Podstawy psychiatrii i psychopatologii

Przedmiot zainteresowań psychiatrii i psychopatologii:

• zaburzenia psychiczne

• zaburzenia zachowania

• występujące zarówno w postaci pojedynczych objawów jak i zespołów objawów (syndromów)

• zaburzenia psychiczne u osób chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo i osób z organicznymi uszkodzeniami mózgu

Psychiatria:

• to dziedzina medycyny

• nauka o zaburzeniach psychicznych i ich objawach, przyczynach, zasadach rozpoznawania i sposobach leczenia

• psychiatria ma związek z innymi dyscyplinami naukowymi np. z psychologią kliniczną

• specyfika i odrębność psychiatrii (psychopatologia kliniczna była widoczna pół wieku temu)

• odmienne metody diagnozy i terapii

PSYCHIATRIA	PSYCHOLOGIA KLINICZNA
Koncentrowała się na roli czynników biologiczno – instytucjonalnych w genezie zaburzeń	Skupiała się na roli czynników psytchiznych i społecznych
Biologiczne metody terapii: oddziaływanie na metabolizm organizmu i mózgu psychofarmakoterapia: leczenie insuliną i elektrowstrząsy	Psychologiczne metody terapii: pomoc psychologiczna terapia psychologiczna

Współczesna psychiatria:

• dziedzina interdyscyplinarna

• korzysta z wielu nauk: neurologii, neurofizjologii, neurochemii, genetyki, biologii molekularnej, antropologii, psychologii klonicznej, socjologii

Psychopatologia:

• uwzględnia całościowy, biopsychospołeczny model dotyczący natury zaburzeń psychicznych, który uwzględnia ich uwarunkowania biologiczne, psychologiczne, społeczne

• ma charakter interdyscyplinarny, czerpie z dorobku psychopatologii i medycyny

• według psychologów jest dziedziną psychologii, a według psychiatrów psychiatrii

• jest dziedziną podstawową dla psychiatrii i psychologii klinicznej.

Zadania psychopatologii:

1. opis zaburzeń (symptomów, które są dla nich charakterystyczne)

2. wskazanie różnic między przejawami normalnego i zaburzonego zachowania

3. wyjaśnianie etiologii i mechanizmów powstawania zaburzeń

Dwa podejścia w psychopatologii:

1. Podejście opisowe (patopsychologia procesów psychicznych) wyodrębnia, opisuje różnorodne objawy psychopatologiczne np. natręctwa, urojenia, omamy, zaburzenia pamięci emocjonalne, świadomości.

2. Podejście dynamiczno – wyjaśniające (patopsychologia mechanizmów przystosowawczych) traktuje zaburzenia psychiczne jak wynik nieprzystosowania człowieka do otoczenia (nie radzenia sobie te stresem, kryzysem psychologicznym)

Model biomedyczny – przyczyny zaburzenia.

1. czynniki biochemiczne (zmiany biochemiczne mózgu), zaburzenia równowagi, neuroprzekaźników i hormonów.

   1. zaburzenia równowagi neuroprzekaźników na przykład w schizofrenii (hipoteza dopaminowa), w depresji, w zaburzeniach lękowych

   2. zaburzenia równowagi hormonalnej: hormony poprzez regulację procesów metabolicznych wpływają na czynności somatyczne, wtórnie na czynności mózgu; przyczyną zaburzeń psychicznych może być na przykład uszkodzenie układu podwzgórze – przysadka – nadnercza, zakłócenie równowagi hormonów płciowych

2. czynniki neuroanatomiczne – nieprawidłowości anatomiczne mózgu na przykład zmiany naczyniowe, zakrzep, udar, wylew, nowotwory, zranienia

Neuroprzekaźniki:

• zidentyfikowano 40 neuroprzekaźników

• do najważniejszych, którym przypisuje się znaczenie w psychopatologii zaliczamy dopamine, epinefryne (adrenaliza), serotonine, aminokway kwas gamma aminomasłowy (GABA), acetyloholine (przebieg procesów poznawczych, zwłaszcza pamięciowych, choroba Alcheimera)

Biologiczne metody leczenia, profilaktyka

Metody terapii – środki farmakologiczne, elektrowstrząsy korygujące funkcje mózgu przez zmianę jego biochemii

Profilaktyka – poradnictwo genetyczne, szczepienia ochronne

Modele zaburzeń psychicznych – określają przyczyny powstawania zaburzeń psychicznych oraz sposoby ich leczenia

Za główne modele dopełniające się w odniesieniu do istoty, przyczyny, terapii zaburzeń psychicznych uznaje się

1. model biomedyczny

2. model psychodynamiczny (Freud – psychoanaliza)

3. model środowiskowy obejmuje podejścia behawioralne i poznawcze

Model biochemiczny

Przyjmuje się, że zaburzenie psychiczne jest chorobą ciała.

Rodzaje przyczyn:

• czynniki zakaźne – neuroinfekcje (zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu) wywołane przez wirusy, bakterie rzadziej pasożyty i grzyby

• przyczyny genetyczne - dziedziczenie jest ważnym czynnikiem predysponującym do wielu zaburzeń takich jak schizofrenia, depresje (zwłaszcza dwubiegunowa), choroba alkoholowa

Model psychodynamiczny zakłada, że zaburzenia psychiczne są wywołane ukrytymi konfliktami wewnętrznymi, które tkwią w osobowości. Rozwój osobowości może być zakłócony za skutek konfliktu albo fiksacji na którejś z faz rozwoju psychoseksualnego (oralnej, analnej, falicznej lub genitalnej). Przyczyną zaburzeń osobowości może być nieprawidłowe rozłożenie energii psychicznej. Skutkiem tego może być zbytnia uwaga lub superego, które wymyka się z pod kontroli ego. Dopełnienie tego modelu stanowią psychoanaliza kulturowa, psychologia self, teoria relacji z obiektem, podejście interpersonalne, teoria egzystencjonalna.

