądu, ale w każdym razie jest możliwe wówczas wznowienie, chociaż nie można dostać wyroku i nigdy go nie będzie.

• W tych dwóch przypadkach są też inne terminy przedawnienia dla możliwości wydania decyzji uchylającej. Uchylenie decyzji nie będzie mogło nastąpić jeżeli od dnia doręczenie lub ogłoszenia decyzji upłynęło 10 lat (pkt 1 i 2), przy wszystkich pozostałych przypadkach łącznie z 145 a i b – wystarczy 5 lat, żeby nie można jej było uchylić (przesłanki negatywne).

• Oczywiście decyzji się nie uchyla, jeśli się okaże że w wyniku wznowienia zapadłaby decyzja o takiej samej treści, czyli ta wada nie miała dużego wpływu na treść rozstrzygnięcia.

1. Brak wyłączenia pracownika lub organu.

2. Gdy strona bez własnej winny nie brała udziału w postępowaniu – tylko na wniosek strony ta przesłanka może być podniesiona.

Tu chodzi o:

• brak udziału strony w jakiejkolwiek fazie postępowania, ale istotnej dla sprawy, nie chodzi tu o brak udziału w jakiejkolwiek czynności, ale w istotnej;

• gdy ten brak nie jest spowodowany winą strony,

Prof. Adamiak dokonała klasyfikacji czynności, które powodują obowiązek wznowienia z tej przyczyny i to jest tylko na żądanie strony:

• strona nie została zawiadomiona o wszczęciu postępowania z urzędu lub na wniosek i w związku z tym w postępowaniu nie uczestniczyła;

• uczestniczyła w postępowaniu w I instancji, ale nie została poinformowana o wniesieniu odwołania i nie brała udziału w postepowaniu odwoławczym;

• sytuacje, kiedy strona nie brała udziału w trybach nadzwyczajnych, a więc we wznowieniu postępowania; może dotyczyć trybów nadzwyczajnych, ale tu nie ma tego ograniczenia, że tu się występuje tylko raz, tu może dojść do wznowienia wznowionego postępowania, nie ma takiego ograniczenia;

• może to być brak udziału w istotnych czynnościach postępowania wznowieniowego, ten brak udziału musi być spowodowany nie winą strony.

5. Gdy wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody, pod warunkiem że one istniały w dniu istnienia decyzji, a o których organ nie wiedział w dniu wydania decyzji – nie może być tu mowy o dowodach, które zaistniały dopiero po dniu wydania decyzji ostatecznej, tylko musiały istnieć przynajmniej w dniu wydania decyzji i które nie były znane organowi – traktuje się ta przesłankę dość liberalnie, bo uważa się, że muszą być to okoliczności, które nie zostały wzięte w ogóle pod uwagę przy wydawaniu decyzji, nawet jak były przez stronę wskazywane, ale jednocześnie nie można uznać braku staranności urzędnika jako podstawę, że on nie wiedział o tych okolicznościach, ale z innej strony orzecznictwo mówi, że jeżeli była o czymś informacja w aktach sprawy, a organ nie podjął tego wątku w ogóle, to powoduje że można się na tą przesłankę powoływać.

6. Gdy decyzja została wydana bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu - chodzi o stanowisko, które jest podejmowane w trybie art. 106 i nie ma znaczenia dla przesłanki czy te stanowisko miało charakter wiążący, czy tylko było pewnym rodzajem opinii, brak zasięgnięcia tego stanowiska jest tak istotną wadą proceduralną, że skutkuje wznowieniem postepowania.

7. Zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte prze właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydawaniu decyzji - odmienne rozstrzygniecie zagadnienia wstępnego przez właściwy organ bądź sąd – tu jest odesłanie do art. 100 §2, ale ponieważ art. 100 §3 odwołuje się do poprzedniego – dotyczy wszystkich sytuacji, kiedy organ administracyjny zastosował zamiast zawieszenia postępowania tzw. tryb nadzwyczajny i rozstrzygnął zagadnienie wstępne we własnym zakresie, to następnie jeżeli te zagadnienie wstępne przez właściwy organ rozstrzygnięte zostało odmiennie, a decyzja jest już ostateczna, to jest to przesłanką obligatoryjną do wznowienia postępowania .

