Bente Pedersen

CHŁODNY BLASK

1

- Witaj w domu, Raiju Kesaniemi! Reijo uśmiechnął się łagodnie, objął żonę mocniej i na moment przytulił się czołem do jej czoła.

Tego grudniowego dnia 1751 roku rankiem wzięli ślub. W obecności pastora złożyli uroczystą przysię­gę małżeńską. Z rodziny towarzyszyli im jedynie Ida i Matti, bo Raija, która nigdy nie przejmowała się tym, co powiedzą ludzie, nie zgodziła się, by zabie­rać z sobą dzieci. O tej porze roku wyprawa na dru­gą stronę fiordu nie należała do przyjemności.

- A więc znów powróciliśmy do punktu wyjścia - powiedziała Raija, kiedy łódź przybiła do wschodnie­go brzegu fiordu Lyngen. Na niewielkim pagórku na cyplu stała drewniana chata, która od teraz miała stać się także jej domem, tak jak była już kiedyś, dawno temu, w innym życiu, zanim po raz pierwszy zosta­ła panią Kesaniemi.

Miała nadzieję, że tym razem ich związek przetrwa po grób, choć niczego już nie była pewna. Z południo­wego wschodu wiał silny, kłujący w policzki wiatr od lą­du. Lodowaty oddech Finlandii. Taki wiatr sprowadza siarczysty mróz i przywołuje zorzę polarną, barwiącą pastelami pogodne niebo. Mieniąca się kolorami przej­rzysta poświata rozbłyska na granatowym aksamicie nie­ba jakby w odpowiedzi na błagania ciemnej nocy.

Raija ocknęła się z chwilowego zamyślenia. Prze­pełniona oczekiwaniem podała mężowi otuloną ręka­wicą dłoń i odciskając w śniegu głębokie ślady, razem ruszyli pod górkę w stronę zabudowań.

Tego pierwszego wieczoru nie zamierzali urządzać hucznego przyjęcia. Ale gdy zeszli się najbliżsi, nie­wielka chata ożywiła się gwarem. Przy starym, wysłu­żonym stole zasiadła rodzina, dość liczna, by wypeł­nić chatę na cyplu.

- Weselisko możecie urządzić na Boże Narodzenie - stwierdził Sedolf i mrugnął do Idy. - Na święta i tak przy­rządza się dużo jedzenia, więc się nie wykosztujecie...

Wszyscy wybuchnęli śmiechem. Ogólna wesołość i pogodny nastrój zdawały się rozjaśniać wnętrze sta­rej chaty.

- Ale za to noc poślubną spędzicie tu tylko we dwoje - uśmiechnęła się Ida, a w jej oczach pojawiły się błyski. Dla niej ten dzień był wyjątkowy. Przecież pobrali się jej rodzice! Co prawda formalnie poślu­bieni byli już wcześniej, ale po tak długich latach roz­łąki postanowili uczynić to na nowo. Raija wystąpi­ła w kościele w Lyngen jako Raisa Bykowa, Rosjan­ka. Odbyło się to niezupełnie zgodnie z prawem, być może dopuścili się grzechu, w którym i ona miała swój udział, ale ta świadomość nie rzucała cienia na jej radość. Nic nie przesłaniało jej uczucia spełnienia, uczucia, że oto w jej domu wszystko znalazło się wreszcie na swoim miejscu.

- Niepotrzebnie postanowiliście uciec stąd na noc - uśmiechnął się łagodnie Reijo, a jego dłoń przykrywa­jąca ufnie dłoń Raiji najlepiej uzewnętrzniała łączącą ich wspólnotę. Przyjaźń. Przynależność do siebie, której nie były w stanie zniszczyć nawet długie lata rozłąki.

- Nie bądź tego taki pewien! - odparł Sedolf zna­ny z poczucia humoru. Zawsze był duszą towarzy­stwa. Słowa płynęły z jego ust niczym na wiosnę la­winy w górach. - Kto wie? Może żenisz się już po raz ostatni? Postaraj się, byś miał co wspominać na stare lata, kiedy pokręci cię reumatyzm i nie będziesz mógł pozwolić sobie na te sprawy.

- Już ja zadbam o to, by żelazo nie zardzewiało - zapewniła Raija, podchwytując żartobliwy ton. - A co do reumatyzmu, to podejrzewam, że niejedne­go młodzika pokręci wcześniej niż mojego Reijo.

Śmiali się z tego, kiedy już zostali we dwoje, Raija i Reijo. Siedzieli przytuleni przy ogniu, wpatrując się w czerwonozłote płomienie i grzejąc się w ich cieple.

- Nie powinniśmy się byli zgodzić, by zabrali Ivara - rzekła Raija. - Tak tu cicho bez niego! Nie chcia­łabym, żeby mały odniósł wrażenie, że go wypędzi­łam z domu.

- Ależ on jest szczęśliwy! Dla niego to prawdziwe święto, że może przenocować u Idy.

Reijo ścisnął ramię Raiji. Nie było takie krągłe, jak zapamiętał.

- Trzeba cię trochę podtuczyć. Obiecuję, że jak tyl­ko znów będziemy mieli mleko od krowy, codzien­nie na śniadanie dostaniesz śmietankę. Co ty na to, mamuśka?

- Może jeszcze tran? - dodała z błyskiem w oku. Nie chciała, by w ich wzajemne relacje wkraczała zbytnia powaga. - Wiesz co, Reijo - odezwała się po chwili, chwytając myśl, która ją nagle naszła, pewna, że Reijo zrozumie, o co jej chodzi. - Spośród wszystkich mężczyzn, z którymi przyszło mi żyć, najpogodniejsze wspomnienia zachowałam o tobie. To prawda, choć nie raz przeżywaliśmy ciężkie chwile. Te wspo­mnienia mnie uskrzydlają. A teraz po latach znów rozświetliłeś moje życie i uczyniłeś mnie szczęśliwą.

- Naprawdę? - Reijo objął ją, nie zamykając jej jed­nak w uścisku. Kąciki jego ust zrazu uniosły się lekko, a potem wargi rozchyliły się w szerokim uśmiechu.

Ten mężczyzna miał takie szczere serce. Było w nim tyle ciepła.

- Jak myślisz, czy czeka nas pogodna starość, Ra­iju? - zapytał. - Tyle już różnych pór roku przeżyli­śmy! Zawsze marzyłem o tym, żeby u schyłku moje­go życia zapanowała łagodna wiosna, nadzieja na słońce i ciepło. Nie jesień, z którą często kojarzy się starość. Jak myślisz, czy uda nam się uczynić z naszej starości wiosnę, Raiju Kesaniemi?

- Podoba mi się ta myśl - odpowiedziała cicho, doj­rzalsza niż za czasów ich pierwszej wiosny życia.

Ten nowy początek jest inny. Oboje są bowiem bo­gatsi o doświadczenia, które ofiarowało im życie. Ubożsi zaś o marzenia, którymi wypełnione są głowy młodych ludzi. Odarci z tylu złudzeń. Raija za wszyst­ko zapłaciła wysoką cenę. Pogodziła się z tym, że u Wielkiego Kupca nie można mieć kredytu. Walczy­ła o przetrwanie jak kwiat wyrosły wśród skał, nawet z cierpienia czerpiąc pożywienie. Powstawała za każ­dym razem, gdy spadały na nią nieszczęścia. Odpo­wiedzią na ciosy były nowe pąki. Kwitła na przekór wszystkiemu nawet podczas ciemnej polarnej nocy. Podnosiła głowę do gwiazd, zadowalając się nikłym blaskiem, jaki od nich bił, i zawsze dodawało jej to sił.

Ale teraz potrzebuje słońca! Będzie nadal wypuszczać pąki i rozkwitać. Jednak swe kwiaty pragnie przeka­zać wiośnie.

- Nie będziemy, Reijo, przez cały czas oglądać się za siebie! Byłoby co wspominać, ale to przecież już przeszłość. Nie wiem, czy chciałabym do tego sięgać...

Od czasu gdy Raija wróciła nad fiord, musieli oży­wić wiele upiorów i spojrzeć im prosto w oczy. Do­brze by było więc w ciemnościach polarnej nocy zapa­lić świecę, skupić się na tym, co jest teraz, i popatrzeć przed siebie.

Trudno jednak całkiem przestać oglądać się wstecz, gdy wokół tylu ludzi, którzy wiązali ich z przeszło­ścią, ludzi wprost z ich wspólnych wspomnień, i prze­błyski życia, jakie dzielili.

- Tyle jest różnych odmian miłości - uśmiechnął się Reijo, wtulając twarz we włosy żony, świadom, że używa jej własnych słów. Może wyrzekł je do otacza­jących ich cieni, pragnąc, by zblakły pod wpływem owej magicznej formuły? - Potem nastanie wiosna i pójdziemy w stronę światła, Raiju. Jak myślisz, zdą­żymy ze wszystkim, co powinniśmy zrobić?

- Ty także czujesz, że nie pozostało nam dużo cza­su? - Pytanie padło znienacka, dotykając tego, czego Reijo nie chciał wiedzieć.

- Dość dawno już mieliśmy po piętnaście i siedem­naście lat, kochanie! Wprawdzie z tobą czas obszedł się łaskawie, ale nie ma co się oszukiwać.

Nie pomyślała o tym. Minęły czasy kłamstw, prze­milczeń, zdrady. To był nowy początek, otwarcie ku światłu, ku harmonii.

- Mało komu dane jest spróbować tylu odmian życia - rzekła Raija, uśmiechając się lekko. I chociaż nie chciała oglądać się wstecz, to przecież miała w pamię­ci wszystkie swoje początki, a także schyłki każdej z tych rzeczywistości.

Rany.

Nie pielęgnowała ich, a jednak udało jej się unik­nąć zakażenia i bólu.

Zrastały się i zabliźniały za każdym razem, gdy posta­nawiała o nich zapomnieć i zacząć wszystko od nowa.

Żyła, istniała, oddychała - na przekór wszystkiemu.

Zachrzęścił śnieg, rozległy się kroki na schodach, a potem usłyszeli pukanie.

Raija nie ruszyła się z miejsca, Reijo niechętnie skierował się do drzwi. Nocny chłód uderzył go w twarz. Naoliwione świeżo zawiasy nie sprzeciwiły się głośnym jękiem.

Na progu stali zakłopotani dwaj mężczyźni, Niko­łaj i Henrik. Dotknęli czapek, ale nie zdjęli ich, bo na dworze panował siarczysty mróz. Obaj mężczyźni byli dostatecznie leciwi, by pamiętać zdarzenia sprzed wielu lat. Na ich oczach Reijo wyrósł na męż­czyznę. Dobrze znali Anttiego Kesaniemi. Należeli do załogi Kristiana Elvejorda. Pamiętali nieszczęście, jakie dotknęło jego syna. Pamiętali też dziewczynę, którą wzięło na wychowanie stare bezdzietne mał­żeństwo z wioski. Dziewczyna żyła we wspomnie­niach miejscowych ludzi przez minione lata.

Nikołaj i Henrik rozpoznali ją. I nie oni jedyni.

- Przyszliśmy tutaj, żeby życzyć wam szczęścia - odezwał się Henrik, odchrząknąwszy kilkakrotnie. Zwykle był bardzo rozmowny, ale trudno mu było dobrać właściwe słowa w tak podniosłej chwili. Mimo przejmującego mrozu czuł, jak ogarnia go uro­czysty nastrój.

Reijo stał nieporuszony i wpuszczał do środka mroź­ną noc. Zima pieściła ściany z drewnianych bali. Do otwartych drzwi powoli podeszła Raija. Na schodach zobaczyła dwóch mężczyzn w podeszłym wieku. Z ni­mi związane były jej pierwsze wspomnienia ze Skibotn.

- Postąpiłeś, Reijo, odważnie i pięknie! Twój ojciec byłby z ciebie dumny - rzekł Nikołaj bardziej z po­dziwem niż z przekonaniem.

- Chcieliśmy wam powiedzieć, że wieś stoi po wa­szej stronie - dodał Henrik. - Nikt z zewnątrz nie do­wie się o niczym.

- Potrafimy troszczyć się o swoich - wtrącił Nikołaj. Zwykle niezbyt rozmowny, teraz w ciemności wy­raźnie rozgadał się.

Reijo uścisnął mocno dłoń Raiji. Poczuła ciepło płynące od niego, a także od tych dwóch staruszków, którzy pomimo skrępowania przybyli z taką wieścią.

Raija i Reijo mieli nadzieję, że wieś ich nie odrzu­ci, czuli to, słyszeli krążące opowieści. Zaryzykowa­li, zresztą nie mogli postąpić inaczej.

- Dzięki! - rzekła Raija wzruszona i ucałowała za­równo Henrika, jak i Nikołaja, wprawiając ich w jeszcze większe zakłopotanie.

- Tak, no to właściwie tyle chcieliśmy rzec...

Czarno odziani, już się zbierali, by zatopić się po­nownie w ciemnościach grudniowej nocy. Wrócić do domu, zanim całkiem wygaśnie żar w palenisku. Obaj byli wdowcami. Nikt już na nich nie czekał w chału­pie. Może chłód w żołądku rozgrzeją kilkoma łyka­mi lodowatego ognia z butelki.

- O, nie wypuścimy was bez weselnego toastu! - wyrzekł Reijo zbawienne słowa, które rozładowały sytuację.

Pośpiesznie podszedł do szafki w kącie izby, gdzie specjalnie na tę okazję ukrył coś mocniejszego.

- Wejdźcie, chłopy!

Krygując się nieco, przyjęli zaproszenie. Zatrzyma­li się jednak tuż za progiem, tłumacząc, że nie chcą zadeptać wyszorowanej do białości podłogi.

- Jeszcze by tego brakowało, żeby gospodyni w noc poślubną czyściła po nas plamy! - oznajmił Henrik stanowczo i obaj zaśmiali się serdecznie z tych śmia­łych słów.

Raija roześmiała się wraz z nimi. Podała im kubki, które Reijo napełnił wspaniałomyślnie po brzegi.

- Nie co dzień człek się żeni - wyjaśnił. Sam prze­chylił butelkę i dodał: - Chociaż ja nie mogę narze­kać, bo dostałem więcej niż przeciętni śmiertelnicy.

Wznieśli toast za szczęście i powodzenie. Za ryby w morzu i dobre plony. Za smołę z drewna i sidła peł­ne zwierzyny. Potem jeszcze dołączyli toast za upadek wójta i za to, by szlag trafił poborców podatkowych.

W mrocznych ścianach chaty zrobiło się jakby jaśniej.

- A może doczekamy, że na cyplu znów rozlegnie się dziecięcy gwar? Reijo przecież jeszcze jest taki dziarski i młody! - rzucił Nikołaj lekko już pod­chmielony weselnym bimbrem.

- Chyba nie powinniście robić sobie zbytnich na­dziei - odparła Raija. - Tym razem Reijo wziął sobie ciut za starą żonę.

Zaśmiali się szczerze, po czym goście ruszyli ku drzwiom, nie czekając, aż Reijo zakorkuje butelkę.

- Nie będziemy wam przeszkadzać przez całą noc - mrugnął Henrik, wyraźnie ożywiony wizytą, przed którą tak się wzbraniał. - Dobrze cię znów widzieć, Ra­iju - wyrwało mu się. - Dobrze, że wróciłaś. Przecież tu jest twoje miejsce! Tutaj, wśród swoich.

- Tego się nie spodziewałam! - powiedziała Raija, chuchając w okno. Biały obłoczek pary zblakł powoli, rozpuszczając kwiaty namalowane przez mróz. Dłoń­mi potarła szybę i wyjrzała przez okrągły prześwit, ja­ki się utworzył. W izbie panowała ciemność, więc moż­na było dokładnie zobaczyć, co dzieje się na zewnątrz.

Fiord mienił się granatowo, a fale, jakby gawędząc cicho, uderzały o czarny po ostatnim przypływie brzeg. Okryte białą śnieżną szatą szczyty u podnóża ściskała obręcz ponurego sosnowego lasu.

- Spodziewałem się tego, pamiętasz? - Reijo uznał, że powinien przypomnieć Raiji swoje słowa.

- Rzeczywiście - odparła, dotykając zarostu na je­go policzkach. - Może powinnam wymazać z pamię­ci niektóre przykre wspomnienia związane ze Ski­bom. Pozwolić, by okryły się mgłą. Może powinnam myśleć o przeszłości jak o pogodnej nocy rozświetlo­nej blaskiem księżyca w pełni, gdzieniegdzie tylko nad polami zasnutej oparami mgły...

- Nie mam nic przeciwko temu, bylebyś nie pa­trzyła mgliście w przyszłość, Raiju. Miałem rację, przekonując cię, że tu, nad fiordem Lyngen, czas także nie zatrzymał się w miejscu. Nie trzeba wca­le wyjeżdżać daleko, kochanie, żeby posunąć się do przodu. Inaczej byłoby to szyderstwem wobec tych wszystkich, którzy nigdy nie dotarli dalej, niż dociera ich wzrok z miejsca, gdzie przyszli na świat.

- Zawsze potrafiłeś wyrazić słowami to, o czym myślę.

Przez moment wywołała w wyobraźni obraz Mik­kala.

Mikkala ze snu, prawdziwego Mikkala z przeszło­ści. W jednej chwili znalazł się tak blisko niej. Magia myśli także może być niebezpieczna.

Poczuła na policzku zarost Reijo. Tak, Reijo był rzeczywisty. On był życiem i teraźniejszością.

Otoczył ją ramionami. Ich dłonie splotły się na jej piersi. Gorące wargi dotknęły jej ucha. Jego pocału­nek przypominał muśnięcie letniego wietrzyka. Nad szczytami falowała ognista wstęga, prowadząc ją do miejsc, do których udać się nie chciała.

Nie teraz.

Raija znalazła się twarzą w twarz z Reijo. Był jej kotwicą. Gdyby nie on, niczym łódź bez wioseł po­płynęłaby niesiona falami daleko, daleko. Może dotar­łaby na inne wody, może pochłonęłaby ją toń. Reijo ją tutaj zatrzymał, w spokojnej przystani, za którą tak tęskniła i której potrzebowała. W ciszy, którą wyczu­wała między skalistymi wzniesieniami.

- Zmęczona? - zapytał w samym środku tego, co zdawało się ich z wolna oplatać niczym miękka paję­cza nić.

Raija skinęła głową. Była znużona, czuła zmęczenie w nogach i w rękach. Ciepło rozleniwiało ją, usypia­ło. Na przekór temu, co powinna czuć. Noce poślub­ne winny przywoływać całkiem inne oczekiwanie.

- Idziemy spać! Światło polarnej zorzy, która utopiła niebo w lodowatym złocie, pozwoliło Raiji zobaczyć każdy rys twa­rzy męża. W jego oczach dostrzegła wesołe ogniki.

- Nie musimy przecież zdawać nikomu relacji z te­go, jak nam upłynęła ta noc - powiedział ze śmiechem i pocałował czubek jej nosa. - Mamy wystarczająco dużo dzieci, by nawet najmniej rozgarnięci domyśli­li się, że wiemy, jak to jest. Zdaje się, że ubrałem w słowa to, o czym myślałaś - rzekł i wziąwszy ją na ręce, wniósł do alkierza. - A to, żeby tradycji stało się zadość - wyjaśnił, zapalając lampę.

Wpatrzeni w siebie, zdjęli ubrania, ale nie wyczu­wało się między nimi zmysłowego napięcia. Położyli się, okryli, ułożyli wygodnie głowy na poduszkach.

- Są rzeczy, które czynią życie wygodniejszym - westchnął Reijo, dotykając z lubością pierzyny, któ­rą miał od niedawna. - Można bez nich żyć, ale kie­dy już człowiek sobie je sprawi, trudno mu się póź­niej bez nich obejść.

- Pod pierzyną rzeczywiście dobrze się śpi - uśmiech­nęła się Raija, delikatnie wodząc palcem wzdłuż mę­żowskiego policzka. Spływał na nią taki spokój, gdy wkroczyła znów na znajome, choć prawie zapomniane ścieżki. - Ale jeśli, mój mężu, ułożymy się w łożu spra­gnieni innych przyjemności, to nie ukryjesz się przede mną pod żadną pierzyną. Musisz bowiem wiedzieć, że dostała ci się bardzo wymagająca małżonka, Reijo Ke­saniemi! Nie zadowolę się byle czym. Muszę widzieć i czuć, dotykać twojego ciała i ocierać się o nie. Chcę poznać jego smak i zapach. I wsłuchać się w każde sło­wo, jakie będziesz mi szeptał...

Reijo wybuchnął niepohamowanym śmiechem, aż zadudniło pod powałą. Nagie ramię, na którym się ociera ich wzrok z miejsca, gdzie przyszli na świat.

- Zawsze potrafiłeś wyrazić słowami to, o czym myślę.

Przez moment wywołała w wyobraźni obraz Mik­kala.

Mikkala ze snu, prawdziwego Mikkala z przeszło­ści. W jednej chwili znalazł się tak blisko niej. Magia myśli także może być niebezpieczna.

Poczuła na policzku zarost Reijo. Tak, Reijo był rzeczywisty. On był życiem i teraźniejszością.

Otoczył ją ramionami. Ich dłonie splotły się na jej piersi. Gorące wargi dotknęły jej ucha. Jego pocału­nek przypominał muśnięcie letniego wietrzyka. Nad szczytami falowała ognista wstęga, prowadząc ją do miejsc, do których udać się nie chciała.

Nie teraz.

Raija znalazła się twarzą w twarz z Reijo. Był jej kotwicą. Gdyby nie on, niczym łódź bez wioseł po­płynęłaby niesiona falami daleko, daleko. Może dotar­łaby na inne wody, może pochłonęłaby ją toń. Reijo ją tutaj zatrzymał, w spokojnej przystani, za którą tak tęskniła i której potrzebowała. W ciszy, którą wyczu­wała między skalistymi wzniesieniami.

- Zmęczona? - zapytał w samym środku tego, co zdawało się ich z wolna oplatać niczym miękka paję­cza nić.

Raija skinęła głową. Była znużona, czuła zmęczenie w nogach i w rękach. Ciepło rozleniwiało ją, usypia­ło. Na przekór temu, co powinna czuć. Noce poślub­ne winny przywoływać całkiem inne oczekiwanie.

- Idziemy spać! Światło polarnej zorzy, która utopiła niebo w lodowatym złocie, pozwoliło Raiji zobaczyć każdy rys twa­rzy męża. W jego oczach dostrzegła wesołe ogniki.

- Nie musimy przecież zdawać nikomu relacji z te­go, jak nam upłynęła ta noc - powiedział ze śmiechem i pocałował czubek jej nosa. - Mamy wystarczająco dużo dzieci, by nawet najmniej rozgarnięci domyśli­li się, że wiemy, jak to jest. Zdaje się, że ubrałem w słowa to, o czym myślałaś - rzekł i wziąwszy ją na ręce, wniósł do alkierza. - A to, żeby tradycji stało się zadość - wyjaśnił, zapalając lampę.

Wpatrzeni w siebie, zdjęli ubrania, ale nie wyczu­wało się między nimi zmysłowego napięcia. Położyli się, okryli, ułożyli wygodnie głowy na poduszkach.

- Są rzeczy, które czynią życie wygodniejszym - westchnął Reijo, dotykając z lubością pierzyny, któ­rą miał od niedawna. - Można bez nich żyć, ale kie­dy już człowiek sobie je sprawi, trudno mu się póź­niej bez nich obejść.

- Pod pierzyną rzeczywiście dobrze się śpi - uśmiech­nęła się Raija, delikatnie wodząc palcem wzdłuż mę­żowskiego policzka. Spływał na nią taki spokój, gdy wkroczyła znów na znajome, choć prawie zapomniane ścieżki. - Ale jeśli, mój mężu, ułożymy się w łożu spra­gnieni innych przyjemności, to nie ukryjesz się przede mną pod żadną pierzyną. Musisz bowiem wiedzieć, że dostała ci się bardzo wymagająca małżonka, Reijo Ke­saniemi! Nie zadowolę się byle czym. Muszę widzieć i czuć, dotykać twojego ciała i ocierać się o nie. Chcę poznać jego smak i zapach. I wsłuchać się w każde sło­wo, jakie będziesz mi szeptał...

Reijo wybuchnął niepohamowanym śmiechem, aż zadudniło pod powałą. Nagie ramię, na którym się opierała, zatrzęsło się. Raija nie pojmowała, co go tak rozbawiło. Nie dostrzegała w swoich słowach nicze­go, co mogłoby wywołać taką salwę śmiechu.

Powoli jednak, jak każdy żywioł, ucichł także śmiech Reijo. Tylko jeszcze na twarzy malowało się rozbawienie. Otarłszy łzy, które mu popłynęły, gdy śmiał się tak serdecznie, wstał i chwycił pierzynę, po czym wyszedł z alkierza, pozostawiając na łóżku nic nie rozumiejącą Raiję. Po chwili wrócił już z pusty­mi rękami. Stanął w drzwiach bosy i spojrzał na żonę, która przeczesywała palcami włosy.

- Wszystko przez ten twój niewyparzony język! - uśmiechnął się Reijo. Sięgał głową prawie do futryny. Tu nad fiordem domy budowało się według wzrostu mieszkańców, a Kesaniemi nigdy nie należeli do naj­wyższych. - Powinienem już spać, kobieto. Byłem ta­ki zmęczony i myślałem tylko o tym, by przyłożyć głowę do poduszki. A tymczasem zobacz, jakie my­śli zasiałaś mi w głowie.

Zobaczyła.

I zaśmiała się głośno, odrzucając w tył głowę w charakterystyczny dla siebie sposób. Ten gest po­działał dodatkowo na jego zmysły. Czy Raija uczyni­ła to nieświadomie, czy z premedytacją?

Nagle wydała mu się bardziej zagadkowa, mimo że przecież tak dobrze ją znał i rozumiał.

Bez zadawania dalszych pytań chwyciła do ręki lampę i podążyła za nim. W kuchni nadal było ciepło.

Rozłożona przy palenisku pierzyna przypominała równinę, niemal niewidocznie pofalowany krajobraz, który zapraszał, by się weń zanurzyć.

Reijo zdjął spodnie i podał Raiji dłoń. Poczekał chwilę, aż żona uwolni się z miękkiej flanelowej ko­szuli.

- Czy moja wymagająca małżonka pozwoli - ode­zwał się dwornie - że wraz z nią ułożę się na pierzynie?

Uśmiechał się, mrużąc oczy.

Raija zamknęła Reijo w objęciach, wodząc zaś dłońmi po jego ciele, wyraźnie dawała do zrozumie­nia, jak bardzo jest wymagającą kobietą.

- A ja marzyłem tylko o tym, by położyć się spać - wyszeptał Reijo i utopił resztkę zdumienia w pocałunku.

Kiedyś, dotykając się ustami, nie odczuwali żaru. Pożar uczuć szalał gdzieś poza nimi, rozchodził się w przeciwnych kierunkach.

Teraz zaś pocałunki były zwiastunem prawdziwej burzy. Już porwały ich pierwsze gwałtowne porywy za­wieruchy. Ich ciała zanurzyły się w tym, co było i rów­niną, i morzem: miękkie, falujące, ciepłe. Jakby żyło.

Zdawało się, że niewidzialne skrzydła uniosły ich na wietrze, że płyną po niebie wśród obłoków.

A potem pierzyna stała się pierwszym upragnio­nym śniegiem, który z miłością okrywał wszystko białym puchem.

Zasnęli wtuleni w siebie. Obudzili się zmarznięci, skostniali z zimna, gdy już świtało. W błękicie poran­ka kryła się obietnica słonecznego dnia.

Wiatr zawiewał zza węgła chaty, zacierając ślady na śniegu, zapis wydarzeń minionej nocy.

- Do łóżka! - odezwała się Raija, drżąc z zimna i wspi­nając się na palce, bo od podłogi strasznie ciągnęło.

- Biegnij szybko! - zawołał Reijo, okrywając ją pie­rzyną. Sam czym prędzej rozpalił w piecu, dołożył polan, a potem pospieszył ogrzać się do żony.

- Tu jest stanowczo zbyt cicho - stwierdziła Raija, kiedy już oboje przestali szczękać zębami z zimna.

Spletli dłonie.

- Nigdy więcej nie powinno być tutaj tak cicho, Reijo. Nie chcę, żebyśmy byli sami! Te izby muszą wypełnić się gwarem.

- Obiecuję, że tak się stanie - odparł, unosząc się na łokciach. Popatrzył na jej twarz okoloną bujnymi włosami, noszącą ślady tego, co przeżyła. Na żar i si­łę bijącą z jej spojrzenia.

- Pojedziemy do Finlandii, Raiju, ty i ja. Słowa cięły niczym ostrze noża. Z otwartej rany popłynęła struga krwi.

- Dobrze - odpowiedziała Raija, patrząc w bok. Rana broczyła krwią.

2

W wypowiedzianych słowach kryła się chyba jakaś magia, bo podziałały niczym zaklęcie, otwierając drzwi, których dotąd nikt nie ośmielił się nawet tknąć.

Kolejne tygodnie upłynęły na układaniu planów. Nawet święta Bożego Narodzenia zeszły w cień wo­bec czekającej ich podróży do Finlandii. Jadą do Fin­landii! Tyle razy już powtarzali te słowa, że stały się przygodą samą w sobie.

Reijo usuwał cierpliwie wszystkie piętrzone przez Raiję trudności, niemożliwe, jej zdaniem, do pokona­nia. Rozbierał niczym wieżę cegła po cegle.

Nadeszły święta, a potem nowy 1752 rok. Swój in­wentarz Reijo umieścił w oborze u Mattiego i Elise. Wprawdzie Matti zdążył przed zimą wykończyć obo­rę tylko częściowo, ale miejsca w niej było dość dla większej liczby zwierząt. Reijo gotów był pomóc Mattiemu przy budowie, ale nie narzucał się. Dobrze znał dumę rodu Alatalo. Rozumiał, że Matti chce te­go dokonać sam.

Ida zadeklarowała, że do ich powrotu zaopiekuje się Ivarem, utrzymując, że taka podróż jest dla małe­go dziecka zbyt uciążliwa. Wiedziała, co mówi, bo przecież przebyła ten szlak z małym Mikkalem, nikt więc nie traktował jej słów jako próby wtrącania się w nie swoje sprawy. Ale ani Raija, ani Reijo nie dali się przekonać. Nie zamierzali jechać bez Ivara i nie ustąpili pomimo przekonujących argumentów córki. Obiecali jednak, że nie będą pokonywać zbyt długich odcinków w ciągu jednego dnia, że będą poruszać się wzdłuż rzek i zatrzymywać na nocleg w gościnnych domostwach. Mają przecież czym zapłacić. Wezmą broń, by się w razie czego obronić, ale są na tyle roz­sądni, by trzymać się z dala od najgorszych głupstw.

- Na pogodę nie mamy żadnego wpływu! - Reijo odpierał argumenty swej upartej córki. - Nie raz już pokonywaliśmy ten szlak. Podróżowaliśmy z Raiją w takie zawieruchy, o jakich wam się nawet nie śni­ło. Mamy swoje lata. Znamy życie.

- Pojadę z wami! - postanowił Matti po naradzie z Elise. - Ja także mam liczną rodzinę w tamtych stro­nach - dodał, napotykając wzrok Reijo.

Reijo nie zaprotestował, przeciwnie - w głębi ser­ca ucieszył się, że przybędzie im towarzysz podróży.

- Ale czy Elise poradzi sobie z dziećmi? - zapytał zatroskany.

- Sedolf pomoże jej w najcięższych pracach w go­spodarstwie - odrzekł Matti, zdradzając, że ta spra­wa została wcześniej omówiona w szerszym gronie.

- Namawiają się za naszymi plecami, staruszko - mrugnął Reijo do żony. - Nie ma już dziś szacunku dla siwych włosów.

- Przecież nasza matka mieszka w tamtych stro­nach - rzucił Matti do Raiji. - No i przyrodni brat. Ciekaw jestem, co wyrosło z Kariego!

Maja spała niespokojnie, rzucała się na łóżku i mam­rotała coś bez związku w trzech różnych językach.

Williama obudził jej głos. Nie rozumiał dokładnie, co mówi żona, bo w większości była to mieszanka lapońskiego i norweskiego. Nie mógł uchwycić w jej słowach żadnego sensu. Żadnego wątku. Bał się jed­nak zbudzić Maję. Nigdy nie był w stanie pojąć jej dziwnych snów i nadzwyczajnych zdolności.

Ale choć napełniało go to lękiem i ściskało za ser­ce, musiał się z tym pogodzić, skoro należało do jej życia.

- Maju, Maju! - wyszeptał, dotykając leciutko jej ramienia, nadal nie do końca przekonany, czy powi­nien ją budzić.

Z drugiej strony wydawało mu się, że nie może tak zostawić żony. Przerażał go potok obcych słów pły­nący w ciemnościach z jej ust.

Wzdrygnęła się, stopniowo wracała jej świado­mość, jak zwykle gdy otrząsała się ze zbyt natrętnych snów, które próbowały ją pochłonąć.

- Coś ci się śniło, Maju, kochanie.