Model psychodynamiczny – terapia

Cele terapii:

Uświadomienie pacjentowi treści nieświadomych (techniki: analiza marzeń sennych, swobodnych skojarzeń, czynności pomysłowych); konstruktywne spożytkowanie energii psychicznej, którą dotąd klient inwestował w zabiegi obronne; ustąpienie objawów dzięki uświadomieniu sobie traumatycznych konfliktów w ciągu procesu terapii psychodynamicznej. Terapia zmierza do zmiany osobowości.

Model psychodynamiczny – ocena

Zalety – wszechstronny opis ludzkiej osobowości

Ograniczenia – trudno jest obalić założenia teorii psychodynamicznej, modelowanie wpływu sytuacji

Model środowiskowy

Zakłada, że zaburzenia psychiczne są wynikiem uczenia się i można je leczyć dokonując zmian w środowisku.

Podejścia: behawioralne, poznawcze.

Podejście behawioralne

Założenia behawioralne

Środowiskowość – zachowanie jest kształtowane przez środowisko.

Eksperymentalizm – za pomocą eksperymentu można określić środowiskowy czynnik patogenny (wskazać sposób zmiany zachowań).

Optymizm – dotyczy możliwości zmiany zachowań poprzez zmianę czynników środowiskowych.

Antypsyenologizm – nieuwzględnianie zjawisk psychicznych.

Rola wydarzeń życiowych w powstawaniu zaburzeń (negatywne wydarzenie życiowe, nieprzewidywalne, nie podlegające kontroli o dużej sile).

Podejście behawioralne – terapia

Zasady i metody terapii

Terapia oparta na warunkowaniu klasycznym.

Wygaszanie – pacjent jest wielokrotnie poddawany działaniu fobicznego obiektu pod nieobecność pierwotnego, traumatycznego zdarzenia.

Zanurzanie – pacjent „zanurza się” w rzeczywistej lub wyobrażonej sytuacji wywołującej lęk.

Systematyczna desentyzacja (odwrażliwienie)

Terapia oparta na warunkowaniu sprawczym (instrumentalnym). Wybiórcze wzmacnianie pozytywne, pożądane zachowania wzmacnia się bezpośrednio po ich wystąpieniu, wybiórcze karanie.

Wygaszanie – pomijanie nagród po wystąpieniu negatywnego zachowania.

Terapia awersyjna – leczenie odwykowe.

Przeciwwarunkowanie – Wolpe

Wprowadzanie pacjenta w stan relaksu – nauka. Jak się nauczy to kontaktujemy go z obiektem fobicznym.

Podejście poznawcze

1. Uwzględnia wpływ procesów poznawczych na zachowanie (między innymi na radzenie sobie z trudnościami).

2. Zaburzenia psychiczne są skutkiem zakłócenia procesów poznawczych, przede wszystkim myśli.

3. Koncepcja poznawcza Becka, Seligmana, Ellisa, Lazansa

Procesy poznawcze: krótkoterminowe (świadome), długoterminowe (nieświadome).

Rola myślenia w powstawaniu zaburzeń.

Sposób oceny sytuacji, a zaburzenia.

Trudność

Myśli

Skutek – emocje, zachowania.

Np.

Trudność: rodzic lub małżonek bezpodstawnie cię krytykuje.

Myślisz: ...

Skutek: wpadasz w złość.

Style myślenia a podatność na zaburzenia.

Sposób oceny sytuacji a podatność na zaburzenia.

Wariant A

Trudność: Twój chłopak, dziewczyna nie odpowiada na Twoje SMSy.

Myślisz: ...

Skutek: Przez cały dzień jesteś przygnębiony.

Wariant B

Skutek: Nie przejmujesz się.

Podejście poznawcze – terapia:

1. Polega na zmianie procesów poznawczych:

   1. na modyfikacji negatywnych ocen

   2. zmiana atrybucji

   3. zmiana destrukcyjnych przekonań

2. Bardziej efektywna jest terapia łączona poznawczo – behawioralna. Koryguje zarówno zniekształcone procesy poznawcze, jak i wykształca pożądane nawyki.

Modele zaburzeń psychicznych – podsumowanie

• przy wyjaśnianiu zaburzeń psychicznych można opierać się tylko na jednym modelu, gdyż zaburzenia psychiczne są różnorodne

• w powstawaniu każdego zaburzenia mają udział czynniki biologiczne, środowiskowe, psychologiczne przy czym poszczególnych zaburzeniach udział ten jest różny

• zaburzenia psychiczne są zawsze wynikiem interakcji czynników psychologicznych i psychospołecznych

• interakcją biologii i doświadczenia w powstawaniu chorób psychicznych odzwierciedla popularny w psychologii model podatności – stres

Klasyfikacje zaburzeń

Psychopatologia tworzy systemy klasyfikacji zaburzeń psychicznych.

Współcześnie istnieją dwie klasyfikacje zaburzeń psychicznych

1. ICD-10

2. DSM-IV

Klasyfikacja ICD-10

To międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych. Tanowi podstawę postępowania diagnostycznego, terapeutycznego i rehabilitacyjnego.

ICD-10 rozdział 5 obejmuje zaburzenia psychiczne i zachowawcze.

ICD-10 zaburzenia – to zespół klinicznie obserwowalnych zachowań lub zaburzeń połączonych z cierpieniem.