8. Gdy decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które została następnie uchylone lub zmienione - To mogło być oparcie o decyzję lub o orzeczenie sądu. Tu chodzi o sytuację, która zaszła po wydaniu decyzji. Po wydaniu decyzji, został zmieniony wyrok sądu czy orzeczenie organu administracji, które było podstawą wydanej decyzji, przy czym pomiędzy tymi decyzjami czy wyrokiem sądu musi istnieć stosunek zależności – ale:

• nie każda zmiana spowoduje wznowienie, bo niekiedy może spowodować nieważność decyzji – to wynika z uchwały z 13-11-2012 rok I OPS 2/2012, gdzie sąd stwierdził, że stwierdzenie nieważności decyzji w oparciu, o którą wydano inną przedmiotowo zależną decyzję, może powodować stwierdzanie nieważności decyzji zależnej na podstawie art. 156 §1pkt 2 jako wydanej z rażącym naruszeniem prawa.

Chodzi tu o sytuację, kiedy istnieje ścisły związek między decyzją stanowiącą podstawę a decyzją zależną i sąd powiedział w tej uchwale, że w niektórych przypadkach stwierdzenie nieważności decyzji w oparciu, o którą wydano nową decyzję, może nie powodować wznowienia, ale powodować konieczność stwierdzenia nieważności.
Bo nie można odnosić się do wady procesowej, jak wada tkwi w samej decyzji. W przypadku decyzji zależnych trzeba badać, jaki jest związek zależności, bo w niektórych sytuacjach może to powodować nieważność, a w innych wznowienie.

Przesłanki z art. 145 a i b:

1. instytucja z art. 145 a – wznowienie jest związane z wyrokiem TK, chodzi tu o sytuację, kiedy TK orzekł o niezgodności jakiegoś aktu normatywnego (źródła prawa) – otóż stwierdził, że jakieś rozporządzenie jest niezgodne z Konstytucją, umową międzynarodową czy ustawą.

Do wznowienia na tej podstawie – kiedy stwierdzono niekonstytucyjność podstawy prawnej decyzji, czyli kiedy jakaś decyzja została wydana na podstawie ustawy, która została zakwestionowana przez TK.

Tu są problemy:

• to musi być stwierdzenie niekonstytucyjności (Musi być zakwestionowana przez TK zgodności aktu, który był podstawą decyzji, a nie samej decyzji).

• musi być sytuacja, kiedy wyrok TK wszedł w życie, bo są wyroki z mocą odraczającą i bardzo głośno jest o nich, jak zapadają, a można złożyć taki wniosek w ciągu miesiąca od dnia wejścia orzeczenia w życie, a orzeczenie może wejść w życie po 12 miesiącach.

Małym problemem jest odroczenie wejścia w życie, bo zawsze można poczekać, ale mamy różne orzeczenia TK, tu mowa jest o niezgodności, a co się dzieje, jeśli zapadają wyroki interpretacyjne, a nie stwierdzające niekonstytucyjność?

A co jeśli wyrok stwierdza, że akt, który rozumiany tak i tak jest niezgodny z konstytucja? Kiedy on wchodzi w życie?

Prof. Adamiak twierdzi, że wyroki zakresowe i interpretacyjne nie mogą być podstawą wznowienia – to jest krytykowane przez prof. Trzcińskiego, który mówi, że mogą być podstawą wznowienia również wyroki interpretacyjne pozytywne i negatywne.

Mamy uchwałę składu 7 sędziów SN, która stwierdza, że orzeczenia interpretacyjne nie mogą być podstawą wznowienia postępowania sądowego, NSA nie podjął w tej mierze uchwały, są rozbieżne stanowiska, ale większość mówi że nie jest możliwe, zgodnie z uchwałą SN.

