PEDAGOGIKA WCZESNEJ EDUKACJI

WYKŁAD I

Pedagogika wczesnej edukacji

Przedmiot, nauka, rozwój, nazwa

Pedagogika wczesnej edukacji

• Kontrowersje wokół nazwy ; pedagogika wczesnoszkolna

• Nauczanie początkowe, wczesna edukacja, edukacja wczesnoszkolna

• Kształcenie zintegrowane – I ETAP edukacyjny w szkole podstawowej (nazwa implikuje sposób organizacji zajęć – m.in. brak podziału na przedmioty i lekcje)

• Nazwa pedagogika wczesnoszkolna, pedagogika wczesnej edukacji zobowiązuje nie tylko do formułowania zaleceń instrumentalnych (metodyka) ale teorii, systemów teoretycznych

Przedmiot pedagogiki wczesnej edukacji

- Subdyscyplina nauk pedagogicznych

• Wychowanie i nauczanie dzieci w młodszym wieku szkolnym, przedszkolnym

• Wyrasta z teorii wychowania i dydaktyki , jest jej częścią

• Rozpatruje :

1. Istotę wychowywania i nauczania

2. Obiekt wychowania i nauczania

3. Sensowność wychowania i nauczania

4. Treść wychowania i nauczania

5. Czynniki wychowania i nauczania

Pedagogika wczesnej edukacji

-zawiera dwie części : ogólną i szczegółową

1. Ogólna – formułuje praw, teorie, koncepcje

2. Szczegółowa – „metodyka KZ” , konkretyzacja ustaleń czy koncepcji zawartych w części ogólnej

Pedagogika wczesnej edukacji

• Rozległa i złożona dziedzina wiedzy

• Obejmuje problematykę

1. kształcenia dzieci w zakresie różnych kierunków edukacji KZ (kl1-3, przedszkole)

2. Zajęć pozalekcyjnych

3. Zajęć korekcyjno-kompensacyjnych

4. Zajęć opiekuńczo-wychowawczych

Rozwój pedagogiki wczesnej edukacji jako nauki

• Oświecenie - pojawienie się zagadnienia nauczania początkowego, wskazanie na konieczność upowszechnienia

KEN (1773 – 1794), rozbudowa szkół parafialnych , elementarz Onufrego Kopczyńskiego

Rozwój pedagogiki wczesnej edukacji jako nauki

• XIX wiek – dwie koncepcje upowszechnienie

1. System Bella-Lancastra – uczeń- monitor

2. Koncepcja Jana Henryka Pestalozziego, organizacja obejmowała : czytanie, pisanie, rachunki, rysunek, geometria, geografia, przyrodoznawstwo, gimnastyka, muzyka ; obecna zasada poglądowości, podstawą jest nauka o „rzeczach” ( nawiązanie do koncepcji „nauki całościowej”)

Nauka całościowa

• Owidiusz Decroly - metoda ośrodków zainteresowań ,globalna metoda nauki czytania

• Karol Linke – nauczanie łączne, kręgi życia i kręgi rzeczy

• Maria Montessori – 3 warunki rozwoju dziecka : urządzenie otoczenia, materiały dydaktyczne, osobowość nauczyciela

• Celestyn Freinet – swobodne wychowanie, szkoła aktywna , techniki - swobodne teksty, korespondencja , drukarenka, fiszki autokorektywne

Przełom XIX i XX wieku

• Jan Władysław Dawid (1859 – 1914) psycholog, pedagog, „ program” poznania dziecka, kwestionariusz obserwacji dziecka , kwestionariusz do badania zasobu umysłowego (B.Wilgocka-Okoń, Zasób umysłowy dzieci dawniej i dziś, Warszawa 1967), praca „ Nauka o rzeczach)

Pedagog wczesnej edukacji

• J.W. Dawid

• Ewaryst Estkowski – nauka elementarna budzi aktywność poznawczą dzieci

• Konrad Prószyński (Kazimierz Promyk), „Elementarz dla samouków” - metoda analityczno-syntetyczna o charakterze sylabowym

• Ludwika Jeleńska, Metodyka pierwszych lat nauczania, nauczyciel urzeczywistnia ideał rozwoju pełnej osobowości

• Marian Falski, elementarz

• Jan Zborowski, Początkowa nauka czytania

• Zofia Cydzik, badania podręcznków (kartkowych)

• Józefa Rytlowa, wypowiedzi dzieci

• Janina Malendowicz, kształcenie językowe

• Janina i Antoni Maćkowiakowie, elementarz kartkowy, elementy nauki globalnej

• Tadeusz Wróbel, ujęcie porównawcze edukacji wczesnoszkolnej w świecie

• Ewa i Feliks Przyłubscy, elementarz, elementy czytania globalnego

• Jadwiga Walczyna, idea integracji

WYKŁAD II

Dyskursy wczesnej edukacji

Dlaczego o dyskursach?