William objął ją mocno. Uwielbiał ją tulić w ramio­nach i nigdy nie miał tego dość. W ciągu dnia musiał się nią dzielić z innymi, a noce wydawały mu się zbyt krótkie. Kiedy tak leżała w jego objęciach, zawsze ża­łował, że nie spotkał jej wcześniej. Żałował, że tyle czasu stracili, gdy musiał uchodzić za granicę.

- Śniła mi się matka - powiedziała Maja spocona i drżąca. Mrugała powiekami, próbując odpędzić resztki snu, ale nadal była tak przerażona, że najchęt­niej skryłaby się pod jego skórą.

- Już dobrze, obudziłaś się - szeptał jej do ucha Wil­liam i muskał wargami jej policzek, całował i pieścił szra­mę. - Jestem przy tobie, mogę cię wysłuchać - dodał.

Wiedział aż nazbyt dobrze, że Maję trzeba nakło­nić do zwierzeń. Nie należała do tego typu ludzi, któ­rzy chętnie odkrywają własne tajemnice.

- Właściwie nie ma co opowiadać - odparła Maja, uchylając się od pocałunku. William czuł jednak, że nadal drży na całym ciele. Sen kompletnie wytrącił ją z równowagi.

Maja jednak nie chciała się do tego przyznać, choć musiała chyba pojmować, że mąż się wszystkiego do­myślił. Siedziała przez chwilę otoczona jego opiekuń­czymi ramionami, póki jej oddech nie stał się spokoj­niejszy. Wtedy uwolniła się z jego objęć i wstała.

Kiedy William zobaczył, że Maja się ubiera, onie­miał. Tymczasem ona związała włosy na karku. W jej oczach żarzył się płomień, błysnęła miodowa otocz­ka wokół źrenicy. Spojrzenie wyrażało zdecydowa­nie, choć znać w nim było resztki strachu i niepew­ności. Maja ukrywała w oczach obraz samotnego dziecka.

- Muszę porozmawiać z Ailo.

- Teraz? Ależ, Maju, kochanie, w środku nocy?

- Muszę porozmawiać z Ailo - powtórzyła z upo­rem. Nic nie skłoniłoby jej do zmiany postanowienia.

Uznał, że pocieszanie Mai i przekonywanie, iż nie powinna sobie tym zaprzątać głowy, nie ma sensu. Nie powiedział więc już ani słowa. Zbyt dobrze ją znał. Zbyt mocno kochał. Wiedział, że straciłby ją, gdyby tylko poczuła się osaczona. Opuściłaby go w jednej chwili, gdyby nie zostawił jej swobody. Ma­ja może sama nawet nie była tego świadoma, ale Wil­liam miał co do tego niezachwianą pewność.

- Jest środek nocy - powtórzył bez przekonania, dobrze jednak wiedział, że Maja nie przywiązuje zna­czenia do zasad, które jemu wpajano od dziecka.

- Przecież idę do Ailo - odpowiedziała i odwróco­na do Williama plecami zasznurowała trzewiki.

- Załóż chociaż ciepły kaftan.

Przynajmniej w tym posłuchała męża. A potem za­rzuciła na ramiona ciemną pelerynę i zniknęła w mro­ku nocy.

Ailo nie spał. Siedział i przy migotliwym płomieniu lampy odtwarzał obrazy kwiatów zapamiętane z dzie­ciństwa. Ich kształty nanosił na białe arkusze papieru. Tworzył kompozycje, jakich nie spotkałby w naturze wśród zarośli i wrzosowisk Rysował kwietne kobier­ce. Kłamał na papierze, ale dobrze wiedział, że i tak ob­cy tu, na południu, nie dopatrzą się żadnej nieścisłości.

- Czekałem na ciebie - powiedział, gdy Maja sta­nęła w progu chaty. Nie wydawał się zdziwiony jej przybyciem. Mai także nie zaskoczyły otwarte drzwi.

Zaczerwieniona od chłodu, zdjęła z siebie pelery­nę i kaftan, zsunęła z głowy szal, którym się otuliła.

- Zimno - stwierdziła, grzejąc dłonie przy kamien­nym palenisku.

Ailo pokiwał głową, ale nie przerywał rysowania. Wiedział, że noc jest mroźna. Był wcześniej na dwo­rze i podziwiał księżyc, który wyglądał tak, jakby miał się stoczyć z nieboskłonu.

- Co to będzie? - Maja zerknęła mu przez ramię. - Ładne - pochwaliła brata, rozpoznając znajome kwia­ty. - Choć w rzeczywistości są trochę inne.

Ailo roześmiał się. Pozbawiona rysów twarz wy­krzywiła się, a oczy rozbłysły.

- Zamierzam opleść nimi dno półmiska. Chciałem sprawdzić, czy to będzie pasowało.

- Powinieneś podpatrzyć wzory na kołnierzach swetrów - podpowiedziała Maja. - Są piękne!

Nie odpowiedział. Narysował nowe liście. Cieszył się, że ma przy sobie Maję, która, choć czasem bar­dzo zgryźliwa, była na wskroś lojalną siostrą i przy­jacielem. W ich żyłach płynęła ta sama krew, ich my­śli błądziły tymi samymi rozdrożami. Oboje mieli równie mroczną naturę.

- Śniła mi się mama - odezwała się Maja, sadowiąc się przy stole naprzeciwko brata. Wpatrywała się w niego intensywnie, póki nie podniósł wzroku i nie napotkał jej spojrzenia.

- Do mnie też przemówiła - odparł Ailo. - A mo­że to nie ona? Nie wiem, to było takie niejasne. Mo­że to ojciec. W każdym razie chodziło o nią.

Po chwili milczenia powiedział na głos to, o czym myślała Maja.

- Nie wierzę, że ona umarła. Sądzę, że jest w dro­dze do nas.

- Skąd wiesz? - wyrwało się Mai.

- Nie wiem - odrzekł z niezmąconym spokojem. - Ale tak mi się zdaje. Czuję to. Słyszę głosy. Ona mi to mówi, ojciec także.

- Przecież on nie żyje!

- To tylko nam się tak wydaje.

- Śniła mi się, jak wchodzi po schodach. Maja była oszczędna w słowach. Nie opisywała szczegółów, jak to czynił Ailo. Oboje byli do siebie podobni, a zarazem całkowicie różni.

- Ona przybędzie - rzekł Ailo.

- Mam nadzieję, że się mylisz! - Maja poczuła dreszcz przebiegający jej po całym ciele. Nie była w stanie zaakceptować nawet takiej myśli. - Ida na­pisałaby - dodała pośpiesznie. - Gdyby ona... mama... żyła. Reijo by napisał. Dobry Boże! Biedny Reijo!

Maja nieświadomie zaprzeczała samej sobie. Ailo zwrócił na to uwagę, ale nie wytknął jej tego.

- Dlaczego stąd tak daleko do domu? - westchnę­ła Maja, dudniąc palcami w blat stołu.

- Kiedyś błogosławiliśmy tę odległość - przypo­mniał jej Ailo, nadal pochłonięty rysowaniem linii, które układały się w kwiaty i liście.

- Często powracasz tam myślami? - spytała Maja, wpatrując się w niego. Szukała jego spojrzenia i nie ustąpiła, póki nie podniósł wzroku.

- Codziennie - odparł Ailo. - Myślami jestem na równi tam, jak i tu. Czasem mi się zdaje, że kiedyś ode mnie ulecą i uwiją tam, na północy, gniazdo wśród skał nad fiordem. Może na jakiejś starej sośnie, na wzgórzach od strony morza? Uspokaja mnie to. Moje myśli krążą niczym złoty ptak. Jak czujne oko nad nimi... nad moim synem...

- To ciebie męczy - rzuciła Maja. Zauważyła, że pióro w dłoni Ailo znieruchomiało, a na papier skapnęła, niczym czarna łza, kropla atra­mentu. Może uda się ją przerobić w kroplę rosy na płatkach kwiatów z najdalszych północnych zakąt­ków świata?

- Trapi cię, Ailo, że nie możesz pilnować swojego stada. Pomyśl, gdybyś dokonał innego wyboru... - Umilkła na krótką chwilę, a potem spytała: - Czy gdybyś wiedział o dzieciach, zadecydowałbyś inaczej?

- Wiedziałaś o nich? - Ailo skierował na nią przeni­kliwe spojrzenie. Sposób, w jaki Maja do niego mówi­ła, zrodził w jego sercu niepewność. Ale na twarzy Mai nie wyczytał odpowiedzi. Błyskały tylko jej oczy, jej miodowe źrenice. Dziedzictwo ich wspólnego ojca.

- Skąd mogłabym wiedzieć? - odrzekła, a Ailo na­brał pewności, że nigdy nie otrzyma od niej odpowie­dzi. Nie ma więc sensu tego drążyć. Ale w jego gło­wie zrodziły się nowe wątpliwości. Natrętnie powra­cało pytanie, jak mogłoby potoczyć się jego życie, gdyby... Wiedział, że nie da mu ono spokoju.

- No tak, skąd mogłabyś wiedzieć... - powtórzył, urywając temat, a po chwili dodał: - Ida na pewno by napisała. Chyba pozwalamy ponosić się fantazji, Ma­ju. Gdyby ktoś z Lyngen wybierał się do nas, z pew­nością uprzedziłby o tym wcześniej. Nie przybyłby tak bez zapowiedzi. Nie stamtąd. Nie ona...

- Powinieneś ją namalować pod postacią Maryi Dziewicy i umieścić na którejś ze swych waz - prych­nęła Maja. - Albo na świeczniku. Mógłbyś go poda­rować kościołowi. Znalazłaby się wówczas naprawdę na ołtarzu, na tym samym miejscu, jakie zajmuje w twoich myślach. Nie, Ailo! Aż taka troskliwa to ona nie była.

- Zdawało mi się, że odnalazłaś spokój, Maju.

- Mnie też się tak zdawało - odparła z goryczą, nie wstając z miejsca, choć jej nogi poruszały się niespo­kojnie pod stołem. W oczach czaiła się bezradność i ból. Odrzuciła głowę. Odgarnęła z czoła włosy. Ukryła twarz w dłoniach.

Ailo już kiedyś widział te same gesty. U niej.

U Idy.

U Raiji...

Tak, wszystkie tropy prowadziły ku niej. Istniała między nimi wszystkimi silna więź, a zarazem każde stanowiło indywidualność. Tyle ich było, rozproszo­nych niczym liście na wietrze. Kiedy zniknęła Raija, tak niewiele mogło ochronić jej dzieci przed uderze­niami wichru. To Raija była centralną postacią. Ona była słońcem, w którego promieniach się grzali. Troszczyła się o nich wszystkich - pomimo wszystko.

Kiedy była.

Pustka, którą po sobie pozostawiła, wydawała się bezmierna. Dlatego też siedzieli teraz z Mają tacy za­trwożeni, oddaleni o wiele tygodni zimowej podróży od Lyngen. Tylko dlatego, że sny przepowiadały im, że ona niebawem przybędzie, że jest w drodze, że ży­je i ich odwiedzi...

- A jeśli ona naprawdę żyje... Jeśli przybędzie... - odezwał się Ailo. Odłożył rysunki na bok. Nie pa­trzył na nie, chyba nawet nie zauważył tej plamy atra­mentu, która spłynęła na papier.

- Nie wiem.

- W czym ona może ci zaszkodzić, Maju? Czegoś od niej oczekujesz?

- Nie wiem.

- Wyjaśnienia? - podpowiedział Ailo. - Nie popro­siłabyś jej, by ci wszystko wytłumaczyła? Nie przy­niosłoby ci to ulgi? Czy potrafiłabyś jej wybaczyć, gdybyś zrozumiała?

- Może. - Maja patrzyła na swoje dłonie, którymi stukała w blat stołu.

- Nie zabrzmiało to jak gorąca modlitwa! - stwierdził Ailo z uśmiechem w głosie. Jego twarz nie od­zwierciedlała od dawna takich nastrojów.

- Dawno już się nie modliłam - odparła Maja po­nuro. - Nie wiem, Ailo. Nie potrafię określić, czego oczekuję, jeśli ona żyje. Jeśli przybędzie. I nie wiem, czego mogę od niej żądać. Nie wiem, czego od niej chcę, czego ona chce ode mnie.

- Twój sen był tak intensywny, że w niego uwie­rzyłaś - stwierdził Ailo. Nie dodał, co sam o tym są­dzi, ale łatwo dało się to wyczuć. - Tak, Maju, ty wie­rzysz, że Raija żyje! Wierzysz, że tutaj przybędzie. Czekasz na to.

- Tak.

- Czy taka myśl nie pojawiła ci się w głowie przez wszystkie te lata, które minęły od jej wyjazdu?

Maja pokręciła przecząco głową.

- Jeśli więc mamy rację? - zawiesił głos Ailo. - Niech Bóg ma nas wszystkich w opiece. Jej powrót oznaczałby w życiu wielu ludzi gwałtowne zmiany.

- Mama zawsze siała zamęt - stwierdziła Maja cy­nicznie. - Rozpętywała burzę, zrywała cumy łodzi i gnała je na pełne morze. Dlaczego więc nagle mia­łaby się okazać inna?

- A przyszło ci do głowy, że może przybywa po to, by się z nami pogodzić?

- Oczywiście.

- Czy to niczego nie zmienia? Maja westchnęła:

- Ta myśl jest dla mnie całkiem nowa, Ailo. Zro­dziła się w mojej głowie dzisiejszej nocy. Przybiegłam do ciebie, nim zdołałam się porządnie obudzić. Nie mogłam zostać i pozwolić na to, by William mnie pocieszał. On nie rozumie źródeł moich skomplikowa­nych uczuć do matki. Co prawda jako dziecko żył w cieniu dorosłych, których kochał, a którzy nie oka­zywali mu zbytniego zainteresowania, ale oni mimo wszystko istnieli w jego życiu. William nie potrafi więc zrozumieć, co czuję wobec mamy. Ale ty rozu­miesz, bo ty to widziałeś. Ty znałeś ją lepiej niż ja, bo jesteś synem człowieka, którego ona ukochała po­nad wszystko. Nikogo nie obdarzyła tak wielką mi­łością. Nas wszystkich przysłaniał jego cień. Ja dora­stałam w cieniu Mikkala.

- Raija kochała cię bardziej, Maju, niż przypuszczasz.

- Tak, dlatego, że byłam jego dzieckiem, córką Mik­kala! Dzieckiem zrodzonym z ich miłości. Wolała­bym, żeby mnie ominęła taka miłość! To napawa mnie największą goryczą. Być kochana ze względu na ko­goś innego!

- Raija kochała cię ze względu na ciebie samą, Ma­ju - rzekł Ailo, choć wiedział, że żadne wyjaśnienia nie poskutkują. Nie było w jego mocy przekonać Maję.

Raija sama będzie musiała to uczynić. Dreszcz przebiegł mu po plecach.

- Jesteśmy tak daleko od domu - wyrwało mu się.

Chlupnął atrament w kałamarzu, gdy Ailo gwał­townie odsunął stół, żeby wstać. Bezradny krążył wo­kół izby: od drzwi do paleniska i do okna. Gdyby nie kamienna posadzka, pewnie wydeptałby ścieżkę.

- Wszystko to napawa mnie okropnym strachem, Maju!

Zatrzymał się i gestami usiłował wyrazić to, na co nie znajdował słów, a czego też nie potrafiła wyrazić okaleczona twarz.

- Gdybyśmy byli w rodzinnych stronach, łatwiej by­łoby mi to zaakceptować. Tam otaczaliby mnie ludzie, którzy dostrzegają często to, co niewidoczne dla oka. Którzy miewają prorocze sny, którzy potrafią opusz­czać swoje ciało, którzy w rytm bębna wprawiają się w trans i wędrują do świata, niedostrzegalnego dla in­nych. Kiedy wśród mojego ludu Raija opuściła swoje cia­ło, nikt, kto ją znał, nie okazał najmniejszego zdziwie­nia. Tam daleko na północy takie rzeczy są możliwe, Maju. Tam takie nadzwyczajne zdolności, jakie posia­dasz, jakie i ja odkrywam w sobie, nie są przyjmowane z niedowierzaniem. To, co miała w sobie Raija, a może co nadal ma. To, co ma w sobie Ida. Stykałem się z tym, żyjąc we wspólnocie, a także już później, gdy pomieszkiwałem w wioskach nad fiordem. Nie wydawało mi się to wtedy ani dziwne, ani groźne. Było wszak trwałym elementem tamtej rzeczywistości. Tam czuło się, jak bi­je serce ziemi. Może dlatego, że powietrze tam klarow­niejsze, ludzie postrzegają więcej.

Ailo wzdrygnął się.

- Ja tu marznę - wyznał.

- A ja po nocach wychodzę z domu - odparła Ma­ja. Jej głos także zabrzmiał głucho.

Ailo pogłaskał ją po głowie, zatrzymując na chwi­lę dłoń na jej policzku.

- Siostro moja - westchnął. - To wszystko nas za­nadto przytłacza. Musimy powiedzieć o tym Knutowi.

- Knut jest taki rozsądny - odparła Maja z szyder­czą nutą w głosie. - On jest synem rybaka, Ailo! On wierzy w to, co widzi. Jest moim bratem, ale nie jest podobny do nas.

- Ale mnie łączy z nim braterstwo krwi! - Głos Ailo nabrał ciepła. - Nie masz racji, Maju, Knut nie zawsze jest taki na wskroś rozsądny. Nadal dostrze­gasz tylko to, co chcesz. Wyrabiasz sobie opinię, nim otworzysz dobrze oczy. To twoja największa wada.

- Z taką łatwością przychodzi ci upominanie in­nych, Ailo synu Mikkala. Nie jestem wcale pewna, czy to jest wada. Powiedz lepiej, co z tobą! Ukrywasz się pod tą twoją cienką nową skórą. Unikasz wszyst­kiego, z czym inni muszą się zmagać. Czy swojej żo­nie pokazujesz te strony samego siebie, które odsła­niasz przede mną? Czy przed nią też się chowasz?

- Anna Kajsa nie narzeka - odparł Ailo i odwrócił się do niej plecami. Podszedł do okna. Nie przejmo­wał się tym, że w szybie odbija się jego twarz.

Maja miała rację.

Ukrywał się za swoją twarzą pozbawioną rysów. Niewiele go to kosztowało. W pewnym sensie łago­dziło to jego ból. Tłumiło gorączkę, która nadal w nim tkwiła. Usuwało w kąt wiele wspomnień. Bez nich łatwiej mu było żyć.

- Czasami szukam tego Ailo, którego znałam - powiedziała Maja. - I nie znajduję mojego brata. Obce wydają mi się pewne strony twojego charakteru. Sa­ma nie wiem, kiedy ich nabyłeś.

- Wszystko to, co we mnie wydaje ci się obce, Ma­ju, to przebranie, kostium, który nałożyłem, żeby stłumić cierpienia. Nie potrafię nazwać wszystkiego. Są takie, które odczuwa ciało, ale są i inne.

- Dlaczego o tym nie rozmawiasz?

- A po co?

Maja zdarła do krwi kawałek paznokcia. Ale nie dość zabolało.

- Moje życie zamknięte jest tutaj, Maju! Ailo oparł czoło o zimną szybę i poczuł na skórze dotyk nocy.

- Nie jestem niewdzięcznikiem. Nie myśl tak, pro­szę! Ty i William tak wiele dla mnie uczyniliście. Ni­gdy nie zdołam się wam odwdzięczyć. Twoją też za­sługą jest to, że żyję, Maju. Że mam ten dom. Jest mi tutaj jak u Pana Boga za piecem. Mam widok na mo­rze i na ląd. Kiedy pracuję w srebrze, czuję się jak Stwórca. Pod moimi palcami z zimnego metalu wy­rastają kwiaty i liście, a na zimne niebo wzlatują pta­ki. Pozwalam moim dłoniom wyczarowywać piękno. Żyję dzięki temu. Ale nie jestem użyteczny, Maju!

- Jak możesz tak mówić? - oburzyła się.

Nie chciała dłużej tego słuchać. Te ich nocne roz­mowy były niebezpieczne. Nawzajem wdzierali się na bardzo drażliwe obszary. Cierpieli, ale szczerość bardzo ich ze sobą wiązała i chroniła przed obłędem.

- Przecież tworzysz piękno! - głos Mai brzmiał ci­cho, ale intensywnie. - Sam to powiedziałeś, Ailo. Jak więc możesz za chwilę zaprzeczać sobie i twierdzić, że nie jesteś użyteczny?

- A kto korzysta z tego, co tworzę? - zapytał. - Chodzi mi o pożytek, Maju. Nie mówię o radości. Srebro cieszy oczy. Jest dla ozdoby. Błyska bogac­twem. Nie jestem pewien, czy to lubię.

- Mam broszkę z twojego rodowego srebra, po twoim ojcu, po moim ojcu.

Maja poczuła rumieniec na policzkach. Ailo nie pa­trzył na nią, ale słuchał, co mówiła. Zauważył w jej głosie wzruszenie.

Maja nic nie mogła na to poradzić. Dla niej Mikkal był bardziej ojcem Ailo niż jej własnym. Taki po­dział istniał w jej głowie. Dobrze wiedziała, że łączą­ce ją z Mikkalem pokrewieństwo krwi jest tak samo silne jak związek Ailo z ojcem, ale nie zgadzało się to z rzeczywistością, w której dorastała. Z którą nadal była do bólu związana.

- Nawet twój lud, wędrujący po płaskowyżu w zgodzie z porami roku, potrafi docenić piękno. Na­wet oni, Ailo, mają srebro. Rozumieją, że nie wszyst­ko musi być użyteczne. Że istnieje jeszcze radość. Piękno. W pięknie także ukryty jest sens, Ailo, mój bracie. Nie znaczysz mniej tylko dlatego, że zamiast wypasać renifery, tworzysz ozdobne przedmioty.

- Mój lud? - spytał ze smutkiem, westchnąwszy głęboko. - Czy to tylko mój lud, Maju? - Odwrócił się i spojrzał na nią. - Czy ty czasem też nie oddali­łaś się od tego, co ważne? Czy i ty w drodze do tych salonów, które nazywasz swoimi, nie utraciłaś praw­dziwych wartości?

- Lapończycy nigdy nie byli moim ludem - odpar­ła hardo Maja. - Ja mieszkałam nad fiordem, wdycha­łam słone morskie powietrze. Wspinałam się po ska­łach. Miałam nad głową czubki sosen, słyszałam szum w ich koronach. Noszę w swoim sercu wspomnienia, ale nie czuję tego niepokoju. Nie muszę bez przerwy wędrować.

- Ja byłem bardziej użyteczny, pilnując stada na równinie - odrzekł Ailo bez goryczy. Już dawno uświadomił sobie tę prawdę.

- Ale tu mieszka ktoś, za kogo jesteś odpowiedzial­ny - wtrąciła Maja. - Masz przecież Annę Kajsę.

Ailo pokiwał głową.

- Tak, mam Annę Kajsę.

Maja nagle zawahała się. Kierując się nagłym im­pulsem, rzekła:

- Przecież równina jest taka ogromna. Może to by się dało jakoś urządzić. Ida ma dokument potwier­dzający twój zgon. Daleko na wschodzie odnalazłbyś swoich krewnych. Stare nieporozumienia może zo­stały ci już zapomniane. Wziąłbyś ze sobą trochę zło­ta na początek. Przecież dobrobyt i bogactwo cenio­ne jest także wśród twojego ludu, Ailo!

Drażniła go, roztaczając przed nim taką wizję.

W oczach Ailo pojawiła się rozpacz granicząca z szaleństwem. Chciał z powrotem zamknąć się w so­bie. Bezskutecznie. Maja pokazała mu jego własne marzenie. Udowodniła, że nie jest wcale niemożliwe do spełnienia, jak sobie zwykł wmawiać.

- Mam Annę Kajsę i życie tutaj - rzekł. - A tamto to są tylko mrzonki, na krótką chwilę, by uciszyć tę­sknotę, by ogrzać nią serce. Nic poza tym. Nie mo­że być niczym więcej. Żyję tu w dobrobycie i mam swoje radości. To więcej niż dane jest innym. Wiem o tym. Jestem wdzięczny...

- Twój język jest gładszy niż zużyte wiosło - uśmiechnęła się Maja.

- A może życie się odmieni? - rzucił, pragnąc zmie­nić temat rozmowy.

- Może przyjedzie mama? - dodała Maja.

3

Zatrzymywali się po drodze w wielu miejscach. Wszędzie chętnie udzielano im gościny i odstępowa­no na noc izbę. Mogli więc wypocząć po trudach po­dróży, a i koniom dawali wytchnąć.

Płacili za siebie, choć często gospodarze wzbraniali się przed przyjęciem zapłaty. Tak już było w tych stro­nach, że drzwi zawsze stały otworem dla wędrowców. Ci, którzy nie mieli grosza przy duszy, zadowalali się miejscem w stajni, nie odważając się prosić o więcej.

Bogatsi zwykle wchodzili do chaty bez pukania i korzystali z wygód, często nawet się nie rozliczając.

Podróżnych, którzy grzecznie pytali o nocleg, mi­ło rozmawiali z gospodarzami, a do tego jeszcze zo­stawiali zapłatę, przyjmowano więc serdecznie i przy­jaźnie. Mieszkańcy południowych traktów wiodą­cych ku Zatoce Botnickiej, choć z pozoru chłodni, w rzeczywistości okazywali się bardzo gościnni. Chętnie słuchali nowin ze świata. Obojętnie czy przynoszono je z południa, czy z dalekiej północy.

Dobrze znali takie nazwy miejscowości, jak Jykeanpera i Skibotn, gdzie z dawien dawna odbywały się jarmarki. Tutejsi ludzie jeździli w stronę morza, by wymienić się swoimi wyrobami. Nie traktowali więc przybyszów stamtąd jako całkiem obcych.

Stali przy grobie. Odgarnęli śnieg z prostego drew­nianego krzyża, tu i ówdzie spróchniałego.

- Musimy ustawić na grobie ojca krzyż z żelaza - oznajmiła Raija. - To wstyd, żeby nie można było na­wet odczytać jego nazwiska. Przecież matka nie jest znów taka biedna! Stać ją, by zadbać o grób pierw­szego męża. Tak łatwo o nim zapomniała? Jeśli krzyż do reszty spróchnieje, całkiem zginie pamięć o ojcu...

- Nie bądź taka surowa, Raiju - upomniał ją Re­ijo, obejmując za ramię. Usadowiony na jego drugim ramieniu Ivar uśmiechał się, nie bardzo pojmując, co się wokół niego dzieje. Tyle czasu już jechali, a ciągle nie byli na miejscu. - Nie osądzaj jej życia! Nie wiesz, jaki musiała dźwigać los. Przecież ciebie tutaj nie by­ło. Ona także wiele poświęciła.

- Nie ona jedyna - odparła twardo Raija.

Odsłoniętymi palcami dotykała krzyża, bezsku­tecznie usiłując wyczuć wyryte litery. Gdyby tu wcze­śniej nie była, nie domyśliłaby się, że to grób ojca.

- Jesteśmy ich dziećmi, nie wyłącznie jego - ode­zwał się cicho Matti, gdy Rei jo nie zdołał udobruchać Raiji. Ukucnął obok siostry, tłumacząc: - Nie zapo­minaj, że jako kobieta nie miała większego wpływu na bieg zdarzeń. Decydowali za nią mężczyźni. Nie mogła inaczej postąpić, kiedy została sama. Nie mia­ła wyboru. Ja byłem za młody, żeby prowadzić go­spodarkę, za młody, żeby zarobić na codzienną stra­wę. Mama zajmowała się domem, ale nie potrafiłaby pracować u obcych i wykonywać cudzych poleceń. Nie lubiła, kiedy jej rozkazywano. Nie pamiętasz?

Raija pokręciła głową.

- Wyszła więc za mąż. Gdyby miała mniej szczęścia, zostałaby znów żoną wyrobnika. A tu wtedy pa­nowała taka bieda! Dobrze pamiętam. Ty niewiele o tym wiesz, bo mieszkałaś wówczas już w Ruiji, a tam przynajmniej nie brakowało jedzenia. Mieliście ryby, mięso z reniferów. My tu tylko mogliśmy liczyć na łaskę Boga, który kapryśnie obdzielał nas plonami z nieurodzajnych spłachetków ziemi, na których ha­rowaliśmy nieludzko. Nigdy nie miało się pewności, czy ten trud przyniesie pożytek. Mama wyszła za mąż z rozsądku, żeby zapewnić sobie i mnie przetrwanie.

- Czyżbyś już zapomniał chłopca, który ukrad­kiem opuścił dom, by pojechać razem ze mną i Mik­kalem? - zapytała Raija już bez goryczy.

- Ten mały chłopiec dorósł i wiele zrozumiał - od­parł Matti, dotykając dłońmi krzyża, który niegdyś sam wykonał. - Masz rację, Raiju, trzeba ustawić na grobie ojca porządny krzyż.

Mogli się zatrzymać na nocleg gdzieś bliżej, tym bardziej że dzień chylił się ku końcowi. Ale zdecydo­wali, że pojadą jeszcze kawałek. Choć żadne z nich nie powiedziało tego na głos, wiadomo było, gdzie spożyją wieczorną strawę.

Dotarli na miejsce późnym wieczorem. Matti pierw­szy wyskoczył z sań i pomógł wysiąść Raiji.

Trzymając się za ręce, rodzeństwo podeszło do ob­szernego budynku. Rozejrzeli się wokół, obserwując obejście. Raija dostrzegła wiele zmian, Matti nieco mniej, ale i on potrafił wyczytać z nich historię tego dworu.

- Byłem tu razem z Elise w drodze na południe - po­wiedział. - Owszem, pozwolili nam przenocować, ale nic poza tym. Wydaje mi się, że mamie Elise nie przy­padła do gustu. Może uznała, że jest zbyt urodziwa? A może po prostu nie potrafiła mi wybaczyć, że wtedy uciekłem? - Westchnął. - Niewiele miłych wspomnień pozostało mi z tego miejsca, Raiju. Zresztą w ogóle w Tornedalen czuję się obco. Właściwie żadna cząstka mnie nie tęskni do tych stron. To przerażające...

Zapukał do drzwi. Objąwszy Raiję ramieniem, cze­kał, aż ktoś im otworzy. Drzwi się uchyliły i stanęła w nich młoda dziewczyna w wykrochmalonym far­tuchu. Popatrzyła na nich pytająco. Nie poznała, kim są. Zresztą nie płacono jej za zbytnią ciekawość.

- Czy zastaliśmy Marję Kivijarvi? - zapytał Matti.

- Pani nie czuje się dobrze - odparła służąca, nie wpuszczając gości do środka. Spojrzała na nich jed­nak w taki sposób, jakby powiedzieli coś niewłaści­wego, wręcz obraźliwego.

- A Kari? - zapytał Matti.

- Jest w stajni - odparła dziewczyna, ale zaraz za­cisnęła usta, jakby zreflektowała się, że nie powinna za wiele mówić.

- W takim razie zajdziemy tam do niego. Korona nam z głowy nie spadnie! - Matti mrugnął do dziew­czyny w fartuszku, która oblała się rumieńcem i po­śpiesznie zniknęła za drzwiami. - Mój urok osobisty wciąż działa - stwierdził Matti i ruszył w stronę staj­ni, ciągnąc za sobą Raiję. - Rozumiem Kariego. Ja też się czułem zawsze najlepiej wśród koni - dodał. - Za­uważyłaś, Raiju, że on tu nic specjalnie nie rozbudo­wał? Kiedy byłaś z Mikkalem, wyglądało tu właściwie tak samo. Jedynie spichlerz jest nowy i wędzarnia. Nic poza tym. Nie świadczy to najlepiej o synu Akiego Kivijarvi! Nie pomnożył dziedzictwa po swoim ojcu!

- Nie bądź taki złośliwy, bracie! Matti uśmiechnął się do Raiji i odparł:

- Ho, ho, kobieto! Widzę tę samą złośliwą satys­fakcję w twoich oczach! Na dnie swojej grzesznej du­szy z pewnością odczuwasz zadowolenie, że Kari nie spełnił oczekiwań swojego ojca. A przypomnij sobie, jakie nadzieje pokładał w nim Aki!

Zastali swojego przyrodniego brata przy koniach. W stajni stało ich sześć. Musieli w duchu sprawiedli­wie przyznać, że konie są zadbane, a w stajni panuje porządek, co przemawiało na korzyść Kariego.

- Dobry wieczór, bracie! - przywitał się Matti, wy­chodząc z mroku.

Na twarzy Kariego odmalowało się zdumienie.

Gdy ostatnio Matti odwiedził dwór matki, Kari był wyrostkiem. Urodziwym na swój sposób, ale jego aro­ganckie zachowanie wydawało się nie do zniesienia.

Teraz stał przed nim wysoki, dobrze zbudowany mężczyzna w wieku około dwudziestu trzech lat. Sze­roki w barkach i silny w rękach. Pod obcisłymi spodniami odznaczały się umięśnione uda. Odgarnął z czoła jasną grzywkę, z uwagą przyglądając się nie­oczekiwanym gościom. Rozpoznał Mattiego.

- Co ty tu, u diabła, robisz? - zapytał, odkładając na bok to, co miał w ręce. Poklepał konia, wytarł dło­nie w spodnie, po czym wyszedł Mattiemu na spo­tkanie. Wtedy dopiero zauważył Raiję i popatrzył ze zdziwieniem.