ICD-10 to system hierarchiczny, alfanumeryczny. Każda klasa zaburzeń psychicznych jest oznaczana literą F i cyfrą.

Oparty na diagnozie wieloosiowej

1. rozpoznanie kliniczne podstawowe i towarzyszące

2. poziom niepełnosprawności

3. czynniki kontekstowe mające wpływ na obraz kliniczny, przebieg

Klasyfikacja ICD-10 (10 podstawowych zaburzeń)

1. Organiczne zaburzenia psychiczne F00 – F09

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych F10 – F19

3. Schizofrenia i zaburzenia urojeniowe F20 – F29

4. Zaburzenia nastroju (afektywne) F30 – F39

5. Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną F40 – F48

6. Zaburzenia zachowania związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi F50 – F59 (zaburzenia snu, koszmary senne, zaburzenia odżywiania, dysfunkcje seksualne, oziębłość, niemoc)

7. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych F60 – F69 (osobowość antyspołeczna, schizoidalna, trwałe zmiany wywołane traumatycznymi zdarzeniami, kleptomania, hazard patologiczny, fetyszyzm, ekshibicjonizm)

8. Upośledzenie umysłowe F70 – F79

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego F80 – F89 (zaburzenia mowy i języka, umiejętności szkolnych)

10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w dzieciństwie i wieku młodszym F90 – F98 (ADHD, tiki, fobie, czynności nawykowe)

System ICD-10 zakłada możliwość współwystępowania zaburzeń, które można postawić u danej osoby kilka rozpoznań przyczyn oznacza się jedno podstawowe zaburzenie a pozostałe traktuje się jako uzupełniające.

Klasyfikacja DSM-IV

Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Zaburzenia rozwojowe pojawiające się w niemowlęctwie, dzieciństwie i wieku młodszym.

Zaburzenia świadomości, otępienie, zaburzenia amnestyczne i inne poznawcze

Zaburzenia psychiczne spowodowane stanem ogólnomedycznym.

Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych.

Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne.

Różnorodne zaburzenia nastroju (depresje itp.)

Zaburzenia lękowe.

Zaburzenia pod postacią somatyczną.

Zaburzenia pozorowane (osoby dotknięte tym często są hospitalizowane i poddawane zabiegom chirurgicznym, osoby te same wywołują objawy choroby, chcą uzyskać wsparcie i zwrócić uwagę, podłożem może być nieprawidłowo ukształtowana osobowość).

Zaburzenia dysocjacyjne na przykład agresja psychogenna.

Wszelkie nieprawidłowości seksualne, tożsamość płciowa.

Zaburzenia odżywiania.

Zaburzenia snu.

Zaburzenia kontroli impulsów, kleptomania, piromania, hazard patologiczny.

Zaburzenia przystosowania, zwraca się uwagę na nastrój na przykład depresyjny, ograniczona zdolność pracy.

Zaburzenia osobowości.

Klasyfikacja oparta na systemie pięcioosiowym (podejście wielowymiarowe) przez co dostarcza dużo informacji pacjencie.

Osie

1. Zespoły kliniczne

2. Zaburzenia rozwojowe i zaburzenia osobowości, które mogą towarzyszyć zaburzeniom psychicznym lub stanowią dogodne podłoże do ich rozwoju

3. Zaburzenia somatyczne (stany ogólnosomatyczne) wpływające na zaburzenia somatyczne

4. Stresory psychospołeczne (mające wpływ na aktualne trudności)

5. Ocena aktualnego funkcjonowania pacjenta w sferach: psychologicznej, społecznej, zawodowej (poziom przystosowania)

Trzy pierwsze osie diagnostyczne określają stan kliniczny danej osoby. Są konieczne do rozpoznania. Jednak zaleca się stosowanie osi czwartej i piątej.

W DSM-IV większość zaleceń ma charakter równorzędny, jednak pozostawia pryzmat zaburzeń organicznych nad zaburzeniami spowodowanymi czynnikami psychospołecznymi. Klasyfikacja ma charakter opisowy.

Zaburzenia osobowości – definicje, cechy charakterystyczne.

Zaburzenia osobowości to głęboko utrwalone wzorce doświadczeń wewnętrznych i zachowań znacznie obiegających o norm kulturowych. Przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne relacje indywidualne i społeczne.

Wzorce upewniające się mogą wystąpić w sferze poznawczej, emocjonalnej, społecznej i zachowaniu.

W zaburzeniach osobowości występują nieprawidłowe postawy i zachowania, ponadto poczucie subiektywnego cierpienia (dyskomfortu psychicznego, trudności w pełnieniu ról społecznych i zawodowych).

Wzorce składające się na osobowość (również zaburzoną) kształtują się w dzieciństwie, natomiast ich krystalizacja następuje z końcem okresu dojrzewania lub wczesnych lat dorosłości (18-20 rok życia).

Zaburzenia osobowości – rozpowszechnienie

Osoby z zaburzeniami osobowości stanowią kilkanaście procent populacji ogólnej. Jednakże trudno jest ustalić faktyczną częstość występowania tych zaburzeń, gdyż wielu ludzi z zaburzeniami osobowości nie trafia do ośrodków zdrowia psychicznego i nie ma kontaktu z wymiarem sprawiedliwości.

Powiązanie zaburzeń osobowości z innymi zaburzeniami.

Zaburzenia osobowości stanowią sprzyjające podłoże do rozwoju zaburzeń:

• lękowych

• nastroju (głównie depresji)

• uzależnienie od substancji psychoaktywnej

• dewiacji seksualnych

• przestępczości

• zaburzeń psychotycznych

• dysfunkcji i chorób somatycznych

Zaburzenie osobowości – diagnostyka.

