1. WSTĘP

W Polsce po roku 1989 nastąpił szereg przemian gospodarczych. Wraz z przemianami ustrojowymi weszły do kraju nowe, zagraniczne przedsiębiorstwa, co znacząco wpłynęło na gospodarkę.. W tamtym okresie również zaczęła rozwijać się w Polsce branża usług logistycznych, wychodząc naprzeciw nowym potrzebom klientów oraz nowym, zupełnie odmiennym zasadom rynku. Skutki tego są widoczne do dziś, objawiają się chociażby w rosnącej konkurencji dla Poczty Polskiej, niegdyś monopolisty na rynku przesyłek kurierskich, oraz bardzo dużą liczbą przewoźników w transporcie zarówno kolejowym, jak i samochodowym. Obecna sytuacja ma wiele zalet (jak chociażby rosnąca jakość usług, spowodowana sporą konkurencją), niemniej jednak rynek ciągle się zmienia i ewoluuje- pamiętajmy że w Polsce branża logistyczna jest stosunkowo młoda. Dlatego warto przyjrzeć się bliżej obecnie panującym trendom oraz przeanalizować zmiany i tendencje rozwojowe w sektorze usług logistycznych.

Niniejsza praca ma za zadanie analizę sektora usług logistycznych w Polsce, przybliżenie jego rozwoju na przestrzeni lat, opisanie obecnie panujących tendencji oraz przyjrzeniu się tendencjom rozwojowym. Należy nadmienić, iż niniejsza praca w żaden sposób nie wyczerpuje tematu-stanowi jedynie ogólny pogląd na sektor usług logistycznych. Należy też mieć na uwadze fakt, że praca opiera się na danych statystycznych- dlatego nie oddaje w całości specyfiki sektora i tendencji, które mogą być zupełnie odmienne w poszczególnych regionach kraju bądź spółkach.

2. Logistyka

Logistyka jest procesem, który istnieje od bardzo dawna, choć sam termin jest stosunkowo młody. Początkowo odnosiła się głównie do wojska, w X wieku cesarz Bizancjum, Leon VI zaliczył ją jako jeden z elementów sztuki prowadzenia walki. Jak możemy wywnioskować z kart historii miał rację, gdyż wiele wojen zostało przegranych właśnie przez słabe kwatermistrzostwo (bo pod taką nazwą wówczas logistyka występowała). Wojsko od zawsze potrzebowało ogromnych dostaw amunicji (które musiały odbywać się w sposób cykliczny), umundurowania i wyżywienia a ich przemieszczenie musiało odbywać się w sposób zorganizowany i terminowy. Z czasem, wraz z rozwojem technologii zwiększyło się też zapotrzebowanie na materiały eksploatacyjne dla ciągle rosnącej liczby pojazdów.

Pod koniec lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku w wyniku odkrycia nowych możliwości oszczędności w zakresie dystrybucji, zwrócono większą uwagę na wojskowe kwatermistrzostwo i zaczęto myśleć nad jego adaptacją do potrzeb cywilnych. Jedną z pierwszych osób która opublikowała swoje przemyślenia był Peter Drucker, nazywany potem „ojcem-założycielem zarządzania”. Pod koniec lat siedemdziesiątych zaczęto stopniowo łączyć ze sobą różne zagadnienia logistyczne, co pozwoliło wyszczególnić dwa główne  nurty: zarządzenie materiałami i dystrybucja. Dalszy rozwój globalizacji pozwolił na początku nowego stulecia na opracowanie terminu „logistycznego łańcucha dostaw” i całkowitą integrację w zarządzaniu logistycznym.

Według J. Coyle’a logistyka jest procesem planowania, realizacji i kontroli sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Dodatkowo, możemy wyróżnić obecnie cztery następujące grupy usług logistycznych:

• usługi spedycyjne,

• usługi transportowe,

• usługi magazynowe,

• usługi dodatkowe.

2.1. Logistyka w Polsce

Rynek usług logistycznych w Polsce jest stosunkowo młody, oraz cechuje się sporym zróżnicowaniem.