To nie jest błahe, bo był przypadek, że adwokat, który zakwestionował niedopuszczenie przez siebie skargi kasacyjnej, złożył skargę konstytucyjną w TK i tam wygrał, tam dostał wyrok interpretacyjny pozytywny i złożył potem skargę przed SA.

1. Zostało wydane orzeczenie sadu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, jeżeli naruszenie tej zasady miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną - następna przyczyna, która może być dokonana na wniosek; jak dotąd nie ma takich sytuacji; - art. 145b

Powstanie tej przesłanki było związane z wejściem ustawy dotyczącej zasady równego traktowania. Przewiduje sytuacje, kiedy można żądać wznowienia postępowania w związku z tym, że jakiś sąd (nie ma wskazane jaki - i są kontrowersje czy musi to być polski czy międzynarodowy), który orzeknie o naruszeniu zasady równego traktowania – dotyczących przesłanek wskazanych w tej ustawie i te przesłanki są trochę węższe.

Podstawą wznowienia jest sytuacja, gdy mamy jakieś orzeczenie sadu (może być międzynarodowy) i to orzeczenie stwierdza, że w jakiejś sprawie nastąpiło naruszenie zasady równego traktowania i można wnieść wniosek o wznowienie w terminie 1 miesiąca od dnia, w którym stało się prawomocne orzeczenie takiego sadu – trudno mówić konkretnie, bo nie było takich orzeczeń.

Tryb wznowienia:

1. Określenie organu właściwego w sprawie - organ właściwy w sprawie wznowienia jest określony przez przesłanki niedookreślone, nie jest łatwo ustalić ten organ, bo co do zasady właściwy jest ten, co wydał decyzję w ostatniej instancji - nie I i nie II, ale ostatni.

Organem właściwym jest ten co, ostatnio w sprawie orzekał, ale są wyjątki, jeżeli działalność tego organu spowodowała przyczynę wznowienia, to organ stopnia wyższego rozstrzygnie czy biedzi postępowanie wznowieniowe, a więc wówczas może nastąpić rozróżnienie między tym, kto zadecyduje o wznowieniu, a tym, kto wyda decyzję w wyniku wznowienia, bowiem postanowienie o wznowieniu wyda organ stopnia wyższego, natomiast decyzję w wyniku wznowienia wyda organ, którego ten wyższy wyznaczy i to może być jedyna sytuacja, gdy może nastąpić rozdzielenie pomiędzy tym organem, który będzie orzekał w I fazie wznowieniowej, a tym, który będzie orzekał w II fazie.

A więc zasadniczo postanowienie w sprawie wznowienia i decyzję wydaje ten sam organ, a w przypadku, gdy o wznowieniu decyduje organ stopnia wyższego, to decyzję wydaną w wyniku wznowienia wyda organ wyznaczony przez ten organ stopnia wyższego - To wynika z art. 150 KPA.

Jeżeli tym organem jest minister lub SKO, to zawsze będzie to minister i SKO.

Może nastąpić zmiana właściwości i organ, który wcześniej orzekał w sprawie, nie jest teraz właściwy – powstaje w związku z tym pytanie, czy o wznowieniu i wydaniu nowej decyzji ma decydować organ, który był właściwy, a teraz nie jest, czy organ który jest teraz właściwy? Wg prof. Jaśkowskiej: przy wznowieniu chodzi o wydanie nowej decyzji, musi orzekać organ, który ma teraz właściwość - organ wydał decyzję ostateczną i nie ma teraz organ właściwości, to trzeba określić, jaki teraz organ byłby odpowiedni w tej sprawie.

1. Wszczęcie postępowania może nastąpić z urzędu i na wniosek strony. Na żądanie strony następuje w każdej sytuacji, natomiast w niektórych sytuacjach może wystąpić tylko na żądanie strony - to są przypadki 145 §1 pkt4, 145a i 145b, a w pozostałych przypadkach może nastąpić z urzędu, co oznacza, że może nastąpić na wniosek: prokuratora, rzecznika praw obywatelski, organizacji społecznej, ale wówczas organ wznawia z urzędu. Gdy wymagany jest wniosek strony, to z wnioskiem prokurator może wystąpić tylko wówczas, kiedy strona się na to zgodzi.