• Nauczyciel nie jest wyposażony w obiektywną wiedzę o rzeczywistości przedszkola, szkoły ale jest uwikłany w pewną wizję (relatywną, dyskusyjną)

• Nauczyciel zawsze jest w „jakimś” dyskursie

• Konieczne uświadomienie sobie własnego dyskursu (treści i skutków)

• Możliwość refleksji i świadomość możliwości zmiany

Rodzaje dyskursów wczesnej edukacji

• Funkcjonalno-behawiorystyczny

• Humanistyczno-adaptacyjny

• Konstruktywistyczno-rozwojowy

• Konstruktywistyczno-społeczny

• Krytyczno-emancypacyjny

Kolejność wynika z popularności, utrwalenia w myśleniu społecznym

Inspiracje socjologiczno-psychologiczne osadzone w politycznej przestrzeni władzy i powinności

Dyskurs funkcjonalno-behawiorystyczny

• Edukować to kierować

• Zmiany w uczniu daje się zaplanować

• Rozwój dziecka liniowy, hierarchiczny związany ze spełnieniem standardów, poddawany pomiarowi dydaktycznemu

• Wiedza akceptowana pochodzi z ustaleń zewnętrznych (nie należy ani di nauczyciela ani do ucznia)

• Koncepcje zewnętrzne (+nauczyciele innowatorzy)

• Decyzje pozornie nauczycielskie, przyjmowane nierefleksyjnie, niedopuszczalność decyzji ucznia

• Tworzenie wiedzy jako przyswajanie informacji i instrukcji z zewnątrz

• Projekty zajęć – uniwersalne, szczegółowy

• Oddziaływanie wdrożeniowo-korekcyjno-interwencyjne

• Typowa leksyka: przyswajanie, wdrażanie, kształtowanie, rozpoznawanie, ćwiczenie, nauczanie

• Metafory : naucyciel-rzemieślnik, uczeń-puste naczynie, klasa-warsztat

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się : słuchaj i ucz się

Dyskurs humanistyczno-adaptacyjny

• Edukować to akceptować

• Rozwój dziecka związany z jego potencjałem samorozwojowym i zdobywaniem samowiedzy, niemierzalny

• Akceptowana intuicja i wiedza nauczyciela, afirmacja dziecięcego braku wiedzy jako „ naturalnego”, nieufność wobec poszerzania wiedzy ucznia, infantylizm treści, zaufanie do samowiedzy ucznia

• Koncepcje i decyzje nauczyciela uzasadnione merytorycznie a nie statusem władzy, ucznia jedynie możliwe w sprawach drugorzędnych

• Tworzenie wiedzy : osobiste, zindywidualizowane, skoncentrowane na relacjach interpersonalnych

• Projekty zajęć ramowe, elastyczne, oparte na zabawie, identyfikacji potrzeb dziecka

• Oddziaływanie partnersko-terapeutyczne, troskliwa akceptacja

• Typowa leksyka: ekspresja, zabawa, spontaniczność, działanie, uczenie się, samorozwój, bycie sobą

• Metafory : nauczyciel-ogrodnik, uczeń-cenna roślina, klasa-słoneczna polana

• Mechanizm uczenia się:pozwólmy jej/jemu być dzieckiem

Dyskurs konstruktywistyczno-rozwojowy

• Edukować to organizować środowisko

• Rozwój dziecka definiowany poprzez indywidualny przyrost kompetencji badawczych, przebiega przez błędy, chybione hipotezy i ich samodzielną rekonstrukcję

• Zaufanie do wiedzy osobistej ucznia i nauczyciela,

• Wiedza budowana na drodze rozwiązywanie przez osobę problemów, wiedza ucznia niedoskonała, ale dobra rozwojowo

• Koncepcje i decyzje : symetryczne, uczeń zachęcany do samodzielnego tworzenia koncepcji i podejmowania decyzji (nawet błędnych – spróbuj)

• Tworzenie wiedzy : samodzielna i aktywna konstrukcja i rekonstrukcja umysłowych modeli rzeczywistości nie wymaga obecności dorosłego

• Projekty zajęć : organizacja warsztatu badawczego i zadań problemowych, efekty definiowane jako względnie nieprzewidywalne

