Orientacje patogenetyczne i salutogenetyczne w psychologii
Modele leczenia w psychologii
Biomedyczny – tradycyjny, poszukujemy biochemiczne przyczyny chorób, koncentracja na objawach, leczenie dotyczy farmakoterapii, zabiegów chirurgicznych.
Patomechanizm choroby: badanie stanów choroby, antybiotyki celowane- dostosowane do przyczyny choroby.
Etiopatogeneza- przyczyny choroby; odkrycia etiopatologów powodują że skuteczniej leczymy.
Czynniki chorobotwórcze:
-somatogenne- czynniki patogenne, które wywołują choroby somatyczne
-psychogenne- przyczyny psychologiczne zaburzeń, zw z traumami, urazami
-endogenne- przyczyny wynikające z budowy naszego organizmu, które sprzyjają pojawieniu się choroby
Depresja:
Psychogenna
Endogenna
Czynniki często są powiązane ze sobą. Chorobę nie wywołuje 1 czynnik.
Biopsychospołeczny- model poszerzony o czynniki społeczne i psychologiczne które wpływają na nasze zdrowie.
Czynniki patogenetyczne:
a) biologiczne: genetyka, predyspozycje konstutucjonalne, somatyka
b) psychologiczne: predyspozycje osobowości, sytuacyjne (syt.zagrożenia, oceny urazu),
c) społeczne: społeczno-kulturowe, jak w danej społeczności podchodzi się do leczenia, choroby, stosunku do chorych, akceptacji ich.
Współcześnie w psychologii obowiązuje ten model gdzie zawsze bierzemy pod uwagę te 3 gr czynników.
W modelu tym psycholodzy próbują określić który czynnik jest dominujący, jak te mechanizmy na siebie oddziaływują.
Model: podatność-stres.
Model: czynniki ryzyka
Przyczyna <-> skutek (wzajemne wpływy tych czynników na nas, przyczyna wpływa na skutek a skutek na przyczyny)
Zamiast szukania mechanizmów przyczynowych szuka się jakie są zespoły (grupy) czynnika zaburzeń, które mogą wywołać zaburzenie (czynniki ryzyka):
Im więcej czynników ryzyka w życiu konkretnej osoby, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby.
Orientacja salutogenetyczna- Autonowsky (napisał książkę „Rozwikłanie tajemnicy zdrowia”), analizował kobiety, które przezyły ekstremalny stres – głownie Holokaust i były w obozach koncentracyjnych, a mimo to cieszyły się dobrym zdrowiem, wg niego tradycyjne patogenetyczne podejście do choroby nie odpowiada na wszystkie pytania, zaproponował inne pojęcie zdrowia i choroby.
Choroba |--------------------------------------------------------------------------- | Zdrowie
Zdrowie to proces stałego reagowania na wymagania środowiska w celu zachowania pewnego poziomu równowagi (dynamicznej równowagi). Zdrowie to nie kategoria dychotomiczna, można je określić na kontinuum, określić różne poziomy zdrowia.
Możemy to traktować w kategoriach:
-subiektywnych – to jak ja się czuję dzisiaj
-obiektywnych- lekarz po badaniu daje obiektywną ocenę stanu zdrowia.
Normalny stan ludzkiego organizmu jest wówczas, gdy pojawiają się różne stresory, czynniki, które zakłócają działanie organizmu.
Wyróżnił czynniki salutogenetyczne, czynniki które mają wpływ na to jak wpływ na to, jak się czujemy, na nasze samopoczucie. Mają one znaczenie w powrocie do zdrowia.
Analiza tego, co powoduje, że jesteśmy chorzy.
Czynniki salutogenetyczne:
Uogólnione zasoby odpornościowe- które tkwią i w jednostce, i w gr społecznej, w środowisku i w kulturze. Umożliwiają nam uniknięcie stresorów, lub lepiej sobie z nimi radzić- efektywniej, sprawniej.
Czynniki jednostkowe: posiada wiedzę nt czynników ryzyka choroby, poczucie kontroli nad zdrowiem, akceptuje siebie, poczucie tożsamości i zadowolenia ze swojego życia, sprawność umysłowa, optymizm.
Właściwości społeczno-kulturowe: wsparcie społeczne, religia, filozofia, sztuka, wsparcie które daje mi kontakt z osiągnięciami współczesnej kultury, opieka medyczna
Stresory- wymagania dla których nie ma gotowych ani zautomatyzowanych reakcji adaptacyjnych, gotowych sposobów radzenia sobie
Nie zawsze są negatywne. Jest
Eustres- pozyt, mobilizują do działania, biologiczne, fizyczne, psychospołeczne, długotrwałe, krótkotrwałe
Dystres- neg stres, wywołuje entropięw negatywnym znaczeniu.
Wydarzenia stresory mogą dot np. choroby
Poczucie koherencji- efektywne radzenie sobie ze stresem, próba znalezienia wewnętrznych czynników, które powodują że czł czuje się lepiej, zmienna osobowościowa, która wiąże się z naszymi przekonaniami o nas, o sobie, o świecie i relacji ze światem. Filozofia życia.
Zależy od:
poczucia zrozumiałości- zmienna poznawcza, która wiąże się z tym, jak człowiek odbiera informacje, jak je uporządkowuje, strukturalizuje w jasne, spójne struktury poznawcze
poczucia zaradności- zmienna poznawczo-instrumentalna, człowiek uważa, że może sprostać wymogom, nie czuje się bezradny, wie, jakie może podjąć działania, jakie ma ku temu środki, ma poczucie kompetencji, wie, że poradzi sobie i czego od niego oczekują i jak sprostać tym wymaganiom, radzenie sobie z trudnymi wydarzeniami, poczucie zaradności nie musi leżeć we mnie, może na zewnątrz np. poradzę sobie bo mam dobrego lekarza, bo opatrzność na mnie czekała
poczucia sensowności – zmienna motywacyjno-emocjonalna, emocjonalny odpowiednik zrozumiałości, życia ma sens emocjonalny, niektóre problemy nie są warte przejmowania, poszukiwanie sensu życia w kategoriach zaangażowania emocjonalnego.
Te 3 czynniki sa ze sobą poziązane. Jednostka musi czuć, że życie jest zrozumiałe i ma dla niej znaczenie, jest ważne. Im silniejsze poczucie koherencji tym większe zaangażowanie w leczenie, chętniej poddaje się terapii, unika zagrożeń, postępują racjonalnie, lepiej odbierają informacje, efektywniej dbają o zdrowie.
Salutogeneza (jako geneza zdrowia) jest uzupełnieniem modelu patogenetycznego, salutogeneza i patogeneza to modele wzajemnie komplementarne, w patogenezie badamy głownie przyczyny o konsekwencje.
W rehabilitacji ciągle pracujemy na zasobach, nie koncentrujemy się tylko na objawach
Zespół paniki- gdy osoba ma fobie i jest w obliczu zagrożenia, i przestraszy się, objawy podobne do zawału, choroba, tylko innego typu,