- Wydawało mi się, że twoja żona miała jasne wło­sy - rzekł, witając się z Mattim. Uścisk jego dłoni był równie mocny, a spojrzenie błękitnych oczu zdecydowane. - Co to, nie powiodło ci się na południu?

- Nie obawiaj się, bracie, nie przyjechałem się tu o nic upominać. - Matti uśmiechnął się szeroko. - Nie zamierzam się starać o kawałek ziemi. Potrzebuję je­dynie schronienia na jedną noc dla siebie i dla moich towarzyszy podróży. Chyba nie odmówisz tego ro­dzinie, Kari?

Kari uśmiechnął się, ale jego twarz wyrażała raczej zdziwienie niż pewność siebie. Nie pojmował trium­falnej miny Mattiego.

- A co się stało z tą drobną blondynką, którą przed­stawiłeś jako swoją żonę, kiedy tu byłeś ostatnio?

- Ta drobna blondynka ma na imię Elise. Została w Ruiji razem z czworgiem naszych dzieci. Wrócili­śmy tam.

- Więc co ty tu robisz?

- Przyjechałem odwiedzić rodzinę - odparł Matti, a na jego twarzy nie drgnął ani jeden mięsień.

Chwycił Raiję za rękę i pociągnął lekko przed siebie.

- Zobacz, jaki mężczyzna wyrósł z tego brzdąca - zwrócił się do niej, przytrzymując jej ramiona. - No, co o nim sądzisz?

- Uważam, że mam bardzo przystojnych braci - odparła Raija, wyciągając dłoń na powitanie. - Jesteś podobny do mamy, Kari! Nie znasz mnie. Kiedy ostatnio was odwiedziłam, byłeś jeszcze maleńkim dzieckiem. Raija, twoja siostra - przedstawiła się.

- Przecież ty nie żyjesz - odparł Kari, nie cofając dłoni. - Tak przynajmniej mówił Matti... I Maja. - Po­patrzył zdezorientowany na brata, nic nie pojmując.

- Żyję, choć rzeczywiście zniknęłam na wiele lat - odparła Raija. - Spotykasz się z Mają? A z Knutem?

- Czasami - odparł, wzruszając ramionami. - Zimą rzadko bywają w tych stronach. Poza tym oni obra­cają się teraz w wyższych sferach. My w porównaniu z nimi jesteśmy ubogimi chłopami.

Wychodząc ze stajni, nie przestawał kręcić głową z niedowierzaniem. W mężczyźnie, który stał przy koniach, rozpoznał Reijo.

- Reijo jest nadal moim mężem - wyjaśniła Raija. - Ale chłopiec jest jego synem, nie moim.

- Czy tam na północy wszyscy mają tak zawikłane relacje rodzinne? - zdziwił się Kari.

Przypomniał sobie, jaki zamęt wprowadziła Maja, kiedy przybyła w te strony. Zresztą nadal krążą o niej różne plotki. Przez arystokrację, do której od poko­leń należy ród Runefeltów, nigdy nie została zaakcep­towana. Zresztą chyba niewiele ją to obchodziło. Ka­ri nie pojmował, jak ona może z tym żyć.

- Nie, tylko Raija i jej dzieci - odpowiedział na py­tanie Kariego Reijo, uśmiechając się serdecznie. - Ale Matti też jest niespokojnym duchem. W nich wszyst­kich daje o sobie znać krew Alatalo.

- Tobie, szczęśliwie, zostało to zaoszczędzone - Matti nie bez złośliwości pocieszył przyrodniego bra­ta i poklepał po ramieniu.

- Mamo! - zawołał nagle Kari i podbiegł do stąpa­jącej ostrożnie po podwórzu ubranej na czarno ko­biety, która nie miała na sobie ani płaszcza, ani cie­płego kaftana, a na nogach jedynie lekkie trzewiki.

- Ona nie jest taka jak dawniej - rzucił Kari po­śpiesznie i pobiegł w stronę matki. Otoczył ją ramie­niem i skierował w stronę domu. Każdy jego gest zdradzał głęboką troskę.

- On ją kocha - stwierdziła Raija wzruszona.

Marja postarzała się. Niegdyś szczupła i wyprosto­wana, teraz zaokrągliła się i przygarbiła. Na widok matki z Raiji uszła gorycz. By przywołać pielęgnowa­ną w sobie przez lata niechęć, przypomniała sobie ów mroźny dzień, kiedy smagana przez wiatr brnęła w głębokim śniegu pokrytym warstwą lodu, wbijają­cym się jej w kumagi. Zapamiętała plecy ojca i jego znikającą w oddali postać, czarny punkt na białym śniegu. Obraz rozmyty za zasłoną łez.

To było tak dawno. Marzenia matki o szczęściu czekającym na Raiję na wybrzeżu Ruiji okazały się tylko mrzonkami.

Minęły trzydzieści cztery lata. Raija nie mogła so­bie darować, że nie zdążyła powiedzieć ojcu, iż go ro­zumie i mu wybacza. Matce nie potrafiła jednak wy­baczyć.

- Weź Ivara! - Reijo podał Raiji śpiące dziecko. - Muszę wprowadzić konie pod dach. A ty idź już do środka, jeśli chcesz.

- Poczekam na was - odparła. Nie chciała sama wchodzić do tego domu. Nie mogła. Poszła więc za Reijo do stajni. Domyślała się, czemu Matti czuł się najlepiej właśnie tam. Zwierzęta nie są zakłamane, ni­czego nie udają. Nie sprawiają zawodu.

Marja Kivijarvi nie była już tą samą osobą co kie­dyś. Przywitała się, bardzo uważnie im się przygląda­jąc, ale ich nie rozpoznała, mimo że długo nie spusz­czała z nich swoich jasnych oczu.

- Raija? - zdziwiła się, podając rękę. - To piękne imię. Rzadkie. Tak nazwałam swoją córkę. Ale jej już nie ma przy mnie. Nie wiem, jak potoczyły się jej lo­sy. Erkki coś wiedział. Erkki to mój pierwszy mąż, prawda, Kari? Kari to mój syn. Wiedziała pani? To dobry chłopak, jest jeszcze młody, ale dobrze opie­kuje się swoją matką. Tylko on mi pozostał.

Pomrugała przez chwilę powiekami, bezradna i zdezorientowana. Spojrzała na Mattiego.

On także się przedstawił.

- Czy to nie dziwne, Kari? - Marja rozpromieniła się. Kiedy się uśmiechała, była piękna. Miała takie szczere i czyste spojrzenie.

- Straciłam także syna - wyjaśniła. - Nazywał się właśnie Matti. - Wspięła się na palce i pogłaskawszy Mattiego po głowie, dodała: - Miał najjaśniejsze wło­sy w całym Tornedalen, a tak brązowych oczu jak je­go jeszcze nie widziałam. Pewnie jest już dorosły. Nie mam pojęcia, gdzie teraz jest. Może razem z Erkkim? Bo Erkki także zniknął. Wszyscy znikają, jedynie Ka­ri mi pozostał!

- Nie martw się, mamo, zawsze będę przy tobie - powiedział Kari i poprowadził staruszkę do stojące­go przy piecu fotela. - Raija jest razem z mężem, Re­ijo Kesaniemi, i ich synem, Ivarem.

- Ach, tak? Czemu mu nie dali jakiegoś porządne­go fińskiego imienia?

- Nazywa się Ivar Antti po moim ojcu - odparł Re­ijo z uśmiechem. Podniósł syna, by Marja mogła mu się dokładnie przyjrzeć. Długo patrzyła na dziecko.

- Podobny jest do swojego ojca - stwierdziła w koń­cu. - Niewiele ma z matki, z tego co widzę.

Raija uśmiechnęła się, nie mogąc się powstrzymać.

- Moje pozostałe dzieci są podobne do mnie - rzekła. - Czas więc, by któreś odziedziczyło wygląd po ojcu. Pochodzę z silnego rodu, ale mamy jedną sła­bość: nosi nas po świecie.

Spojrzeniem napotkała wzrok Mattiego, a potem Kariego. Na jego twarzy malowała się wdzięczność. Rodzaj ulgi, że nie prostowali tego, co mówiła mat­ka, i nie zmuszali jej do poznania prawdy. Ona wszak i tak nie była w stanie jej przyjąć. Żyła odgrodzona od rzeczywistości we własnym świecie.

- Masz dużo dzieci? - zapytała Marja, przyciągając Raiję bliżej. Nabrała ochoty, by porozmawiać z tą obcą kobietą.

- Jedną dziewczynkę wzięłam na wychowanie po śmierci jej rodziców. Wyszła potem za mąż za moje­go brata. Urodziło im się sześcioro dzieci, ale przeży­ło czworo. Jestem więc już babcią.

Starsza kobieta roześmiała się.

- Poza tym mam dwie córki - ciągnęła dalej Raija. - Jedna osiadła w Finlandii.

- Naprawdę? Może ją znam? Wyszła za mąż?

- Tak, poślubiła Williama Runefelta.

- Runefelt? O, to wysoko postawiona rodzina! Zro­biła dobrą partię. Możesz być z niej dumna.

- Ona mnie także uczyniła babcią. Ma synka - uśmiechnęła się Raija, z trudem powstrzymując łzy. - Druga córka mieszka w Norwegii, gospodaruje razem z mężem. Też mają synka. Tu, w Finlandii, mieszka również jeden z moich synów, on ma dwoje dzieci. A drugi syn jest szyprem na żaglowcu. Miałam jesz­cze jedną córeczkę, najmłodszą. Była taka śliczna... Ta­ka mała - Raija pokazała ręką. - Niestety, umarła.

- No, no - Marja nie kryla podziwu dla Raiji. - Nie próżnowałaś, moja droga! A przy tym nadal jesteś piękną kobietą. Jeszcze możesz urodzić niejedno dziecko!

- Nie, już chyba wystarczy - roześmiała się Raija.

- Nie mów tak. Może jeszcze dobry Bóg cię pobło­gosławi. Mnie został już tylko Kari. Ciężko jest sta­remu człowiekowi, który wszystkich stracił. Nie wiem, co się z nimi stało. Po prostu zniknęli. Nie wiem, dlaczego nie zabrali ze sobą mnie i Kariego. Nie rozumiem...

Po kolacji służąca zaprowadziła Marję do sypialni, mimo że staruszka miała ochotę jeszcze zostać. Policz­ki jej się zaróżowiły, oczy błyszczały. Miło spędziła czas. Brała udział w toczącej się przy stole rozmowie, goście słuchali tego, co mówiła, i sami opowiadali róż­ne historie. Podzieliła się najwspanialszymi wspomnie­niami ze swojego życia.

- Tak rzadko przyjmujemy gości - westchnęła. - Proszę, nie odjeżdżajcie jutro, zanim wstanę!

Obiecali, że nie wyjadą bez pożegnania.

- Dzięki za zrozumienie - odezwał się Kari blady i spocony. Poczęstował ich miodem pitnym.

- Od dawna jest z nią tak źle?

- Od roku - odpowiedział, nie patrząc na nikogo. Spojrzenie utkwił w mocnym, zaprawionym gorycz­ką trunku. - Choroba posuwała się szybko. Z począt­ku mama zapominała o drobiazgach. Potem nie po­znawała ludzi, codziennych spraw, przeszłości. Nie wiem, ile pamięta z tego, co wydarzyło się poprzed­niego dnia. Nigdy nie mam pewności, co pamięta. Nie rozumiem, dlaczego tak się stało. Zresztą ona też tego nie pojmuje.

- Gorzej by było, gdyby zdawała sobie z tego spra­wę - odparła mu Raija tak samo blada. Gdzieś ulot­niła się z niej cała złość i gorycz. Trudno było niena­widzić matkę bezbronną jak dziecko.

Spojrzenie, jakie Kari posłał Raiji, połączyło ich bardziej niż więzy krwi.

- Ona nie mogłaby was sobie przypomnieć, nawet gdyby się starała.

- A co z tobą? Nie ożeniłeś się? - zapytała Raija już później, kiedy opowiedziała znaczną część swo­ich dziejów. Ominęła jedynie te najboleśniejsze ze zdarzeń, z których zwierzyć się mogła jedynie Reijo.

- Mężczyzna, który musi opiekować się starą mat­ką, nie jest traktowany jako interesująca partia - od­parł Kari lakonicznie. W czasie tego wieczoru wypił sporo miodu, ale jego wzrok pozostał niezmącony. Podniósł oczy na Raiję i westchnął z podziwem: - Ro­sja! - Starsza siostra, której ani nie pamiętał, ani nie darzył sympatią, wyraźnie urosła w jego oczach. - Szkoda, że mama nie jest taka jak kiedyś. Ciągle o was opowiadała. Matti i Raija, tylko wy się liczyli­ście. Tacie się to nie podobało, więc wychodził, gdy zbierało jej się na wspomnienia. Nie mogła z nim roz­mawiać o was, więc to ja musiałem jej wysłuchiwać. Wciąż tylko powtarzała: Matti i Raija...

Kari uśmiechnął się. Uniósł kąciki ust i potrząsnął głową. Zupełnie jak Matti.

Matti poczuł ukłucie w sercu. Rozpoznał w tym grymasie przyrodniego brata cząstkę siebie.

- Ja nigdy nie byłem dla mamy dość dobry - ciąg­nął Kari. - Dzieci, które straciła, były dla niej o wie­le cenniejsze. Karmiła się wciąż tym, co o was słyszała. Dumna z możliwości, jakie się przed wami otwo­rzyły. Snuła fantazje o waszym życiu. Westchnął i wypił kilka łyków.

- Z tego co wiem, nadal żyje marzeniami. Nigdy was tutaj nie było, ale bardziej ją absorbowaliście niż ja. Ja nigdy nie byłem dość mądry, dość zdolny, dość zręczny, by móc się zmierzyć z waszym obrazem, ja­ki ona nosi w swoim sercu. Dla mamy jestem dziec­kiem drugiej kategorii. Synem, który nigdy nie dora­stał do jej wyobrażeń...

- A twój ojciec? - zapytała Raija ostrożnie. Już od dawna nie moczyła ust w miodzie, który na jej gło­wę był stanowczo zbyt mocny.

- Ojciec umarł - odparł Kari. - On z kolei chciał, żebym był najlepszy. Ale nie wiem, czy sprostałem jego oczekiwaniom. Pewnie jego też zawiodłem, cho­ciaż nigdy mi tego nie powiedział. Ale przecież nie mówi się takich rzeczy swojemu synowi, prawda?

- Zazdrościłeś nam? - spytała Raija.

- Pewnie, że tak! Kari potrząsnął długą grzywką i uśmiechnął się.

Był przystojny. Ale inaczej niż Matti. Matti był zbyt podobny do swojego ojca, żeby podobieństwo mię­dzy przyrodnimi braćmi rzucało się od razu w oczy. Ale to podobieństwo istniało.

Rysy twarzy, okolice ust, policzki. Uśmiech.

Bardziej dostrzegalne było jednak pomiędzy Karim a Raiją. Oboje mieli w oczach przekorne błyski. Prostowali plecy w taki sam sposób. Nosili w sobie tę samą dumę.

- Mama nie pamięta ojca - rzucił Kari nieoczeki­wanie, wlewając w siebie resztki zawartości karafki.

Przełknął miód. Otarł rękawem koszuli usta. Nie przywiązywał wagi do manier.

- Ona nie wie, kim był Aki Kivijarvi - ciągnął pod­niesionym głosem i zaśmiał się przez łzy. - Tak, oj­ciec zniknął z jej życia jeszcze bardziej niż wszyscy pozostali. Kiedy matka patrzy na mnie, jest przeko­nana, że jestem synem Erkkiego Alatalo. Nie może zrozumieć, dlaczego zmieniliśmy nazwisko. Powie­działem jej, że pochodzi ono od nazwy dworu, ale nie była z tego zadowolona. Ludziom mówi, że nazywa się Marja Alatalo. Tak słabo zapisał się jej w pamię­ci mój ojciec, tak niewiele po sobie zostawił.

- To nie jej wina, że straciła pamięć! - Raija bez­wiednie wzięła matkę w obronę.

- Mawia się, że poruszając się na nartach, każdy pozostawia po sobie jakiś ślad. I tak samo jest z ludz­kim życiem - rzekł Kari Kivijarvi. - Ale w przypad­ku mojego ojca to się nie sprawdziło.

- Ważne, że ty pamiętasz - wtrącił spokojnie Re­ijo. - Twój ojciec pozostawił po sobie ciebie, Kari. Pomyśl, ilu jest mężczyzn, którzy umierają bezpo­tomnie! Syn zaś zachowuje nie tylko pamięć o swym ojcu, ale i nazwisko.

Kari westchnął zmęczony. Nie przywykł do takich rozmów. Nieoczekiwanie zamknął się w sobie. Jakby obawiał się, że powiedział zbyt wiele, znów ukrył się za długą grzywką, wyraźnie zawstydzony.

Reijo pierwszy dostrzegł tę zmianę, mrugnął poro­zumiewawczo do Raiji i zaproponował, że czas się położyć.

- Przed nami jeszcze długa droga - wyjaśnił. - Do­brze jest spotkać się z rodziną, ale nie znaczy to, że mamy przesiedzieć całą noc. Kariego czeka jutro cięż­ki dzień, my jedziemy dalej...

Matti poderwał się i podziękował za gościnę. Raija wychodziła z salonu ostatnia. Pogasiła lampy i pogła­skawszy po głowie Kariego, który przysypiał na krze­śle, zapytała łagodnie:

- Nie powinieneś się także położyć? Obudził w niej macierzyńskie uczucia ten brat, młodszy wiekiem niż jej własne dzieci.

- Tak - odparł i wstał, lekko się chwiejąc. Na szczę­ście utrzymał się na nogach. Jednak duża ilość wypi­tego miodu nie pozostała całkiem bez wpływu, choć Kari przez cały wieczór tak dobrze się maskował. - Wydaje mi się, że cię lubię - rzekł, starając się nie wy­konywać zbyt gwałtownych ruchów.

Raija trochę się o niego martwiła. Był jeszcze taki młody i taki sympatyczny, a przy tym bliski jej jako przyrodni brat! Bardzo jej zależało na tym, żeby uło­żyło mu się jakoś w życiu.

- To dobrze, Kari! - odparła, starając się podnieść go na duchu. - Ja także cię lubię. Cieszę się, że jesteś moim bratem. Wspaniale opiekujesz się mamą. Nikt nie uczyniłby tego lepiej. Poza tym jestem przekona­na, że nikt nie poprowadziłby tak dobrze gospodar­stwa jak ty.

- O, Matti z pewnością uczyniłby to lepiej. Raija pokręciła głową.

- Matti jest zbyt niespokojnym duchem. Nie za­uważyłeś? W jego żyłach płynie także krew Alatalo. Naprawdę nie zwróciłeś na to uwagi?

Pomogła mu położyć się do łóżka, a potem znalazła izbę, w której posłano dla gości. To był ten sam pokój, który kiedyś, całe wielki temu, dzieliła z Mikkalem. Sta­nęła w drzwiach, nasłuchując przez chwilę. Ivar oddy­chał miarowo. Zawsze z obawą nasłuchiwała oddechu śpiących dzieci, lękając się, że niespodziewanie ustanie. A przecież Natalię straciła w inny sposób.

Reijo nie spał. W milczeniu czekał w ciemnościach, aż Raija się rozbierze. Przytuliła się do niego i od ra­zu zrobiło jej się cieplej. Czując spokojne uderzenia jego serca, i ona się uspokoiła. W końcu ich serca zrównały się rytmem. Było to cudowne uczucie.

- Nie tak to sobie wyobrażałaś, prawda? - zapytał w końcu.

Przez cały wieczór trzymał się na uboczu, pozosta­wał w cieniu. Ale był przy niej i ją wspierał. Raija czu­ła emanujący z niego spokój.

- Okazuje się, że jest zupełnie inna, prawda, Raiju? Nikt z nas tego nie przypuszczał.

- Ogarnia mnie wzruszenie, gdy o niej myślę - wy­szeptała Raija. - Troska... Tak jakby to ona stała się moim dzieckiem. Chociaż gdzieś głęboko w moim ser­cu tli jeszcze niechęć do niej. Mam nadzieję jednak, że wnet zgaśnie. Wstyd mi! Jak mogłam tak źle o niej myśleć? Przecież ona nawet nie może się bronić. Nie wie, kim jestem. Mogłabym jej wykrzyczeć całą praw­dę. Mogłabym ją oskarżyć o najgorszą krzywdę. Mo­głabym jej zadawać pytania i wygrażać, ale przecież ona nic by nie rozumiała. Tylko by się zasmuciła. Tak... zasmuciła, Reijo. Doprawdy, wstyd mi!

- Ona ma najlepszego obrońcę! Kari ją kocha. Troszczy się o to, by była zadbana i syta. Niewiele więcej można jej pomóc.

- Gdybym nadal czuła do niej żal, musiałabym być podłym człowiekiem. Nie można nienawidzić matki, która jest bezbronna jak dziecko.

- A więc przestań ją nienawidzić. Nie pojmujesz, jakie to niszczące uczucie?

- Skąd w tobie tyle łagodności? - westchnęła Raija, wtulona w jego szyję. Wsunięta pod wełniane koce czuła jego zapach. Zapachy zawsze silnie działały na jej zmysły.

- O, to przyszło z czasem - wyjaśnił Reijo.

- Spałam w tym łożu razem z Mikkalem - wyzna­ła nieoczekiwanie Raija. - Mikkal nigdy wcześniej nie spał pod pierzyną. A oni już wtedy je mieli. Dobry Boże, jak to było strasznie dawno! Dlaczego mnie nie przytulasz, Reijo?

- Myślałem, że wolałabyś sobie w spokoju powspo­minać Mikkala.

Raija uniosła głowę i spojrzała na niego w ciemno­ściach.

- Wiesz, Reijo, mój mężu, jesteś wspaniałomyślny, ale na stare lata trochę pomieszało ci się w głowie. Czy ja kiedykolwiek byłam taka subtelna?

- Może Mikkal mi wybaczy - rzekł Reijo, rozpina­jąc płócienną koszulę Raiji i dotykając rozgrzanej skóry. - W końcu wtedy byłaś przecież moją żoną - dodał, nie przestając pieścić Raiji.

Kochali się po cichu, łagodnie, i zasnęli ciasno przytuleni.

Byli w domu matki Raiji, nazajutrz mieli ruszyć w dalszą drogę.

4

- Ale odwiedzicie nas w drodze powrotnej? - upew­niał się Kari.

Raija pokiwała głową twierdząco i obiecała w imie­niu wszystkich, że zajrzą na pewno. Bardzo żałowała, że nie mogą zostać dłużej. Nie były to tylko puste sło­wa. Ją samą zaskoczyła własna reakcja. Naprawdę chętnie zatrzymałaby się tu na parę dni, żeby lepiej poznać przyrodniego brata, któremu do tej pory nie poświęcała żadnej uwagi. Oczywiście wiedziała o jego istnieniu, ale traktowała go jedynie jako element no­wego życia matki. Nigdy nie myślała o nim jak o od­rębnej osobie.

Popełniła błąd.

- Mamę bardzo ucieszyła wasza wizyta - rzekł Ka­ri. - Wprawiliście ją w taki dobry nastrój. A ona by­wa czasami kapryśna, ma swoje humory...

Raija pokiwała głową. Zrozumiała, że jej przyrod­ni brat nie żartował, mówiąc, że okoliczne panny nie uważają go za atrakcyjnego kandydata na męża. Prze­cież ludzie wiedzieli, co się dzieje z Mar ją. Tego nie dało się ukryć. A gospodarstwo nie było na tyle du­że, by zaślepione bogactwem dziewczęta nie dostrze­gały ujemnych stron małżeństwa z Karim, który, skądinąd przystojny i urodziwy, miał jedną słabość: bardzo kochał swoją matkę.

Raiję niezmiernie tym wzruszył. Była dumna z młod­szego brata i serce jej rosło na myśl o nim. Zdawała so­bie jednak sprawę, że niełatwo mu będzie znaleźć żonę. Kto wie, czy nie przyjdzie mu się zadowolić pierwszą lepszą.

Miała nadzieję, że los uśmiechnie się w końcu do tego młodzieńca.

Zapragnęła coś dla niego uczynić. Niestety, czuła, że jej zdolności są jakby uśpione. Nie zniknęły cał­kiem, ale pewnie nie dałoby się ich teraz przywołać.

Zresztą nie ona o tym decydowała.

- Czy ja też stanę się kiedyś taka jak mama? - za­stanawiała się Raija, kiedy już jechali dalej w stronę Tornio. - Skoro ty, Matti, który widziałeś się z ma­mą stosunkowo niedawno, nie przypuszczałeś, że może się tak zmienić, to skąd mnie miało to przyjść do głowy?

Matti, przepełniony uczuciem bezradności, rozmy­ślał, jaka matka była zawsze dla niego dobra, jak się starała. Niestety, Raija nie miała takich wspomnień.

Podróż zimą była o tyle dogodna, że jej tempo nie zależało od przeprawy promowej. Na Zatoce Botnic­kiej, pokrytej grubą warstwą lodu, sanie wiozące go­ści z wybrzeży Ruiji sunęły bezpiecznie, pozostawia­jąc niezbyt głębokie ślady, które szybko zacierała śnieżna zadymka.

Zatrzymali się na nocleg w Tornio. Reijo zapropo­nował żartobliwie, by zapukać do pałacu Runefeltów, ale Raija posłała mu gniewne spojrzenie i kazała Mattiemu poszukać w miarę porządnego zajazdu, gdzie mogliby przenocować. Ich uszy musiały ścierpieć niejedno tej nocy, ale Raija nawet nie uniosła brwi. Mat­ti zaś zapewniał, że to najporządniejsze miejsce, jakie udało mu się znaleźć, a zabrało mu to sporo czasu. Raija i Reijo wspaniałomyślnie nie czynili mu wyrzu­tów, że kiedy wrócił, cuchnęło od niego piwem.

- Znów przypominasz mi nicponia, jakim niegdyś byłeś - stwierdziła tylko Raija.

Brat w odpowiedzi uśmiechnął się czarująco, ale powaga w spojrzeniu świadczyła o tym, że od dawna nie jest już niesfornym młodzieńcem, którego starsza siostra musiała od czasu do czasu wytargać za uszy.

- Czy to tutaj? - zapytała Raija, ujrzawszy dom otulony białą pierzyną, wokół którego rosły ośnieżo­ne drzewa. A gdy dostrzegła letnią altanę z koloro­wymi szybami, ów magiczny ogród z kawałków szkła, ścisnęła Reijo za ramię i westchnęła:

- Nawet w Archangielsku nie mieszkałam tak pięk­nie. Ależ się wybiła ta nasza Maja!

Słysząc te słowa, Reijo poczuł, że spływa nań ra­dość. Sam zawsze traktował Maję jak swoje dziecko, ale Raija często dawała mu odczuć, że to nieprawda.

- Może nie powinniśmy tu jednak przyjeżdżać! - rzekła nagle Raija, wczepiając się palcami w ramię Reijo. - Chyba trzeba było wysłać z Tornio wiado­mość!

- Już tu jesteśmy - odparł Reijo. - Nie obawiaj się! Przecież żadna córka nie zamknęłaby drzwi przed matką w samym środku zimy.

Raija roześmiała się z przymusem.

- Własnoręcznie przełożę twoją córkę przez kola­no i spiorę na kwaśne jabłko, jeśli nas wyrzuci - obiecał Reijo. - Ale ona tego nie zrobi. Zapewniam cię, Raiju. Przynajmniej tyle przyzwoitości zdążyłem jej wpoić.

Maja dostrzegła moment ich przybycia. Przez ty­dzień odczuwała niepokój. Czekała. Prawie się nie kładła spać.

Całymi dniami przesiadywała przy oknie i obserwo­wała drogę. Domyślała się, z której strony nadjadą. Uznała, że Reijo wybierze tę samą trasę co ostatnio. Bo co do tego, że i on przybędzie, nie miała żadnych wątpliwości.

Jeśli bowiem ma się tu zjawić Raija, on musi przy tym być.

William, zaniepokojony dziwnym zachowaniem żony, zastanawiał się już, czy nie wezwać lekarza. Tłumaczył, że niepotrzebnie ulega lękom z powodu jakiegoś snu.

Tak niewiele z tego wszystkiego pojmował!

Tymczasem, proszę, goście stoją niemal u progu.

Maja posłała chłopaka ze służby z wiadomością do Ailo. Kazała mu powtórzyć, że przybyła ta, której oczekiwali.

Sama zaś wezwała Williama, który siedział w swo­im gabinecie i, jak twierdził, zajmował się interesami. Maja podejrzewała, że tak naprawdę mąż zamyka się tam, żeby wypalić fajkę. Nie pochwalała tego obycza­ju, dlatego William wymykał się do pokojów, do któ­rych rzadko zaglądała. Maja udawała, że niczego się nie domyśla, i nie zabierała na ten temat głosu.

Henrik bawił się poza domem. Konie kochał ponad wszystko, chodził więc krok w krok za stajennym.

- Mamy gości - oznajmiła Maja, kiedy nadszedł William, roztaczając aromatyczną woń tytoniu. Do­mysły Mai nie były więc bezpodstawne.

- Gości? - zdziwił się, unosząc brew, i pospiesznie zbliżył się do okna. - Zapraszaliśmy kogoś?

Maja uśmiechnęła się znacząco.

- Dobrze, że zatroszczyłam się o to, by uprzątnąć pokoje gościnne! Przecież już od ponad tygodnia mówię ci, Williamie, że będziemy mieć gości. I oto przybyli.

Przemknęła obok niego niczym wiosenna po­wódź, pozostawiając drzwi otwarte na oścież. Wil­liam ruszył za nią, ciągle nie wiedząc, co o tym wszystkim sądzić. Prawdę mówiąc, nie traktował po­ważnie jej snów...

Maja zbiegła po schodach, wyprostowana, z dum­nie uniesioną głową. Jeszcze jej takiej nie widział, choć przecież przy wielu okazjach dane mu było po­znać jej upór i dumę.

Na dziedziniec wjechały właśnie sanie zaprzężone w małe koniki z północy. Wysiadło troje dorosłych.

Wśród nich kobieta.

William zatrzymał się na szczycie schodów, jakby nie był w stanie dać kroku w dół. Jego spojrzenie za­trzymała o się na dwóch kobietach. Na Mai i na tej drugiej.

Raija dostrzegła córkę i rozpoznała. Jej policzki na­dal szpeciły blizny, ale poznałaby Maję i bez nich. Włosy miała gładko uczesane, a wokół głowy upiętą koronę z ciasno splecionego warkocza. Była taka po­dobna do Mikkala...

Raija ujrzała w córce ukochanego mężczyznę, Mikkala w młodości. Może nie odziedziczyła po ojcu owej niezwykłej urody, ale miała w sobie jego siłę i to coś nieuchwytnego, na co trudno znaleźć określenie, a co odróżniało ją od innych.

- Oczekiwałam cię - powiedziała Maja, zatrzymu­jąc się przed Raiją. Glos miała identyczny jak ona w młodości.

Maja, ich córka. Córka Mikkala.

- Miałam nadzieję, że odbierzesz wiadomość - od­powiedziała Raija, poruszając drżącymi wargami.

Stały naprzeciwko siebie. Jednakowo niewysokie. Tak samo ciemnowłose, równie dumnie wyprostowane.

- Witaj! - Maja wyciągnęła rękę na przywitanie, ale zachowała dystans.

Raija zdjęła rękawicę i uścisnęła dłoń córki, nie próbując zburzyć muru, jakim odgrodziła się od niej.

Jakże miała ochotę przytulić swoją córkę! Maja jednak wyraźnie sobie tego nie życzyła. Przypomina­ło to jako żywo spotkanie z Idą. Raija miała nadzie­ję, że tym razem szybciej puszczą lody, a odzyskanie zaufania córki nie będzie wymagać od niej takiego wysiłku. Była zbyt stara, by ryzykować życie dla każ­dego ze swych dzieci.

Tymczasem Reijo chwycił Maję w objęcia, nie zwa­żając na jej chłodną rezerwę. Ona też go mocno ob­jęła, jakby nie chciała wypuścić. I pewnie by nie wy­puściła, gdyby nie Ivar.

- Tato! - zawołał malec, pragnąc mieć Reijo z po­wrotem dla siebie. Patrzył szeroko otwartymi ocza­mi na obcą kobietę, która, nie wiedzieć czemu, rości­ła sobie jakieś prawa do jego taty.

- To twoja siostra, syneczku - wyjaśnił mu Reijo. - Ivar, to właśnie jest Maja.

- Słodki brzdąc - powiedziała Maja i dwoma pal­cami pogładziła go po policzku. A zerknąwszy ukradkiem na Raiję, zapytała: - Co na to wszystko Helena?

Twarz Reijo stężała.

- Helena nie żyje - odparł cicho. - Porozmawiamy o tym później.

Oniemiała Maja wpatrywała się w niego. Nagle po­czuła na ramionach czyjeś dłonie, a obróciwszy się, stanęła twarzą w twarz z roześmianym i rozradowa­nym Mattim.

- I co, może mi powiesz, że nie jesteś zaskoczona? - zawołał.

- Jestem!

Przywitali się serdecznie.