W okresie PRL, ze względu na panujący w kraju socjalizm oraz cechującą go gospodarkę centralnie planowaną i rynek producenta, do końca lat osiemdziesiątych nie było zapotrzebowania na rozwój usług logistycznych. Towary mogły docierać od producenta ze sporym opóźnieniem i w różnym stanie technicznym, a i tak ze względu na ogromny popyt znalazły by kupca. Ponadto ten okres cechuje samoobsługa logistyczna- producenci sami odpowiadali za dostarczenie towaru do dystrybutorów. Dopiero zmiany ustrojowe i związane z nim otwarcie rynku diametralnie zmieniły sytuację. Do Polski weszły znane zachodnie firmy, otwarto wiele nowych hipermarketów oraz centrów handlowych. Przedsiębiorstwa posiadały własne działy logistyki lub miały zakontraktowanego wcześniej usługodawcę. Pozwoliło to również na powstanie wielu krajowych spółek zajmujących się logistyką, których wiele istnieje do dzisiaj i znajduje się w czołówce jeśli chodzi o przychody. Kolejnym momentem pozwalającym na rozwój logistyki było wejście Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Był to czas wielu fuzji i wykupów oraz wejście przedsiębiorstw na nowy, światowy rynek. W chwili obecnej notuje się zorientowanie rynku na kompleksową obsługę globalnych łańcuchów dostaw.

Rys.2.1 Światowy ranking jakości usług logistycznych

Według światowych rankingów jakości usług logistycznych, Polska plasuje się na 30 miejscu na świecie (rys.2.1), tuż za Malezją i Afryką Południową. W skali Europy nasza pozycja również nie jest najwyższa-znajdujemy się na miejscu 17, wyprzedzając min. Izrael, Portugalię oraz Łotwę. W obu rankingach na pierwszym miejscu znajdują się Niemcy, za nimi plasuje się min. Szwajcaria, Singapur, Luksemburg czy Holandia. [2]

3. Analiza sektora usług logistycznych

Podczas omawiania rynku usług, warto wspomnieć o jednym wydarzeniu, które wywarło spore piętno. Mianowicie, w 2007 roku miał miejsce światowy kryzys spowodowany udzielaniem przez banki kredytów osobom o niewystarczających możliwościach finansowych. Spowodowało to ogólnoświatową zapaść gospodarczą, która odbiła się również na branży logistycznej. Pierwsze jego skutki w Polsce dało się odczuć pod koniec 2008 roku- wtedy też obserwowalny jest wyraźny spadek wielkości przychodów (rys.1). [1, 3]

Rys.3.1 Wielkość przychodów ze sprzedaży sektora usług logistycznych w latach 2000-2011

Podczas wyboru przewoźnika i środka transportu (a co za tym idzie-również oceny) przez klientów, brane pod uwagę były różne czynniki. Co ciekawe, najmniejsze znaczenie dla klientów miała innowacyjność oraz informatyzacja. Największą rolę ciągle odgrywa terminowość i bezbłędność dostaw. Co ciekawe-na dalszym miejscu są również szybkość dostawy oraz zależność ceny i jakości. Klienci woleli dopłacić i poczekać dłużej i mieć pewność, że paczka zostanie dostarczona we właściwe ręce o wcześniej ustalonej porze.

Na rynku logistycznym możemy zauważyć kilku gigantów. Wszyscy weszli na rynek w latach 90, i posiadają kapitał zagraniczny. Pokazuje to jaki wpływ na krajową gospodarkę miało nagłe otwarcie rynku dla inwestorów zagranicznych, przy kompletnym nieprzygotowaniu i co za tym idzie-niemożliwości konkurowania przez inwestorów krajowych. Na trzecim miejscu znajduje się przedsiębiorstwo Trade Trans, należące do grupy PKP Cargo Logistics. Jednak ich przychody są o połowę mniejsze od poprzedzającej go w rankingu spółki Schenker. Szczegółowy ranking znajduje się na rysunku 3.2.

Rys.3.2 Zestawienie firm logistycznych o największych przychodach w roku 2009.