Występują trudności z rozpoznawaniem zaburzeń osobowości gdy nie mają precyzyjnie określonych kryteriów diagnostycznych. O zaburzeniu osobowości można mówić dopiero gdy człowiek przejawia kilka cech (co najmniej 3) typowe dla danej postaci zaburzenia osobowości.

Badania potwierdzają na pewno istnienie antyspołecznego zaburzenia osobowości. Brak takiej pewności w przypadku pozostałych zaburzeń, ich diagnozy są mało rzetelne.

Zaburzenia osobowości według ICD-10

F60 – Specyficzne zaburzenia osobowości

F60 0 – Osobowość paranoiczna

F60 2 – Osobowość dysocjalna

F60 3 – Osobowość chwiejna

30 typ impulsywny

31 typ bordeline (z pogranicza)

F60 4 – Osobowość histroniczna

F60 5 – Osobowość DOPISAĆ

F60 6 – Osobowość lękliwa (unikająca)

F60 7 – Osobowość zależna

F61 – Zaburzenia osobowości mieszane (paranoiczno – schizoidalna, lękliwo - zależna)

F62 – Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu

F62 0 – Trwała zmiana osobowości po katastrofach

F62 1 – Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej

Trwała zmiana osobowości – objawy:

1. Wrogość i nieufność do otoczenia.

2. Wycofanie i wyobcowanie z życia społecznego.

3. Odczuwanie stałego zagrożenia, pustki, beznadziejności

Klasyfikacja zaburzeń osobowości według DSM-IV.

Trzy grupy (wiązki) zaburzeń:

Grupa A – osobowości dziwaczne, ekscentryczne

Osobowość – paranoiczna, schizoidalna, schozotypowa

Grupa B – osobowości zmienne i gwoałtowne

Osobowości – histroniczna (histeryczna), narcystyczna, antyspołeczna (dysocjalna), borderline (z pogranicza nerwicy i psychozy)

Grupa C – osobowości lękowe, pełne obaw

Osobowości – unikająca (lękowa), zależna, obsesyjno – kompulsywna

Grupa A – antyspołeczne zaburzenie osobowości

„Zrobię, co zechcę, kiedy zechcę.”

Socjopaci stanowią 2-3% populacji, cztery razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Cechy osobowości antyspołecznej:

1. zachowania antyspołeczne bez wyraźnej motywacji

2. łamanie prawa

3. brak poczucia winy

4. brak wyrzutów sumienia i odpowiedzialności wobec innych ludzi (niesłowne)

5. niezdolność do trwałego związku z inną osobą

6. powtarzające się akty agresji

7. zagrażająca innym ludziom brawura

8. niezdolność do wyciągania wniosków z własnych doświadczeń

9. ubóstwo emocjonalne (brak wglądu we własne procesy psychiczne)

Osobowość paranoiczna

„Nie ufaj nikomu”

Cechy:

1. uporczywa nieufność i podejrzliwość wobec innych osób

2. nadwrażliwość na oznaki lekceważenia

3. tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, do niewybaczania krzywd

4. kłótliwość, „spięcie”, brak poczucia humoru

Osobowość schizoidalna

„Możesz pukać, ale nikogo nie zastaniesz”

Cechy:

1. defekt w zakresie nawiązywania kontaktów społecznych

2. tendencja do samotnictwa i izolacji

3. chłodna rezerwa i dystans wobec otoczenia

4. zahamowanie uczuciowe, brak wylewności i chłód emocjonalny

Osobowość schizotypowa

„Jestem dziwaczny, inny, obcy”

Cechy:

1. dziwaczność w myśleniu (wiara w zabobony, zjawiska paranormalne), spostrzeganiu, porozumiewaniu się i zachowaniu

2. dziwny sposób porozumiewania się (mówienie nie na temat, wypowiadanie się niejasno, gubienie się w dygresjach)

Typ pograniczny (borderline)

„Będę bardzo zły, gdy spróbujesz mnie opóścić”

Cechy:

1. niezdolność do kontrolowania zachowań emocjonalnych

2. skłonność do działań gwałtownych, prowadzących do konfliktów z otoczeniem

3. wchodzenie w intensywne, ale nietrwałe związki z innymi ludźmi

4. akty fizycznego samouszkadzania, w tym próby samobójcze, samookaleczenia

5. zaburzenie poczucia tożsamości

6. stałe poczucie pustki wewnętrznej

Grupa B

Osobowość histrioniczna

„Skoncentruj na mnie całą swoją uwagę”

Cechy:

1. płytkość, chwiejność nieautentyczność demonstrowanych uczuć

2. kokieteria (u kobiet)

3. zmienna i przesadna emocjonalność

4. egocentryzm, nieuwzględnianie potrzeb innych

5. teatralność zachowań i skłonność do dramatyzowania

6. sugestywność

7. tendencja do manipulowania otoczeniem dla osiągania własnych celów

8. postawa żądań i pretensji wobec innych ludzi

9. rozległy świat marzeń i fantazji

Osobowość narcystyczna

„Mój rozkaz jest twoim życzeniem”

Cechy:

1. przeświadczenie o własnej wspaniałości

2. wybujałe poczucie własnej ważności

3. ekshibicjonistyczna potrzeba stałego podziwu

4. całkowita koncentracja na sobie

5. brak tolerancji na frustrację i krytykę (reagowanie wściekłością)

6. wykorzystanie ludzi dla zaspokojenia własnych potrzeb

7. postawa roszczeniowa wobec innych

Grupa C

Osobowość anankastyczna

„Nie chcę popełnić błędu”.