Raija przyglądała się temu pociemniałym wzro­kiem. Spodziewała się wprawdzie niechęci córki, ale mimo to Maja zraniła ją do żywego swoim zachowa­niem. Raija zawsze bardzo cierpiała, gdy ją odtrącano.

Tymczasem nadszedł William, prowadząc synka. Żeby wyciągnąć go ze stajni, musiał użyć podstępu. Mały dał się przekonać dopiero wówczas, gdy usły­szał, że na dziedzińcu stoją konie z samej Ruiji.

William został przedstawiony. Jego tytuły i nazwi­sko, które w tych stronach wiele znaczyło, zawsze trochę ich wszystkich peszyły. Na szczęście sam Wil­liam był bardzo serdeczny i bezpośredni.

Teraz nie mógł oderwać oczu od Raiji. Wiedział, kim jest. Był pewien jednak, że przykułaby jego wzrok, gdziekolwiek by ją spotkał.

Włosy i karnacja zupełnie jak u Mai, tak samo dumna sylwetka, to samo spojrzenie, które przenika­ło na wskroś. W jej postawie zauważało się królew­skie dostojeństwo.

William teraz już wiedział, po kim Maja odzie­dziczyła wygląd i charakter. Zaczynał się domyślać, dlaczego jego żona nie przywitała się serdecznie z matką.

- A ja mam przyjemność... - zaczął kurtuazyjnie, wywołując uśmiech na niezwykłej urody twarzy Raiji.

Taka uroda nie blaknie wraz z upływem czasu. Bo stanowią o niej nie tylko piękne rysy, ale przede wszystkim wnętrze. Tak... ta kobieta emanowała we­wnętrzną urodą, dokładnie tak samo jak Maja. Obie miały w sobie rzadkie połączenie czaru i siły.

- Wyszłam za niego za mąż wyłącznie dla pienię­dzy i dla nazwiska - wtrąciła Maja, śmiejąc się sztucznie.

Uchwyciła wolne ramię Williama, a drugą ręką po­prawiła ubranko syna. William nie poznawał jej.

- Oto mój mąż William Samuli Hugo Runefelt. Moja mama, Raija... Nie wiem, jakie teraz nosisz na­zwisko?

Raija z uśmiechem odebrała kolejny cios, nie dając po sobie poznać, jak bardzo córka ją uraziła.

- Kesaniemi - odparła.

- Oczywiście - Maja uśmiechnęła się niemal lu­strzanym odbiciem matki. - Przecież nie przestaliście być małżeństwem.

- Pobraliśmy się ponownie - wyjaśnił Reijo. - Na wszelki wypadek - dodał, otaczając Raiję ramieniem, by w ten sposób dać Mai do zrozumienia, po czyjej jest stronie.

Maja domyśliła się, co chciał jej powiedzieć. Zasta­nawiała się tylko, czy Rei jo nadal wierzy, że ktoś mo­że mieć Raiję na własność.

- Domyślam się, że list od nas zaginął gdzieś po drodze i do was nie dotarł - odezwał się Reijo. - Wszystko wam jednak wyjaśnimy.

- Rozumiem, że właśnie w tym celu przybyliście - odpowiedziała Maja, obrzucając ich chłodnym spoj­rzeniem.

Jej słowa zmroziły ich.

- Dlatego - odparła Raija, domyślając się, że odpy­chające zachowanie córki wypływa z jej zagubienia i niepewności.

- A gdzie Knut i Anjo? - zapytał Matti. - A Ailo?

- Ailo zaraz się zjawi - odparła Maja łagodniej niż wówczas, gdy zwracała się do Raiji. - Wysłałam po niego, gdy tylko zobaczyłam, że jedziecie. Czekałam na was. Knut i Anjo natomiast wyjechali w listopa­dzie. Nie mogli sobie tutaj znaleźć miejsca. Zwłasz­cza Knut. Potrzebował zająć się czymś konkretnym. Pożytecznym.

- Knut próbuje swych sił jako właściciel zajazdu w Kengis - wtrącił William. - Jaka szkoda, że go tu dzisiaj nie ma!

- Posłałam po niego - oznajmiła lakonicznie Maja. - Uprzedziłam, że jesteście w drodze.

- A skąd mogłaś wiedzieć? Skoro nie dostałaś li­stu... - przerwał jej Matti.

- Wiedziałam - odparła Maja, nie wyjaśniając. - Wyślę im ponownie wiadomość.

- Możemy się u nich zatrzymać w drodze powrot­nej do domu - zaproponował Reijo. - Musimy stać na dworze, Maju? Co to, nie zapraszasz na pokoje ta­kich skromnych gości jak my, dziecko? Czy tak cię wychowałem?

Maja żachnęła się, ale widząc łagodne spojrzenie Reijo, uśmiechnęła się i wprowadziła gości do pa­łacu.

Raija widywała równie bogate wnętrza. Przed­mioty nigdy nie wywoływały w niej przesadnego uwielbienia. Nigdy nie odczuwała w sobie potrzeby posiadania czegokolwiek. Przeciwnie, gdy miała zbyt dużo, czuła się osaczona. Ale teraz, widząc, ja­kie możliwości otworzyły się przed jej dzieckiem, poczuła przypływ dumy. Maja z taką swobodą po­ruszała się w tych wspaniałych salonach, odziana w szeleszczącą suknię, jakby nigdy innych nie nosi­ła. Kryształowe kieliszki podawała z taką samą na­turalnością, z jaką brała do ręki cynowe naczynia, gdy była dzieckiem.

Maja zawsze szybko się uczyła, naśladując innych. Przydało jej się to w życiu. Raiję rozpierała matczy­na duma, mimo że córka nadal odnosiła się do niej bardzo chłodno i mroziła ją spojrzeniem.

Ale oto zapanowało poruszenie, bo w drzwiach po­jawił się Ailo. Miał na sobie ubranie ze skóry i ciemną pelerynę na ramionach. Poruszał się zupełnie jak Mik­kal. Gdy zdjął zsunięty na czoło skórzany kapelusz, Raija zachwiała się, ujrzawszy zakrytą maską twarz. Wbiła paznokcie w dłonie, żeby nie krzyknąć. Ailo tymczasem odłożył na bok kapelusz i rękawice, stanął na szeroko rozstawionych nogach, osłoniętych butami, które sięgały mu do pół łydki, i odpiął pelerynę.

Raija o niczym nie wiedziała. Nikt jej nie uprze­dził. Przypomniała sobie jednak słowa opowiadanej przez Idę baśni o mężczyźnie w masce. Była to baśń bez szczęśliwego zakończenia. Nikt z jej bohaterów wprawdzie nie zginął, ale nie żyli też razem długo i szczęśliwie. Teraz dopiero Raija pojęła sens tej ba­śni. Ida co prawda odnalazła swoje szczęście u boku Sedolfa, ale czy Ailo potrafił sobie jakoś ułożyć ży­cie? Raija nie miała pewności.

Spotkali się na środku pokoju. Raija ujęła w dło­nie okryte maską policzki, a z jej oczu popłynęły łzy. Ailo nie odgrodził się od niej murem. Przytulił się do niej mocno i rozpłakał się wraz z nią.

- Tak się cieszę, że udało ci się ujść z życiem - po­wiedziała Raija.

- Byłem pewien, że żyjesz - odparł jej na to po lapońsku. Odwykł trochę od tego, bo nieczęsto trafiała mu się sposobność mówienia w rodzinnym języku. Ale Raija zrozumiała i odpowiedziała mu w jego mo­wie. Słowa w języku, który darzyła miłością, zmysło­wo pieściły jej usta.

- Co z twoją twarzą? Ailo lekko pokręcił głową. Dobrze wiedział, jak przerażająco wygląda.

- Mogłabym być twoją matką, chłopcze! Popatrzyła na niego surowo, wywołując jego uśmiech. Poprowadził ją więc do sąsiedniego pokoju, a kiedy zamknął za sobą drzwi, zdjął maskę.

Raija oniemiała. Opadła na krzesło, które na szczę­ście stało obok. Ścisnęła Ailo za ręce, tak że był zmu­szony siąść na oparciu.

- Może lepiej by było, gdybym umarł - rzucił Ailo. - Nieładnie to wygląda, prawda? A przecież kiedyś byłem dość urodziwy. Okazuje się, że czasem trzeba doświad­czyć jednego i drugiego.

Raija pogłaskała pomarszczoną twarz, która w ża­den sposób nie przypominała ludzkiego oblicza.

Usiłowała wyobrazić sobie ból, poparzone do ży­wego ciała rany, swąd spalenizny. Nie była w stanie. Przekraczało to jej możliwości.

Wspomnienia, które zamknęła głęboko, do któ­rych nie chciała wracać, znów wynurzyły się na po­wierzchnię. Za każdym razem, gdy je w sobie tłumi­ła, traciła jakąś cząstkę siebie.

W pewnym sensie Raija także doświadczyła dwo­istości życia, choć inaczej niż Ailo.

- Powinnam była tu być! - westchnęła ciężko.

- A co, może potrafiłabyś odtworzyć moje dawne rysy twarzy? - zapytał Ailo ze smutkiem. - A może umiałabyś sprawić, że pokryłaby ją skóra równie gładka jak kiedyś?

Raija musiała przyznać z pokorą, że to nie leży w ludzkiej mocy.

- Gdybym nie znalazł się tutaj, u Mai, dawno już bym nie żył. A co u Idy? - dorzucił, zawieszając głos. - Jak chłopiec?

Raija tylko pokiwała głową. Wyczuła napięcie w je­go głosie, domyśliła się, jak trudno przeszły mu te sło­wa przez gardło. Nie miała sumienia mówić o tym, jak pełny miłości dom stworzyli Ida i Sedolf. O łą­czącej ich bliskości i szczerości.

Raija kochała Ailo. Był jej równie bliski jak jej własne dzieci.

- Wszystko u nich dobrze - odparła. - Opowiem ci później o Mikkalu. To wspaniałe dziecko. Takie ra­dosne. Ma rysy twarzy Idy i moje, ale z usposobienia podobny jest bardziej do ciebie. Mam nadzieję, że nie odziedziczył po Mikkalu skłonności do melancholii. Tak, twój ojciec czasami zamykał się w sobie.

- Wiem o tym. Ze mną jest podobnie - odrzekł Ailo z powagą w oczach. - Czasami najchętniej scho­wałbym się w wydrążonej w skale jaskini i w ogóle stamtąd nie wychodził. Na Hailnoto też mam swo­je kryjówki, choć tutejszy krajobraz nie stwarza wie­lu możliwości ucieczki. Chowam się czasem w lesie, przemierzam plaże i ulatuję stąd myślami. Rozu­miesz mnie, Raiju? Czy także kochałaś tak mocno płaskowyż?

- Chętnie pobiegałabym boso po tamtejszych pa­stwiskach - uśmiechnęła się Raija, nie przestając do­tykać twarzy Ailo okrytej przezroczystą, cienką ni­czym jedwab skórą. Zdawało się, że lekkie muśnięcie palców może ją niechcący przerwać.

- Mieszkam w kamiennej chacie, Raiju. Mam dom, cztery ściany, dach - ciągnął Ailo, na przemian śmie­jąc się i płacząc. Wiedział, że ona potrafi spojrzeć na to jego oczami. - Mogę się poruszać, ale nie żyję w zgodzie z tradycją mojego ludu. Słońce wędruje po niebie, a ja siedzę przy oknie i rysuję cienie. Utrwa­lam wspomnienia z północnego płaskowyżu, póki jeszcze jestem w stanie je uchwycić. Obawiam się bo­wiem, że któregoś dnia utoną w gęstej mgle. Najbliż­szy memu sercu krajobraz zastyga w srebrze. Ozda­biam pałace arystokracji. Drogo sprzedaję moje łąki, po których oni sami nigdy nie będą stąpać, do których nie mają żadnego prawa, chociaż ich królowie ciągle nazywają krainę na północy swoim państwem...

- Miałeś wiele czasu na rozmyślanie. Może człowiek musi wyjechać gdzieś daleko, by zrozumieć to, co naj­ważniejsze? - odrzekła Raija, pobladłszy. - Kiedy wraz z zorzą polarną wróciła mi pamięć, także moja głowa napełniła się nowymi myślami. To niemal przekleń­stwo być do tego zdolnym. Często pragnęłam, by ty­le nie rozmyślać. Znajdowałam wytchnienie w tkaniu. Ty masz swoje srebro.

- Maja także tka - powiedział Ailo, podnosząc się. - Poza tym po kryjomu szoruje podłogi. Kłóci się z kucharką, żeby jej pozwoliła coś ugotować. We własnej kuchni musi prosić o pozwolenie! Dlatego często przychodzi do nas i piecze razem z Anną Kajsą. Wygląda wówczas jak mała dziewczynka z policzkami białymi od mąki. Maja także znalazła się w sidłach, ale ona nie ma za czym tęsknić, dla­tego z nią jest inaczej.

Raija milczała. Ailo odsłonił przed nią tajemnicę Mai. Raija potrzebowałaby wiele czasu, by ją odkryć.

- Ona nadal mnie nienawidzi - odezwała się ze smutkiem.

- Nie, to nie nienawiść - odrzekł Ailo, przesuwa­jąc srebrny półmisek, który, jak Raija się domyśliła, sam wykonał.

Skinieniem poprosiła, by jej pokazał.

Kiedy uchwyciła w dłonie naczynie, w jednej chwi­li pojęła bezmiar jego tęsknoty. Dostrzegła ból i głę­boki niemy smutek w tych wszystkich detalach, nad których pięknem rozpływali się inni.

- Mikkal powinien zobaczyć, jak wysoko uleciały jego ptaki - uśmiechnęła się Raija. Przypomniała so­bie tego najpierwszego ptaka, którego Mikkal wy­rzeźbił w kości renifera, kiedy pilnował stada. Rzeź­bił dla zabicia czasu. Tak dobrze pamiętała tamte dni. Niemal czuła, jak jej twarz smaga letni wiatr. Kiedy Mikkal udawał, że wyrzeźbiona figurka przeznaczo­na jest dla Siggi, ogarnęła ją straszliwa zazdrość.

Opowiedziała tę historię Ailo. Pewnie Mikkal też mu ją opowiadał. Musiał to zrobić.

- Uczyniłem ptaka symbolem naszej tęsknoty, na­szej ucieczki, naszych marzeń. Ptak z rozpostartymi skrzydłami uosabia wolność, za którą tak tęsknię. Uosabia poniekąd mnie, ojca... My wszyscy, którzy jesteśmy z tobą związani, nosimy w sobie tę wielką tęsknotę, niepokój, który nie pozwala nam osiąść w jednym miejscu.

- Nie mam Mikkalowego ptaka. Zrobisz go dla mnie?

- Już zrobiłem. Frunie na rozpostartych złotych skrzydłach. Właściwie chciałem go wyrzeźbić w ma­cicy perłowej, bo uważam, że powinnaś mieć białego ptaka, ale w tak krótkim czasie nie udało mi się zdo­być tworzywa. - A po chwili znacząco dodał: - Wzią­łem się do pracy, gdy tylko Maja odebrała wiado­mość. Do mnie także docierały znaki, choć nie tak wyraźne. Inaczej niż kiedyś postrzegam teraz otacza­jący mnie świat, ale nadal potrafię odbierać ledwie uchwytne cienie, ruchy, symbole...

- Mikkal mówił, że mój ptak powinien być czarny - uśmiechnęła się Raija znużona.

Uchyliły się drzwi i Rei jo, wsunąwszy tylko gło­wę, powiedział:

- Chodźcie już, czekamy na was.

Nie upomniał jej, ale w jego głosie wyczuła cień zawodu.

Raija dobrze wiedziała, o co mu chodzi. Znów po­traktowała niejednakowo dzieci Mikkala. Zawsze tak postępowała. Ale też Ailo nie był tak skomplikowa­ny jak Maja, łatwo nawiązywało się z nim kontakt. Zawsze lepiej rozumiała się z Ailo niż z Mają. Bo Ma­ja nawet jako małe dziecko zamykała się w sobie.

Może właśnie dlatego Maja i Ailo tak do siebie przylgnęli. Byli tak odmienni, że wzbudzali w sobie nawzajem ciekawość. Uzupełniali się.

Oczywiście pomijając pokrewieństwo, które nie­wątpliwie także miało znaczenie.

- Maja nie czuje do ciebie nienawiści - powiedział Ailo, odstawiając półmisek na miejsce. - Ale wiesz, że niełatwo ją zrozumieć. Zawsze żyła w cieniu: Elise, Idy, ale najbardziej w twoim cieniu. Wszyscy aż nad­to dobrze pamiętali, czyją jest córką. Ale nienawiści z pewnością do ciebie nie czuje.

5

Zima nie była najlepszą porą roku na prowadzenie zajazdu, a tym bardziej na rozkręcanie interesu. A jednak Knut i Anjo wyruszyli z Hailuoto w krót­kim czasie po otrzymaniu tej propozycji, na którą Knut zgodził się bez wahania. Czuł, że otwierają się przed nim nowe możliwości. Ktoś inny może uznał­by ją za jałmużnę ojca Williama, wszechmocnego Marcusa Runefelta, ale Knut stwierdził, że nie pora dawać się ponosić fałszywym ambicjom.

Do grona starych znajomych Runefelta należał Jo­han Grapę, sędzia z Nederkalix. Poniekąd był osobi­ście zainteresowany zakładami hutniczymi w Kengis, jako że jego dziadek ze strony ojca, Arendt Grapę, był jednym z pierwszych ich właścicieli. Niestety, nie dopisało mu szczęście. Kiepski był z niego fabrykant, choć przyświecały mu dobre chęci, co świadczyło na jego korzyść.

Johan Grapę martwił się, że trudno znaleźć chęt­nych do prowadzenia zajazdu. Nie dość że brakowa­ło fachowej siły roboczej do pracy przy wytopie ru­dy, to jeszcze zajazd przez długi czas pozostawał bez właściciela. A przecież właśnie ów zajazd ożywiał tę niewielką społeczność daleko na końcu świata, gdyż, jak wiadomo, złoża rud rzadko znajdują się w pobli­żu ludzkich osad.

Złoża rudy żelaza w Junosuando nad rzeką Tornio zostały odkryte w 1644 roku. W okresie toczących się wojen zapotrzebowanie na żelazo było ogromne. Nie bacząc więc na to, że nowo odkryte złoża znajdują się na odległych krańcach Norrland, nakazano ich wydobycie i pozyskiwanie.

Jako pierwszy został zobowiązany do tego zwierzchnik dystryktu, Frans Crusebiórn. Ale urzęd­nicy rzadko miewają zmysł do interesów. Crusebiórn przyczynił się do uruchomienia pierwszej odlewni, ale w kilka lat później przekazał ją obywatelom mia­sta Tornio, którzy być może byli zdolnymi kupcami, ale na wydobyciu rudy i wytopie żelaza nie bardzo się znali. Dlatego też równie gorliwie szukali kogoś, kto przejąłby od nich hutę, która według nich nie ro­kowała zysków. Rzeczywiście, Junosuando leżało da­leko od portu w Tornio. W tamtych rejonach brako­wało dróg. Zimą trudno było dowieźć surowiec do portów, skąd mógłby popłynąć na rynki do odbior­ców, którzy się go wręcz domagali.

Rudy z północy uznane zostały mianowicie za jed­ne z najlepszych na świecie. Znawcy twierdzili, że tyl­ko hiszpańskie rudy żelaza z Bilbao są lepsze od tych z północnych zakątków Szwecji.

Frans Crusebiórn pochodził z Lubeki, starego hanzeatyckiego miasta. Jego dziadek był tam kupcem. Kiedy więc obywatele miasta Tornio zrezygnowali z kopalni, Crusebiórn był zmuszony znaleźć chęt­nych, którzy potrafiliby poprowadzić taki interes. Polecając sztokholmskiego kupca Arendta Grape'a, był przekonany, że trafił na właściwego człowieka.

Młody Grapę, syn kupca i właściciela gorzelni w Lubece, przybył do Sztokholmu jako siedemnasto­latek, by nauczyć się kupiectwa. Już w dwanaście lat później został obywatelem Sztokholmu, a gdy miał trzydzieści cztery lata, otrzymał od królowej Krysty­ny listy uwierzytelniające, które go uprawniały do przejęcia kopalni w Junosuondo.

Ale w sześć lat później Arendt Grapę musiał szu­kać wsparcia obcego kapitału i obcych fachowców. Sprowadził z Holandii braci Abrahama i Jakoba Momma, których później Korona szwedzka uhono­rowała szlachectwem, nadając im herb Reenstierna.

Właśnie Grapę założył późniejsze Masugnsbyn. Sprowadził specjalny piec hutniczy do wytopu żelaza skonstruowany na wzór francuski. Dalsze uszlachet­nianie żelaza następowało w kuźniach około siedem­dziesiąt kilometrów na południe w okolicach Tornionjoki, mniej więcej tam, gdzie rzeka Tornio łączy się z Muonjonjoki, w niewielkiej osadzie zwanej Kengis.

Ale hutnictwo nie było jednak powołaniem Arend­ta Grape'a, a współpraca z braćmi herbu Reenstierna skończyła się licznymi procesami i nieporozumienia­mi. Wyroki ogłoszone w tych sprawach okazały się zawikłane i nawet spadkobiercy zwaśnionych stron nie byli w stanie ich pojąć. Zresztą niewielu ich było. Urodzony w Lubece kupiec, który zamieszkał na pół­nocy, dokończył swego żywota jako nadzorca ho­dowli renów i wójt dziesiątki kilometrów od Kengis.

Ale nie ma ludzi niezastąpionych. Kengis ostało się. Znaleziono innych zarządców, zwłaszcza że nadal ist­niało duże zapotrzebowanie na żelazo.

W Europie wciąż toczyły się wojny.

Ostatni odcinek długiej drogi Anjo i Knut zmuszeni byli pokonać zaprzęgiem reniferów. Ale nie narzekali z tego powodu. Dobrze wiedzieli, na co się porwali. Nie zaskoczyły ich ani zaspy, ani mróz. Wiedzieli, jak dale­ko od siebie bywają położone osady w Laponii. Prze­mierzyli już kiedyś niezaludnione północne trakty i w obojgu na całe życie pozostał sentyment do podob­nych krajobrazów.

Inni na ich miejscu westchnęliby ciężko, narzeka­jąc, że z tego pustkowia trudno będzie się wyrwać do Tornio, zwłaszcza zimą. Ale im taka myśl nawet nie zaświtała.

Dotarłszy do kresu podróży owego zimowego po­ranka, wysiedli z pułków i stanęli wpółobjęci. Dzieci spały starannie otulone skórami.

Popatrzyli na lekko pofałdowaną, otwartą prze­strzeń, szeroką, skutą lodem rzekę Tornio i zakochali się w Kengis. Była to miłość od pierwszego wejrzenia.

Przeszli się na sam cypel, gdzie spotykały się rzeki z północy i zachodu, i wyobrazili sobie, jaką siłę mo­gą ujawnić masy wody, kiedy ruszą wiosenne roztopy.

Ciemne świerkowe lasy wznosiły się dumnie, a na­gie brzozy wyciągały ku niebu gałęzie, w ściśniętych pąkach ukrywając zalążki, które wraz z wiosną oży­ją na nowo.

Anjo i Knut zachwycili się okolicą i nawet jeśli wcześniej odczuwali lekki niepokój, że może zbyt po­chopnie przyjęli propozycję, to w tym momencie po­zbyli się wszelkich wątpliwości.

Byli pewni, że chcą tu zostać i osiąść na stałe.

Wyobrazili sobie, jak o różnych porach roku będą spoglądać ku horyzontowi. Staną się częścią tego pejzażu. Zapuszczą korzenie w tej żyznej ziemi u zbie­gu rzek.

Zajazd, który mieli objąć, nie wydawał im się taki duży. Byli pewni, że z pomocą kilku par najemnych rąk z łatwością sobie poradzą. Żadne z nich nie bało się ciężkiej pracy. Dysponowali też pewnymi środka­mi na początek. Knut miał wewnętrzne przekonanie, że w ten interes warto włożyć złoto i związać z za­jazdem przyszłość. Czuł, że to coś dla niego.

Po raz pierwszy od bardzo dawna pragnął czegoś tak gorąco. Pierwszy raz od czasów poszukiwania złota w Finnmarku znów rozpierał go zapał. Do­strzegł sens życia, który w ostatnich latach zniknął mu z oczu.

- Czy nie powinniśmy napisać paru słów do Mai? - zapytał Knut wczesnym rankiem. Jak zwykle zdawał się na rozsądek i takt żony. Nie lubił podejmować de­cyzji bez porozumienia z Anjo. Chciał znać jej punkt widzenia. Uważał, że lepiej wspólnie decydować o czymś, niż każde z nich miałoby to czynić osobno. - Maja musiała być bardzo poruszona, skoro zdecydo­wała się wysłać wiadomość przez posłańca aż tutaj. Uważam, że przesadza. Żeby sen tak wytrącił ją z rów­nowagi?!

- Z Kengis do Tornio regularnie jeżdżą transporty żelaza. Twoja siostra dobrze o tym wie. Nie jest głu­pia ani naiwna, mój drogi. Już ona wszystko spraw­dziła - odparła spokojnie Anjo.

- To co, wysłać jej krótki list?

- Oczywiście. Napisz, że przyjedziesz natych­miast, gdy tylko u niej zjawią się oczekiwani goście - odpowiedziała, nawet nie mrugnąwszy powieką. Za­wsze znajdowała właściwe rozwiązania, a przy tym imponowała opanowaniem.

- Skąd się bierze w tobie taki spokój? - uśmiech­nął się Knut i pocałował ją w nos.

Musnął także wargami jej zmarszczki. Kochał ją, czego nie omieszkał jej wyznać.

- Ja także cię kocham, Knucie Elvejord, ale chyba nie za twoją mądrość.

- Pewnie pociąga cię bardziej moje ciało? - zażar­tował.

- Nie, twoja młodość - odparła ze śmiechem, po­zwalając się pocałować.

Poczucie humoru stanowiło mocny filar ich związ­ku. Knut miał dwadzieścia cztery lata, a ona trzydzie­ści osiem, a mimo to układało im się cudownie i wie­rzyli, że nic tego nie zmieni.

Anjo krzątała się po kuchni, ugotowała posiłek i zaniosła furmanom, którzy nocowali w zajeździe. Zimą na przejechanie trasy z Kengis do Tornio po­trzeba było całego dnia, ale z ładunkiem dzień cza­sem okazywał się za krótki. Nikt jednak nie ośmielił­by się zatrzymać po drodze, żeby się przespać.

Knut biedził się nad listem do siostry. Nie lubił kreślić liter i przelewać myśli na papier. Posiadł tę sztukę tylko dlatego, że Reijo się uparł, iż jego dzie­ci muszą umieć czytać i pisać.

Knut czynił to niechętnie i niezbyt starannie, ale w razie potrzeby nie musiał nikogo prosić o pomoc.

Zdążył już w połowie napisać list do Mai, gdy na­gle z hukiem otworzyły się drzwi i wtargnął jakiś czło­wiek, wpuszczając do środka zawieję. Podłoga między stołem a ławami pokryła się cienką warstwą śniegu. - Kuźnia się pali! - wrzasnął przybysz. - Rozpęta­ło się czerwone piekło!

Rzeczywiście, to było czerwone piekło.

Zdawało się niemożliwe, by w mroźnym styczniu pożar mógł być taki groźny. Ale czasem żywioł po­trafi zaskoczyć i to, co z pozoru niemożliwe, staje się rzeczywistością. Mieszkańcy tych stron zwykli przyj­mować wszystko, co zsyłał im los, bez zadawania zbędnych pytań.

Nastał sądny dzień.

Ludzie walczyli z pożarem przez całe przedpołu­dnie aż do wieczora. Trzymali się ostatkiem sił, ale nie dane im było odpocząć, bo wiatr zmienił kieru­nek i powiał w stronę lasów i zabudowań.

Ogień nie odpoczywał. Wiatr także nie zamierzał ustąpić. Sprzysięgły się dwa niszczące żywioły. Ze­spoliły swoje siły i pokazały swą moc.

Kto żyw, rzucił się do walki z pożarem. Nakłada­no śnieg do wiader i ciskano go w płomienie. Świer­ki porastające zbocza ogołocono z gałęzi.

Ludzie kopali rowy, by zatrzymać ogień, ale wiatr niweczył ich wysiłki, śmiejąc im się lodowato w twa­rze. Rowy nie spełniały swojego zadania, bo wicher pluł ognistymi kulami na wierzchołki okolicznych drzew. I zdawało się, że nie nic go już nie powstrzy­ma przed zajęciem zabudowań huty.

Knut myślał tylko o tym, by zdusić płomienie. Okiełznać je, jak się ujarzmia dzikiego konia, a mo­że raczej niebezpiecznego drapieżnika. Ciskał wiadra śniegu, tracąc powoli wiarę w zwycięstwo nad żarłocznymi językami ognia. W niebo unosił się czarny gęsty dym, ciemniejszy niż noc.

Pożar wciąż malował na nim czerwone smugi, gro­żąc, że pochłonie wszystko, rozprzestrzeni się, znisz­czy, unicestwi.

Czerwone i złote płomienie! Jakby na ziemię zstąpi­ła polarna zorza. Ale polarna zorza nie jest groźna dla nikogo poza głupimi wyrostkami, którzy igrają z nie­bezpieczeństwem, wymachując czymś białym. Tych zorza może poparzyć w ręce. Tak przynajmniej powta­rzały z powagą mądre kobiety, które w osadach nad fiordem Lyngen opowiadały zimową porą podobne hi­storie w ciasnych izbach, grzejąc się przy palenisku.

Ale ten ogień był ziemski i prawdziwy. Buchał od niego żar taki, że Knut stał na dworze w ten stycz­niowy dzień w samej tylko cienkiej koszuli z podwi­niętymi do łokcia rękawami. Oczy go piekły i łzawi­ły, policzki paliły jak poparzone do żywego ciała. Pot żłobił w skórze słone ścieżki.

Stali ramię w ramię: mężczyźni, trochę kobiet, wy­rostki.

Nieważne, czy to był zarządca, czy ten, który ude­rzał w kowadło. Wszyscy walczyli z żywiołem: bu­chalterzy, stajenni, ci, co dmuchali w miechy, i pala­cze. Walczyli o hutę, której częścią była ta kuźnia, o podstawę swej egzystencji. Łączył ich wspólny cel. Walczyli z tą samą desperacją wypisaną na twarzach, czarnych, osmolonych, spoconych, wykrzywionych grymasem, śmiertelnie zmęczonych.

Przerażeni i bezsilni wobec tego wroga, który nie dawał się okiełznać.

Zdesperowani i gotowi na wszystko, narażali własne życie, żeby powstrzymać niszczące płomienie, któ­re zajęły kuźnię i próbowały przenieść się na pozo­stałe zabudowania huty. Robili wszystko, by ocalić podstawę swego utrzymania i dom na tym odludziu.

Zima była najgorszą porą na utratę pracy. Piekiel­ną porą, by zostać bez dachu nad głową.

Do zajazdu przyniesiono trzynastu ciężko poparzo­nych mężczyzn w stanie zawieszenia między życiem a śmiercią. Wyli z bólu w chwilach, gdy wracała im świadomość. Nieprzytomni, wcale nie zaznawali uko­jenia.

W izbie unosił się swąd niemal identyczny, ale jesz­cze intensywniejszy niż w lochach twierdzy Vardo, gdzie przesłuchiwano i torturowano kobiety podej­rzane o czary.

Anjo powstrzymywała mdłości, a okropne wspo­mnienia z przeszłości powróciły ze zdwojoną siłą. Z własnym bólem umiała sobie poradzić, gorzej zno­siła ból innych. Zawsze odznaczała się wielką wrażli­wością na ludzką krzywdę. Na szczęście nie odebra­ło jej to rozsądku i woli działania.

Teraz jednak czuła się bezradna, bo jedyne, co mo­gła, to być przy tych biedakach i pielęgnować ich, by złagodzić nieco ich cierpienia. Łzy cisnęły jej się do oczu, gdy pomyślała, ilu ludzi walczących z pożarem pochłonęły płomienie. Ilu zginęło w tym piekielnym ogniu. Bała się ich liczyć, choć czyniła to mimo wo­li. Ale wiedziała, że nawet największa rozpacz nie wróci im życia.

Minęło popołudnie i zapadł wieczór, ale od pło­mieni jaśniało jak w dzień. Ogień nie dał się zdusić, choć ludzie nie przestawali z nim walczyć.

Anjo uznała, że nie może dłużej siedzieć bezczyn­nie. Zawiązała na plecach chustę, w której umieściła Ailę, i trzymając mocno za rączkę małego Karla, ru­szyła na poszukiwanie Knuta. Nie miała odwagi zo­stawić dzieci pod opieką obcych. Nie wiadomo, co się jeszcze może stać. Dzieci kochała ponad wszyst­ko. Były jej droższe niż własne życie.

Musi odnaleźć Knuta i poradzić się, co robić w tej sytuacji.

Wszyscy mężczyźni z osmolonymi twarzami wy­glądali tak samo. Mieli czarne, przemoczone nogaw­ki spodni, przepocone na grzbietach koszule i swetry. Anjo rozglądała się zdesperowana, potykając się o le­żące na ziemi kapelusze, rzucone na bok, a może zgu­bione przez mężczyzn. Przypominały wielkie grzyby na udeptanym śniegu: czarne, szare, brązowe.

