Problemy adaptacyjne wynikające z niepełnosprawności a przebieg rehabilitacji
Pełna adaptacja do niepełnosprawności obejmuje przystosowanie:
Fizyczne- przystosowanie do zmian jakie występują w naszym organizmie, np. do aparatu słuchowego, okularów, do implantu, do korygowania niedogodności fizycznych , ważne jest by się nauczyć nowych czynności, ruchów
Adaptacja fizyczna- uczenie się nowych odruchów, nawyków, w celu osiągnięcia maksymalnej sprawności fizycznej
Psychiczne
Przebiega etapowo:
Szok wynikający z doznania niepełnosprawności- pacjenci jak najdłużej chcą przebywać w szpitalu licząc, że coś jeszcze da się zrobić, zdenerwowani gdy pielęgniarka mówi, że muszą już iść do domu, zaprzeczanie, skargi na niewłaściwą opiekę szpitalną
Subiektywna reakcja na własne kalectwo- podchodzimy do pacjenta jako fachowcy, mający wiedze nt przebiegu choroby, leczenia, ale zupełnie inny pogląd nt choroby ma pacjent, on często nie wie na czym polega jego choroba, nie potrafi sobie jej wyjaśnić, dzisiaj coraz bardziej powiększa się wiedza pacjentów- dostęp do informacji, internetu, subiektywna reakcja- spojrzenie na chorobę z perspektywy osoby bezradnej, cierpiącej,
Próba funkcjonowania z niepełnosprawnością- próba podjęcia różnych działań jak sobie na co dzień radzić z tą niepełnosprawnością
Akceptacja niepełnosprawności- jeżeli osoba zaakceptuje tą niepełnosprawność, to znaczy że działania terapeutyczne były skuteczne
Realna ocena swoich możliwości
Dostosowanie się do ograniczeń
Wykształcenie odpowiednich postaw wobec siebie i innych, np. osoby głucho-nieme, to, że jest ktoś niepełnosprawny nie znaczy że jest mniej wartościowy
Społeczne- uczenie się nowych ról społecznych lub pełnienie dawnych ról w zmodyfikowanych warunkach. Mogą wystąpić zakłócenia w życiu rodzinnym i towarzyskim, trudności ekonomiczne, izolacja społeczna.
Wiele ludzi z racji swojej niepełnosprawności zaburzyły cały swój tok życia towarzyskiego, zawodowego, często dzieje się tak że partnerzy opuszczają osobę niepełnosprawną. Zmieniają się realia życia towarzyskiego, zmniejsza się też status ekonomiczny, osoby niepełnosprawne nie mogą już pracować, a koszty leczenia są w dużym stopniu przerzucane na chorego. Obciąża to znacznie rodzinę.
Stopniowe nabywanie niepełnosprawności może być początkowo niezauważane. Kiedy objawy zaczynają zakłócać funkcjonowanie pojawia się lęk, zaniepokojenie, na przemian z okresami nadziei na wyleczenie. Osoby takie wymagają ciągłego, nieustannego wsparcia.
Niepełnosprawność, która pojawia się nagle, wymaga od osoby niepełnosprawnej:
Pogodzenia się ze stanem faktycznym
Modyfikacji planów życiowych
Istnieje niebezpieczeństwo pojawienia się frustracji, depresji, agresji, spada efektywność działania
Istotna jest motywacja do podjęcia leczenia i rehabilitacji
Zawsze w terapii musimy brać pod uwagę, czy ta osoba się pogodziła, czy jest gotowa na rehabilitację…
Rolą psychologa, terapeuty jest poprowadzenie tak pacjenta, by była motywacja do leczenia, terapii.
W przypadku niepełnosprawności wrodzonej proces adaptacji psychicznej zaczyna się z chwilą uświadomienia sobie niepełnosprawności.
To uświadomienie może pojawić się w różnym okresie życia, najczęściej dot. to momentu kiedy dziecko zaczyna się porównywać z innymi dziećmi, wchodzi w gr rówieśniczą i widzi swoją niepełnosprawność. Kiedy uświadamiają sobie to, zaczynają tylko o tym myśleć, rolą terapeuty jest zwrócenie uwagi na zasoby, jego mocne strony. Dzieci takie w okresie dojrzewania bardzo negatywnie oceniają siebie, koncentrują się na negatywnych aspektach swojego ciała.
Psychologiczne ustosunkowanie się do niepełnosprawności ma pewną dynamikę. Przebiega etapowo.
Najbardziej intensywnie pacjenci reagują bezpośrednio po nabyciu kalectwa.
Szczegółowa analiza tego ustosunkowania się pozwala określić jak przeprowadzać skuteczną rehabilitację psychologiczną.
Proces przystosowania do niepełnosprawności zależy od:
Wieku, w jakim się pojawiła
Czasu trwania
Rodzaju (sensoryczna, umysłowa i.in.)
Okoliczności, w jakich wystąpiła (wiedza ta często pomaga w postępowaniu terapeutycznym)
Wielkości i lokalizacji uszkodzenia
Widoczności defektu (młodzi ludzie chcą być atrakcyjni)
Poziomu intelektualnego IQ osoby niepełnosprawnej (dot. Głownie niepełnosprawności umysłowej i sprzężonej)
Osoby ze zmianami strukturalnymi w mózgu (organiką) postępują schematycznie, sztywnie, jednostronnie. Często starsi też tak mają.