Cechy:

1. ciągłe dążenie do perfekcji

2. przesadne poczucie odpowiedzialności i obowiązku

3. sztywność zasad oralnych

4. nadmierna sumienność, skrupulatność, skupianie się na pracy kosztem rzyjemności i związków z innymi ludźmi

5. drobiazgowa dokładność, ostrożność, trudności z podejmowaniem decyzji

6. pojawianie się natarczywych, niechcianych myśli lub impulsów

Osobowość lękowa (unikająca)

„Chcę, żebyś mnie polubił, ale wiem, że mnie znienawidzisz”.

Cechy:

1. uporczywe uczucie niepokoju, lęku, napięcia

2. poczucie niepewności, nieśmiałości, nieprzystosowania i małej wartości

3. silna potrzeba akceptacji, uznania i bezpieczeństwa

4. nadmierna wrażliwość na krytykę i odrzucenie

5. unikanie ludzi i nowych doświadczeń

6. ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi

Osobowość zależna

„Chroń mnie i opiekuj się mną”.

Cechy:

1. uległość i strachliwość

2. bierne podporządkowanie się otoczeniu

3. uległość wobec wymagań innych osób

4. pozwalanie aby inni podejmowali decyzje życiowe i brali na siebie odpowiedzialność

5. obawa przed porzuceniem przez osoby bliskie i osamotnieniem

6. unikanie trudności

Przyczyny zaburzeń osobowości:

1. przyczyny biologczne:

   1. czynniki genetyczne (badania nad bliźniętami i dziećmi adoptowanymi wskazują na umiarkowany wpływ dziedziczenia)

• abberacje chromosomów na przykład dodatkowy chromosom Y u mężczyzny (XYY)

• predyspozycje konstytucjonalne (niska reaktywność i niskie pobudzenie, niedostateczne awersyjne pobudzenie emocjonalne) u socjopatów deficyt w zakresie nauki unikania (na skutek niskiego pobudzenia i niskiego poziomu lęku)

• dysfunkcje fizjologiczne (fale mózgowe świadczą o jego niedojżałości)

  1. czynniki biochemiczne (obniżone działanie serotoniny, zaburzenia dotyczące dopaminy)

  2. czynniki neuroanatomiczne, uszkodzenia CUN (głównie płatów czołowych, części nadoczodołowej)

1. przyczyny psychospołeczne – wczesne doświadczenia negatywne wynikające z uczenia się (maltretowanie fizyczne, emocjonalne, wykorzystywanie seksualne, odrzucenie) wyuczone zachowania, wpływ szczególnych wzorów środowiskowych, głównie rodziców

Czynniki tkwiące w środowisku rodzinnym – kształtowanie się antyspołecznego zaburzenia osobowości (zaburzenie opozycyjno – buntownicze, zaburzenia zachowania w dzieciństwie)

Terapia zaburzeń osobowości

Terapia antyspołecznego zaburzenia osobowości:

1. długotrwała

2. obejmuje różne formy oddziaływania (głównie terapia behawioralna oparta na warunkowaniu instrumentalnym i awersyjnym, terapia grupowa, terapia pracą i ruchem, treningi umiejętności społecznych)

3. efektywność terapii niewielka – lepsze efekty daje zapobieganie psychopatii (leczenie wcześniejszych zaburzeń zachowania)

Cele terapii:

1. poprawa umiejętności społecznych

2. zwiększenie samokontroli

3. zmiana postaw

4. zwiększenie umiejętności zawodowych

Terapia innych zaburzeń osobowości:

• terapia przyczynowa (wglądowa), długoterminowa terapia integrująca

• jako wspomagająca terapia rodzin lub małżeńska

• psychoterapia podtrzymująca (cele: zwiększenie tolerancji na sytuacje trudne, zmiana sposobu spostrzegania i przeżywania)

• efektywność 40-60%

Zaburzenia nastroju

Depresja – jedno z najczęstszych zaburzeń psychicznych, depresja jednobiegunowa 80-90% przypadków zaburzeń nastroju, depresja dwubiegunowa 5-20% (maniakalno – depresyjna), dwa razy częściej dotyka kobiety niż mężczyzn

„Depresja normalna” a kliniczna

Objawy depresji:

1. emocjonalne

2. poznawcze

3. motywacyjne

4. somatyczne

Objawy emocjonalne:

1. smutek (jako objaw podstawowy), nastrój melancholijny, najgorszy nastrój w godzinach rannych

2. lęk (wolnopłynący)

3. złość, gniew

4. anhedonia (utrata radości życia)

Objawy poznawcze:

1. negatywny obraz własnej osoby, niska samoocena

2. nieadekwatne poczucie porażki i niekompetencji

3. poczucie winy, oskarżanie siebie, branie na siebie odpowiedzialności za porażki

4. pesymizm wobec przyszłości oczekiwanie porażki, przekonanie o nieskuteczności przyszłych działań, rezygnacja

Objawy motywacyjne:

1. problemy z mobilizacją do działania, bierność brak inicjatywy, zmniejszona aktywność, spowolnienie psychoruchowe, trudności z podejmowaniem decyzji

Objawy Somatyczne:

1. utrata apetytu, spadek wagi ciała

2. zaburzenia snu

3. obniżenie libido

4. bóle

Rodzaje depresji według ICD-10

Obraz manii:

Objawy emocjonalne – podwyższony nastrój, euforia, irytacja

Objawy poznawcze – przekonania wielkościowe, gonitwa myśli

Objawy motywacyjne – zachowania nieadekwatne, wzmożona rozmowność, łatwość nawiązywania kontaktów

Objawy Somatyczne – obniżona potrzeba snu, zwiększony popęd seksualny

Inne rodzaje depresji (biologiczna) i egzogenna (zewnątrz pochodna, zdarzenie życiowe odczuwane jak strata)