   1. Jeżeli postępowanie wznawiane jest z urzędu, to nie ma problemu z trybem, bo organ wznawia w drodze postanowienia - nikomu nie odmawia, bo dokonuje tego z własnej inicjatywy i wydaje wówczas decyzję. Ten tryb jest prosty, bo jest postanowienie o wznowieniu, zawiadomią się wszystkie strony, organ toczy postępowanie i może:

      1. wydać decyzję umarzającą,

      2. wydać decyzję odmawiającą uchylenia decyzji,

      3. uchylić decyzję i umorzyć postępowanie,

      4. uchylić zaskarżoną decyzję i wydać nową.

   2. Bardzie skomplikowany jest tryb gdy z wnioskiem występuje strona, bo postępowanie jest dwufazowe.

      1. W pierwszej fazie organ bada dopuszczalność wszczęcia postępowania wznowieniowego

      2. W drugiej fazie - toczy się postępowanie wznowieniowe.

Pierwsza faza zaczyna się wniesieniem wniosku przez stronę i kończy wydaniem postanowienia o wznowieniu postępowania niezaskarżalnego i stanowi to punkt przejścia do następnej fazy, bądź wydaniem postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania wznowieniowego, na które służy zażalenie, a więc i skarga do SA, bo ono kończy sprawę wznowienia.

Jeżeli strona składa taki wniosek to musi wykazać 2 rzeczy:

1. że ma interes prawny;

2. musi podać przyczynę wznowienia - to nie oznacza, że organ będzie badał tylko tą przyczynę, ale brak wskazania ustawowej przyczyny wznowienia może powodować wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. Ten wniosek jest już sformalizowany – trzeba wskazać ustawową przyczynę i ją można podać przez wskazanie artykułu lub przez opis, ale musi być podane: czego chce i wskazana ustawowa przyczyna wznowienia;

3. strona może taki wniosek wnieść w określonym terminie, to strona musi uprawdopodobnić, że dotrzymała tego terminu, mianowicie strona taki wniosek na podstawie art. 148 wnosi mimo, że kto inny będzie rozpatrywał do organu I instancji – może rozpatrywać on lub inny, ale tam są zawsze akta.

W terminie 1 miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę wznowienia, gdy nie brała udziału w postępowaniu, to termin od dnia, w którym dowiedziała się o decyzji. Gdy jest wyrok TK i sądu to termin 1 miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia.

Terminy 5 czy 10 lat to są terminy w ciągu, których można uchylić decyzję, a znaczenie dla wniosku ma termin miesiąca, ale od kiedy się dowiedziałam. Może być tak, że zachowałam termin miesiąca, ale jestem po 5 latach, więc wznowienie będzie, ale nie nastąpi uchylenie decyzji.

W pierwszej fazie bada się tylko przesłanki formalne, nie można wypowiedzieć się czy przyczyna wznowienia zaszła czy nie, tylko czy wniosek wniosła strona (chodzi tu tylko o sprawy oczywiste, bo jeśli się ktoś powołuje na to, że nie brał udziału w postępowaniu, to jego interes prawny będzie ustalany w toku postępowania i nie można mu odmówić tego postepowania). Odmówić można z powodu braku interesu prawnego tylko w sprawach najzupełniej oczywistych, najczęściej przyczyną będzie uchybienie terminu, a więc np. pół roku od dowiedzenia się, albo że nie wnieśliśmy od decyzji ostatecznej, albo że dotyczy innej prawnej formy działania, a nie decyzji. I jak organ odmawia to w formie postanowienia, na które służy zażalenie i skarga do sadu administracyjnego.

