Osoby z dysfunkcją wzroku (niepełnosprawność sensoryczna) – stanowią ok 1% populacji.
Zadania psychologa :
Poznanie skutków dysfunkcji wzroku w przebiegu rozwoju procesów poznawczych i emocjonalnych
Określenie prawidłowości rozwoju tych osób
Redukowanie psychospołecznych skutków niepełnosprawności poprzez kształtowanie mechanizmów kompensacyjnych i adaptacyjnych
Niepełnosprawność wzroku (ocena wg ostrości i pola widzenia)
Słabo widzący
Niewidomi
Ociemniali
Niepełnosprawność sprzężona
Słabowidzący (niedowidzący) – widzą w odległości 1-4m to, co powinni widzieć z odległości 20m
Jest to grupa bardzo zróżnicowana mogą czytać przy pomocy optycznej.
Niedowidzenie może być stałe lub pogarszające się.
Obok zaburzeń widzenia centralnego może występować zaburzenie widzenia obwodowego (ubytki pola widzenia np. widzenie połowiczne) lub stereoskopowe (przestrzennego) lub barwnego.
U osób słabowidzących wzrok dominuje w poznawaniu świata.
Osoby szczątkowo widzące (społecznie niewidome) spostrzegają zarysy kształtów, ruch, różnicują barwy, mają orientację przestrzenną.
Kryterium psychologiczne:
Osoba niewidząca potrafi wykorzystać info wzrokowe
Osoba niewidoma korzysta tylko z informacji pozawizualnej (dotykowej, słuchowej, węchowej).
Kryterium pedagogiczne:
Osoba słabo widząca- czyta z pomocą optyczną
Osoba niewidoma czyta tylko Braille’m.
Osoby niewidome zostały pozbawione wzroku od urodzenia lub przed 5 r.ż.
Osoby ociemniałe utraciły wzrok po 5 roku życia.
Inna jest rehabilitacja osoby, która nigdy nic nie widziała a inna tej, która zachowała informacje i sprawności wcześniejsze.
Etiologia dysfunkcji wzroku:
Czynniki genetyczne
Choroby analizatora wzrokowego
Zatrucia
Choroby zakaźne
Urazy mechaniczne
Urazy Termiczne
Urazy Chemiczne
Awitaminoza (np. brak witaminy zawartej w maśle)
Zmiany starcze.
Rozwój psychiczny dzieci niewidomych:
Większość dzieci ma opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego
Jeżeli brak jest stymulacji rozwoju niemowlęta nie manipulują nawet w 6-7 msc.ż. , trudniej kształtują się schematy dotykowo-kinestetyczno-słuchowe.
Dzieci , które nie są pobudzane do ruchu później siadają, wstają, poruszają się.
Występują opóźnienia w rozwoju chwytu, manipulacji niespecyficznej ,w apraksjach (czynności użytkowe).
Mogą wystąpić ograniczenia spontanicznej aktywności ruchowej tzw. Blaindyzmy.
Są to nieprawidłowe formy zachowania:
Zbyteczne ruchy, np. kołysanie, kręcenie się w kółko, potrząsanie głową
Postawy i ruchy niezgodne z przyjętymi zwyczajami , np. brak gestykulacji, mimiki przy mówieniu.
Odruchy obronne np. zbytnie podnoszenie nóg, wyciąganie rąk, odchylanie tułowia
Miny i pozy, jako reakcje obronne na cierpienie np. odwracanie głowy od światła, mrużenie oczu.
Blaindyzm’y czyli stereotypie ruchowe łatwo ulegają utrwaleniu i są bardzo trudne do usunięcia.
Są spowodowane:
-brakiem stymulacji wzrokowej
-utrudnieniami w naśladowaniu
-niewłaściwym postępowaniem opiekunów (nadmierna ochrona)
-urazami i niepowodzeniami.
Brak stymulacji wzrokowej w 1 roku zycia może spowodować opóźnienia i deficyty rozwojowe.
Brak możliwości naśladowania i kontroli wzrokowej własnej motoryki hamuje spontaniczną aktywność dziecka.
Rehabilitacja – bardzo ważna jest sfera motoryczna.
Rozwój poznawczy
Podstawowym mechanizmem umożliwiającym dziecku z zaburzeniami widzenia poznanie świata jest mechanizm kompensacji.