Sezonowe zaburzenie nastroju (SAD)

1. spowodowane brakiem światła słonecznego i niską temperaturą

2. cztery razy częściej u kobiet niż u mężczyzn

3. pojawia się potrzeba spożywania słodyczy, pokarmów zawierających węglowodany a czasami także alkoholu

4. wzmożona senność

5. rozpoznanie gdy objawy trwają co najmniej dwa tygodnie

6. objawy z reguły utrzymują się około 5-7 miesięcy

7. musi wystąpić nawrót co najmniej przez dwa sezony jesienno – zimowe

Depresja anaklityczna (Spitz): zaburzenia u części noworodków i niemowląt, wiąże się z izolacją od matki w związku z pobytem dziecka w szpitalu lub umieszczeniem w domu dziecka.

Objawy:

1. utrata apetytu

2. zaburzenia rytmu snu i czuwania

3. mała ruchliwość

4. dyspepsja (nudności, wymioty)

5. zanik ssania

6. brak reakcji płaczu

7. gorączka

Depresja poporodowa: rozpowszechnienie u około 10-15% kobiet rodzących, symptomy pojawiają się w ciągu miesiąca, rzadziej w ciągu sześciu miesięcy po porodzie, objawy utrzymują się co najmniej miesiąc po porodzie

Przyczyny:

1. zmiany hormonalne po porodzie

2. czynniki ryzyka: wcześniejsza skłonność do depresji, tragedie związane z porodami, brak pomocy i wsparcia za strony rodziny, młody wiek matki lub późna ciąża

Objawy:

1. myśli i zamiary samobójcze

2. myśli związane z przemocą wobec dziecka

3. płaczliwość

4. napady paniki

5. bezsenność

6. niepokój psychoruchowy

leczenie – farmakologia

Żałoba a depresja

Biologiczne przyczyny depresji:

1. genetyczne – w dużym stopniu dziedziczy się depresję dwubiegunową i endogenną, w mniejszym jednobiegunową i egzogenną; 2-4 razy większe ryzyko wystąpienia depresji u bliźniąt jednojajowych

2. neuroanatomiczna – uszkodzenie LP (obszaru kory przedczołowej)

3. neurochemiczne – niedobór neuroprzekaźników norepinefryny i serotoniny; zbyt niski poziom testosteronu u mężczyzn, estrogenu u kobiet; zaburzenia osi HPA (wysoki poziom kortyzolu); zaburzenia osi podwzgórza – przysadka – tarczyca (niedoczynność tarczycy); wcześniejsze przeżycie epizodu depresyjnego świadczy o skłonności do zapadania na depresję

Psychologiczne przyczyny depresji

Model psychodynamiczny: skierowanie złości na siebie, nadmierne uzależnienie własnej samooceny od oceny innych ludzi, bezradność w osiąganiu celów.

F30 – epizod maniakalny

F30.0 – hipomania

F30.1 – mania bez objawów psychotycznych

F30.2 – mania z objawami psychotycznymi

F31 – zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F32 – epizod depresyjny

F32.0 – epizod depresji łagodny

F32.1 – epizod depresji umiarkowany

F32.2 i 3 – epizod depresji ciężki

Wyżej wymienione epizody mogą przebiegać bez objawów somatycznych lub z objawami somatycznymi.

Modele poznawcze:

Model negatywnych myśli A. Becka

Mechanizmy:

1. triada poznawcza (negatywna ocena siebie, negatywna ocena swojej aktualnej sytuacji życiowej)

2. błędy logiczne

Model wyuczonej bezradności M. Seligmana.

Wadliwie ukształtowany styl myślenia atrubucyjnego

Styl myślenia atrybucyjnego osób podatnych na depresję:

1. przypisywanie porażek czynnikom:

   1. wewnętrznym („to moja wina”)

   2. ogólnym („to dotyczy wszystkiego”)

   3. stałym („tak będzie zawsze”)

2. przypisywanie sukcesów czynnikom:

   1. zewnętrznym – personalizacja zewnętrzna („to nie moja zasługa, tylko zbieg okoliczności”)

   2. specyficznym („to dotyczy tylko tej sprawy”)

   3. zmiennym („radość szybko minie”)

Terapia depresji:

• najczęściej łączy się terapię biologiczną (głównie długotrwałą farmakoterapię) z psychoterapią.

Psychoterapia depresji:

Terapia poznawcza, techniki terapii poznawczej:

• wykrywanie myśli automatycznych i ich konfrontowanie z rzeczywistością

• trening reatrybucji – osoby depresyjne skłania się do tego, aby przypisywały porażki czynnikom specyficznym, wewnętrznym

• zmiana destrukcyjnych przekonań

Terapia poznawczo – behawioralna, treningi:

• umiejętności społecznych

• asertywności

• aktywności (osoby depresyjne mają małą aktywność do działania

Terapia interpersonalna – krótkoterminowa, skupia się na teraźniejszych relacjach społecznych, dotyczy obecnych problemów interpersonalnych.

Schizofrenia – grupa psychoz, których wspólną cechą jest rozszczepienie struktury osobowości. To zaburzenie charakteryzujące się niespójnością mowy i myśli, halucynacjami, urojeniami, spłyceniem emocji, pogorszeniem funkcjonowania społecznego i zawodowego oraz brakiem troski o siebie. Jedna z najczęstszych psychoz, rozpowszechnienie 1% ogólnej populacji. Początek choroby: okres wczesnej dorosłości, u mężczyzn najczęściej przed 25 rokiem życia, u kobiet przed 30.