Modelu osobowości osoby niepełnosprawnej (niektórzy pomimo niepełnosprawności tryskają energią, zadowoleniem, mają taki optymistyczny tryb życia, zależy to od cech temperamentnych, lepiej funkcjonują z innymi ludźmi lub gorzej, są mniej lub bardziej pobudliwi.
Nabycie kalectwa jest równoznaczne z podjęciem przez człowieka powtórnego procesu socjalizacji.
Jest to proces czasochłonnych, złożony, w czasie którego człowiek doświadcza wielu przykrych przeżyć- kryzysów.
Kryzys związany jest z przejściem od roli chorego do roli niepełnosprawnego (pobyt w szpitalu, w domu) -> uważają, że lekarz nie ma wiedzy, nie umie leczyć, pomylił się, chęć skorzystania z medycyny niekonwencjonalnej , chodzenie do wróżek, znachorów, teraz lekarze na to pozwalają, dostosowanie fizycznie dom do nowej sytuacji.
Kryzys ograniczonej niezależności (ciężar dla najbliższych) -> z jednej strony osoba ma poczucie ze jest ciężarem dla najbliższych, oczekuje pomocy ale nie chce, z 2 strony obawiają się przed odrzuceniem, przed brakiem kontaktów z innymi, odrzuceniem ich jako człowieka, partnera, osoby atrakcyjnej, wymaga to często działań leczniczych.
Kryzys pustki społecznej (odrzucenie przez innych)
Etapy przystosowania do niepełnosprawności wg Wolfenbergera:
Kryzys nowości – załamanie się przewidywań dot. Własnego życia, szok emocjonalny
Kryzys osobistych wartości – konflikt związany z ocena samego siebie , ambiwalencja postaw wobec siebie
Kryzys rzeczywisty – warunki ekonomiczne i społeczne, obniżenie standardu życia, poczucie izolacji i osamotnienia.
Często bezdomni mają nieleczone wieloletnie zaburzenia psychiczne.
Proces psychologicznej akceptacji własnej niepełnosprawności wg Nancy Kerr
Etapy:
Szok „to nie ja”- bezpośrednio po urazie czł nie zdaje sobie sprawy z własnego położenia, mają poczucie, ze jak wrócą do domu to będą funkcjonować normalnie, w tej fazie nie możemy mu od razu wszystkiego powiedzieć, tylko delikatnie koncentrujemy się na tym co teraz jest by zauważył zmianę.
Oczekiwanie poprawy „jestem chory, ale wyzdrowieję” – uświadamia sobie swój stan ale oczekuje poprawy, poszukuje nowych metod leczenia, nowych osób leczących, nadzieja na wyzdrowienie.
Lament „wszystko już stracone” – żałoba, kalectwo jako bariera nie do pokonania, zrozpaczenie
Obrona A (zdrowa) „bez względu na wszystko idę do przodu”, próby usprawniania ciała, akceptacja położenia, zmniejsza się cierpienie
Obrona B (neurotyczna) „w przyszłości może zaakceptuję swoje kalectwo”, obrona negatywna, udowadnia że dobrze się przystosowałam do kalectwa i że dobrze sobie radzę, zła forma radzenia sobie
Przystosowanie się „życie jest trudne, ale nie takie złe”, traktowanie defektu jako jednej z posiadanych cech
Rehabilitacja to proces mających na celu przywrócenie osobie niepełnosprawnej w jak największym stopniu zdolności do samodzielnego życia, nauki, pracy, oraz włączenie go do życia społecznego.
Pedagodzy kształcą w zakresie różnych funkcji, jak wykorzystywać wiedze w wielu sytuacjach. Edukacja ma duże znaczenie i wsparcie.
Wg WHO rehabilitacja to kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych, psychologicznych, pedagogicznych i zawodowych w celu możliwie najwyższego usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu.
Celem rehabilitacji jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej do w miarę samodzielnego zycia, stwarzanie odpowiednich warunków w środowisku, integracja ze społeczeństwem.
Trzeba określić cele szczegółowe, a to są cele ogólne.
Podstawowe zasady rehabilitacji osób niepełnosprawnych
Ujmowanie problemów całościowo i wieloaspektowo (nie tak jak lekarze tylko na nogę )
Wykorzystanie zdolności organizmu do kompensacji
Rozwijanie zachowanych zdolności
Przystosowanie do nowej sytuacji
Przystosowanie środowiska społecznego i fizycznego
Pobudzenie do aktywności własnej
W rehabilitacji biorą udział 2 osoby : pacjent i rehabilitant. Każdy ma własną koncepcję problemu, warto wypracować wspólną definicję problemu.
Rodzaje rehabilitacji:
Kompensacyjna- usuwająca braki fizyczne i funkcjonalne (protezy )
Adaptacyjna- poszerzamy kompensacyjną o możliwości funkcjonowania społecznego
Integracyjna- funkcjonowanie w społeczeństwie
Aktywna- zw. z samoobsługą, aktywnym komunikowaniem się, dot. aktywnosci pacjenta