Od pewnego czasu można zauważyć zmiany w strukturze usług. Firmy typowo spedycyjno-transportowe mają coraz mniejszy udział w rynku (transport 32,98%, a spedycja udział 46,79%). Przedsiębiorstwa takie są stosunkowo niewielkie, świadczą usługi w zakresie przewozów drobnicowych lub masowych, zajmują się transportami specjalnymi bądź działają w branży kolejowej. Rośnie natomiast rola firm zajmujących się magazynowaniem (udział w rynku wynoszący 16,7%), oraz nieznaczny wzrost zanotowały przedsiębiorstwa zajmujące się cross-dockingiem. Lecz ciągle ich udział jest niewielki-w roku 2011 wynosił zaledwie 1,43%. Zmieniły się też środki transportu wybierane do przewozu. 84% przewozów (dane na 2011 rok) było realizowanych samochodami, na drugim miejscu był transport kolejowy (13%). Pozostałe środki transportu miały niewielki udział-poniżej 1%. [4]

3.1. Transport drogowy i kolejowy

Transport samochodowy jest ciągle najpopularniejszym środkiem do przewozów ładunków. Wiąże się to z faktem, że tylko samochodami jest możliwy transport od drzwi do drzwi. Najwięcej samochodami przewozi się rud metali-stanowi to około 35% ładunków przewożonych tym środkiem transportu. Ponadto duży udział mają produkty spożywcze i wyroby tytoniowe (15%) oraz surowce wtórne i odpady komunalne (ok.8%). Jak widać-przeważają produkty, które musimy przewozić od drzwi do drzwi na często stosunkowo niewielkie odległości. Widać więc, jak główna zalet tego rodzaju transportu wpływa na strukturę przewozów. Warto wspomnieć, iż przewozy pasażerskie stanowią niewielki procent wszystkich przewozów, który na dodatek ciągle maleje. Wiąże się to z faktem, iż coraz więcej osób posiada własne samochody, a więc maleje zapotrzebowanie na transport zbiorowy.   

Do największych przedsiębiorstw zajmujących się transportem drogowym możemy zaliczyć ND Polska sp. z o.o (dochód w 2010 roku - 340.589,00 zł) z kapitałem zagranicznym, oraz dwie spółki z kapitałem mieszanym- Grupa Delta Trans (296.435,00 zł) oraz VOS LOGISTICS sp. z o.o. (189.283,00 zł).

Polska może poszczycić się stosunkowo dużym udziałem kolei w rynku usług kolejowych. Niewątpliwym liderem w tej branży jest PKP Cargo SA (dochód 4.220.584,00 zł), istniejące na rynku od 2001 roku (wcześniej funkcjonowało w ramach przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe). Drugim największym przewoźnikiem jest Lotos Kolej Sp. z o.o. (470.074,00 zł dochodu) zajmujący się głównie świadczeniem przewozów paliwa i produktów rafinacji ropy naftowej dla spółek grupy kapitałowej Lotos. Warto nadmienić, że większość największych przedsiębiorstw kolejowych posiada kapitał krajowy. Dodatkowo, w porównaniu z transportem samochodowym, można zanotować o wiele mniej przewoźników, z nieporównywalnie większym dochodem. Wiąże się to z większymi kosztami przewozów, oraz kosztami dodatkowymi- droższym utrzymaniem tabory i bocznicy, a w przypadku jej braku-koniecznością płacenia za utrzymanie wagonów na cudzej bocznicy.

Transport kolejowy znalazł zastosowanie przy przewozach węgla kamiennego i brunatnego, ropy naftowej i produktów jej rafinacji, gazu ziemnego oraz koksu- stanowią one ponad połowę towarów. Na drugim miejscu plasują się rudy metali (stanowią one około 30% przewozów). Ponadto, stosunkowo dużą część przewozów stanowią chemikalia i produkty chemiczne- stanowią około 5% ładunków przewożonych koleją. [4]

3.3. Operatorzy 3PL i powierzchnie magazynowe

Third Party Logistics to metoda działania, w której jedną lub kilka funkcji logistycznych zleca się zewnętrznej firmie. Działanie takie pozwala zmniejszyć koszty ponoszone na obsługę logistyczną w przedsiębiorstwie. Ostatnimi czasy ich rola znacząco rośnie, wiąże się to z wejściem na polski rynek zagranicznych firm takich jak DB Schenker sp. z o.o., czy Grupy Raben i DSV. Należy dodać, iż logistyka firm trzecich wiąże się ze znacznymi zasobami finansowymi i zapleczem technicznym. Według analizy Rankingu firm TSL 2010r. oferta operatorów 3PL jest zbliżona. Wszystkie firmy świadczą wszystkie usługi w zakresie przewozów i spedycji, a drobne różnice są widoczne jedynie w realizowaniu nie wszystkich rodzajów logistyki terminalowej, zaopatrzenia i dystrybucji oraz e-logistyki.