Jeśli organ stwierdzi, że przesłanki formalne są spełnione – można powiedzieć czy tylko powołałam przyczynę z art. 145. Jeśli tak, to organ przechodzi do drugiej fazy, czyli fazy orzekania.

Tu może orzekać ten sam organ, chyba że przedtem orzekał organ wyższy, bo niższy spowodował przyczynę wznowienia, to wyższy wyda postanowienie i wskaże, który ma wydać decyzję.

Ten organ, który teraz sprawę rozstrzyga, rozstrzyga ją w dwóch kwestiach:

1. czy ta podana przyczyna lub inne zaszły, czy one zastały, czyli czy wystąpiły. Jak wystąpiły, to czy nie wystąpiły przesłanki negatywne, które nie pozwalają na uchylenie decyzji. Jak nie, to bada sprawę według stanu prawnego obecnego, a nie przeszłego i wydaje decyzję. Jeżeli zmieniały się przepisy w międzyczasie, to organ co do zasady orzeka według nowego stanu prawnego, chyba że są przepisy szczególne.

Tutaj może w związku z tym przeprowadzać postępowania dowodowe, w zasadzie nie będzie tu ograniczenia reformacionis in peius, to jest na nowo prowadzone postępowanie i w wyniku tego postepowania mogą zapaść decyzje:

1. jeśli postepowanie dotyczy postanowienia to będzie się kończyć się postanowieniem, w trakcie postępowania organ może stwierdzić, że jest tak prawdopodobne wznowienie, że należy wstrzymać wykonanie zaskarżonej decyzji, bo jest duże prawdopodobieństwo (art. 152), a na takie postanowienie w sprawie wstrzymania wykonania służy zażalenie. A więc jeśli decyzja nie będzie jeszcze wykonana, to można ją na tym etapie wstrzymać.

2. Art. 151 nie wskazuje w istocie wszystkich decyzji, które mogą w danej sprawie zapaść, bo spełniając przesłanki umorzenia, mogą być wydane decyzje:

1. organ może wydać decyzje odmawiająca uchylenia decyzji dotychczasowej - czyni to gdy ustali, że brak jest podstaw do uchylenia, a więc nie zaszły przyczyny wznowienia podane w art. 145. Taka decyzja powoduje, że zostaje w obrocie decyzja dotychczasowa.

2. decyzja uchylająca decyzję dotychczasową i decyzja orzekająca na nowo o istocie sprawy - taka decyzja zapada, kiedy stwierdzi się istnienie przesłanki wznowienia pozytywnej i brak będzie przesłanki negatywnej. Taka decyzja musi zawierać te dwa elementy, czyli uchylenie i rozstrzygniecie w tej mierze. Ta decyzja musi rozstrzygać sprawę w całości, nie ma uchylenia w części.

3. decyzja uchylająca decyzję dotychczasową i umarzająca postępowanie administracyjne - kiedy się zmieniły przepisy. Były błędy proceduralne, więc trzeba uchylić, ale obecnie przepisy nie przewidują drogi administracyjnej. Jeśli wcześniej nie można było orzekać, to by była nieważność, a tu chodzi o to że wcześniej było można, a teraz prawidłowa decyzja nie może być wydana i brak przepisów, mówiących, że orzekamy według starego stanu prawnego – to wtedy strona nie uzyska niczego, jeśli chodziło o uprawnienia. Nie zawsze będzie to decyzja korzystna dla sprawy – więc nic nie zostanie – tylko decyzja umarzająca.

4. decyzja umarzająca postępowania wznowieniowe - kiedy strona umrze, która wniosła wniosek i tylko na jej wniosek to postępowanie może się toczyć, albo gdy będzie to jedyna strona postępowania. Niektórzy mówią, że umorzenie postępowania nastąpi, kiedy w wyniku wznowienia organ stwierdzi, że tak naprawdę nie zostały spełnione przesłanki formalne – nie można odmówić, a postanowienie zostało wydane.