Przez cały czas słyszała krzyki i jęki cierpiących, choć od zajazdu, który zamienił się w lazaret, odeszła już spory kawałek. Prześladowały ją nawet wśród gwaru i wrzasków walczących z pożarem ludzi. Prze­dzierały się przez głośny trzask płomieni, które, zda­wało się, szeptały ostrzegawczo, zanosiły się złowiesz­czym śmiechem, ochrypłym wołaniem groziły, że wnet wielkie czerwone gardło pochłonie wszystko.

Anjo nie wiedziała już, czy te krzyki dochodzą z zewnątrz, czy są w niej.

Tak jak zapach.

Nosiła w sobie swąd spalenizny i związany z nim ból.

Wbiegła pomiędzy ludzi. Wpatrywała się w ich czarne od sadzy twarze, szukając tej jedynej, ukocha­nej. Zdawało jej się, że to jakieś szyderstwo. Zawsze sądziła, że Knuta rozpoznałaby wszędzie. Że ich mi­łość, tak silna, sprawiłaby, iż ukochany mężczyzna błyszczałby niczym Gwiazda Polarna na niebie, tłu­miąc swym blaskiem wszystkie inne.

Tymczasem ów mroźny styczniowy wieczór uświadomił jej, że gwiazdy są zadziwiająco podobne do siebie.

Anjo była zdesperowana, w ustach czuła smak krwi. Niosła na plecach śpiącą córeczkę, a synka moc­no trzymała za rękę. Nie miała pojęcia, czy mały Karl da radę nadążyć za nią. Jeśli nie, będzie musiała i je­go wziąć na ręce.

A nie wiedziała, czy temu podoła. Czyż jednak miała inne wyjście?

To są przecież jej dzieci, jest za nie odpowiedzialna, nie może ich stracić. Cierpła na samą myśl, co by się stało, gdyby wypuściła je z rąk. W tym tłumie, ślepym na wszystko poza ogniem, nie miałyby żadnych szans.

Mężczyźni, niczym jeden organizm, zmagali się z ognistym potworem rozrzucającym iskry i płomie­nie, plującym czerwonym żarem. Bijąca od niego zło­ta poświata sprawiała, że blakły gwiazdy.

Wydawali się identyczni. Jakby już nie byli poje­dynczymi ludźmi, ale kończynami wielkiego cielska, usiłującego pokonać ognistego bożka, który, nienasy­cony, pożerał nawet śnieg.

- Knut! - wypróbowała swego głosu Anjo. Miała nadzieję, że mąż ją usłyszy, ale jej wiara okazała się daremna. Ponownie zawołała go po imieniu: - Knut!

W jej stronę odwróciły się zdumione twarze. Tu, na lapońskich pustkowiach w granicach szwedzkiej Korony, mężczyźni najczęściej nosili inne imiona:

Henrik, Nils, Jon czy Jons. Spotykało się też Larsów, Johanów czy Jakobów. Imię Knut w tych stronach brzmiało obco.

- Knut! - wołała Anjo.

- Tato! - wtórował jej mały Karl, ale jego cienki głosik ledwie dochodził do niej. Zresztą z trudem też słyszała własny głos, mimo że krzyczała z całej siły.

Znalazła męża niemal przy samej ścianie ognia. Gdy tylko go ujrzała, zrozumiała, że niepotrzebnie wołała go wcześniej. Znała przecież Knuta na tyle, by się domyślić, że kto jak kto, ale on się nie oszczędza.

Stał oczywiście w pierwszym szeregu. Tam gdzie groziło największe niebezpieczeństwo i potrzebna była odwaga i determinacja.

Powinna była wiedzieć.

Przepychając się naprzód, krzyczała w złości i roz­paczy, by się do niego przebić. Nawet nie słyszała te­go, co wykrzykuje. W ogóle nie zastanawiała się nad słowami, na zmianę fińskimi, szwedzkimi, norweskimi. Były niczym ostrze dzidy torujące jej drogę naprzód.

Szeroko rozpychała się łokciami, nie pozwalając, by ścisnął ją tłum. Gotowa pazurami bronić dziecka uczepionego jej spódnicy. Nawet w tych okoliczno­ściach nie darowałaby nikomu, kto by przez nieuwa­gę zrobił krzywdę jej pociechom.

Anjo uchwyciła się Knuta, zanim zdążył zauważyć jej obecność. W jego oczach odbijał się blask płomie­ni, gdy się odwrócił, a na twarzy malowała irytacja. Ściągnął gniewnie brwi, usiłując uwolnić się od Anjo. Dopiero po chwili zreflektował się, że to ona.

- Gdzie dzieci? - wyczytała z ruchu jego warg. Anjo bardziej widziała słowa, niż je słyszała. Stali zbyt blisko ognia. Nie dało się tam rozmawiać. Pło­mienie, jakby chciały mieć ostatnie słowo, zagłusza­ły ich głosy trzaskiem.

Anjo pokazała więc na migi, że na plecach ma Ailę. Dziewczynka spała najspokojniej w świecie, trzymając w buzi kciuk. Mały Karl stał zaś uczepiony matczynej nogi, nie widział nawet polowy tego co Anjo, ale bał się dwa razy mocniej.

- O mój Boże! Uciekaj stąd! - wyczytała z ust Knu­ta, który popatrzył na nią błagalnie.

Anjo szarpnęła nim, denerwując się, że on jej nie rozumie. Przecież przyszła z nim porozmawiać!

Knut niechętnie poszedł za nią. Ciągnęła go za rę­kę przez tłum na tyły. Ale choć i tam żar bił tak moc­ny, że zdawało się upalnie jak w noc świętojańską, Knut trząsł się z zimna i musiał zabijać ręce, by się rozgrzać. Bo przecież tam, skąd go Anjo odciągnęła, przez cały czas gotowało się powietrze.

- To beznadziejne - powiedział, prostując się.

Wiedział, że musi wracać z powrotem gasić pło­mienie. Nie wolno mu zrezygnować! Nikomu nie wolno! Toczyli przecież bój o przetrwanie.

- Ludzie gadają, że takiego pożaru nie było tu od tysiąc siedemset siedemnastego roku, kiedy to Rosja­nie, którzy zajęli te tereny, podpalili wszystko - rzu­cił, uśmiechając się półgębkiem.

A może to wcale nie był uśmiech, a jedynie grymas zmęczenia, jaki odmalował się przelotnie na jego twa­rzy.

- Wtedy ocalały tylko wychodki. Wyraził tym zdaniem swoje najczarniejsze myśli.

Anjo rozejrzała się wokół siebie, nie chcąc uwierzyć, że to wszystko, co tu widziała, może zostać pochło­nięte przez ogień.

Przecież dopiero co tutaj przybyli. Tu chcieli osiąść. Chcieli się stać cząstką tej społeczności, chcie­li, by ich przyjęto i zaakceptowano. To w tych ra­mach miał powstać obraz ich wspólnego życia.

- W zajeździe leży trzynastu ciężko poparzonych mężczyzn. Umierają mi na rękach. - Anjo mówiła szybko, nie upiększając prawdy. - Co z nimi robić, Knut? Nie ma żadnych lekarstw. Jest zima. W żaden sposób nie mogę pomóc!

Gdyby nie gruba warstwa śniegu przykrywająca wrzosowiska, Anjo nazbierałaby ziół. Nie powiedzia­ła tego, ale Knut zrozumiał, o czym myślała. Anjo po­trafiła pomóc sobie i najbliższym, choć się nie afiszo­wała z tego rodzaju umiejętnościami, zwłaszcza po tym, jak została oskarżona o czary.

Nie była czarownicą, posiadła jedynie rozległą mą­drość. A dla kobiety niebezpiecznie jest być mądrą. Mężczyźni sprawujący władzę obawiają się mądrych kobiet.

- Już posłano po pomoc do Junosuando - powie­dział jej Knut. - Myślenie przychodziło mu z trudem. Zdawało mu się, że składa się jedynie z ciała, cały wy­siłek koncentrując na tym, by stawić czoło pożarowi.

„Zatrzymać ogień, zatrzymać” - dudniło mu w skroniach. Zabijał ręce, bo kiedy stał choćby przez chwilę nieruchomo, potwornie marzł.

Nie miał czasu z nią rozmawiać. Nie pojmował, po co tu przyszła i zabierała mu czas. Chyba rozumie, że oni tam go potrzebują, że tam z przodu większy jest z niego pożytek niż tu.

Nie czas na odpoczynek. Jeśli on stanie z boku, in­ni mogą pomyśleć, że im też się należy chwila odde­chu. Nie może tu zostać. Czego ona od niego chce?

Jacy ranni?

Powoli docierał do niego sens słów wypowiedzia­nych przez żonę.

- Trzynastu ludzi? Jest dla nich jakaś nadzieja? - zapytał wreszcie. Był tak zmęczony, że ledwie widział na oczy żonę zza mgły. Knut bardziej słyszał niż do­strzegał jej gniew. Bo Anjo mówiła po fińsku, kiedy była bardzo zdenerwowana.

- Nadzieja? Knucie Elvejord! Mam w izbie trzyna­stu mężczyzn wyjących z bólu. Jeszcze żyją, ale strasznie cierpią. Rozumiesz, człowieku? Nie pytaj mnie, czy jest dla nich jakaś nadzieja! Ja niewiele mo­gę im pomóc. Doszło to wreszcie do ciebie?

Nie był pewien, czy ją rozumie. Nie pojmował, dlaczego Anjo tak się piekli. Zupełnie jak wulkan ci­skający rozżarzoną lawę.

Ogień dosięgał go ze wszystkich stron. Knuta roz­śmieszyła ta myśl i uniósłszy kąciki ust, roześmiał się.

Anjo nie miała ani czasu, ani cierpliwości. Pojmo­wała, ile przeszedł jej mąż, jaki był śmiertelnie zmę­czony. Ale przecież nie on jeden! Ona też padała już z nóg, chociaż nie walczyła bezpośrednio ze ścianą ognia.

Wymierzyła mu siarczysty policzek, jeden, drugi. I biła go po twarzy, póki nie przestał się śmiać. Wreszcie, mrużąc oczy, popatrzył na nią zdziwiony, jakby dopiero teraz ją naprawdę zobaczył.

- Przepraszam - powiedziała Anjo. - Ale nie ma czasu. Co mam zrobić z rannymi, Knut?

- Nie ma innych kobiet do pomocy?

Potrzebowała innej rady. Nagle nabrała wątpliwo­ści, czy mąż jej może udzielić. Może się myliła, są­dząc, że on zdoła wypełnić tę pustkę, którą czuła w sobie. Miał dość swoich kłopotów.

- Nie ma lekarstw, Knut! Inne kobiety więc nic nie poradzą. Pastor też nic nie pomoże. Skąd wziąć anio­ły, które ześlą zapomnienie i ukoją ból tym trzyna­stu cierpiącym? Jestem sama, nie mogę znieść ich krzyków i jęków. Nie mogę nic dla nich zrobić, Knut. Czy ten lekarz z Junosuando przywiezie lekarstwa?

Knut nie wiedział.

- A z Tornio nikt nie przyjedzie z pomocą? Knut nie miał pojęcia, czy ktoś wysłał do miasta posłańca. Może z uwagi na odległość uznano, że to nie ma sensu? Pomoc stamtąd mogłaby dotrzeć naj­wcześniej następnego dnia wieczorem. Tym bardziej że drogi zawiało i gdzieniegdzie trzeba się było prze­kopywać przez głębokie zaspy.

Ale nazwa „Tornio” niczym klucz otworzyła Knu­ta na nową myśl. Może i Anjo przyszło to do głowy, ale nie miała odwagi wymówić tego na głos?

- Napisz do Mai! - powiedział nagle. - Trzeba ją tu sprowadzić.

- Do Hailuoto jest jeszcze dalej niż do Tornio! - sprzeciwiła się, ale zaraz umilkła.

Czy właśnie to chciała usłyszeć? Czy dlatego od­szukała Knuta wśród zmagających się z pożarem mężczyzn?

- Maja - powtórzyła tylko i uśmiechnęła się do mę­ża. Pokiwała głową. Pocałowała go w oba policzki, nim go z powrotem wysłała na pierwszą linię do walki z płomieniami, tam gdzie pomimo nocy panowała jasność jak w letni poranek.

Anjo wróciła do zajazdu, przemknęła się między pojękującymi rannymi. Trzęsącymi się rękoma wy­szukała papier. Poplamiła go palcami czarnymi od sa­dzy, ale nawet tego nie zauważyła.

Drapiącą stalówką skreśliła pośpiesznie cztery li­nijki. Pomieszały jej się słowa w kilku językach, któ­re znała. Złożyła papier i zapieczętowała lakiem.

Starała się nie słuchać krzyków poparzonych. Chcia­ła ochronić przed nimi też swoje dzieci, Ailę i Karla. Ochronić je przed cierpieniem. Ale czyż była w stanie?

Życie czasem bywa brzydkie i straszne. Nie mogła im opowiadać bajek, kiedy za ścianą ludzie krzycze­li, wijąc się z bólu.

Wyjść stąd jak najszybciej i zanurzyć się w mroku wieczoru!

Wyjść.

Anjo znów ruszyła na poszukiwanie.

Teraz musiała znaleźć kogoś, kto potrafiłby znieść trudy podróży nocą, wysiłek i mróz. Kogoś, kto umie poruszać się według gwiazd, odnajdując drogę pomi­mo zasp. Kogoś, komu za kompas służy mapa nieba, kto potrafi stawić czoło wichrom i zamieci.

Znów przeciskała się przez ciżbę, kotłującą się ni­czym morskie fale. Zdawało się jej, że jest łupiną przemykającą się pomiędzy innymi łodziami.

Znalazła go przy ścianie ognia, tam gdzie wcześniej odnalazła Knuta. Stał nieustraszony w ubraniu ze skór, nie zważając na gorąco i żar. Gasił płomienie gałęziami, nadpalonymi niemal do dłoni nie okrytych rękawicami.

Anjo bez słowa wyjaśnienia pociągnęła go za sobą. Przemknęło jej tylko przez myśl, że powinni go wi­dzieć teraz ci wszyscy, którzy szydzili z Lapończy­ków, twierdząc, że nie ma z nich pożytku w kuźni, bo boją się ognia.

- Masz zaprzęg? - zapytała, a on tylko pokiwał twierdząco głową, tak samo wyczerpany jak Knut.

Pomachała mu przed nosem listem.

- Chcę, żebyś dostarczył go siostrze Knuta. Lapończyk nabrał powietrza w płuca, ale nim zdą­żył cokolwiek rzec, Ailo odpowiedziała mu:

- Pojedziesz do Mai na Hailuoto. Słyszałeś kiedyś o niej? Pamiętasz wypadek podczas spławu drewna przed czterema czy pięcioma laty? A tę kobietę, któ­ra ocaliła życie tylu poszkodowanym tamtej strasz­nej nocy i ukoiła ich ból? Tu także umierają mężczyź­ni. Potrzebujemy jej tutaj.

- Maja na Hailuoto? Maja Runefelt? - upewnił się Lapończyk chrapliwym głosem. Wziął list i schował za pazuchę.

Anjo pokiwała głową, pewna już, że odnalazła wła­ściwego człowieka.

- Nie spocznę, póki jej tu nie sprowadzę - zapewnił.

- Sowicie cię za to wynagrodzę - obiecała Anjo.

- Za taką przysługę Johan nie weźmie zapłaty!

6

Odnosili się do siebie uprzejmie. Skrywali praw­dziwe uczucia, by się wzajemnie nie ranić. Nie tylko Ailo nosił maskę w te dni.

Opowiedzieli o swoim życiu, jedni barwnie, inni powściągliwie, zostawiając słuchaczom pole do do­mysłów.

Starali się do siebie zbliżyć, ale tylko na tyle, by nie rozdrapywać ran.

Raija spała niespokojnie, rzucała się przez sen. Na szczęście łóżko było dostatecznie szerokie, że mogła odsunąć się na brzeg, żeby nie zbudzić Reijo.

Czuła nasilający się lęk.

Jej myśli krążyły wokół ognia.

Nie wiedziała, skąd się biorą. Wywoływały jednak coraz większy niepokój.

Nie chciała budzić męża, wstała więc i nie zapala­jąc lampy, sięgnęła po ułożone przy łóżku ubrania. Po cichu założyła je, przeczesała palcami włosy i z butami w ręce wymknęła się z pokoju.

Niech sobie spokojnie śpią, pomyślała, zerkając jeszcze na Reijo i Ivara.

Dni na Hailuoto dostarczały wielu wrażeń, więc wieczorami, gdy kładli się spać, byli bardzo zmęcze­ni. A przecież już niebawem, choć starała się nie liczyć dni, wyruszą w drogę powrotną. Dlatego po­trzebny im wypoczynek.

Sama jednak nie mogła spać.

W jej głowie tłukły się myśli i przewijały obrazy związane z pożarem.

Ostrożnie wymknęła się na korytarz i w półmro­ku zeszła na dół, do salonów, gdzie zawsze było nie­co zimniej.

Potrzebowała ochłody.

Maja obudziła się zlana potem. Wyswobodziła się z wełnianych koców, ale po chwili zaczęła szczękać zębami z zimna. Obok spał spokojnie William.

Gdzieś głęboko, niczym cierń róży, tkwił w niej niepokój. Niepokój wywołany snem.

Sen, taki niepojęty, z pogranicza koszmaru, nieja­sny, trudny do wyrażenia słowami, był ważny. Co do tego miała pewność.

Niemal fizycznie doświadczała ognia, odczuwała ból, jakby parzyły ją płomienie.

Ostatnie dni bardzo ją zmęczyły. Cierpiała, ukry­ta za murem, który sama wzniosła. Nie potrafiła otworzyć się przed matką. Zastanawiała się, czy Ra­ija także otoczyła się skorupą, ale nie miała odwagi przyjrzeć się matce dokładniej.

Wydawało jej się, że pozostali członkowie rodziny wspaniale się rozumieją. William nie ustawał w za­chwytach nad Raiją. Chwalił jej mądrość, ciepło, wy­rozumiałość, czar.

No i urodę.

To Maja słyszała już wcześniej. Słowa te powróci­ły niczym echo z dzieciństwa. Wszyscy znajdowali się pod urokiem Raiji, tylko Maja czuła w sobie gorycz jak po wypiciu wina.

Cierpiała.

A równocześnie gdzieś głęboko, za murami, które sama wzniosła, skrywała tęsknotę.

Czuła się taka zraniona.

Maja ubrała się. Wiedziała aż nadto dobrze, że tej nocy już nie zmruży oka. Wytrącona raz ze snu, nie potrafiła zasnąć ponownie. Sen nie wróci. Przypomi­nał ptaka, który wyleciał przez otwarte okno. Nie by­ło nadziei, by z powrotem zwabić go w niewolę.

Maja nie rozumiała, czemu właśnie ogień przenika wszystkie jej myśli. Sen nie wyjaśniał niczego.

Po cichu przemknęła się po schodach na dół do salonu. Do eleganckiego pomieszczenia, którego na­wet nie potrafiłaby sobie wyobrazić, kiedy jako dziecko wędrowała po lesie i po górach nad fiordem Lyngen.

Maja wzdrygnęła się, natychmiast wyczuwając w salonie czyjąś obecność.

Raija podkręciła lampę. Wiedziała jednak, zanim jeszcze zrobiło się jaśniej, kto wszedł do pomieszcze­nia. Nie zaskoczyło jej to wcale, raczej potwierdziło wcześniejsze przypuszczenia.

Maja żyła w jej, Raiji, cieniu. Tak to ujął Ailo.

Córka odziedziczyła także po matce brzemię ponadnaturalnych zdolności.

- Jakiś wielki ogień - odezwała się Raija.

- Ogień - powtórzyła Maja. - Też go wyczuwasz? Raija pokiwała głową. Siedziała w fotelu niespo­kojna. Odsłoniła zasłony, mimo że od okien ciągnęło chłodem. Pragnęła wpuścić do środka trochę świa­tła, gdy tylko wstanie świt.

Maja, przepełniona lękiem, zapaliła pozostałe lampy.

- Nie potrafię tego dokładnie określić - odezwała się Raija. - Czuję ogień większy, niż jestem w stanie sobie wyobrazić. Ścianę ognia. Parzą mnie policzki, dłonie, ale kiedy ich dotykam, są chłodne. Takie jak zwykle...

Maja pokiwała głową, doskonale rozumiejąc, o czym mówi matka. Sama odbierała podobne doznania.

- Ja z kolei się pocę - rzekła bezbarwnym tonem, rozpalając w kominku. Dmuchała lekko w lichy pło­myk. - Tak, to jakiś wielki ogień - powtórzyła słowa matki.

Mimo że otrząsnęła się ze snu, nadal nie mogła po­zbyć się wrażenia, że wznosi się przed nią ściana pło­mieni. Pociła się i marzła na przemian. Bała się.

- Ogień często boleśnie doświadczał naszą rodzinę - odezwała się Raija, przypominając sobie zdarzenia z przeszłości. Zawsze lękała się niszczycielskiej siły te­go żywiołu.

- Wydaje mi się, że to może mieć jakiś związek z Knutem - rzekła Maja, ale jej głos brzmiał niepew­nie. Przypuszczenia te dyktował jej bowiem bardziej rozum niż intuicja.

Wiedziała, że w Kengis, dokąd udał się Knut z ro­dziną, znajdują się zakłady hutnicze, gdzie od dzie­siątków lat wytapia się i uszlachetnia żelazo.

- Tak, tu chyba chodzi o kogoś z nas - zgodziła się Raija, bo nigdy nie odbierała tak intensywnych prze­kazów, gdy nieszczęście dotykało ludzi, z którymi nie łączyły jej więzy krwi. - Ale pewności nie ma - dodała, gestem zachęcając Maję, by usiadła obok niej. Maja usiadła. Raija pogłaskała ją delikatnie po ple­cach. Wiedziała, co czuje córka. Ostatecznie żyła z tym brzemieniem dłużej niż ona.

- Pewności nie ma - powtórzyła. - Możemy się tyl­ko domyślać i czekać.

- Jakiś Lapończyk stoi w progu!

Młodziutka służąca sprawiała wrażenie bardzo po­ruszonej. Ubrana była w błękitną spódnicę i bluzkę, biały fartuszek, a włosy miała zaczesane gładko w kok.

- Mówi, że chce rozmawiać z Mają z Hailuoto - wyjąkała.

Tylko najbliżsi zwracali się do pani: „Maja”, obcy mówili o niej „pani Maria”. Może jedynie z wyjątkiem Josefa Hapali i jego bliskich. Ale oni w hierarchii zaj­mowali pocześniejsze miejsce niż reszta służby. Przy­byli tu razem z panią. Łączyły ich niemal rodzinne stosunki...

Maja i Raija, które zasnęły przytulone do siebie, zdążyły się ocknąć, nim do salonu weszła służąca. Mi­mo że przemarznięte, nadal czuły bliskość ognia.

Maja zerwała się na równe nogi. Nawet nie popra­wiła fryzury ani nie wygładziła sukni.

- Gdzie on jest? Nie miałaś dość rozumu, by go wpuścić do środka? Boże drogi, czy za was wszyst­kich trzeba ciągle myśleć? - ofuknęła dziewczynę, wprawiając ją w jeszcze większe zakłopotanie.

- Przecież to Lapończyk - wydukała służąca, odsu­wając się na bok, by zrobić Mai przejście. - Musimy być ostrożni i uważać na to, kogo wpuszczamy do środka - usiłowała się bronić, ale robiła to tak nieśmia­ło, że Maja pewnie wcale nie usłyszała jej wyjaśnień.

- Nie zrobiłaś nic złego - odezwała się Raija i uśmiechnęła się do służącej. - Możesz odejść. Zacho­wałaś się tak, jak należało. Jest jeszcze bardzo wcześnie. - Dziewczyna usunęła się z wdzięcznością, pocieszo­na uśmiechem, jakim obdarowała ją matka pani Marii.

Zupełnie pojąć nie mogła, że obie kobiety wiąże tak bliskie pokrewieństwo. Z wyglądu owszem, mat­ka i córka były do siebie bardzo podobne. Ale na tym kończyło się podobieństwo. Raiję Kesaniemi wszyscy uwielbiali. Może nie była wysoko urodzona, nie wy­wodziła się z arystokracji, ale potrafiła się zachować bardzo wytwornie. A przy tym troszczyła się o wszystkich jednakowo i zwracała się do każdego niezwykle przyjacielsko.

Oczarowała mieszkańców Hailuoto swoją dobro­cią, która równoważyła brak arystokratycznych ko­rzeni i nazwiska. Raija Kesaniemi nie potrzebowała eleganckich, drogich toalet, by wybić się z tłumu. Nie sposób było jej nie dojrzeć i nie pokochać.

Żona pana Williama była z natury bardziej nie­przystępna, nie zwykła okazywać ciepła. Nie każde­go obdarzała uśmiechem. Ludzie to zauważali.

Maja wróciła do salonu, prowadząc śmiertelnie zmęczonego mężczyznę w skórzanym dorku i nago­lennikach. Utkane z kolorowych wełen taśmy pokry­te były warstwą lodu.

Maja posadziła gościa na miękkim fotelu i podała mu w kryształowym kieliszku koniak.

Napił się.

- Maja Runefelt? - upewnił się po paru łykach.

Pokiwała głową.

Wsunął za pazuchę drżącą rękę i wyjął schowany pod ubraniem list, dla którego pokonał długą drogę aż z Kengis.

- Jechałem całą noc - wyjaśnił chrapliwie. Maja złamała pieczęć.

- Pali się kuźnia - wyjaśnił Lapończyk.

- Co z Knutem? - spytała Raija. Przybyły dopiero teraz ją zauważył.

- Knut nie jest ranny? - powtórzyła pytanie po lapońsku i podeszła do fotela, w którym siedział. Zdjęła mu z głowy czapkę i przyłożyła dłonie do policzków.

- Musisz powoli i ostrożnie rozgrzewać skórę - rzekła. - Mało brakowało, a byś sobie całkiem odmro­ził twarz.

- Anjo prosi, żebym przyjechała - oznajmiła Ma­ja, podsuwając matce list. Raija pośpiesznie przebie­gła wzrokiem parę linijek. Zrozumiała podobnie jak córka, że list pisany był w wielkim pośpiechu. Plamy sadzy na papierze wyjaśniały niejedno.

- Kto to jest? - zapytał mężczyzna wpatrzony w Ra­iję.

- Moja mama - odparła Maja. - I matka Knuta - dodała.

- Ona zna mój język.

Raija uśmiechnęła się, nie odrywając dłoni od po­liczków Lapończyka.

- Żyłam wśród twojego ludu i pokochałam go. Sta­łam się jego częścią. Ale to było dawno, na północy, w Norwegii.

- Potrafisz to samo, co twoja córka?

- Mama potrafi więcej - odpowiedziała Maja.

Dwie pary oczu spotkały się ponad głową przyby­sza, reagując na to samo słowo: „mama”. Raija uśmiech­nęła się do Mai. Choć wiedziała, że teraz nie miejsce ani pora na wielkie wzruszenia, zrobiło jej się cieplej na sercu. Maja zwróciła się do niej w ten sposób bez przymusu, z własnej woli. Ta noc je do siebie zbliżyła. Już nie były sobie tak bardzo obce.

- To proszę jechać z nami do Kengis! Na miłość boską, proszę jechać! Ludzie umierają. Bóg raczy wie­dzieć, co się tam jeszcze wydarzyło od wczorajszego wieczora. Kiedy stamtąd wyjeżdżałem, ciągle się pa­liło, w niebo buchał straszliwy żar.

- A co z Knutem? - dopytywała się Raija.

- Na pewno wszystko dobrze! - prychnęła Maja. - Gdyby mu się coś stało, Anjo błagałaby, by mu po­móc. Tymczasem nie wspomniała o nim nawet sło­wem. Jedziesz?

Raija przytaknęła. Przecież to oczywiste. Pomyśla­ła jednak, że Maja słusznie ją upomniała. Nie powin­na myśleć tylko o swoim synu, gdy nieszczęście do­tknęło tak wielu innych. Maja myślała szybciej niż ona.

Kiedyś i ona była młoda i bystra. Miała ten sam ognisty temperament co córka.

- Musisz odpocząć - zwróciła się do Lapończyka, który kazał mówić na siebie „Johan”.

- Nie mogę! - jęknął i wlał w siebie resztkę konia­ku. Czuł, jak go rozgrzewa od środka. - Obiecałem, że bez zwłoki przywiozę Maję z Hailuoto. Przyrzekłem, że nigdzie się nie będę zatrzymywał na odpoczynek.

- Potrzebujemy trochę czasu, żeby się przygoto­wać do podróży - odparła Raija. - A ty wypocznij i najedz się!

Maja już zdążyła zadzwonić po służbę i zarządzi­ła, by podano gościowi gorący i pożywny posiłek oraz by posłano mu łóżko.

- Łóżko? - zapytała służąca w błękitnym stroju, zer­kając ukradkiem na przybysza. - Czy pan o tym wie?

- Poślij łóżko! - Raija uśmiechnęła się do dziew­czyny, pokonując w jednej chwili jej opór.

Ale służąca Emma myślała swoje, kiedy wyszła z salonu, by dopilnować wszystkiego, co nakazała jej pani domu.

Hailuoto straciło swoją klasę! Nazwisko Runefelt nie brzmi już równie dostojnie jak kiedyś, zanim pa­ni Maria poślubiła młodego pana Williama.

Maja! Prychnęła w duchu. Takie imię noszą służą­ce, a nie arystokratki. A teraz jeszcze ten wymysł, że­by zawszawionego Lapończyka kłaść w pościeli! Trzeba będzie potem gruntownie wyszorować i prze­wietrzyć pokój, w którym spał. Przypilnować, żeby pchły nie rozeszły się po całym domu. Dopiero by to było, gdyby w pałacu Runefeltów pojawiło się robac­two. Dopiero rozniosłyby się plotki!

Zachichotała cicho. Bała się, że straciłaby pracę, gdyby pani domyśliła się, co o niej myśli.

Ale ta mama pani Marii jest czarującą damą, mi­mo wszystko. Zresztą od niej nie można zbyt wiele wymagać. To prosta kobieta, jej jeszcze jakoś ucho­dzi zadawać się z Lapończykami, chociaż porządni ludzie tego nie robią. Ale to tylko potwierdzenie na to, że pani Raija ma dobre serce dla wszystkich.

- Nie możecie jechać same! - Reijo i William byli co do tego zgodni. Matti zresztą też podzielał ich zdanie, ale w przeciwieństwie do mężów obu kobiet wie­dział, że z osobami płci pięknej lepiej nie wdawać się w sprzeczki.

- Pomyślcie, Johan jechał przez całą noc. Z dwo­ma dodatkowymi osobami w pułkach pokonanie tej samej drogi zajmie mu więcej czasu. Jest środek zimy i pogoda się pogarsza. Popatrzcie przez okno, to się przekonacie!

Reijo i William na zmianę przekonywali żony, gwałtownie protestując przeciwko planowanej przez nie wyprawie.

Ponieważ czas był na wagę złota, Raija ucięła dys­kusję.

- Ty, Reijo, nie możesz jechać z nami. A co z Ivarem Anttim? To jeszcze małe dziecko. Znalazł się w nowym miejscu i nie można go zostawić pod opie­ką obcych. Do Kengis tym bardziej go nie zabierzemy.

Zapadła cisza. Reijo, choć niechętnie, musiał przy­znać jej rację. Ustąpił.

- Anjo nie prosi o liczną pomoc - tłumaczyła Ma­ja, podczas gdy list z Kengis krążył z rąk do rąk, wy­wołując poruszenie i chęć pomocy.

- Anjo prosi mnie, bym przybyła - podkreśliła Ma­ja. - Chyba rozumiecie, dlaczego właśnie mnie.

Rozumieli.

- Pojedzie ze mną mama. Z nikogo więcej nie bę­dzie pożytku. Nie takiego, o jaki teraz tam chodzi.

- Bardzo dziękujemy za uznanie! - stwierdził sar­kastycznie William, ale zdobył się na uśmiech.

Nie chciał puścić Mai w tak ciężką podróż i nara­żać jej na niebezpieczeństwo, ale nie miał wyboru.

- Wyślij do Kengis lekarstwa i opatrunki! - odparła na to Maja, stanowczo trwając przy swoim. - Wy­jedziemy, zanim je przygotują. Musimy ruszać. Obie z mamą czułyśmy, że coś się stało. Czekałyśmy tyl­ko na wiadomość.

Reijo i William wymienili porozumiewawcze spoj­rzenia. Każdy z nich znał swoją towarzyszkę życia. Wiedzieli, co Maja miała na myśli.

- Tylko mama i ja możemy być w jakiś sposób po­mocne tym ludziom.

William i Reijo ustąpili, choć nie do końca pozby­li się wątpliwości. Nie szczędzili więc upomnień dwóm dzielnym kobietom, nie mając, niestety, wpły­wu na ich decyzję.