W ostatnich latach widoczny jest coraz większy udział w rynku magazynowania. Popyt na powierzchnie magazynowe od paru lat nieprzerwanie rośnie-w roku 2013 wynosił około 1 800 000 m², co było wynikiem absolutnie rekordowym. Co warte zanotowania- wraz ze wzrostem popytu na powierzchnie, maleje też liczba pustostanów, co jest bardzo pozytywnym zjawiskiem. Ciekawa jest również struktura popytu na powierzchnie magazynowe według sektorów. Największe zapotrzebowanie na magazyny zanotował sektor logistyczny (37% udziału), duży udział wynoszący 11% miały sieci handlowe- wiąże się to bezpośrednio z coraz większym udziałem dużych sieci w rynku. Podobne zapotrzebowanie wystąpiło w branży lekkiej produkcji (11%), i nieco mniejsze (po 8%) w farmaceutyce i artykułach spożywczych. Popyt na powierzchnie magazynowe, stanowi też niejako wyznacznik rozwoju gospodarczego różnych regionów kraju-jest tu bardzo widoczny podział na zachód i wschód kraju. Największe zapotrzebowanie wystąpiło w Warszawie i okolicach (w latach dziewięćdziesiątych było to główne miejsce inwestycji zagranicznych koncernów), lecz od paru lat notowany jest ciągły spadek. Gospodarka przenosi się do innych ośrodków-Górny Śląsk, Poznań, Polska centralna czy Wrocław. Jednocześnie, zapotrzebowanie w takich ośrodkach jak Rzeszów czy Lublin jest ciągle minimalne- wiąże się to ze stosunkowo powolnym rozwojem gospodarczym tych obszarów. [1, 4]

3.4. Rynek kurierski, transport intermodalny

W Polsce, rynek KEP gwałtownie przyspieszył na początku XXI wieku. Dotychczas, głównym operatorem była Poczta Polska, a liczba operatorów niepublicznych w roku 1996 wynosiła 15. Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej ta liczba zaczęła gwałtownie rosnąć (w roku 2009 osiągając wynik 209 operatorów), skończył się wtedy również monopol Poczty Polskiej. Wraz z coraz większą liczbą transakcji na portalach aukcyjnych i sklepach internetowych, zwiększyło się zapotrzebowanie na niezawodnych kurierów. Warto nadmienić, że obecnie większość przesyłek stanowią przesyłki krajowe (co potwierdza rosnącą rolę handlu internetowego), choć rośnie również powoli rola międzynarodowego transportu lotniczego.

W ostatnich latach nieznacznie wzrosła wielkość przewozów w transporcie intermodalnym- z 2 360 tys. ton w roku 2005, do 4 001 tys. ton pod koniec 2010 roku. Niewątpliwie jest to krok w dobrym kierunku, choć ciągle rola transportu intermodalnego w Polsce jest niewielka. Ze względu na położenie, w kraju istnieją możliwości na wykorzystywanie wszystkich gałęzi transportu. Niestety, ze względu na nie istniejący praktycznie transport śródlądowy oraz słabo rozwiniętą infrastrukturę lotniczą, intermodalność w usługach logistycznych w Polsce polega na połączeniu przewozów morskich, kolejowych oraz drogowych. [4]