5. Decyzja, która stwierdza wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa, ta decyzja dotyczy sytuacji, gdy zaszły przesłanki pozytywne i negatywne. Organ musi stwierdzić jaka zaszła przesłanka pozytywna i z jakiego powodu nie może być uchylona decyzja. To będzie rzutowało na odszkodowanie, bo jeżeli niemożność uchylenia, że minęły terminy, to strona będzie miała prawo do odszkodowania, jeżeli niemożność uchylenia jest spowodowana tym, że zapadłaby taka sama decyzja to przecież nie będzie szkody i brak tu odszkodowania.

Te decyzje są decyzjami I instancji, od których służy odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a następnie skarga do SA.

Jeżeli zapadnie decyzja uchylająca, to wywołuje skutki uchylenia ex tunc, a więc od momentu kiedy stanie się ostateczna decyzja uchylająca i rozstrzygająca sprawę co do jej istoty.

Jeżeli chodzi o odszkodowanie za szkody spowodowane wydaniem decyzji poprzedniej lub jej uchyleniem, to następuje to na mocy postępowania cywilnego z art. 417 kc.

Instytucja nieważności

Jest ona przewidziana w art. 156 KPA, wszystkie przesłanki nieważności mają charakter obligatoryjny i wszystkie muszą być rozumiane wąsko. Stwierdzenie nieważności może dotyczyć decyzji i postanowień, także nieostatecznych, a więc ostateczny jak i nie. Z uwagi na pierwszeństwo odwołania czy zażalenia, osoba która chce ażeby doszło do nieważności aktu nieostatecznego, musi to wyraźnie stwierdzić, bo inaczej, jeśli będzie taki niejasny wniosek złożony w terminie wniesienia odwołania, to zostanie potraktowany jako odwołanie. Przedmiotem może być decyzje ostateczne i nie, a postanowienia takie, od których służy zażalenie lub wydane z art. 143 – co do zasady nie mogą być podstawą nieważności inne prawne formy działania administracji, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przesłanki nieważności:

1. Decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości – przy czy jak dotąd chodzi tu o naruszenie każdej właściwości, a więc rzeczowej, jak i miejscowej czy instancyjnej.

2. Decyzja została wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa – rażące naruszenie prawa - to są przesłanki niedookreślone, w związku z tym w orzecznictwie i doktrynie stara się wskazać na katalog sytuacji, które mieszczących się w tym pojęciu.

Nie stanowi rażącego naruszenia prawa, czyli nie mieści się w tym pojęciu: odmienna interpretacja czy brak podstawy prawnej, jakkolwiek wskazuje się, że są granice takiego rozumowania.

Nie stanowi nieważności fakt, że decyzja jest sprzeczna z jakąś uchwałą, nawet 7-kową, ale uchwaloną później, z jakąś inną podobną decyzją administracyjną.

Naruszenie może odnosić się do podstawy materialnej i procesowej, ale nie objawiających się w przyczynach wznowienia.

Taki katalog :

Uważa się, że brak podstawy prawnej zachodzi, gdy:

1. gdy decyzja została wydana poza sferą regulacji prawnej (czyli wydana w sprawie, która w ogóle nie jest przez prawo regulowana, z tego powodu, że zgodnie z regułą praworządności musi być podstawa do działania administracji);

2. gdy decyzja została wydana w sferze stosunków cywilno-prawnych, a więc powinna tam być zawarta umowa czy ugoda, a nie decyzja administracyjna;

3. gdy decyzja została wydana w sprawie, w której uprawnienie lub obowiązek wynika wprost z przepisów prawa i nie przewiduje się decyzyjnej formy konkretyzacji;

4. gdy decyzja została wydana tam, gdzie mogła administracja działać, ale tylko w formie czynności materialno-technicznej np. udzielenie informacji publicznej;

5. gdy decyzja zostałaby oparta o przepis aktu (rozporządzenia), który przekracza upoważnienie ustawowe lub go nie posiadał;

6. gdy decyzja została oparta o akt, który nie był aktem powszechnie obowiązującym np. opierał się na samoistnej uchwale rady ministrów.

To są najczęstsze sytuacje powoływane.