Wyruszyli za dnia, a kiedy zostawili za sobą pokry­tą lodem Zatokę Botnicką i położone u jej brzegów miasto Tornio, miało się już ku wieczorowi. Droga nie była łatwa, w wielu miejscach natykali się na głę­bokie zaspy. Johan okazał się doskonałym przewoź­nikiem. Starał się, jak mógł. Anjo wyłuskała z tłumu właściwego człowieka.

Był nieustraszony. Nie lękał się ani buchającego ża­ru, ani mrozu. Ani ciężkiej harówki, ani duchów.

Wyskakiwał z sań i pchał je, gdy śnieg był za głę­boki, a ciężar za duży. Kierował renifery tam, gdzie znajdowały się ścieżki, a gdzie ich nie było, wyszuki­wał zlodowaciałą powierzchnię albo miejsca, gdzie le­żała najcieńsza warstwa śniegu.

Gdy Raija chciała mu pomóc, kazał jej czym prę­dzej wracać do pułków i dobrze okryć się skórami. Nie podnosił głosu, ale jego słowa brzmiały bardzo stanowczo.

- Kiedy będę potrzebował pomocy, poproszę - wy­jaśnił, wdrapując się z powrotem do sań. - Na razie to niepotrzebne. Tym bardziej że musicie mieć siły, żeby sprostać temu, co tam zastaniecie. Kuźnia spło­nęła doszczętnie, a kto wie, czy pożar nie rozprze­strzenił się na inne budynki. Przy takim wietrze!

Maja i Raija też się tego obawiały, bo i one czuły wyraźnie, że wiatr zaczął mocniej smagać. Na szczę­ście mróz jakby nieco zelżał.

Odnosiły wrażenie, że zrobiło się dużo cieplej, choć nie miały odwagi wypowiedzieć tego na głos. Za­padła czarna noc. Na niebie lśniły gwiazdy, gdzienie­gdzie kryjąc się za chmurami. Jednak Johan nawet wtedy nie tracił orientacji w terenie.

Raija czekała na zorzę polarną.

Ale ona się nie pojawiała na niebie.

Pozostawiła ją w wielkiej pustce.

Nie pojmowała tego. Przecież zawsze towarzyszy­ła jej zorza. Przypomniała sobie obietnicę, jaką Mik­kal złożył jej we śnie podczas ostatniej podróży, ja­ką odbyła.

Uprzedził, że nie zobaczą się przez dłuższy czas.

Przybędzie dopiero, gdy wypełni się czas, by towa­rzyszyć Raiji w jej ostatniej długiej drodze.

Czuła się taka osamotniona. Nie miała pojęcia, czy nie straciła swojej mocy. Jeśli tak, to może stanowi tylko zbędny ciężar w saniach?

Raija rozmyślała, wpatrzona w mrok, czując ogar­niający ją chłód, i nie mogła pozbyć się lęku.

Nie zdążyła powiedzieć Reijo czegoś ważnego, nim wyjechała. Nie rozstała się z nim tak, jak powin­na. To nie było właściwe pożegnanie.

Raija nie wiedziała, co ją czeka. Nigdy nie odma­wiała nikomu pomocy. Nie mogłaby odmówić, gdy­by miała świadomość, że jest w stanie pomóc.

Pozostaje pytanie, jaką będzie musiała za to zapła­cić cenę. Na granatowym niebie, w które wpatrywa­ła się intensywnie, nie wyczytała odpowiedzi.

Czterech spośród pielęgnowanych przez Anjo ran­nych umarło.

W miejscu, gdzie wcześniej stała kuźnia, nadal tlił się żar, ale nadludzkim wręcz wysiłkiem zdołano ugasić po­żar. Z położonych na północ od Kengis osad Junosuando i Masugnsbyn, oddalonych o siedemdziesiąt kilome­trów wzdłuż rzeki Tornio, przybyli na pomoc tamtejsi robotnicy. Dzięki ich wsparciu udało się ugasić pożar.

Po kuźni pozostały tylko osmalone zgliszcza.

Aż trudno było uwierzyć, że to ta sama okolica, która tak urzekła Anjo i Knuta owego ranka, gdy tu przybyli.

Nim rozpętało się piekło.

Anjo nie potrafiła wyrazić tego, co czuje. Wydarze­nia minionych dni, cierpienie i śmierć, o które się ocierała, całkiem ją zdruzgotały.

Milczała, tłumiąc w sobie rozpacz i ból.

Ale nie siedziała bezczynnie. Robiła to, co w takiej chwili nakazywało jej sumienie. Była przez cały czas na nogach i doglądała ciężko rannych. Widząc, jak nieludzko jest zmęczona, Knut zmusił ją, by położy­ła się na parę godzin. Tłumaczył, że powinna trochę odpocząć, wyspać się, nabrać sił.

Położyła się, ale nawet we śnie prześladowały ją krzyki cierpiących i swąd spalenizny.

Wstała, kiedy już dłużej nie mogła tego znieść. Czuła się odpowiedzialna za ludzi, którzy znaleźli się pod jej dachem.

Zwłoki czterech robotników owinięto w płócien­ne prześcieradła i ułożono w trumnach. Miejscowi mieli nadal pełne ręce roboty, mimo że pożar został stłumiony. Pastor odmawiał modlitwy nad zmarłymi. A spod zgliszcz wydobywano wciąż kolejne zwłoki ludzi, którzy zginęli w płomieniach. Niektórych na­wet nie dało się rozpoznać.

Anjo walczyła z mdłościami. Bała się, a zarazem miotała nią wściekłość.

Wszyscy byli tacy zmęczeni, bez trudu dało się to wyczytać z ich twarzy.

Nie odzywali się do siebie.

Nikt nie wiedział, dlaczego wybuchł pożar. Wszy­scy się nad tym zastanawiali, ale mało kto mówił, co myśli, chyba że w bardzo wąskim gronie przyjaciół.

W zajeździe podawano strawę dla górników, któ­rzy przybyli z pomocą aż z kopalni w Masugnsbyn. Śmiertelnie wyczerpanych ludzi nie można było przecież puścić w drogę powrotną bez posiłku i od­poczynku.

Wodzili nieprzytomnym wzrokiem, bezradni, przyglądając się swoim czarnym od sadzy twarzom.

Zza ściany dochodziły jęki i krzyki ciężko popa­rzonych kolegów. Mimowolnie myśleli, że to oni mo­gli się znaleźć na ich miejscu, że otarli się o śmierć.

Jedli w milczeniu, bez apetytu. Posilali się, by ze­brać w sobie siły. Ci twardzi ludzie wiedzieli, że nie wolno im popadać w przygnębienie. Muszą na nowo stawić czoło codzienności.

Nic im nie da bezczynne siedzenie z rękami złożo­nymi do modlitwy.

Kopalnia i huta nie przerwie przecież pracy. Ro­botnicy są potrzebni. Wnet pożar pozostanie tylko we wspomnieniach.

Już od dłuższego czasu widzieli wzbijający się w niebo słup dymu. Kiedy dotarli na miejsce, nadal czuło się tam żar.

Pobliskie świerki miały osmalone wierzchołki, a spod szarej brei wokół pogorzeliska wystawała go­ła ziemia.

Johan podjechał zaprzęgiem pod sam zajazd. Raija nawet nie zdążyła się przyjrzeć budynkowi, nie wie­działa, kiedy znalazła się w środku wśród swądu spa­lenizny i jęków cierpiących.

- Boże święty! Mama.' - zawołał Knut z niedowie­rzaniem, wychodząc im na spotkanie.

Słaniał się ze zmęczenia. Mrugał powiekami, nie­pewny, czy to, co widzi, jest prawdą, czy tylko wy­tworem jego wyobraźni.

Raiji chciało się spać. Podczas jazdy jedynie drze­mała, chociaż w pułkach można się było w miarę wy­godnie ułożyć.

Uśmiechnęła się jednak na widok syna. Doznała niewiarygodnego wręcz uczucia szczęścia.

A więc to jest Knut, mój syn! pomyślała. Oczywi­ście, że tak właśnie powinien wyglądać! Nie jak Kal­le w młodości ani jak spadkobierca jej urody. Ale wła­śnie tak, jak wysoki mężczyzna, który otwierał przed nią ramiona i nazywał „mamą”!

Knut.

Do oczu napłynęły jej długo tłumione łzy. Były wyrazem nadziei i tęsknoty, bólu z powodu rozsta­nia, nie opuszczającego jej poczucia winy.

- Teraz nie czas na to - wydobyła wreszcie z sie­bie, oswobodziwszy się z objęć syna pachnącego dy­mem. Popatrzyła w jego zmęczoną twarz i zauważy­ła, że na nogach utrzymuje się wyłącznie siłą woli.

- Zabrałam ją ze sobą - odezwała się Maja i zwi­chrzyła Knutowi czuprynę w siostrzanym geście. Bla­da, wodziła niespokojnie wzrokiem.

- Wyruszyłyśmy z mamą, gdy tylko nadeszła wia­domość o pożarze. A ty dostałeś list, w którym opi­sywałam ci mój sen?

Knut potwierdził, ciągle nie mogąc uwierzyć w to, co widział. Zdawało mu się to tak samo nierzeczywi­ste, jak to, co oglądał w ciągu ostatnich dób.

- Jak to się stało? Przecież podobno umarłaś! - za­pytał wpatrzony w matkę. Przez wszystkie te lata tłu­mił w sobie wszelkie pytania i wątpliwości. Nie miał siły doszukiwać się ich teraz. Interesowało go tylko jedno: Dlaczego?

- Później ci wszystko opowiem - obiecała Raija, kładąc mu dłoń na ramieniu, i uśmiechnęła się tak jak mama, którą zapamiętał z dzieciństwa.

- Nie zmieniłaś się wiele - wymknęło mu się, a w jego głosie zabrzmiała synowska duma.

- Zmieniłam się bardziej, niż możesz przypusz­czać - odparła Raija, której twarz żłobiły zmarszcz­ki. - Ale teraz nie ma czasu, by ci wszystko opowie­dzieć.

Zdjęły z Mają z siebie wierzchnią odzież: futrzane kurtki i ciepłe spodnie, czapki, żakiety i szale.

- Tam w środku jest Anjo - rzekł Knut, wskazując skinieniem głowy.

Nie miał ochoty tam wchodzić. Nie lubił widoku ran i krwi. I choć wiele przeżył, nie potrafił nad tym zapanować.

Ale matka z córką, nie zwlekając, weszły do środ­ka i stanęły twarzą w twarz z niewyobrażalnym cier­pieniem.

7

Straciły poczucie czasu, wszystko przestało istnieć. Teraz najważniejsi byli poparzeni i ranni. Stały tak ramię przy ramieniu, raz po raz wymieniając spojrze­nia, kiwając albo kręcąc lekko głową.

Raija uważnie przyglądała się poczynaniom Mai. Domyśliła się, jaką trudną drogę musiała przejść cór­ka, by zaakceptować tkwiące w niej siły, a potem na­uczyć się nimi kierować.

Obserwowała dłonie Mai, które podlegały prze­dziwnej przemianie: żarzyły się i biło od nich gorąco. Raija czuła, że mają one moc uzdrawiania, i budziło to w niej głęboki respekt.

Ona sama zupełnie nie była w stanie wykrzesać swojej mocy, choć niczego mocniej nie pragnęła. Tak bardzo chciała koić ból i sprawić, by rany szybciej się goiły.

Dotykała dłońmi poparzonych dotkliwie bieda­ków, którzy kurczowo trzymali się życia. Dla każde­go znajdowała dobre słowo, pocieszała, żartowała, uśmiechała się, spoglądała z powagą, napełniała na­dzieją. Ale choć niczego nie obiecywała, oni czuli, że gotowa jest ich wspierać, i uczyni wszystko, by im ulżyć w cierpieniu.

Anjo tymczasem nie dała za wygraną i udała się wprost do zarządców zakładu hutniczego. Nie miała zamiaru nikogo obwiniać. Ustalenie przyczyny pożaru kuźni pozostawiła tym, którzy się na takich sprawach znali. Jej chodziło o coś innego. W imieniu nieszczęśni­ków, którzy znaleźli się pod jej dachem, błagała na wszystkie świętości, by sprowadzono do nich lekarza.

- Pani chyba rozumie - tłumaczyli się zarządcy. - Do tej pory najważniejsze było gaszenie kuźni. Na­leżało przede wszystkim powstrzymać ogień, by nie zajęły się pozostałe budynki. Nikt nie miał czasu na nic innego!

- Ja zdążyłam zawiadomić przez posłańca krew­nych z Hailuoto i sprowadziłam ich tutaj - odpowie­działa im Anjo. - Mój posłaniec powiadomił o poża­rze także w Tornio. Czemu tam nikt nie potraktował go poważnie?

Anjo wiedziała, dlaczego tak się stało! Dlatego, że wiadomość nie nadeszła od zarządców huty.

- Czy kazaliście sprowadzić lekarza? - zapytała wprost, nie speszona, że rozmawia z najważniejszy­mi osobami w tych stronach.

Nie znosiła tytułów. Dość poznała w swym życiu takich, którzy nadużywali tytułów i nazwisk.

Odpowiedziano jej, że lekarz został wezwany, ale kiedy Anjo dalej naciskała, wyszło na jaw, że posła­no po niego dopiero co.

- Jak mogliście tak długo zwlekać? - zapytała obu­rzona. Nie miała siły wysłuchiwać mętnych wyja­śnień, którymi chcieli się usprawiedliwić.

- Na was spada odpowiedzialność za śmierć tych nieszczęśników - powiedziała tylko przez zaciśnięte zęby i wyszła, trzaskając drzwiami. Po tym zdarzeniu Anjo urosła w oczach niewielkiej społeczności Kengis. Wszyscy zapamiętali, kto w obronie poszkodo­wanych odważył się podnieść głos na miejscowych dostojników.

Anjo zaś nie mogła się pogodzić z taką nieodpo­wiedzialnością i brakiem wrażliwości na ludzkie cier­pienie.

W nocy umarło trzech kolejnych poparzonych. Ani Maja, ani Raija nie mogły temu zaradzić. Ulżyły im nieco w cierpieniach, ale zmienić wyroków losu się nie dało. Obrażenia były zbyt rozległe.

Uwolnienie ich od męczarni wydawało się więk­szym miłosierdziem ze strony Stwórcy.

Z trzynastu rannych w pożarze mężczyzn pozosta­ło przy życiu sześciu. Raija miała nadzieję, że pięciu uda się uratować, szósty doznał jednak bardzo rozle­głych poparzeń na całym ciele łącznie z twarzą. Bała się, że jego godziny są policzone.

Kiedy na niego patrzyła, mimowolnie przywoły­wała w myślach Ailo. Pojmowała teraz, co zobaczyła Maja, kiedy wezwano ją do rannego brata.

- Musicie trochę odpocząć - rzekła Anjo, kładąc Raiji dłoń na ramieniu. - Nie możecie czuwać przy nich bez przerwy na sen.

Nikt ich sobie nie przedstawił.

Anjo pamiętała Raiję z twierdzy Vardo. Ale Raija nic nie wiedziała o Anjo, mimo to od pierwszej chwi­li poczuła do niej sympatię. Była od niej tylko o trzy lata starsza. Obie pochodziły z ubogich rodzin. Wprawdzie Anjo nie przybyła do Ruiji jako dziecko, ale i ona znalazła się tam w nadziei na lepsze życie. Obie przeszły w młodości przez piekło, doświadcza­jąc na własnym ciele okrucieństwa inkwizytora.

Polubiłyby się nawet bez pośrednictwa Kmita, ale dzięki niemu stały się rodziną.

Raija błądziła wzrokiem po jęczących nieszczęśni­kach i czuła, że powinna uczynić dla nich coś więcej. Nie potrafiła jednak wykrzesać z siebie mocy, która przecież w niej tkwiła, a której już nie raz używała.

Tak bardzo chciała pomóc, ale nie miała wpływu na tę pochodzącą z niewiadomego źródła siłę.

- Przeżyliście tu koszmar - stwierdziła Raija.

- Mam wrażenie, że ten dzień nie ma końca. Od chwili, kiedy wybuchł pożar, prawie nie spałam. Gdy ugaszony został ogień, Knut był taki wyczerpany, że zasypiał na stojąco. - Anjo uśmiechnęła się i dodała: - A kiedy się obudził, znów, jak to on, gotów był od­dać wszystko, by pomóc innym.

Raija nie spodziewała się, że Knut okaże się bar­dziej podobny z charakteru do Kristiana Elvejorda niż do własnego ojca. A może Kalle przez całe swoje życie zmagał się z poczuciem, że nie dorównuje swo­jemu ojcu? Kto wie, czy nie lepiej jest drzewu, które wyrosło w miejscu, gdzie nikt nie zna jego przodków. Nie dojrzewa bowiem w niczyim cieniu. Może swo­bodnie wyciągać swoje konary ku niebu roztaczają­cemu się nad jego koroną.

- Tak mało można dla nich zrobić - rzekła cicho Anjo, odwracając się plecami do leżących, jakby chciała ukryć swoją rozpacz przed tymi, którzy byli na tyle przytomni, że słyszeli i rozumieli, co się wo­kół nich dzieje.

- Potrzebny jest lekarz i lekarstwa! - odpowiedzia­ła Raija.

Anjo pokiwała głową. Myślała o tym samym. Za­trzymała spojrzenie na siedzącej przy jednym z łóżek Mai. Szwagierka miała zamknięte oczy, a na jej bladej twarzy malowała się zaciętość. Gdyby jej wola mogła ratować życie, nie straciliby tylu rannych. Niewiele się odzywała. Każdą chwilę poświęcała sześciu poparzo­nym. Zdawało się, że nie dostrzega niczego poza nimi.

- To ją wyczerpuje - wyjaśniła Raija bezbarwnym tonem. - Widziałaś już kiedyś, jak ona to robi?

Anjo pokiwała głową, nie ukrywając, że i ją to przeraża.

- Nie miałam wyboru - usprawiedliwiła się cicho. - Nie wiedziałam, do kogo się zwrócić. Nie mogłam przyglądać się bezczynnie cierpieniu tych ludzi. Od ra­zu pomyślałam o Mai. Podobno ktoś z tutejszych ro­botników posłał po szamanów. Niestety, żaden nie przybył. Ale może pomagają na swój sposób, wiesz...

Raija westchnęła głęboko.

- Lapońscy szamani powtarzają zaklęcia i uderze­niami w bęben wprawiają się w trans. Przepełnia ich silna wiara w bóstwa.

- Maja łączy szamańskie zaklęcia z uzdrawiającą mocą - wtrąciła Anjo. - Nie potrafi wyjaśnić, skąd bierze właściwe słowa. Ale i ona czerpie siłę z głębo­kiej wiary.

- Maja? - zdumiała się Raija, nie dowierzając, że Anjo mówi o jej córce. Nigdy by się nie domyśliła ta­kiej duchowości u dziecka, które zostało poczęte z wielkiej miłości jej i Mikkala.

- To ujawniało się w niej stopniowo - wyjaśniała Anjo. - Potrzebowała jakiegoś oparcia. W Norwegii Reijo był dla niej opoką. Ale tutaj musiała znaleźć coś innego, potężniejszego. Szukała w sobie.

Raija słuchała w milczeniu.

Ona też szukała jakiejś ostoi przez całe swoje ży­cie. Ale w odróżnieniu od Mai nigdy nie znalazła.

Teraz wróciła do Reijo. Ale ona nie widziała w nim skały, opoki. Widziała w nim mężczyznę, przyjacie­la, kochanka i człowieka. Chyba najbardziej tego ostatniego. Znalazła kogoś równie ludzkiego jak ona sama. Z wieloma wadami, ale i z równoważącymi je zaletami.

Reijo - opoka Mai.

Raija poczuła, jak oblewa ją gorąco.

Doznała olśnienia.

- Sprawiam wam zawód - odezwała się wreszcie ci­cho, myśląc nie tylko o nieszczęściu, które ich ota­czało.

Anjo wiele rozumiała. Raiji zdawało się, że zna ją od dawna.

- To nie ja kieruję tą siłą - wyjaśniła, spoglądając na swoje dłonie, ale nie dostrzegła w nich nic szcze­gólnego.

Kiedyś spływało z nich uzdrawiające ciepło, teraz jednak nie czuła żadnych oznak, by miało to nadejść.

- To cena, jaką płacę - dodała z lekką goryczą.

Uzdrawiające zdolności nie przyniosły Raiji wie­le radości, to pewne. Co prawda dzięki nim mogła pomóc najbliższym i uratować życie tym, których kochała. Zdarzało jej się też parę razy uratować ob­cych, którzy potem znaczyli coś w jej życiu. Ale ile ją to kosztowało! Za każdym razem traciła jakby cząstkę siebie. Walczyła z tym, co nazywała swoim brzemieniem. Wielokrotnie pragnęła, by moc nie spływała na nią znienacka, kiedy indziej zaś błagała na kolanach, by nauczyć się nią kierować. Modliła się, by móc pomagać innym, bo życie uważała za naj­większą świętość.

Ale i ona swój czas tu, na ziemi, zawdzięczała po­święceniu innych ludzi. Pocieszało ją jedynie, że nie ona o tym decydowała. Widocznie taki los był jej pi­sany. Stanowiło to nędzne usprawiedliwienie. Nadal przywołując wspomnienia z niedalekiej przeszłości, odczuwała gorycz.

- Tylko Maja może tu coś zdziałać - westchnęła Raija. - Pragnęłabym to z nią dzielić, ale nie znajdu­ję w sobie siły. Nie potrafię nic wykrzesać z tych rąk, nie ma w nich nic nadzwyczajnego. Nie mogę uczy­nić więcej niż ty, Anjo...

- I to musi ktoś robić...

- Ale ja powinnam pomóc inaczej! Anjo uśmiechnęła się ze zrozumieniem.

- Dlaczego to dla was takie ważne? Dlaczego mu­sicie robić zawsze dwa razy więcej niż inni? Przecież nikt tego od was nie wymaga. Wy sami bierzecie na własne barki najcięższe brzemię! Maja, Knut, ty. Ża­den człowiek nie może uczynić więcej, niż leży to w jego mocy. Ale dla was to za mało.

Pokręciła głową.

- Rozsądek też mi tak podpowiada - odpowiedzia­ła z głęboką powagą Raija. - Ale w sercu... - położy­ła rękę na piersi - ...czuję inaczej.

Raiji zdawało się, że nie spełnia pokładanych w niej oczekiwań.

- Idź się trochę przewietrzyć! - zaproponowała Anjo, niemal wypychając Raiję za drzwi.

Knut wyszedł za matką, przyniósł szal i okrył ją.

Raija oparła się o jeden z drewnianych słupów pod­trzymujących ganek. Fasada chaty miała swój urok, ale w niczym nie była podobna do bogato zdobio­nych rzeźbionymi kolumnami i licznymi ornamenta­mi budynków w Rosji. Tam drewniane chaty przy­pominały baśniowe pałace.

Tu, na północy, budownictwo było solidne. Domi­nowały proste linie. Znać w nim było większą suro­wość, daleką od słowiańskiej radości.

- Możesz być dumny ze swojej żony, Knut. Gdy­bym mogła doradzać, nie wybrałabym ci lepszej to­warzyszki życia, synu.

- Żadnej innej też nie chciałbym mieć - odparł Knut, stanąwszy obok Raiji.

Nie przypuszczała, że urośnie taki wysoki. Kalle był przecież, tak jak ona, niewysokiego wzrostu. Zda­wało jej się, że sylwetką Knut przypominał bardziej jej ojca. Postanowiła zapytać Mattiego, czy ma rację. Zdumiewające było odkrywać we własnych dzieciach cechy przodków.

- Kiedy opowiesz mi o sobie? - zapytał. - Bardzo się cieszę, że nie umarłaś, ale tyle pytań rodzi się w mojej głowie. Dlaczego poświęciłaś nas i wybrałaś Rosję?

- Straciłam pamięć. Od przeszłości oddzieliła mnie czarna ściana.

Raija oparła się o słup i nie spuszczając wzroku z syna, opowiedziała mu wszystko.

- Mnie także trudno byłoby uwierzyć w taką historię - rzekła, widząc w jego oczach powątpiewanie. - Nigdy tak naprawdę nie uwierzyłam w zanik pamięci Kallego. Myślałam, że nie mógł już dłużej wytrzymać ze mną. Pogodziłam się z tym, że szukał ucieczki od dotychczasowego życia, ale nie mogłam zrozumieć, dlaczego wymyślił taką historię. Teraz wiem, że to mo­gła być prawda. Ja w każdym razie nie kłamię.

- Ale teraz wróciła ci pamięć?

Raija tak bardzo pragnęła rozwiać jego wątpliwo­ści, odpowiedzieć na pytania, które czytała w jego oczach.

Był przecież krwią z jej krwi. Jej rodzonym synem.

Musi jej uwierzyć. Nie można kogoś kochać, nie mając do niego zaufania.

- Tak, odzyskałam pamięć.

W jej życiu roiło się od niewiarygodnych wyda­rzeń, ale przecież może o nich zaświadczyć. Kto wie jednak, czy i jej nie naszłyby wątpliwości, gdyby o tym wszystkim usłyszała od kogoś innego.

Może też doszukiwałaby się w tym wybujałej fan­tazji. Może kazałaby sobie przedstawić dowody.

- Jewgienij nie żyje - powiedziała. - W Rosji zosta­wiłam syna. Pochowałam tam córkę i dwóch męż­czyzn, których bardzo kochałam. Wszystko to zosta­wiłam i wróciłam, a to także było moje życie.

- I co teraz?

- Helena, żona Reijo, nie żyje. Reijo i ja na nowo się pobraliśmy.

- Jak to? - Knut nie dowierzał własnym uszom. - Co na to, u diabła, pastor? - wyrwało mu się. - Wy­bacz, że tak się wyrażam! A ludzie w Skibotn? Pewnie musieliście stamtąd wyjechać? Boże święty! Reijo żył zawsze tak spokojnie.

Raija wyjaśniła, do jakich musieli się uciec wybie­gów. Wyraźnie wzruszona opowiedziała o tym, jak cała wieś ujęła się za nią.

- A co na to Maja? Raija popatrzyła Knutowi w oczy, pragnąc dotrzeć do jego serca.

Był taki otwarty i bezpośredni. Poczuła dumę, że jej syn odznacza się takimi wspaniałymi cechami. Re­ijo ofiarował jej dzieciom solidne podstawy. I choć to ona była ich rodzoną matką, ona wydała je na świat, to tak naprawdę z Reijo łączyła dzieci silniejsza więź.

- Utrzymywałyśmy chłodny dystans aż do chwili, gdy przybył posłaniec z Kengis - odparła Raija, czu­jąc przypływ znużenia. - Ale Ailo mówi, że ona nie żywi do mnie nienawiści.

- Ailo zna ją lepiej niż ktokolwiek. Łącznie z jej wszystkimi wadami i mrocznymi stronami osobowo­ści. Ailo wie więcej niż William. Łączą go z Mają bar­dzo silne więzy. Wydaje mi się, że dzielą się ze sobą każdą swoją myślą. Przez wszystkie te lata nawzajem podtrzymywali się na duchu.

- Jak ona radzi sobie z tymi nadprzyrodzonymi zdolnościami? - zainteresowała się Raija.

- No cóż, nie może się przecież tak po prostu od nich uwolnić - odparł Knut.

On także bardzo kochał Maję. Dorastał wśród sióstr i czul się za nie odpowiedzialny.

- Nie chciałam przekazać żadnemu z moich dzie­ci tego dziedzictwa. Lepiej byłoby, gdyby umarło wraz ze mną. Ty też zostałeś obciążony?

Knut pokręcił głową.

- Nie, tylko Maja. Ida z kolei wyczuwa nastroje, ale to coś innego. Ja nic nie potrafię.

- Misza także nie - rzekła Raija i wyjaśniła zaraz: - Mój syn. Ale Natalia miała wizje. Natalia wiedziała zbyt wiele. Była niczym anioł, którego nam na chwi­lę użyczono...

Knut nie domagał się wyjaśnień. Po prostu wsłu­chiwał się w to, co matka sama chciała mu opowie­dzieć. Zauważył, jak jej twarz tężeje, gdy wspomina Natalię. Zrozumiał, że sprawia jej to wielki ból i nie potrafi o tym mówić. Na razie.

- Co z tymi ludźmi? - zapytał, żeby zmienić temat na bezpieczniejszy.

- Wszystko w rękach Boga - odparła Raija, która dla jednego z najciężej rannych nie widziała już ratun­ku. - No i może w rękach Mai. Ja niestety nie jestem w stanie sterować mocą uzdrawiania. Mam wrażenie, że Anjo bardziej pomaga tym nieszczęśnikom niż ja.

- Pomimo tego wszystkiego, co się tu wydarzyło... - zaczął Knut i zaczerpnął parę razy rześkiego powie­trza - ...mimo wszystko chcę tu zostać. Ta okolica mnie urzekła. Kiedy przyjechaliśmy tu z Anjo, poczu­liśmy się jak w domu. Oboje odnieśliśmy wrażenie, że to miejsce czekało na nas.

- Na pewno jest tu pięknie latem - odrzekła Raija, rozglądając się wokół. Tam, gdzie jeszcze parę dni temu stała kuźnia, nadal tlił się żar. Robotnicy na zmianę pil­nowali, by ogień nie buchnął z nową siłą. - Rzeczywi­ście jest tu swojsko - uśmiechnęła się. - Ale prawdę mó­wiąc, tyle było domów w moim życiu, Knut.

- Gdzie czułaś się najlepiej?

Ten chłopak był wyjątkowo bystry. Potrafił pytać o to, co naprawdę ważne, i nie obawiał się tego. Nie cofał się nawet przed trudnymi, bardzo osobistymi pytaniami.

- Mój dom jest tam, gdzie ja - odparła Raija i to była najszczersza odpowiedź, jakiej mogła udzielić. - Ale ze wszystkich krajobrazów, wśród których przy­szło mi żyć, najbardziej ukochałam płaskowyż. Wszę­dzie indziej brakowało mi przestrzeni, nawet na wschodzie, w Rosji, mimo że i tam ciągnęły się roz­ległe równiny. Tylko na płaskowyżu rosną mchy, po których w dzieciństwie biegałam boso. Do tamtych stron często wracam myślami. Gdybym umarła, chciałabym być pochowana właśnie tam.

- A nie w morzu? - zapytał Knut. Raija pokręciła gwałtownie głową. Nie zapytała jednak, skąd mu to przyszło do głowy, a Knut wolał jej tego nie wyjaśniać.

Westchnęła. Dobrze było zaczerpnąć rześkiego po­wietrza, mimo że w powietrzu nadal unosił się za­pach spalenizny. Doprawdy, straszna historia z tym pożarem.

- Muszę wracać - powiedziała niechętnie, myśląc o tych nieszczęśnikach, którzy pojękiwali w izbie.

- Może najpierw coś zjedz! - poprosił Knut i po­prowadził ją do kuchni.

W zajeździe nie mieli teraz wielu gości. Większość wróciła już do Junosuando i Masugnsbyn. Ci, którzy mieszkali w Kengis, spali teraz we własnych łóżkach. Część robotników została tymczasowo przeniesiona do Masugnsbyn. W najbliższych tygodniach Kengis opustoszeje i ucichnie.

Kuźnię trzeba będzie odbudować. Ona bowiem by­ła sercem zakładu.

Knut przyniósł Raiji pieczonego łososia, chleb, ma­sło i piwo. Usiadł przy stole naprzeciwko matki i posi­lał się razem z nią. Nie mógł się nacieszyć jej widokiem.

- A gdzie są wasze dzieci? - zapytała Raija.

- Umieściliśmy je u żony buchaltera - wyjaśnił Knut. - Tu jest tak niespokojnie. Woleliśmy oszczę­dzić im widoku umierających.

Raija uznała, że postąpili mądrze, chroniąc dzieci przed cierpieniem.

Nie mogła jeść. Straciła apetyt, kiedy pomyślała, że za ścianą wiją się w bólach ludzie, a jeden z nich nie jest w stanie niczego wziąć do ust. Kiedy próbowały go napoić, krzyczał rozdzierająco, bo poparzone war­gi przy najlżejszym dotknięciu sprawiały mu taki ból, jakby go torturowano.

Raija pomyślała, że oddałaby część swoich dni, że­by mu tylko przynieść ulgę w cierpieniu, żeby urato­wać mu życie.

Ale jakiś wewnętrzny głos zapytał ją, jakiego życia pragnie dla tego nieznajomego mężczyzny. Czy takie­go, jakie jest udziałem Ailo?

Nie potrafiła odpowiedzieć.

Ale wiedziała jedno: życie jest święte.

- Czy ci ludzie nie mają rodzin? - zapytała gwał­townie.

Przecież przy nich powinni teraz siedzieć najbliż­si. Nie zauważyła jednak ani pomocnych dłoni, ani zatroskanych twarzy.

- Większość to samotni mężczyźni - odpowiedział Knut. - Tylko ci, którzy sprawują nadzór nad produkcją, mają własne domy i mieszkają tu z rodzinami. Ro­botnicy przybywają do Kengis przeważnie sami i nie zagrzewają nigdzie miejsca. To poszukiwacze przy­gód. Wywodzą się spośród chłopskich synów. Bardzo trudno pozyskać fachową siłę roboczą, zwłaszcza że niechętnie przyjmuje się tu do pracy Lapończyków. - Knut wzruszył ramionami. - Panuje powszechna opi­nia, że Lapończycy nie nadają się do pracy w kuźni, bo są za niscy i boją się gorąca. Tak słyszałem, ale nie sądzę, by można było dawać temu wiarę - dodał to­nem usprawiedliwienia.