Objawy, typy, poziomy i postacie kliniczne schizofrenii

Objawy osiowe Schizofrenii:

1. autyzm

2. zmiany w sferze uczuć (obniżenie uczuciowości wyższej)

3. rozpad struktury osobowości

Objawy pozytywne (wytwórcze) na przykład halucynacje, urojenia.

Objawy negatywne na przykład apatia, zubożenie wypowiedzi, spłycenie i niespójność reakcji emocjonalnych, wycofanie społeczne, utrata zainteresowań, bezczynność, bezcelowość.

Postacie kliniczne schizofrenii:

1. prosta (objawy osiowe, negatywne)

2. paranoidalna (objawy osiowe, pozytywne, negatywne, halucynacje wzrokowe, słuchowe, urojenia wielkościowe, ksobne, prześladowcze

3. hebefreniczna (osoby zachowują się w sposób dziwaczny, halucynacje, urojenia

4. katatoniczna (źle poddaje się leczeniu, zaburzenia świadomości i sfery ruchowej)

5. rezydualna (podobna do postaci prostej, był widoczny rzut choroby, wygasł i utrzymują się tylko objawy negatywne

Przyczyny schizofrenii – czynniki biologiczne:

• genetyczne 50-70%

• biochemiczne: nadmiar dopaminy w mózgu

• neuroanatomiczne: nieprawidłowości w strukturze mózgu (przerwanie obwodów nerwowych podczas reorganizacji komórek) spowodowane oddziaływaniem czynników patologicznych w okresie prenatalnym i wczesnym postnatalnym

Przyczyny schizofrenii – czynniki psychospołeczne:

1. rola rodziny („rodzina schizofrenogenna”); destrukcyjne relacje między rodzicami a dzieckiem i stosunki rodzinne, zaburzenia struktury rodziny i w zakresie komunikowania się (podwójne związanie)

2. silne stresory w relacjach interpersonalnych (negatywna komunikacja, ciągłe krytykowanie, nadmierne zaangażowanie w życie pacjenta)

3. same stresujące wydarzenia nie odpowiadają za wystąpienie schizofrenii

4. stres zwiększa ryzyko nawrotu choroby (głównie wydarzenia poza kontrolą)

5. osobowość przedchorobowa jako czynnik predysponujący do zachorowania na schizofrenię

Interakcja czynników biologicznych i psychospołecznych

• ryzyko rozwoju choroby znacznie wzrasta, gdy na genotyp predysponujący do schizofrenii nakłada się niekorzystny wpływ środowiska.

Metody leczenia schizofrenii:

• metody biologiczne: farmakoterapia (neoroleptyki), terapia wstrząsowa, zjawisko „drzwi obrotowych” (pacjenci byli szybko wypisywani, ale też szybko wracali na oddział), nie ma możliwości pełnego wyleczenia

Psychospołeczne metody leczenia schizofrenii:

1. bardzo ważne jest społeczne przywrócenie – zdolność do samodzielnego życia, utrzymania więzi społecznych

2. nowoczesna terapia przeciwdziała izolacji pacjenta od środowiska społecznego

3. ważna jest współpraca z rodziną i poprawa funkcjonowania

4. terapia środowiskowa, trening umiejętności społecznych

5. program samopomocy

6. program ekonomii żetonowej

7. psychoterapia: rodzin (obniża ryzyko nawrotu choroby) i indywidualna

Trzy rodzaje postępowania leczniczego:

1. leczenie intensywne: farmakoterapia i terapia wstrząsowa

formy pomocnicze: psychoterapia i socjoterapia (przeciwdziałająca stygmatyzacji i izolacji)

1. leczenie podtrzymujące: w okresie remisji, farmakoterapia

formy pomocnicze: psychoterapia (indywidualna, grupowa), socjoterapia (zapewnia oparcie, rozwija umiejętności społeczne)

1. rehabilitacja – wobec chorych, którzy utracili umiejętności potrzebne w codziennym funkcjonowaniu

Kompleksowy program rehabilitacji

Obszary: rodzinny, zawodowy, środowiskowy, osobisty.

Rehabilitacja poznawcza – nastawiona na poprawę funkcjonowania poznawczego, osłabianie objawów i wzmożenie działań adaptacyjnych w otaczającym świecie.

Najlepsze efekty daje terapia kompleksowa.

Zaburzenia nerwicowe i związane ze stresem.

Zaburzenia nerwicowe, dysocjacyjne i pod postacią somatyczną (zaburzenia nerwicowe) psychopochodne zaburzenia czynnościowe o różnorodnym obrazie klinicznym z przewagą zmian w sferze emocjonalnej.

Zaburzenia nerwicowe według ICD-10 „zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyvzną”; F40-F48

F40 – zaburzenia lękowe w postaci fobii

F41 – inne zaburzenia lękowe

F42 – zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwice natręctw)

F43 – reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F44 – zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F45 – zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

F48 – inne zaburzenia nerwicowe

F40 zaburzenia lękowe w postaci fobii

Charakteryzują się wystąpieniem intensywnego lęku wobec określonych sytuacji lub przedmiotów, które nie są obiektywnie niebezpieczne, wiążą się z przymusem ich unikania, mimo zdawania sobie sprawy z bezpodstawności lęku.

Agorafobia – lęk przed otwartą przestrzenią, ponadto strach przed wyjściem z domu, przed podróżowaniem, przebywaniem w miejscach publicznych i w tłumie, jest to zaurzenie przewlekłe.

Fobie społeczne – przejawiają się objawami przed kontaktem z innymi ludźmi, przed znalezieniem się w sytuacjach społecznych, krytyczną oceną przez innych ludzi i kompromitacją, prowadzą do izolacji społecznej.