• Oddziaływanie : organizowanie, prowokacja poznawcza

• Typowa leksyka : badanie, eksplorowanie, eksperymentowanie, uczenie się

• Mechanizm uczenia się : dziecko próbuje, aż dorośnie i zrozumie

• Metafory : nauczyciel-mecenas, dziecko-naukowiec, klasa-laboratorium badawcze

Dyskurs konstruktywistyczno-społeczny

• Edukować to współpracować

• Rozwój dziecka przebiega od potoczności do naukowości dzięki współpracy z dorosłym (uwarunkowanej edukacją)

• Zaufanie do wiedzy ograniczone, uczeń bardziej kompetentny dzięki wsparciu nauczyciela

• Koncepcje i decyzje : tworzone i podejmowane pod kontrolą nauczyciela

• Tworzenie wiedzy : negocjacje pomiędzy pojęciami potocznymi (dziecko) a naukowymi (publiczne, reprezentowane przez dorosłego)

• Projekty zajęć : zindywidualizowany kierująco-konsultacyjny

• Oddziaływanie : pomocowe, współpracujące

• Typowa leksyka : wsparcie, prowadzenie, kształtowanie

• Mechanizm uczenia się : uczeń wiele potrafi , ale potrzebuje pomocy

• Metafory : nauczyciel-doradca, przewodnik ; uczeń-asystent, terminator ; klasa-warsztat mistrza

Dyskurs krytyczno-emancypacyjny

• Edukować to skłaniać do krytycznego angażowania się

• Rozwój dziecka inicjowany przez napięcie między kooperacją a oporem, polega na nabywaniu kompetencji emancypacyjnych i zdolności do roszczeń wobec przynależnych praw

• Zaufanie do wiedzy : wysokie, uczeń jako kompetentny intelektualnie w podejmowaniu wysiłku w rozumieniu świata niejednoznacznego, pełnego problemów

• Koncepcje i decyzje : treścią i celem edukacji jest wzmacnianie zdolności do podejmowania autonomicznych decyzji

• Tworzenie wiedzy : polega na stawaniu się zdolnym do zaangażowanej krytyki i uaktywnieniu własnych strategii intelektualnych

• Projekty zajęć : otwarty, elastyczny, budowany wokół problemów i kontrowersji

• Oddziaływanie : symetryczne, ujawniające polityczność i konieczność zaangażowania

• Typowa leksyka : zaangażowanie, rozumienie, emancypacja

• Mechanizm uczenia się : dziecko myśli po swojemu, ma do tego prawo

• Metafory : nauczyciel-rewolucjonista, moderator ; uczeń-bojownik; klasa-forum dyskusyjne, centrum inicjatyw

Próba podsumowania

• Czy możliwe dialogi pomiędzy dyskursami?

• Czy możliwe pomiędzy nimi wymienianie elementów?

• Co jest początkiem uświadomienia własnego dyskursu? Krytyczność wobec?

Wiedza osobista

Wiedza osobista w procesach poznawczych

• Przedmiot analizy psychologii, pedagogiki – teorie interpretujące i opisujące powstawanie wiedzy w umyśle (k.behaiorystyczna – jednostka uczy się dzięki procesom warunkowania, bodziec-reakcja)

• Lata 60-te XX w nowa dyscyplina : psychologia poznawcza (opisywanie procesów poznawczych, prezentowanie jak formułują one zachowanie człowieka),Chomsky, Simon, Miller, Bruner, Neisser, Piaget

Wiedza osobista jako konstrukt umysłowy

• Co to jest umysł? – całość (system) procesów poznawczych związanych z odbiorem, przetwarzaniem i gromadzeniem informacji

• Dzięki czemu działa ? – procesy poznawcze (uwaga, świadomość, kontrola poznawcza, percepcja, pamięć, myślenie, rozumowanie, rozwiązywanie problemów, wydawanie sądów, podejmowanie decyzji, język, mowa)

• Jak powstają struktury poznawcze? – dzięki procesom poznawczym, ekonomii działania procesów poznawczych

Wiedza osobista/potoczna

• T.Tomaszewski – wiedza osobista,

zasób wiedzy, jaką człowiek dysponuje i wykorzystuje w myśleniu i działaniu bez względu na źródło pochodzenia, wywodzi się z indywidualnych doświadczeń

• J.Trzebiński – wiedza potoczna,

zdobywana podczas nieformalnych procesów społecznych, rozwiązywania problemów codziennych, spontanicznie w różnych sytuacjach