Kompensacja sensoryczna- zastępowanie zmysłu wzroku zmysłem dotyku , słuchu, węchu.
Osoba niewidoma, aby wytworzyć reprezentacje dotykowe otaczającej rzeczywistości potrzebuje więcej czasu, ponieważ musi intelektualnie dokonać strukturalizacji napływających informacji.
Pełne schematy percepcyjne przedmiotów tworzą się u dzieci niewidomych dopiero ok. 10-11 roku życia.
Umiejętność efektywnego posługiwania się percepcją słuchową wymaga wsparcia ze strony otoczenia.
Kompensacja werbalna
Wykorzystanie poznawczej funkcji mowy- uzupełnianie i zastępowanie informacji
Dzieci niewidome później zaczynają mówić (słaba stymulacja wzrokowa, naśladownictwo)
W rehabilitacji bardzo ważne jest opanowanie struktury przestrzennej, np. schemat ciała.
Dzieci niewidome mają trudności z określeniami: większy- mniejszy, nad/pod/za/w lewo/w prawo itp.
Struktura inteligencji osób niewidomych jest taka sama, jak zdrowych.
Proces kształtowania się pojęć i rozwój myślenia abstrakcyjnego jest prawidłowy.
Istnieją natomiast pewne opóźnienia i zakłócenia w myśleniu konkretno-obrazowym (opartym na wzroku).
Czyli opóźniony może być rozwój operacji konkretnych, oparty na doświadczeniu percepcyjnym i manipulacyjnym.
Rozwój emocjonalny i społeczny
Zubożenie i ograniczenie emocji
Dominacja emocji neg (wysoki poziom lęku, labilność emocjonalna, przygnębienie)
Słaba spontaniczność reakcji niewerbalnych (uboga mimika)
Tendencja do izolacji
Nieadekwatne reagowanie na sytuacje społeczne
Kłopoty z opanowaniem wzorców zachowań
Zaniżona samoocena
Wczesna rewalidacja dzieci z dysfunkcją wzroku
Wczesne wykrywanie zaburzeń
Obserwacja dziecka np. czy ma kłopoty z precyzyjnym wykonaniem czynności, nie mruży oczu przy silnym świetle, sięga przedmioty tylko z jednej strony, przy próbach patrzenia przechyla się.
Kompleksowa diagnoza
Badanie medyczne, psychologiczne, pedagogiczne (kwestie ekonomiczne, dot uwarunkowań…)
Badanie psychologiczne dziecka z dysfunkcją wzroku obejmuje:
Analizę sytuacji rodzinnej- sposoby radzenia sobie z niepełnosprawnością dziecka
Diagnozę zachowan dziecka (funkcje poznawcze, mowa, motoryka, rozwój społ-emocjonalny)
Opracowanie programu terapeutycznego.
Terapia dzieci niewidomych
Uczenie interaktywne- długotrwałe i systematyczne doświadczanie przez dziecko wielozmysłowej stymulacji w kontekście interakcji , dialogu i współdziałania z opiekunem; jest to wzajemny dialog ruchowo-dźwiękowy.
Reakcje opiekuna są stale powtarzające się i niezmienne (rusztowanie dla działań podejmowanych przez dziecko)
Opiekun zachęca dziecko do aktywnego udziału w interakcji (aktywizacja inicjatywy dziecka).
Program indywidualny:
Zabawy ruchowe z dzieckiem
Uświadamianie ciała, ruchu przestrzeni
Proste formy masażu (stymulacja dotykowa)
Zabawy paluszkowe(słowno-kontaktowe)
Wspólne oglądanie i manipulowanie przedmiotami
Pomoc w utrzymaniu uwagi dziecka np. dotyk, intonacja, dmuchanie
Kształtowanie wspólnego pola uwagi
Stopniowe wprowadzanie znaczenia mowy
Wzmacnianie potrzeby kontrolowania otoczenia.
Modele pracy z rodzicami
Model rodzica niespecjalisty (wykonuje polecenia terapeuty)
Model rodzica współterapeuty (współpraca z terapeutą)
Model kooperacyjny (uzupełnianie się z terapeutą)
Bardzo ważny jest partnerski kontakt , akceptacja , autentyczność.