Jeśli chodzi o naruszenie prawa, to są 3 stanowiska i żadne z nich nie jest dominujące:

1. część autorów uważa, że rażące naruszenie prawa zachodzi, gdy naruszy się przepis jasny, niebudzący wątpliwości i takie stanowisko zajmował J. Borkowski i ono się przejawia w poglądach prof. Adamiaka.

Oznacza to, że jeśli jest przepis jest jasny, a organ wyda decyzje wbrew temu przepisowi, to rażąco narusza prawo, może to dotyczyć istotnych kwestii i drugorzędnych, więc pojawia się drugie stanowisko.

1. Zieliński – rażące naruszenie prawa jest wtedy, gdy w grę wchodzą określone skutki, mianowicie on mówi, że nie musi być przepis jasny, ale i taki który, budzi wątpliwości ale przez naruszenie tego przepisu (np. naruszono prawo do sądu) wywołano skutki, które nie są do zaakceptowania w demokratycznym państwie prawnym.
   Jest to różnica w podejściu, może być kwestia wątpliwa i były różne interpretacje i jedna z tych interpretacji wywoływała takie skutki, że np. właściciel byłby pozbawiony odszkodowania, a to narusza prawo własności, narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego i wtedy są szersze możliwości dochodzenia nieważności, bo też w sprawach spornych – też są takie orzeczenia.

2. Często przejawiające się w orzecznictwie sądów administracyjnych -wąskie- żeby stwierdzić nieważność, musi być przepis jasny, niebudzący wątpliwości, ale to nie starczy i musi wywoływać skutki niemożliwe do zaakceptowania - chodzi tu o to, by naruszenie drobnych przepisów nie wywoływało nieważności.

Konsekwencje stanowisk są dość istotne i trudno powiedzieć, które stanowisko dominuje, bo sąd powołuje się na to, co mu wygodnie. Prof. Jaśkowska uważa, że stanowisko 2. Jest najlepsze.

Przesłanki nieważności:

1. Decyzja dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętą inną decyzją ostateczną - res iudicata - chodzi o sytuacje, gdy sprawa tożsama pod względem przedmiotowym lub podmiotowym była już rozstrzygnięta w drodze innej decyzji ostatecznej. Tylko, że tożsamość podmiotowa zachodzi też, gdy w grę wchodzą następcy prawni.

2. Decyzja została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie - nie każda sytuacja, w której decyzja zostanie skierowana do osoby nie będącej stroną, będzie mieściła się w tej przyczynie, bo mamy też rażące naruszenie prawa – oznacza to też, że kiedyś kogoś, kto nie spełnia przesłanek obarczono pewnym prawem lub obowiązkiem. Jeżeli tak to, co zostaje to – chodzi o to, kiedy dana osoba została potraktowana jako dana strona, bo przewijała się w danym postępowaniu administracyjnym, tylko w innej roli procesowej, np. gdy była poprzednim właścicielem – to pozwala odróżnić oczywistości naruszenia prawa, gdy nałoży się obowiązki na kogoś, na kogo nie można było tego uczynić, a inaczej gdy można było wcześniej a później już nie.

Różnica tkwi w przedawnieniu – decyzja, która rażąco narusza prawo zawsze może być unieważniona, chyba że są nieodwracalne skutki prawne; natomiast decyzja skierowana do osoby nie będącej stroną może być unieważniona po 10 latach - to jest ta różnica, więc istotna jest kwalifikacja tych przyczyn.

1. Decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i ta niewykonalność ma charakter trwały – muszą zajść takie przesłanki:

• niewykonalność w dniu jej wydania;

• niewykonalność musi mieć charakter trwały;

• musi chodzi o niewykonalność (tu jest spór) czy prawna i faktyczna, czy tylko faktyczna, bo prawna mieści się w barku podstawy,

1. Decyzja w razie jej wykonania powodowała by czyn zagrożony karą (każdy czyn).

2. Decyzja zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa (przepisów szczególnych).