Fobie proste – najlżejsze objawowo, liczne i różnorodne, rodzaje fobii: zwierząt, obiektów nieożywionych, choroby lub uszkodzenia ciała.

Arachnofobia – lęk przed pająkami

Klaustrofobia – lęk przed zamkniętą przestrzenią

Acrofobia – lęk przed wysokością

Brontofobia – lęk przed burzą, piorunami

Nyktofobia – ląn przed ciemnością

Myzofobia – lęk przed brudem

Erytrofobia – lęk przed zaczerwienieniem się

Rodentofobia – lęk przed gryzoniami

Insektofobia – lęk przed owadami

Dromofobia – lęk przed podróżowaniem

F41 – inne zaburzenia lękowe

Głównym ich objawem jest bezprzedmiotowy lęk. Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) przejawiające się atakami panicznego przerażenia, w czasie których człowiek jest przekonany, że stanie się z nim coś złego, że oszaleje lub umrze, towarzyszą im gwałtowne objawy somatyczne (silne bicie serca, bóle w klatce piersiowej, uczucie duszności i tym podobne).

Zaburzenie lękowe uogólnione w którym występuje uporczywy niepokój połączony z napięciem psychoruchowym i pobudzeniem układu wegetatywnego.

F42 – zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwice natrenctw)

Wśród dolegliwości przeważają natrętne myśli, obsesje i natrętne czynności, których człowiek nie może się pozbyć.

F43 – reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Reakcje pojawiające się w sytuacjach skrajnie trudnych i zagrażających, przekraczających możliwości przystosowawcze człowieka:

• ostra reakcja na stres

• zaburzenia adaptacyjne

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne.

Ostra reakcja na stres:

• krótkotrwałe, kilkugodzinne lub kilkudniowe znacznie nasilone zaburzenie, powstałe w następstwie zadziałania wyjątkowo silnego bodźca.

Objawy:

1. oszołomienie

2. silny lęk

3. osłupienie lub bezładne pobudzenie ruchowe z mocno zaznaczonymi objawami wegetatywnymi

Zaburzenie stresowe, pourazowe:

• stanowi opóźnioną reakcję na krótkotrwałe, ekstremalne wydarzenie

Objawy: przeżywanie urazu na nowo we wspomnieniach, snach

Zaburzenia adaptacyjne:

• utrudniające społeczne przystosowanie, funkcjonowanie, pojawiające się w okresie przystosowania do znaczących zmian życiowych lub następstw stresującego wydarzenia życiowego

• symptomu pojawiają się w ciągu miesiąca od wystąpienia zmiany życiowej i utrzymują się nie dłużej niż pół roku

F44 – zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Utrata integracji między wspomnieniami, poczuciem tożsamości (dysocjacja), wrażeniami czuciowymi i kontrolą dowolnych ruchów ciała (konwersja).

Amnezja dysocjacyjna – krótkotrwałą, nagle pojawiająca się i ustępującą, wyrażająca się w pokryciu niepamięcią przykrych wydarzeń stanowiących uraz psychiczny (niepamięć wsteczna).

Fuga dysocjacyjna – trwająca od kilku godzin do kilku miesięcy, na której objawy oprócz amnezji dysocjacyjnej składają się: utrata orientacji co do własnej tożsamości i dążenie do zmiany miejsca pobytu prowadzące do podejmowania nieukierunkowanych podróży poza miejsce zamieszkania.

Osłupienie dysocjacyjne (stupor) – występuje bezpośrednio po wydarzeniu traumatycznym, przejawiające się krótkotrwałym graniczeniem ruchów dowolnych i brakiem reakcji na bodźce zewnętrzne.

Dysocjacyjne zaburzenie ruchu (konwersje), w których występują czynnościowe niedowłady lub porażenia (na przykład astazja – abazja, afonia i tym podobne) w sposób odpowiadający wyobrażeniom pacjenta o chorobie somatycznej niezgodne z prawami anatomii i fizjologii.

Drgawki dysocjacyjne („napady histeryczne”), naśladujące napady padaczkowe.

Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego – znieczulenie lub nadwrażliwość na dotyk i ból oraz zaburzenia widzenia i słyszenia.

F45 – zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

Obejmują doznania czucia wewnętrznego, czynności narządów nie dających się wytłumaczyć zmianami organicznymi. Pacjenci uporczywie domagają się badań potwierdzających istnienie choroby somatycznej, zaprzeczające możliwości psychologicznego uwarunkowania zaburzeń.

Zaburzenia somatyzacyjne – długo utrzymujące się różnorodne, zmienne i nawracające dolegliwości somatyczne, dotyczące różnych narządów i układów.

Zaburzenie hipochądryczne – pacjent jest bezpodstawnie przekonany, że cierpi na poważną i postępującą chorobę somatyczną. Uporczywe bule psychogenne (psychalgie).

F48 – inne zaburzenia nerwicowe

Neurastenia (zespół zmęczenia) – osłabienie sprawności fizycznej i umysłowej, wyczerpanie, nadmierna męczliwość, drażliwość, zaburzenia snu, problemy w koncntracji w zapamiętywaniu i sprawnym myśleniu, trudności w podejmowaniu decyzji i działań oraz zawroty i napięciowe bóle głowy.

Zaburzenia nerwicowe – przyczyny:

1. podłoże biologiczne

2. przyczyny psychospołeczne

Terapia zaburzeń nerwicowych

Podstawową metodą jest psychoterapia (na przykład psychodynamiczna, poznawczo – behawioralna, humanistyczna, systemowa) indywidualna i grupowa, terapia biologiczna zaburzeń nerwiciwych.