- A więc ci ludzie są tu zupełnie sami - westchnę­ła Raija. - I zostaną pochowani z dala od swoich ro­dzinnych stron.

- Mamy tu bardzo ładny cmentarz - rzekł Knut, uświadamiając sobie, że wyraził się już jako członek miejscowej społeczności.

- Są jeszcze tacy młodzi... - westchnęła ze smut­kiem Raija i poczuła ucisk w piersiach.

- To prawda. Starych tu nikt nie przyjmie. Praca przy wytopie i uszlachetnianiu żelaza to ciężka ha­rówka.

Raija podziękowała za jedzenie i wstała. Zjadła nie­wiele, ale Knut, zajęty rozmową, nie zwrócił na to uwagi. Nie miała siły udać się wprost od stołu do izby, gdzie ulokowano rannych.

Chciała jeszcze przez chwilę odwlec ten moment. Wyszła przed dom, by popatrzeć na mrok okrywają­cy krajobraz. Było mroźno i klarownie.

Objęła czworokątny słup podtrzymujący ganek. Pod wpływem jej ciepłych dłoni roztopił się pokry­wający go szron.

Nad ich głowami rozpościerało się rozgwieżdżone niebo. Lśniące i bajeczne, igrało z granatem zapada­jącej nocy. Pofalowany krajobraz pod lampami wieczności wtopił się w mrok. Zdawało się, że słychać szept pociemniałego lasu.

Raija wpatrywała się z zachwytem, chłonąc ten wi­dok wszystkimi zmysłami.

Nagle na północnym zachodzie, gdzie rzeka Tornio niknęła w ciemnościach, a wzgórza opierały się o aksamit nieba, Raija dostrzegła jakiś zielonkawy blask.

Serce jej zamarło.

Otwartymi ustami łapczywie wdychała powietrze, a ręką szukała po omacku oparcia.

Upadłaby, gdyby nie Knut.

- Widzisz to co ja? - wyszeptała, bojąc się oderwać wzrok od zielonkawego blasku jakby w obawie, że zniknie. Zastanawiała się gorączkowo, czy to jest znak dla niej.

- Mówisz o zorzy polarnej? - zapytał. Kochany chłopak! Jej przyziemny syn, który ją podtrzymywał, który ją wspierał. Nie pojmował, dla­czego dłonie matki stały się nagle takie gorące, a krew w nich pulsuje jak u młodej dziewczyny.

Knut nigdy nie był w stanie pojąć tej strony oso­bowości matki.

- Tak, o zorzy - odpowiedziała.

- Jest piękna - rzekł Knut. - Może nie tak ruchli­wa jak w naszych stronach, ale piękna.

Niech Bóg ma cię w swojej opiece, pomyślała Ra­ija, ściskając mocno syna. Przytuliła twarz do jego piersi, wyczuwając spokojne bicie serca.

Knut nie miał powodów do egzaltacji, on nie ro­zumiał znaczenia faktu, że właśnie teraz pojawiła się zorza.

Raija wyprostowała się.

- Muszę wracać - rzekła bardziej do połyskującej zielenią i bladym złotem wstęgi daleko na zachodzie niż do syna.

Ale wtedy zorza jakby ożyła. Rozbłysła, zaiskrzy­ła się, a pastelowe odcienie żółci i zieleni stały się bar­dziej soczyste. Oświetliły okryte śniegiem wzgórza, a potem przesunęły się na niebie ku wschodowi, jak­by rozwierając świetliste ramiona.

- Nie tak ruchliwa jak w naszych stronach? - za­śmiała się Raija.

- Cudowna! - odparł Knut i podążył za Raiją, któ­ra wyszła na dziedziniec, by lepiej się przyjrzeć nie­zwykłemu zjawisku.

Zorza rozciągnęła się nad nimi i niczym lśniąca pa­jęczyna pokryła całe niebo nad Kengis.

Knut gotów był przysiąc, że jest żywa. Wiła się jak świetlisty wątek na krosnach z granatową osnową. Połyskujące barwne ramiona splotły się i zatrzymały tuż nad ich głowami, układając we wzór, jakiego jesz­cze nigdy nie oglądali.

Knut poczuł się jak król. Obudziło się w nim dziec­ko, które uwierzyło, że zorza rozpaliła niebo wyłącz­nie dla niego i dla mamy.

Uchwycił się tej cudownej myśli, doznając wrażeń nieskończonego piękna.

Jaka szkoda, że Anjo nie ogląda tego razem z na­mi, pomyślał.

I to przywołało go do rzeczywistości.

Polarna zorza rozświetlała niebo nad Kengis. Ale przecież nie był wybrańcem. Ten widok przeznaczo­ny był tak samo dla jego, jak i dla oczu innych. Ot, taki kaprys natury.

Nad ich głowami rozpościerała się lśniąca korona mieniąca się chłodnym żółtym i zielonym blaskiem, wysadzana klejnotami z migoczących gwiazd.

Stali w milczeniu, nie czując mrozu. Matka i syn. Objęci, zapatrzeni w niebo.

Dopiero gdy zorza zblakła i zmatowiała, Raija wy­rwała się spod jej uroku.

- Muszę wracać, Knut! - oznajmiła stanowczo. Jej oczy błyszczały, jakby w nich nadal odbijała się zo­rza, a głos przemawiał z mocą, jaką zapamiętał z dzie­ciństwa.

Posłusznie ruszył za Raiją, nadal oszołomiony pięknem, które stało się też jego udziałem.

8

W izbie zmienionej na lazaret nie zaszły żadne zmiany. Maja i Anjo nie pytały, dlaczego Raija tak długo nie wracała. Rozumiały, że każdy w pewnym momencie może mieć dość widoku krwi i odoru ro­piejących ran. Czasem trudno zapanować nad wła­snymi reakcjami.

Raija, wnosząc rześki chłód, skierowała się wprost do łóżka najciężej poparzonego młodego mężczyzny, który trząsł się cały, a opatrunki wciąż na nowo prze­siąkały mu krwią. Przy każdej zmianie bandaży zada­wano nieszczęśnikowi nowe cierpienie. Ale i tak większości rozległych poparzeń nie dało się osłonić. Jego twarz była jedną wielką raną.

- Boję się, że wda się zakażenie - odezwała się po cichu Anjo, patrząc razem z Mają na Raiję, która uklęknęła obok łóżka poparzonego.

- Ona zawsze wybiera sobie tych, którzy najbar­dziej potrzebują pomocy... - wyszeptała Maja.

Anjo w duchu przyznała jej rację. Raija przez całe życie kierowała się tą zasadą.

Ranny stracił przytomność, ale ból mimo to nie da­wał mu wytchnienia. Nieszczęśnik majaczył, jęczał, raz po raz wydając z siebie zwierzęcy niemal skowyt.

Raija wiedziała, że jeśli ten człowiek natychmiast nie uzyska pomocy, umrze jeszcze tej nocy.

Poczuła się silna.

Napełniona mocą.

Uniosła dłonie, szukając wzrokiem jakiegoś niena­ruszonego skrawka skóry na jego twarzy. Ale dopie­ro gdy odgarnęła na bok mokre od potu włosy, zna­lazła gładką skórę za uszami.

Opuszkami palców dotknęła właśnie tych miejsc. Działała instynktownie, nie próbując niczego dociekać.

Stała się znów narzędziem, tak jak już niejedno­krotnie wcześniej. Otworzyła się na to, co niepojęte, pogodzona z tym, co przerasta jej rozum, i pozwoli­ła nieznanym siłom działać poprzez siebie.

Nie potrafiła nimi sterować, ale tak bardzo pragnę­ła, by spłynęły na nią, że jej prośby zostały wysłucha­ne. Pochyliła głowę i przymknęła oczy. Czoło oparła o drewniany kant łóżka, a łokcie ułożyła na miękkim kocu. Ranny drżał, a jego jęki zdawały się coraz słab­sze. Dochodziły jakby z oddali.

Raija czuła, jak przez zaciśnięte na głowie nieszczę­śnika palce przechodzą, biorące się nie wiadomo skąd, fale światła, ciepła, gorące prądy. Kierowała je dalej, dalej, dalej...

Oślepił ją niezwykły blask.

W jasności rozległ się głos:

- Nie powinnaś tu przybywać. Umówiliśmy się przecież! Sądziłem, że zrozumiałaś.

Raija nie miała pojęcia, gdzie się znajduje. Nic nie czuła, zanurzona w chłodnym blasku.

Nie powinno tak być! Nigdy tak nie było!

Słyszała jednak głos.

Jego głos.

Głos Mikkala...

Dziwnie blisko, a zarazem jakby z oddali.

Ona sama unosiła się pośród jasności uwolniona od własnego ciała. Nie miała pojęcia, gdzie się koń­czy, a gdzie zaczyna.

Nie była pewna, kim jest.

Ale znała jego głos.

Głos Mikkala...

- Nie powinnaś tu była przybywać, Mały Kruku. Jest za wcześnie! Nie wolno ci igrać z tkwiącymi w to­bie siłami. Nie możesz przywoływać ich nie w porę...

Jak to nie w porę? Przecież chodzi o życie!

Wprawdzie nie zna poszkodowanego w pożarze mężczyzny, ale bardzo pragnie mu przyjść z pomo­cą. Nie robi tego dla poklasku.

- A nie pomyślałaś, że śmierć może być dla niego wybawieniem?

Głos Mikkala otaczał ją ze wszystkich stron, pły­nął z jej wnętrza niczym głos sumienia.

- Wówczas nie musiałabyś zapłacić tak wysokiej ceny!

Nie troszczyła się o to. Wpłynęła wprost w świe­tlisty tunel. Przejmujący chłód przeniknął ją na wskroś.

- Nie spodziewałem się tego! Nie brałem pod uwa­gę. Dlaczego zawsze poświęcasz się dla tych, dla któ­rych już nie ma nadziei? Czy nie mogłaś wybrać sobie kogoś, komu można by pomóc? Następnym razem... o ile będzie jakiś następny raz...

Nie zwracała uwagi na to, co mówi głos, mimo że dudnił jej w uszach. Wypływał jakby z jej własnego gardła. Miał jej za złe, że zrobiła to, co uważała za słuszne, tylko dlatego, że szukała pomocy na zewnątrz.

Ale nie troszczyła się o to. Nie słuchała upomnień. W tej chwili Mikkal nie był dla niej najważniejszy.

Pragnęła tylko jednego: zanurzyć się całkowicie w chłodnym blasku...

Maja pierwsza zorientowała się, co się dzieje. Bez słowa zostawiła rannego, któremu właśnie zmieniała opatrunki.

Raija z palcami zaciśniętymi na ocalałych kawał­kach skóry umierającego opierała się czołem o kant łóżka. Blada i zimna, oddychała ledwo wyczuwalnie...

Po raz pierwszy Maja zobaczyła to, czego w związ­ku z jej osobą doświadczali inni. Przeraziło ją to bar­dziej, niż dała po sobie poznać. Nie chciała wywoły­wać paniki.

- Sprowadź Knuta - poprosiła, odszukawszy wzro­kiem Anjo.

Anjo po jej głosie poznała, że sytuacja jest poważna. Knut przybiegł natychmiast rozdygotany, a za nim Anjo.

- Połóżcie ją gdzieś w osobnej izbie i otulcie cie­pło - poprosiła Maja. - Widziałeś już coś takiego wcześniej - dodała, uchwyciwszy spojrzenie brata.

Pokiwał głową i, nie kryjąc strachu, przełknął cięż­ko ślinę. Nie ogarniał tego rozumem.

- To nic groźnego - uspokajała go Maja, choć wca­le nie była tego pewna. - Mama zrobiła, co było w jej mocy. W tym stanie nie może już więcej zdziałać. A le­piej chyba, żeby nikt jej teraz nie oglądał, prawda?

Knut przyznał jej rację. Wziął matkę na ręce i prze­niósł do izby, w której sypiał z Anjo. Położył ją w ich łóżku, okrył dokładnie kilkoma kocami i usiadł przy niej.

- Zatroszcz się, żeby sprowadzić do pomocy ko­biety z osady - zwrócił się do Anjo. - I nie rozpowia­daj o tym, co się stało. Powiedz tylko, że wy musicie odpocząć. Zresztą, wymyśl cokolwiek. Byle tylko ktoś przyszedł nas wesprzeć. Do diabła, przecież in­ni także mogą pielęgnować rannych! Maja jest mi po­trzebna tutaj.

Anjo pobiegła.

- Na pewno powiesz mi, że nie ma się czego bać - odezwał się Knut, poznając po krokach, że do poko­ju weszła siostra.

Siedział w ciemnościach.

Nie chciał zapalać lampy, bo kiedy widział, że mat­ka leży niezmiennie nieruchoma i zimna, czuł jeszcze większy strach.

- A ja i tak się boję - dodał przygnębiony. - Jak są­dzisz, jak zareaguje Reijo, jeśli coś jej się stanie? Bo­że, Maju, nigdy sobie tego nie wybaczę!

- Ciii - uspokajała go Maja. Pochyliła się nad Raiją, dotknęła jej czoła i policzków. Przez chwilę trzymała wnętrze dłoni przy jej ustach. Poczuła słaby oddech. - Co się stało, kiedy wyszła z izby, w której leżą ranni? - zapytała Maja Knut dostrzegł, jak błysnęła miodowa otoczka jej źrenic.

- Jak to, co się stało? - nie pojmował jej pytania Knut. - Nic się nie stało. Rozmawialiśmy. Jedliśmy. Poszliśmy się przewietrzyć na dwór. Co miało się stać?

- Zanim wyszła, niewiele była w stanie zdziałać - wyjaśniła Maja opanowanym głosem. - Dobrze to wi­działam. Tych nieszczęśników cieszyło jednak, że troszczy się o nich, że do nich przemawia... Pod tym względem była wspaniała. Sprawiła, że każdy z nich czuł się najważniejszy na świecie. Nawet ten siedem­nastolatek, który tam leży, patrzył na nią z uwielbie­niem. Ale prócz tego, że zdołała odciągnąć ich myśli od bólu, niewiele mogła im pomóc. - Maja westchnę­ła. - A potem wyszła, długo jej nie było, a kiedy wró­ciła, w jednej chwili jakby odpłynęła...

- Naprawdę nic się nie wydarzyło! - zapewniał Knut nieszczęśliwy.

- Rozmawialiście z kimś?

- Nie, z nikim.

- Opowiedz po kolei - poprosiła raz jeszcze cier­pliwie Maja.

Knut dobrze znal ten jej pozorny spokój, dosko­nale wiedział, jaka po nim następuje reakcja. Maja aż tak bardzo nie zmieniła się przez te wszystkie lata.

- Tylko dokładnie! - powtórzyła.

Knut opowiedział więc ze szczegółami, co się zda­rzyło od chwili, kiedy wyszedł z Raiją na dwór. Po­wtórzył treść ich rozmowy. Potem wspomniał o wspólnym posiłku i o pogawędce przy stole. Na ko­niec dodał, że mama miała ochotę raz jeszcze za­czerpnąć świeżego powietrza.

- Było strasznie zimno - mówił. - Może zmarzła? Uwierz mi, Maju, nie wydarzyło się nic nadzwyczaj­nego. Czyżbyś nie mogła się pogodzić z faktem, że twoja matka doświadcza tego samego co ty? Nigdy nie pytałaś, jak to wygląda. Teraz sama widzisz. Wy­daje mi się, że nie ma czego zazdrościć.

- To wszystko? - zapytała Maja, nie reagując na złośliwy ton Knuta.

- Potem jeszcze podgrzałem jej wodę, bo chciała umyć ręce. Ale krótko przed tym staliśmy razem na dziedzińcu i przyglądaliśmy się zorzy polarnej. Falu­jąca wstęga na niebie ułożyła się nad nami na kształt korony i zajaśniała wszystkimi odcieniami zieleni. Niesamowity widok. Taki obraz zostaje w pamięci na zawsze. Szkoda, że nie widziałaś. Na pewno też byś się zachwyciła.

- Zorza polarna... - rzekła Maja z namysłem.

- Nie fantazjuj - uprzedził jej dalsze słowa Knut. - Nie jesteśmy już dziećmi, by wierzyć w baśnie, któ­rych słuchaliśmy, gdy byliśmy mali.

- O łabędzich skrzydłach? - spytała łagodnie Maja.

- Albo o duszach umarłych powracających pod postacią polarnej zorzy. - Knut wspomniał swoją ulubioną baśń, jedną z tych, które często opowiada­no w długie zimowe wieczory w ubogich chatach w Ruiji.

- A zatem nie zdarzyło się nic nadzwyczajnego - stwierdziła Maja, choć w głębi serca poczuła niepew­ność. W jej bowiem snach bardzo często pojawiała się roztańczona zorza polarna...

Podeszła do okna i odsłoniła zasłony. Ale na nie­bie usłanym gęsto gwiazdami niczym leśne poszycie borówkami w rodzinnym Skibotn nie jaśniała falują­ca wstęga. Maja poczuła się zawiedziona.

Przecież i ona zapadała w ów chłodny sen, ale ni­gdy jeszcze z tego powodu zorza polarna nie ułoży­ła się w królewską koronę.

Skarciła się jednak w myślach. Knut miał rację. Nie było czego zazdrościć. Pod żadnym względem.

Wiedziała najlepiej, jak to wyczerpuje. Już teraz czuła się bardzo zmęczona, a przecież bardzo pilno­wała, by nie stracić kontroli.

- Musi być ciepło okryta - powiedziała. - Na pew­no się wkrótce obudzi. Przecież ja też zawsze się bu­dziłam, a wyglądało to tak samo, prawda?

Knut milczał.

Następnego dnia przed południem z Tornio przy­był wreszcie lekarz, po którego posłano.

Kiedy w zajeździe zobaczył Maję, uniósł brwi. Oczywiście wiedział, z kim ma przyjemność. Dosko­nale znał wszystkie krążące na jej temat plotki.

Ludzie z Tornio pamiętali wypadek na rzece pod­czas spławu drewna w 1747 roku. Gdy Heino Aalto wrócił z Ruiji z czarnowłosą żoną, spadały na niego same nieszczęścia.

Co prawda uratowała życie wielu poszkodowa­nym, ale czyż jego nie pozostawiła bez opieki tamtej nocy, sama krążąc wśród umierających? Jedni nazwa­li ją aniołem, wdzięczni, że koiła ich ból. Inni potę­piali ją i obwiniali za paraliż męża.

A potem Heino spłonął podczas pożaru domu. Je­go żona także omal nie zginęła w płomieniach. Lu­dzie zachodzili w głowę, skąd wziął się ogień, ale nie rozpowiadali tego na głos. Jednak kiedy wdowa po świętej pamięci Heino Aalto w parę dni po pogrze­bie męża poślubiła jedynego syna Runefelta, Willia­ma, zahuczało od plotek.

Jak się można domyślić, na niego także sprowadzi­ła nieszczęście, bo wkrótce musiał uciekać z kraju po­dejrzany o największą zdradę, o udział w spisku prze­ciwko królowi.

Z czasem plotki ucichły, a po kilku latach, dzięki znajomościom ustosunkowanego ojca, William mógł powrócić do domu. Marcus Runefelt nie chciał, by je­go jedyny syn przebywał na emigracji w Europie nę­kanej kolejnymi wojnami.

Tak, lekarz dobrze wiedział, z kim ma do czynienia.

- Czy to pani zajmowała się rannymi? - zapytał, obejrzawszy sześciu poszkodowanych.

Zbyt wielki żywił szacunek dla nazwiska Runefelt, a przede wszystkim dla teścia tej damy, by ośmielić się nazwać jej działalność szarlatanerią. Ale tak wła­śnie pomyślał. Zwłaszcza że nie pojmował, jak to możliwe, by poparzenia tak szybko zaczęły się goić.

- Owszem - odparła Maja. Knut i Anjo zauważyli, jak prostuje się dumnie i unosi głowę. Poznali, że Maja nie pozwoli temu człowiekowi na przypuszczenie ataku.

- Zrobiłam wszystko, co w mojej mocy.

- O, z pewnością - lekarz skrzywił się lekko. - Nie mam co do tego wątpliwości. Pani... hm... w tych oko­licznościach... zadowalająco wywiązała się z zadania.

- No cóż, nie było na miejscu nikogo innego, kto mógłby to zrobić za mnie - rzekła spokojnie Maja.

Knut i Ailo wymienili spojrzenia. Oni dostrzegli złotawe błyski w oczach Mai i chłód ziejący od niej. Lekarz jej nie znal. Wyraźnie zbiła go z tropu i wy­wołała w nim pewną nerwowość.

Zapewne przywykł, że jego słowa przyjmowano z nabożnym szacunkiem.

- Przyjechałem, gdy tylko dotarła do mnie wiado­mość o tym, co się stało.

- Ach, tak? - spytała Maja, która potrafiła jak mało kto nadawać słowom ukryte znaczenie. - To cieka­we. Posłaniec z Kengis, który przybył po mnie do Hailuoto, zatrzymał się po drodze w Tornio - mówiła dalej z udawaną słodyczą. - Spodziewałam się więc zastać na miejscu lekarza, ale gdy tu dotarłam, niko­go takiego nie było. Bardzo mnie to zdziwiło. - Za­milkła. - Zresztą nadal się dziwię - ciągnęła, modulu­jąc głos i przerywając znacząco. - Ale może da się to jakoś wytłumaczyć?

- Siedmiu ludzi nie żyje? - zapytał lekarz, zwraca­jąc się do Knuta.

- Zarządca fabryki poda panu wszystkie dane - rzekł zwięźle Knut, skinąwszy głową. - Nie ja jestem za nich odpowiedzialny. Ułożyliśmy rannych w zajeździe, po­nieważ tu było najbliżej. Poza tym stały puste łóżka.

- Rozumiem.

- Do pana, doktorze, nie dotarło pierwsze wezwa­nie? - drążyła Maja, opierając ręce na biodrach. Jej głos brzmiał spokojnie, Knut jednak obawiał się, że za chwilę rozpęta się huragan. - A może w Tornio jest więcej lekarzy? - pytała szyderczo. - Czy może wstrzymała pana pacjentka skarżąca się na dolegliwo­ści żołądkowe? Wiem, że czasem problemy z trawie­niem bywają uciążliwe.

- Przybyłem natychmiast, gdy tylko otrzymałem formalne wezwanie - odparł lekarz krótko. - Poza tym niełatwo było znaleźć kogoś, kto by mnie tutaj przywiózł. Kengis leży na uboczu i końskim zaprzę­giem trudno się tu dostać. Musieliśmy czekać, aż bę­dzie w te strony jechał jakiś Lapończyk zaprzęgiem reniferów. Odległości między osadami są tu bardzo duże, jak pani zapewne wiadomo.

Na jego twarzy ukazał się wymuszony uśmiech.

- Rzeczywiście odległości są tu duże - potwierdzi­ła Maja. - Przez to aż siedmiu ludzi straciło życie, bo pomoc nie dotarła do nich na czas.

- Może pani się także do tego przyczyniła - odparł lekarz, nie panując dłużej nad sobą. - Nie mam poję­cia, jakie pani zastosowała leczenie. Umarłych prze­cież o to nie spytam. Kto wie, czy bardziej im pani nie zaszkodziła, aniżeli pomogła swoimi niewiele ma­jącymi wspólnego z medycyną metodami.

- Myślę, że odpowiedzialność za śmierć tych sied­miu ludzi możemy rozdzielić - odrzekła cicho Maja. - Znalazłoby się jeszcze paru współwinnych ich śmierci. Ale pan jest jednym z nich, doktorze. Pytam, dlaczego pan nie przybył na pierwsze wezwanie!

- Co pani sugeruje? Maja nie należała do tych, którzy uginają karku.

Napotkała wzrok uczonego medyka.

On nie pochodził z tych stron. Nie kończył też stu­diów w Uppsali.

Miała wrażenie, że ten człowiek w ogóle nie rozu­mie, jakie jest zadanie lekarza. Interesowali go przede wszystkim pacjenci, którzy mogli sowicie zapłacić.

- Nic nie zamierzam sugerować - odparła Maja i poczuła się nagle strasznie zmęczona. Miała dość tej gry. Zbyt dobrze znała jej reguły. W salonach rodzi­ny Williama z uprzejmym uśmiechem wypowiadano słowa, które mogłyby zabić. Przybierano pozy, prze­strzegano konwenansów, ale przynajmniej połowa z zebranych gości najchętniej wydrapałaby sobie oczy.

- Powiem wprost - rzekła. - Sądzę, że pan, dokto­rze, nie przybył na pierwsze wezwanie dlatego, że posłańcem był Lapończyk. - Ton, jakim to powiedziała, wyraził więcej niż słowa. - Poza tym nie przysyłali go zarządcy huty. Nie miał przy sobie odpowiedniego papieru ze stemplami i podpisami. Jak pan myśli, dok­torze, kto ma czas na biurokrację w obliczu takiego nieszczęścia?

Głos Mai drżał ze złości i usprawiedliwionego gniewu.

- Siedział pan sobie spokojnie w Tornio, wiedząc, że tutaj szaleje pożar i wielu robotników doznało ciężkich obrażeń. Nie pojmuję tego! Wybaczy pan, ale nie jestem w stanie zrozumieć takiego sposobu myślenia...

- Nie mam obowiązku odpowiadać na te imperty­nencje! Tylko ze względu na pani stosunki rodzinne zapomnę o wszystkim, co tu zostało powiedziane - za­reagował gniewnie lekarz, oblewając się potem. Sięgnął do torby i odwracając się do Anjo, wyjaśnił: - Niewie­le można pomóc teraz poparzonym, ale zostawię mor­finę, która uśmierza ból. Reszta w rękach Boga.

Dokładnie poinstruował Anjo, w jaki sposób po­dawać proszek, i jej powierzył lekarstwa, demonstra­cyjnie pomijając Maję.

- Nic więcej nie mogę dla nich zrobić - powtórzył, pakując swoją torbę. Prześliznął się spojrzeniem po sześciu ciężko poparzonych, dłużej zatrzymując wzrok na ostatnim.

- Nie do wiary, że ten człowiek jeszcze żyje. Mu­si być bardzo silny. - Wzruszył ramionami. - Widać Bóg miał w tym jakiś cel. To on wszak rządzi życiem i śmiercią. My, ludzie, nie potrafimy dokonywać cu­dów. Szkoda. Niestety, nie można nic na to poradzić.

Doktor pakował się pospiesznie, pragnąc najwy­raźniej czym prędzej opuścić zajazd.

Maja uśmiechnęła się złośliwie, ale się nie odezwa­ła. Tym razem udało jej się utrzymać język za zębami.

Zresztą nie miała ochoty na kłótnie. To i tak nie po­może poparzonym robotnikom. Poza tym dość jasno wyłożyła temu ważniakowi z Tornio, co o nim myśli. On chętnie odpłaciłby się jej pięknym za nadobne, jednak przed jego zemstą chroniło ją nazwisko Wil­liama, nazwisko Marcusa. Ponieważ była członkiem rodziny, na stosunkach z którą bardzo doktorowi za­leżało, musiał i wobec niej zachować uniżoność.

W innych okolicznościach Maja roześmiałaby się na głos, ale teraz ledwie miała siłę unieść kąciki ust. Była taka zmęczona! Nie spała już prawie trzy doby.

Knut, blady i przerażony, położył jej rękę na ra­mieniu.

- I co? Bez zmian? - domyśliła się, spojrzawszy na brata.

- Niestety! Ale musimy za wszelką cenę jej pomóc! - szepnął.

Maja uchwyciła jego spojrzenie. Żałowała, że nie potrafi na niego wpłynąć. Tylko Anjo udawało się go ściągnąć na ziemię, kiedy się zanadto upierał, przeko­nany o swojej racji. Tylko Anjo, łagodnością i miło­ścią, potrafiła zmusić go do zmiany zdania.

- Nie rób tego! - poprosiła cicho, lecz zdecydowanie. Knut potrząsnął swoją jasną czupryną.

- Nie zamierzam rezygnować. Boję się, Maju! Nie ruszając się z miejsca, Maja patrzyła, jak brat zwraca się do doktora, który pakował się pospiesz­nie, by jak najszybciej opuścić zajazd.

Knut ufał rozumowi i wiedzy. Tak trudno mu by­ło zaakceptować coś, czego nie mógł dotknąć, czego nie dało się wyjaśnić.

Maja westchnęła ciężko.

Czasami wprost nie wierzyła, że Knut jest jej bra­tem. Nie dlatego, by go nie kochała, ale dlatego, że tak bardzo się od siebie różnili. Z Idą już było ina­czej. Godziła się z tym, że pewnych rzeczy i zjawisk nie da się wyjaśnić. Akceptowała cuda, nie docieka­jąc, ani czemu się wydarzyły, ani jak. Wyczuwała to, co nieuchwytne dla zmysłów. Czasami trudno było zrozumieć, że Knut jest jednym z rodzeństwa. Że i on jest dzieckiem Raiji...

- Chodzi o moją matkę - zagadnął doktora Knut, zerkając przez jego ramię na Maję.

Pokręciła głową, ale nie zdołała powstrzymać bra­ta, choć wiedziała, że nic nie osiągnie.

Jedyne, co mogli zrobić, to cierpliwie czekać.

Żaden lekarz nie sprowadzi Raiji z powrotem ze świata, w którym teraz przebywała. Żaden lekarz te­go nie zrozumie.

A już zwłaszcza ten!

Doktor spodziewał się ujrzeć podstarzałą kobieci­nę, cierpiącą na jakieś starcze dolegliwości, zwłaszcza że Knut nie potrafił wyjaśnić, na co skarży się matka.

Ale to nie staruszka leżała w łóżku, otulona w miękkie koce. W pokoju, do którego go wprowa­dzono, było bardzo ciepło.

Anjo rozebrała Raiję z sukni i poluzowała tasiem­ki w bieliźnie. Rozsypane na poduszce kruczoczarne włosy tworzyły jakby wachlarz wokół urodziwej, ale prawie białej twarzy, i spadały poza krawędź łóżka.

Doktor jeszcze nigdy nie widział tak pięknej ko­biety. Kogoś mu zresztą przypominała. Ale kogo? Nie potrafił sobie uświadomić. I to nie dawało mu spokoju. Lekarz był zwolennikiem porządku, lubił mieć wszystko poukładane. Porządkował nawet my­śli i diagnozy.

Większość rzeczy dawała się zaszufladkować.

- Sam pan widzi, doktorze - odezwał się Knut cicho.

- Co jej dolega? - zapytał lekarz, dotykając zimnej, bardzo bladej twarzy. Gdyby nie to, że wyczuł słaby oddech, pomyślałby nawet, że kobieta nie żyje. - Jak długo już jest w takim stanie?

- Od wczorajszego wieczora - odpowiedział Knut.

- Czy to skutek jakiejś choroby? - pytał dalej le­karz i zajrzał pod koc, jakby szukając na ciele nie­przytomnej jakichś śladów, które by coś wyjaśniały.

Kobieta była nienormalnie chłodna. Widywał już ludzi tak zimnych, ale oni wkrótce potem umierali. Próbował odszukać z pamięci nazwę choroby, która by pasowała do tego przypadku.

Urzekła go jej uroda. Pomyślał, że byłoby głęboko niesprawiedliwe, gdyby ta kobieta umarła.

- Nie, mama nie choruje - odparł Knut.

Lekarz podniósł głowę i spojrzał na niego. Zrozu­miał, że ten mężczyzna coś ukrywa. Ciekawe, skąd w ogóle pochodzi! Jego nazwisko wskazuje na nor­weski rodowód, ale przecież by zostać właścicielem zajazdu, musiał mieć odpowiednie znajomości. Do­prawdy, nigdy by go o to nie podejrzewał!

- Pan, doktorze, powiedział, że nie wie, jak to się stało, że najbardziej poparzony spośród poszkodowanych przeżył... - Knut podjął próbę wyjaśnienia. Nie­stety w ten sposób wprowadził jeszcze większy zamęt w głowie lekarza. - Mama ma pewne zdolności - cią­gnął Knut niechętnie, jakby ktoś go pod groźbą tor­tur zmuszał do mówienia. Nie wiedział, gdzie zatrzy­mać wzrok, by to, co mówi, zabrzmiało wiarygodnie. Nie był w stanie spojrzeć doktorowi prosto w oczy, pewny, że ten weźmie go za skończonego głupca.

- A co, zatrzymuje krwotoki, leczy ziołami, poma­ga rodzącym, łagodzi bóle? - zapytał ironicznie lekarz, zerkając na nieprzytomną kobietę. Mimowolnie jed­nak pomyślał, że przypomina kogoś takiego, chociaż znachorki, z którymi się zetknął, były przeważnie żo­nami ubogich chłopów. Przyswoiły sobie pewną wie­dzę praktyczną o ziołach, o tym, na co pomagają i jak je stosować. Oczywiście brakowało im rzetelnej teorii, ale podpierały się przesądami i pobożnością. W swo­ich społecznościach zajmowały wysoką pozycję.

Ludzie, niestety, są bardzo podatni na magię i prze­sądy, co wydaje się doprawdy godne pożałowania.