4. Tendencje rozwojowe

Rynek usług logistycznych jest uzależniony od wielu parametrów. Niewątpliwie, im bogatsze społeczeństwo (a więc większe potrzeby na przewozy, usługi kurierskie oraz dobra konsumpcyjne) oraz lepsza infrastruktura, tym rynek będzie mocniej rozwinięty. W Polsce w ostatnich latach możemy zaobserwować szereg czynników, które przyspieszają bądź hamują rozwój rynku. Negatywnymi czynnikami są niewątpliwie ciągle rosnące ceny paliw oraz zwiększone ceny opłat drogowych systemu viaToll. Jeśli dodamy do tego zły stan infrastruktury kolejowej i drogowej oraz ciągle wydłużające się okresy płatności kontrahentów, to ujrzymy jak ciągle rosną koszty prowadzenia działalności, przy coraz odleglejszych terminach płatności za usługi. Niewątpliwie, te czynniki nie poprawiają sytuacji małych firm logistycznych. W ostatnich latach zanotowano jednak również szereg zmian w strukturze rynku. Na pewno rośnie udział przesyłek drobnicowych, co ma bezpośredni związek z rosnącą rolą handlu internetowego. Coraz więcej osób korzysta z możliwości przejrzenia na spokojnie ofert sklepów, przeczytania opinii i podjęcie przemyślanej decyzji co kupić, nie ruszając się przy tym z domu. Rosnąca rola handlu internetowego wymusza zwiększenie powierzchni magazynowych, by sklepy mogły stale poszerzać asortyment i zwiększać stany magazynowe produktów, na które jest zapotrzebowanie. Efektem tego jest malejąca liczba pustostanów, oraz budowanie kolejnych magazynów, a co za tym idzie-nowymi miejscami pracy. Ponadto, należy wspomnieć o niewątpliwym poszerzeniu w ostatnich latach zakresu usług przedsiębiorstw, oraz ich wejście na rynek globalny. [3, 4]

5. PODSUMOWANIE

Od momentu wejścia do Polski zachodnich przedsiębiorstw na początku lat dziewięćdziesiątych, na rynku usług logistycznych nastąpiło szereg zmian. Wiele firm straciło monopol, wiele upadło wskutek kryzysu w roku 2008, wiele też powstało i znacznie się rozwinęło. W ostatnim czasie jest widoczny rozwój handlu elektronicznego oraz wiążącego się z nim rynku KEP. Niewątpliwie, w przyszłości, ze względu na coraz większe uzależnienie społeczeństwa od elektroniki i komputerów, ich rola będzie znacząca, i być może będzie to główny udziałowiec rynku usług logistycznych. Ponadto, notuje się coraz większe zapotrzebowanie na powierzchnie magazynowe. Biorąc pod uwagę popyt na powierzchnie magazynowe według sektorów, jest to spowodowane rozwojem rynku logistycznego. Rośnie również rola operatorów 3PL, co jest związane z chęcią zmniejszenia kosztów obsługi logistycznej w firmie (nie ma wtedy potrzeby posiadania własnego taboru czy powierzchni magazynowej, co wiąże się z dużymi kosztami dla przedsiębiorstwa). Ciekawy jest fakt, że mimo rosnących kosztów ( rosnące ceny paliw i opłat viaToll), oraz niezadowalającego stanu infrastruktury (brak autostrad i dróg szybkiego ruchu, zły stan techniczny dróg krajowych) ciągle duża jest rola transportu samochodowego. Może to być spowodowane faktem, że jako jedyny zapewnia transport przesyłek „od drzwi do drzwi”, i nie ma ciągle dla niego dobrej alternatywy. Mógłby ją stanowić transport intermodalny, zapewniający o wiele mniejsze skażenie środowiska i mniejsze koszty w skali globalnej, lecz niestety w Polsce jest on ciągle bardzo słabo rozwinięty. Ponadto, odbywające się już przewozy nie wykorzystują wszystkich gałęzi transportu- transport lotniczy nie jest jeszcze mocno rozwinięty, a transport śródlądowy praktycznie nie istnieje.

Literatura

[1] Mały Rocznik Statystyczny, Główny Urząd Statystyczny Warszawa 2012

[2] Rutkowski K., Raport – Branża przesyłek kurierskich, ekspresowych i paczkowych, wpływ na polską gospodarkę, SGH, Warszawa 2011

[3] Sz. Mitkow, A. Kwiatek: Usługi logistyczne-analiza rynku w Polsce, Systemy Logistyczne Wojsk 39/2013

[4] Wojciechowski A.: Rynek usług logistycznych w Polsce- analiza, perspektywy rozwoju