Wiedza publiczna

• Przekazywana w toku edukacji

• Charakterystyczna dla ludzkości w danym okresie

• Pochodząca z przekazu kulturowego

• Ustalona z zewnątrz

• Podlegająca sprawdzaniu zewnętrznemu

Wiedza deklaratywna/proceduralna

• Podział na wiedzę osobistą i publiczną (naukową) - nawiązanie – podział na wiedzę deklaratywną i proceduralną

• Deklaratywna (charakter ogólny, pogłębianie nie powoduje przebudowy) – odpowiednik publicznej

• Proceduralna (charakter szczegółowy, dziedzinowy, dodawanie nowych danych powoduje reorganizację procedur) – osobistej

• Rozwiązywanie problemów wymaga korzystania z obu

• Piaget – pierwsza w.proceduralna

Naiwne teorie

• Konstruowane przez człowieka

• Oparte na przekonaniach dotyczących rzeczywistości

• Powstawanie uwarunkowane przez :

1. Wpływy kulturowe (normy, wartości, symbole)

2. Oddziaływanie sytuacji społecznych (zmian społecznych, wypadkowa schematów, stereotypów, obserwacja zdarzeń )

3. Indywidualną aktywność poznawczą

4. Emocje

Lachowicz-Tabaczek, Trzebiński, Heider, Kelly

Teorie osobiste/indywidualne

• Teoria konstruktów osobistych (Kelly), osoba , które chce w pełni uczestniczyć w rzeczywistości społecznej musi:

1. Tworzyć indywidualne koncepcje rzeczywistości

2. Nadawać znaczenia swoim doświadczeniom

Człowiek jest aktywnym, czynnym badaczem

rzeczywistości, wykorzystującym osobiste konstrukty

Wiele grup zawodowych, m.in. nauczyciele (Polak)

Trzy źródła : doświadczenie zawodowe, bieżąca praktyka, wiedza zdobyta podczas kształcenia zawodowego

Wiedza osobista dzieci

• Myśli, interpretuje, odczuwa , doświadcza, konstruuje, ma własne zdanie,

• Wiedza potoczna – niedoceniana

• Powstaje w warunkach indywidualnego doświadczania, w wyniku obserwacji, wyobrażeń, aktywnego badania

• Dewey, przełom XIX/XX wieku – wspomagania wychowana i nauczania możliwe tylko przy uwzględnianiu sił indywidualnych, upodobań i zainteresowań, uczenie się przez doświadczenie i działania o charakterze refleksyjnym

• Piaget, Wygotski, Bruner

Piaget : dziecko konstruuje struktury poznawcze poprzez codzienne samodzielne doświadczanie rzeczywistości i manipulowanie przedmiotami, stadia rozwoju, od proceduralnej do deklaratywnej

Wygotski : rola przekazu kulturowego jest kluczowa, osobiste doświadczenie daje wiedzę potoczną=pojęcia spontaniczne, przekaz kulturowy daje wiedzę naukową=pojęcia niespontaniczne (wyższość tych ostatnich), autor nie wyklucza wzajemnego oddziaływania w/w pojęć, od deklaratywnej do proceduralnej

• Bruner : połączenie poprzednich, nie jest prostym połączeniem, ale akcentuje element negocjacji znaczeń

„ nic nie jest wolne od kultury, ale też jednostki nie funkcjonują jako jej zwierciadła”

Wiedza potoczna/osobista dzieci

• Majcher, Suska-Wróbel (zainteresowanie światem przyrody)

• Szczepska –Pustkowska (dzieci są filozofami)

• Ideologia progresywizmu (przełom XIX/XX, Dewey, Kilpatric, Decroly, Montessori, Piaget, Wygotski) - najistotniejszy element edukacji , punkt wyjścia do dalszego rozwoju

• Transmisja kulturowa- progresywizm, konstruktywizm

Przejawy marginalizacji wiedzy osobistej

• W umyśle dziecka nie można znaleźć nic, czego sami byśmy tam nie włożyli – Klus-Stańska

• Dziecko uczy się kilka razy tego, co już opanowało

• Nastawienie na końcowy produkt (Nowicka)

• Ubogi zakres kształtowania umiejętności myślenia krytyczno-twórczego (Nęcka, Klus-Stańska)

Przejawy legitymizacji wiedzy osobistej

• Zgoda na ujawnianie posiadanych przez dziecko znaczeń i kompetencji, ich akceptacja, przywoływania

• Czynienie z wiedzy osobistej przedmiotu opracowania intelektualnego podczas zajęć

• Tworzenie warunków do powstawania w przedszkolu i szkole nowych znaczeń osobistych

Kalinowska, Klus-Stańska, Tyl,