- No, niezupełnie - odpowiedział Knut wymijają­co. - Raczej chodzi o coś innego... - Odetchnąwszy głęboko, zaczął wyjaśniać. Z każdym słowem uświa­damiał jednak sobie, że Maja miała rację. - Mama po­maga ludziom - mówił. - Zapadała już wcześniej w taki stan, ale po jakimś czasie odzyskiwała świa­domość. Tym razem jednak obawiamy się o nią, bo wygląda, jakby umarła...

Lekarz zgadzał się ze słowami Knuta, ale przecież nie mógł mu tego powiedzieć.

Popatrzył znowu na kobietę i całym sobą poczuł, że nie chce wnikać w jej tajemnicę. W głowie kołatała mu jedna myśl, do której nie chciał się przyznać nawet przed samym sobą: to czarownica...

- Niestety, póki leży nieprzytomna, nie mogę jej w żaden sposób pomóc - powiedział, odwracając wzrok, bo nagle pomyślał sobie, że jej uroda jest pu­łapką. Musi uważać, by nie dać się omamić. Był prze­rażony, ale nawet przed sobą nie przyznawał się do tego. - Kiedy już odzyska przytomność, może uda się ustalić, co się stało. Teraz jest to absolutnie niemoż­liwe. Myślę, że pan to rozumie.

Knut skinął głową. Maja miała rację.

- Zajrzę tu jeszcze, nim wyruszę w drogę powrot­ną do Tornio - obiecał lekarz z gorliwością, której nie wykazał, oglądając poparzonych.

Knut zwrócił na to uwagę i zrozumiał gniew Mai.

- Bardzo proszę - odparł zrezygnowany. Lekarz w niczym nie pomógł, wiedzieli tyle samo co przedtem.

- Doprawdy trudno pojąć, że ten tak silnie popa­rzony człowiek przeżył - wyrwało się lekarzowi pew­nie tylko dlatego, że dowiedział się od Knuta, iż to jego matka go uratowała. Gdyby to było zasługą Mai, prędzej ugryzłby się w język, niż powiedziałby cokol­wiek, co można by było uznać za pochwałę. - Zauwa­żył pan, że rany zaczęły się goić? To niepojęte. W ca­łej mojej praktyce lekarskiej nie spotkałem się z czymś podobnym. Zwykle natychmiast wdaje się zakażenie.

Zapiął płaszcz i skierował się do drzwi. Nie mógł się jednak oprzeć, by raz jeszcze nie spojrzeć na mat­kę właściciela zajazdu.

Doprawdy była olśniewająco piękna. Taka uroda nie powinna zgasnąć.

- Dlaczego pan posłał po żonę Williama Runefelta? - zapytał doktor, kiedy już schodzili po schodach.

- To moja siostra - odparł Knut.

Lekarz zamilkł i więcej już się nie odezwał. Odsu­nął od siebie natrętne myśli i czym prędzej opuścił zajazd.

Knut z ciężkim sercem przyznał, że Maja miała ra­cję.

9

- Starałam się dotrzeć do Ailo i Reijo - powiedzia­ła Maja.

Kiedy dzień się chylił już ku wieczorowi, weszła na górę i usiadła na brzegu łóżka, na którym leżała matka.

Knut nie odszedł od Raiji ani na chwilę po wyjeź­dzie lekarza.

- To już trwa prawie całą dobę! - rzucił po cichu chrapliwym głosem. - Nie podoba mi się to, Maju. Nie mogłabyś tu trochę przy niej posiedzieć?

- Tam na dole także mnie potrzebują, Knut! Choć­by sprowadzić nie wiem ile kobiet do pomocy, to przecież one nie zastąpią moich dłoni.

- A ten proszek, który zostawił lekarz? - podpo­wiedział Knut.

- Ja uśmierzam nie tylko ból - rzekła Maja. - Pró­buję czegoś więcej, staram się goić rany...

- Jak to możliwe, że mama uratowała tego mężczy­znę? - zastanawiał się Knut, czując ogarniającą go bezsilność.

- Trudno znaleźć na to jakąś odpowiedź - odpar­ła krótko Maja. - Ale wnet przybędzie Reijo i Ailo. Co według ciebie powinnam jeszcze zrobić? Czego ode mnie oczekujesz?

- Zrób coś, żeby ona się wybudziła - odpowiedział bez ogródek - Nie pojmował zachowania Mai. Uwa­żał, że dokonuje niezrozumiałych wyborów. - Nie po­ra okazywać swoją niechęć i gorycz! - wyrwało mu się.

Maja wyglądała tak, jakby ją spoliczkował, ale za­raz wyprostowała się pod spojrzeniem błękitnych oczu brata.

- Gdybym tylko mogła, Knut, na pewno bym jej pomogła. Dla mnie nie jest ważne, kim jest osoba, która mnie potrzebuje. Bardzo bym chciała móc coś zrobić dla Raiji, także dlatego, że to moja matka. Ale nie mogę. Przykro mi, Knut, nie mogę. Nie mogę...

Maja wyszła, po cichu zamykając za sobą drzwi.

Knut nie zdążył wypowiedzieć słów przeprosin, które miał już na końcu języka. Czuł się jak ostatni nędznik.

Kiedy lekarz pojawił się u Raiji następnego ranka, nic więcej nie potrafił wyjaśnić. Zresztą Knut już się tego po nim nie spodziewał. Zdążył zrozumieć, że wiedza medyka jest ograniczona.

Maja miała rację.

Był tak przygnębiony, że nie cieszyło go nawet to, że ranni powoli wracają do zdrowia.

Do nich doktor też zajrzał na chwilę, ale uczynił to z większą niechęcią, niż odwiedzał nieprzytomną Raiję. Nie wydawał się mieć z tego powodu wyrzu­tów sumienia. Widocznie takowe są udziałem jedynie przedstawicieli klasy niższej...

Wyjeżdżał do Tornio w przekonaniu, że pięciu po­parzonych wróci do zdrowia, a niewykluczone, że i ten szósty wydobrzeje. Ale w jego przypadku nie miał odwagi rokować.

Nikt, kto widział najciężej poparzonego jeszcze przed przyjazdem Raiji, nie wierzył, że nieszczęśnik przeżyje. Jego koledzy zbili już nawet trumnę i cze­kali, gotowi wynieść ciało, gdy tylko po nich poślą.

Doktor nikomu nie powiedział, co zobaczył w za­jeździe. Odsuwał od siebie natrętne myśli i modlił się, by jak najszybciej udało mu się wymazać z pamięci kobietę o czarnych włosach.

Nie chciał wiedzieć, co się z nią dalej działo. Dzię­kował niebiosom, że nie odzyskała przytomności przy nim, bo wówczas znalazłby się w bardzo kłopo­tliwej sytuacji.

Knut poczuł ulgę, gdy późnym wieczorem usłyszał odgłos podjeżdżającego zaprzęgu. Był zmęczony, spał tylko krótko przed południem. Wciąż uparcie powra­cał lęk, że stało się najgorsze.

Teraz ktoś jeszcze wraz z nim dźwignie to brze­mię. Czekał na przybyszy, nie ruszając się z miejsca. Zapalił lampę, dorzucił drew do pieca. Siedział w cienkiej koszuli z podwiniętymi rękawami i pocił się, ale może wciąż było nie dość ciepło, skoro Raija ani trochę się nie rozgrzała.

Jak długo ona może tak leżeć, zupełnie niby pogrą­żone w zimowym odrętwieniu zwierzę?

Knut bał się.

Usłyszał stąpającego ciężko po schodach ojczyma. Poznał go po krokach. Dobrze, że będzie tu z nimi. Reijo, niczym skała, zawsze był im oparciem i przy nim czuli się bezpiecznie.

- Jak to się stało? - zapytał Reijo.

Nie zdążył zdjąć wierzchniego okrycia ze skór i wyglądał potężniej niż zwykle. Uklęknął przy Raiji, zdjął rękawice i pogładził jej czoło, zamknięte oczy. Podniósł powieki, ale źrenice patrzyły martwo. Kie­dy musnął posiniałe wargi, poczuł lekkie tchnienie. Odszukał puls na szyi.

Raija była taka zimna! Wiele razy widywał ją w tym stanie, widywał też Maję, której się coś takie­go również przydarzało. Właściwie powinien do tego przywyknąć, a jednak wciąż na nowo budziło to w nim lęk.

- Czy znów cię stracę? - szepnął, przywierając war­gami do policzka Raiji.

Podniósł głowę i wstał. Zdjął wierzchnie okrycie i popatrzył na Knuta, który, pogrążony w rozpaczy, siedział przy piecu z twarzą ukrytą w dłoniach.

- Jak długo to trwa? - zapytał Reijo.

- Niebawem minie druga doba - odparł Knut. - Czy ona umrze?

- Gdzie, u diabła, jest Maja?

- Na dole - odpowiedział Knut. Reijo, nie pytając o nic więcej, zbiegł po schodach.

Czasami reagował gwałtownie.

Ailo tymczasem odszukał Maję. Wyczuwał, że przyrodnia siostra bardzo go potrzebuje. Znalazłszy się wśród poparzonych, na nowo przeżywał własną tragedię.

- Pamiętam ten odór - rzekł ponuro.

- Mama go uratowała. - Maja wskazała najciężej poszkodowanego mężczyznę, którego rany powoli zaczynały się goić.

Ailo przypomniał sobie rozmowę z Raiją, kiedy oskarżała siebie, że nie było jej przy nim, gdy jej po­trzebował.

Tym razem Raija pokazała, na co ją stać.

Ailo pamiętał swędzenie powoli odnawiającej się skóry. To też bolało, choć już inaczej.

- Dostał morfinę - wyjaśniła Maja.

Jemu także podawano ów proszek, który wywoły­wał sny otulone w miękkie obłoki, który przynosił zapomnienie i krótkotrwałe ukojenie.

- Może lepiej byłoby mu pozwolić umrzeć - ode­zwał się cicho. - Ale skoro już przeżył, odrysuję sza­blon mojej maski. Będzie jej potrzebował.

- Jesteś taki zgorzkniały. - Maja pogładziła brata po sztywnych czarnych włosach.

- Tak - odparł. - Tutaj to uczucie jeszcze bardziej się we mnie nasiliło.

Skinieniem głowy wskazał na poparzonego, dla którego Raija tak się poświęciła.

- Ten biedak wiele razy będzie się modlił o śmierć. Będzie przeklinał matkę, że nie pozwoliła mu umrzeć. Raija powinna była sobie to darować. Wy­starczyłoby, żeby uśmierzyła ból. A w ten sposób tyl­ko przedłużyła mu piekło.

Maja nie była pewna, czy się zgadza z Ailo. Co in­nego mówić, a co innego pozostawić kogoś na pastwę losu ze świadomością, że można mu było pomóc.

Chciała już stanąć w obronie Raiji, ale nie zdążyła.

Do izby wpadł bowiem Reijo i nawet się z nią nie przywitał, tylko od progu rzucił oskarżycielsko:

- Dlaczego nie jesteś przy matce? Zabolało.

- Maja robi więcej, niż ktokolwiek mógłby od niej oczekiwać - wtrąciła się Anjo i pośpiesznie wyprowa­dziła Maję, Ailo i Reijo z izby zamienionej w szpital. Uznała, że zbyt wiele tu ciekawskich spojrzeń i na­słuchujących uszu.

Do zajazdu zgłosiły się dobrowolnie kobiety, ofia­rując swą pomoc przy pielęgnowaniu rannych. Dzię­ki temu odpowiedzialność rozłożyła się na więcej osób. Anjo podzieliła kobiety na dwie grupy, które na przemian zajmowały się chorymi i odpoczywały. Anjo i Maja zaś nie oszczędzały się i doglądały cier­piących prawie bez przerwy.

Anjo zdawała sobie sprawę, że nieuchronnie zbli­ża się granica jej wytrzymałości. Od wybuchu poża­ru prawie nie spala. To już była piąta doba. Kręciło jej się w głowie i mdliło ją. Zaczynała mieć przywi­dzenia. W ciągu tych kilku dni ledwo znajdowała chwilę, by ułożyć do snu swoje dzieci, które na jej wi­dok płakały, marudziły i wcale nie chciały zasypiać. Czepiały się jej kurczowo i nie puszczały. Ale nie pro­siły, żeby je zabrała do domu, i to wydawało jej się ze wszystkiego najboleśniejsze.

- Moi kochani - zwróciła się do trojga bliskich. - Jeśli macie ochotę się kłócić, to róbcie to na górze! Knut i ja zamierzamy tu osiąść na dłużej i nie mamy ochoty, by ludzie zaczęli o nas gadać.

- Przecież my się nie kłócimy, Anjo... - Reijo pod­niósł ją do góry w geście przeprosin.

- Ale tak to wygląda - odparowała. - Jestem śmier­telnie zmęczona, Reijo. Maja też pada z nóg. Jeśli jeszcze raz odezwiesz się do niej w taki sposób jak przed chwilą, wymierzę ci policzek. Nie żartuję! - Nabrała powietrza i nim pozostali zdążyli się pozbierać, by zareagować na jej słowa, mówiła dalej: - Ma­ja nie jest winna temu, co się stało. Raija siedziała przy najciężej poparzonym i w jednej chwili straciła przytomność. Byłam przy tym. W tym rozgardiaszu trudno się było nawzajem pilnować, Reijo. Widziałeś tych ludzi. Raija uratowała jednemu z nich życie, co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Lekarz z Tornio wyleciał stąd jak przerażone pisklę wrony, powta­rzając, że nic z tego nie pojmuje. Że przy takich opa­rzeniach ludzie umierają.

Zamilkła. Pozostali milczeli wraz z nią. Reijo za­wstydził się jak dziecko, które oberwało burę.

- Knut sprowadził do Raiji lekarza, ale doktor wy­szedł przestraszony, bo rozumiał z tego jeszcze mniej niż Maja i my. Uciekał stąd, jakby go ktoś go­nił. Gdyby nie był tak wykształcony, pewnie by roz­głosił, że mamy tu czarownicę. Poznałam po nim, że tak myśli, ale biedaczysko sam nie mógł w to uwie­rzyć. To nie jest wina Mai, Reijo. Ta dziewczyna pa­da z nóg, ale krąży między sypialnią, gdzie ułożyli­śmy Raiję, a izbą, gdzie jęczą chorzy. Spała mniej niż ja, odkąd tu przybyła. A nikt mi nie powie, że to, co robi, jej nie wyczerpuje. Wszyscy jesteśmy jej za to wdzięczni, ale to przecież wysiłek, za który słono płaci. Kto jak kto, ty powinieneś być ostatni, który oskarża Maję!

- Masz rację - odparł Reijo. Wyciągnął ramiona i uściskał Anjo, uśmiechnął się do niej i zwichrzył jej włosy. - Dziękuję, że na mnie nakrzyczałaś. Należa­ło mi się.

- Podziękuj lepiej jej! Reijo przytulił mocno Maję.

- Dziękuję ci, dziecino. Wybacz mi! Byłem taki zrozpaczony. Dwie doby! To dużo.

- Tak, to dużo - odparła Maja. - Ale ja nic nie mo­gę zrobić. Uwierz mi, próbowałam. Oczekujesz, że narażę własne życie, żeby ją sprowadzić z powrotem?

Reijo pokręcił powoli głową.

- Nie, tego nigdy bym od ciebie nie żądał.

- Nawet nie wiem, czy to możliwe - dodała Maja, pobladłszy gwałtownie. Nie patrzyła na nikogo.

Ailo próbował uchwycić jej spojrzenie.

- A może coś w tym jest? - odezwał się cicho. Nikt tego nie skomentował.

- Może ona właśnie to uczyniła? - odezwał się Ailo, gdy cisza zaczęła mu ciążyć. - Wymieniła życie za życie.

- To byłby doprawdy szatański handel - odparł chrapliwie Reijo, pobladłszy na twarzy.

- Proszę, nie mówcie o niczym Knutowi! - popro­siła Anjo. - On bardzo to przeżywa i czuje się odpo­wiedzialny za to, co się stało z Raiją.

Otoczyła ją wielka jasność.

Przestała odczuwać chłód, ciepło... Jakby wszystko przestało istnieć.

Tylko te połyskujące fale, na których się unosiła.

Bezmierny ocean światła.

Wpłynęła na ten ocean.

Było jej tak dobrze.

Nie dochodziły tu żadne dźwięki.

Już dawno nie słyszała żadnych głosów. Głosu...

Był przecież tylko ten jeden głos! Daremnie pró­bowała sobie przypomnieć potok słów, który spływał na nią ze wszystkich stron, wdzierał się do środka.

Tak jej się przynajmniej zdawało.

Wspomnienia były niejasne.

Wszystko płynęło.

Było tak przyjemnie.

Nie pragnęła niczego innego. Niczego więcej nie pożądała. Tylko wypłynąć na ocean światła i stać się jego częścią.

Być i nie być.

Zanurzona w chłodnym blasku.

Kiedy później o tym rozmawiali, nikt nie przyzna­wał się, że ją do czegoś przymuszał. Nikomu taka myśl nie przyszła nawet do głowy. Może jedynie ona jej się uczepiła.

Przed oczami Mai przesunął się obraz różanego ogrodu przy szklanej altanie na Hailuoto.

Róże matki Williama.

Jej róże.

Tak bardzo chciała je znowu zobaczyć.

Wraz z nadejściem lata róże zakwitną przepychem barw, by nieść jej radość. Będzie się rozkoszować ich cudowną wonią, odbierać ją wszystkimi zmysłami aż do szaleństwa.

Powinna wrócić do domu.

Do Williama i Henrika.

Henrik był dla niej także takim różanym krzewem. Chciała patrzeć, jak rośnie rok za rokiem i staje się mężczyzną.

Nikt niczego od niej nie oczekiwał.

To w jej umyśle zrodziła się ta myśl, ona sama po­stawiła sobie taki cel.

Nikomu z pozostałych nie przyszłoby nawet do głowy, by wymagać od niej podobnego poświęcenia. Nikt nie miałby do niej żalu, że nie podjęła równie ryzykownej próby.

A jednak Maja zdecydowała się.

Najbliżsi, zgromadzeni wokół Raiji, nasłuchiwali jej płytkiego oddechu i gładzili po zimnej jak lód twarzy.

Maja widziała, że nie zaszła żadna zmiana. Mogła­by im to powiedzieć.

Ale może oni jej nie ufali?

Może sądzili, że powinna zrobić więcej, by pomóc matce?

Nie mogła znieść widoku Rei jo, który zwiesił gło­wę zrozpaczony. Nie mogła znieść smutku i rezygna­cji, które wyryły się na jego twarzy.

Po stracie Heleny Raija wniosła w jego życie no­we światło, udało jej się rozdmuchać stary żar.

Rozpacz Reijo była prawdziwa. On nie udawał. Maja zbyt dobrze go znała, by mógł ją zwieść. Znała go lepiej, niż przypuszczał. Był dla niej zbyt ważny, by mogła bezczynnie przyglądać się temu, jak cierpi.

Reijo poświęcił dla nich całe swoje życie. Nigdy się nie oszczędzał.

Zrezygnował z wielu okazji, jakie otwierały się przed nim, bo na pierwszym miejscu stawiał gromad­kę dzieci. Takiego dokonał wyboru.

Maja patrzyła na ojczyma i odczytała z jego twarzy, że teraz najważniejsza dla niego jest Raija. Nigdy nie przypuszczała, że można wybaczyć to, co on jej wy­baczył. Ale kiedy go obserwowała, jak ogrzewa w dło­niach ręce Raiji, jak muska wargami jej palce, szepcząc słowa przeznaczone wyłącznie dla niej, zrozumiała, że nie związał się z nią na nowo jedynie z powodu swej wrodzonej dobroci, jak przez moment sądziła.

Reijo nie pamiętał zdrady.

Reijo wybaczył i kochał.

Maja zamknęła oczy. Nikt na nią nie patrzył. Nikt nie zauważył walki, jaką toczyła ze sobą.

Zapragnęła mieć tu przy sobie Williama. Dobrze byłoby go chwycić za rękę. Chociaż wcale nie przyszłoby jej łatwiej podjąć decyzję. William okazał jej tyle serca. To on ją tu zatrzymał, stanowił przeciw­wagę dla tego wszystkiego, od czego uciekała.

Odfruwała - powiedziałby może Ailo.

Maja dostrzegła pod powiekami ptaka na rozpo­startych skrzydłach.

Ptaka Ailo.

Ptaka Mikkala.

Jej ptaka. Zawsze to wiedziała. Jednak nie miała od­wagi przyznać się i wypowiedzieć tego na głos. Ale przecież w jej żyłach płynęła ta sama krew. Ptak sta­nowił więc także jej dziedzictwo.

Oparła się o ścianę, żeby nie upaść.

Ptak był jej duszą. Był jej siłą. Był więzią łączącą ją z tym wszystkim, czego się bała utracić, ale także wię­zią z przeszłością.

Ona sama była tylko ogniwem w łańcuchu poko­leń, ptakiem wśród wielkiego stada.

Wolnym, by szybować na skrzydłach, by unosić się na wietrze.

Wolnym, by fruwać i by powrócić.

W jej myślach błysnęły czarne skrzydła.

Nie złote, jak u ptaka, którego nosiła na szyi, nie srebrne, jak u ptaków, które tworzył Ailo dla obcych.

Czarne skrzydła. Ptak Raiji. Mikkala...

- Pozwólcie mi spróbować - odezwała się. Wszyscy jak na komendę odwrócili się do niej i utkwili w niej wzrok. Maja stała sama naprzeciwko nich.

- Nie możesz - odrzekła Anjo.

- Zabraniam ci - dorzucił Knut.

- Nikt tego od ciebie nie oczekuje, Maju! - Reijo podszedł do niej i potrząsając głową, chwycił ją za ra­miona.

Maja nie mogła znieść rozpaczy w jego oczach.

- Nikt z nas by tego od ciebie nie żądał, Maju! Na­wet Raija kazałaby cię powstrzymać. Nigdy nie po­zwoliłaby ci na takie próby. Nie wiadomo, co może z tego wyniknąć.

- Chcę spróbować - odrzekła z przekonaniem. Nie mogła im tego wyjaśnić, ale czuła, że postępu­je słusznie, i pragnęła tego całą sobą.

Nie czyniła tego w obawie, że ktoś jej kiedyś za­rzuci, iż nie zrobiła wszystkiego, by uratować matkę. Z takimi oskarżeniami mogłaby żyć.

Nikt nie był w stanie jej zrozumieć. Pojąć, jakie to dla niej ważne. Oni nie mogli przecież zobaczyć czar­nego kruka.

- Masz swoje życie - przekonywał ją Reijo. Maja zrozumiała, że on wierzy w ten osobliwy handel dusz, choć nigdy nie widział wylatującego z zorzy polarnej ptaka. Naprawdę wierzy, że można ofiarować życie za życie.

- Nie możesz mnie od tego odwieść - oznajmiła Maja i dwoma palcami musnęła policzek Reijo. W tej jednej chwili poczuła się starsza i mądrzejsza od swo­jego ojczyma.

- Pomyśl o Henriku! - prosił. Maja położyła mu palec na ustach.

- Nic więcej nie mów! Ty nie możesz dla niej nic zrobić. A ja mogę. Nie powstrzymuj więc mnie! Mo­że to wcale nie jest takie niebezpieczne? Może nie­słusznie zgadujemy? Nie wiadomo zresztą, czy w ogóle uda mi się do niej dotrzeć, prawda?

- Ja uważam, że to bardzo niebezpieczne - rzekł Reijo. - A ty zbyt wiele dla mnie znaczysz, Maju, bym mógł ci pozwolić na takie ryzyko. Z tymi siłami nie wolno igrać. Widziałem już niejedno, dlatego nie kry­ję lęku. Masz małe dziecko. Jesteś jeszcze młoda. Ra­ija już przeżyła wiele...

Maja uśmiechnęła się do Reijo. Jej twarz, zwykle taka zamknięta, rozpromieniła się. Emanowała z niej miłość.

- Moje róże odżywają co roku, Reijo. Umierają na jesieni, a potem wiosną wypuszczają znowu pąki, by latem zakwitnąć. Może my, ludzie, nie różnimy się tak bardzo od kwiatów? Chcę i muszę to zrobić. Nie rozumiesz tego?

Pokręcił powoli głową.

Maja ucałowała go w oba policzki i odeszła, głucha na jego błagania. Usiadła na posłaniu matki w tym sa­mym miejscu, gdzie on siedział przed chwilą, u wez­głowia łóżka.

- Jest taka piękna - odezwała się łagodnie, głasz­cząc jej włosy. - Ale przecież nie prosiła o to, by mieć anielską twarz. Nie prosiła o to, by być motylem.

- Maju! - nie ustawał w prośbach Reijo. - Proszę cię, Maju, kochana!

- Chciałabym, żeby wszyscy stąd wyszli - rzekła. - Wszyscy z wyjątkiem Ailo. Jego potrzebuję.

- Dlaczego? - zapytał Reijo.

- Ponieważ jest moim bratem, jest synem Mikkala - odparła krótko.

Niechętnie opuścili pomieszczenie. Reijo upierał się, by pozostać, nie przestając przy tym powtarzać swojej prośby. Wreszcie Ailo zdecydowanie wypro­wadził go na korytarz.

- Zejdź na dół! - nakazał. - Nie widzisz, że przed tym nie ma już odwrotu?

- Dzięki. - Maja uchwyciła dłoń Ailo i długo ją ści­skała. - Dzięki, że jesteś, i za to, że rozumiesz!

- Wcale nie rozumiem więcej niż pozostali - od­parł łagodnie i zdjął z twarzy maskę. Nie wiedział właściwie, dlaczego. Zrobił to pod wpływem jakiegoś wewnętrznego nakazu. - Ale widzę twój upór, Maju. Poza tym wspierałaś mnie w najtrudniejszych chwi­lach. Nie mogę więc odmówić ci teraz pomocy.

Uśmiechnęła się, a jej twarz przepełniał spokój.

- Nikt mi nie był bliższy niż ty, Ailo. Nie mogła­bym pragnąć lepszego brata. Myślisz, że to nasze wspólne, Mikkalowe, dziedzictwo tak nas ze sobą związało?

- Może - odparł Ailo, odgarniając kosmyk z jej czoła. - Zawsze odnajdywałem w tobie bliskie mi ce­chy, siostro.

- Mam nadzieję, że przekazałam je Henrikowi - odparła Maja z powagą.

- Jesteś młoda. Możesz przekazać je jeszcze wielu dzieciom. Z tego, co wiem, William nie miałby nic przeciwko temu.

Maja nie odpowiedziała.

- Ptak nie jest złoty - odezwała się w końcu.

- Nie - odparł Ailo. - To kruk. Nie wiedziałaś? Oczywiście, że wiedziała.

- Czarny ptak wylania się z zorzy polarnej - rze­kła Maja, uśmiechając się młodzieńczo. Na oczach Ailo przemieniała się, odmłodniała. Ale on przecież wiedział, że to ułuda. Maja jako młoda dziewczyna nigdy nie śmiała się tak promiennie.

- Myślisz, że można sprowadzić czyjąś duszę z po­wrotem ze świata umarłych? - zapytała Maja. - Czy wielcy noaidzi potrafili tego dokonać?

Ailo pokręcił głową.

- Nie wiem - odpowiedział szczerze. - Ale myślę, że ich wędrówki miały inne znaczenie. Niestety, nie pamiętam wszystkiego z dzieciństwa, zresztą nie ro­zumiałem wówczas tego, a nim dorosłem, szamanom kazano spalić magiczne bębny.

- Nie wszyscy je spalili - odparła Maja. Nie zapytał jej, skąd może o tym wiedzieć.

- Tak, to ptak - powtórzyła znowu Maja. - Wzno­si się na rozpostartych, lśniących czarno skrzydłach. Wylatuje wprost z polarnej zorzy. Nigdy nie zoba­czysz takiej pięknej zorzy, Ailo.

Usiadła na podłodze. Potem uklęknęła. Ujęła dło­nie Raiji i z przekonaniem, że postępuje słusznie, ści­snęła je mocno.

- Chwyć mnie za ramiona, Ailo - poprosiła. Zrobił tak, jak mu kazała.

- Nosimy w sobie elementy tej samej mocy - wyjaśniła. - Ty także jesteś jego dzieckiem. W naszych żyłach płynie ta sama krew. Nie dałoby się tego do­konać bez ciebie.

Maja zamknęła oczy, starając się odnaleźć ptaka.

Ten krążył nad jej głową. Kilkakrotnie zataczał wielkie kręgi wysoko pod niebem rozświetlonym po­larną zorzą.

A potem runął w dół, wprost w jej oczy.

10

Nie chciał w tym brać udziału.

Potem żałował, że nie cofnął rąk. Maja nie mogła­by go przecież zmusić, by trzymał ją za ramiona.

Zastanawiał się, czy to by coś zmieniło. W głowie dźwięczały mu wciąż jej słowa o tym, że jest potrzeb­ny, że bez niego nic nie zdziała.

Z ust Mai nie popłynęły żadne zaklęcia czy tajem­ne formuły. Siedziała w milczeniu, trzymając Raiję za ręce, a Ailo wspierał ją uściskiem, bliskością i cie­płem.

Nie była sama.

W ich żyłach płynęła ta sama krew.

Ailo nie pojmował tego i nawet nie starał się zro­zumieć. Właściwie nie czuł nic niezwykłego. Ścierpły mu jedynie nogi od długiego kucania.

W piecu płonął ogień i ogrzewał pomieszczenie. Panowała całkowita cisza.

Maja ściskała Raiję za ręce.

Miały identyczne dłonie. Ailo nigdy wcześniej nie zwrócił na to uwagi. Zastanawiał się, czy on też ma takie same dłonie jak Mikkal. Nagle sprawa więzów krwi wydala mu się niezwykle ważna. Wszystko, co powiedziała Maja, a także odkryte podobieństwo tych dwóch bliskich mu kobiet obudziło w jego ser­cu silną tęsknotę za ojcem.

Nie zdarzyło się nic takiego, o czym, w jego mnie­maniu, warto by opowiedzieć pozostałym. Przestra­szył się dopiero, kiedy oddech Mai się zwolnił, a jej serce zaczęło słabiej bić.

Ailo chciał ją puścić, ale zabrakło mu odwagi. Skąd miał wiedzieć, czy to jej nie zaszkodzi?

Jego własne serce łomotało. Bał się potwornie, w uszach słyszał jednostajny szum. Przyglądał się Raiji, próbując się dopatrzyć oznak poprawy, ale da­remnie.

Powoli rozluźnił uścisk wokół ramion siostry. Osunęła się bezwładnie, gdy już jej nie podtrzymy­wał, ale nadal kurczowo ściskała dłonie Raiji. Ailo ze­rwał się na równe nogi. Ogarnął go strach. Nie spusz­czając kobiet z oczu, cofnął się do drzwi. Po omacku odszukał klamkę. Bał się zawołać głośno po pomoc, lękał się zakłócić ciszę. Obawiał się najgorszego i nie chciał być z tym zupełnie sam.

Nim Ailo dokończył mówić, co się stało, Reijo wbiegł już na schody.

- Wiedziałem! Nigdy nie powinienem był jej na to pozwolić! Nie wolno tak igrać! To niebezpieczne.

Klnąc i dygocząc ze strachu, z trudem rozdzielił kurczowo splecione dłonie Mai i Raiji. Zdawało mu się, że to trwa za długo.

Podniósł wreszcie Maję z podłogi. Jej ciało było ciężkie i bezwładne. Dotknął policzkiem jej policzka naznaczonego bliznami. Miała taką delikatną skórę, włosy łaskotały jego wargi.

Pocałował ją w czoło. Nie wyszukiwał palcami tętni­cy na jej szyi. Sprawdzanie pulsu zdawało się zbędne. Maja nie oddychała.

- Nie żyje - stwierdził beznamiętnie, nie odwraca­jąc się w stronę drzwi, gdzie, stłoczeni, stali najbliż­si. - Tutaj nie możemy jej zostawić.

Przepuścili go. Reijo poczekał, aż Anjo otworzy drzwi do sąsiedniej izby. W zajeździe było jeszcze wiele wolnych pokoi.

Reijo ostrożnie położył Maję na łóżku i splótł jej na piersi dłonie. Oczu nie musiał jej zamykać.

Stał tak przy niej, gdy nadszedł Ailo, a potem Knut z Anjo.

- Ta nasza uparta Maja - rzekł Knut głosem peł­nym miłości.

- Czy ona wiedziała? - zapytała Anjo, ściskając mocno dłoń męża, bez którego nie zdołałaby stawić temu czoła.

- A ja na nią nakrzyczałem, że nic nie robi, żeby pomóc mamie - rzekł cicho Knut.

- Ja też - dodał ciężko Reijo. - Ale ona pewnie i tak by to zrobiła.

Ailo zachwiał się i Reijo musiał go podtrzymać. Nikt nie kierował do niego pretensji, ale jemu ta spra­wa nie dawała spokoju.

- Czy mogłem postąpić inaczej? - zapytał.

- Nie, ona i tak by postawiła na swoim. Nikt nie odwiódłby jej od tego, co postanowiła - odparł Reijo przekonany, że na tyle ją znał, by mógł to stwierdzić.

Ailo nie był jednak tego pewien. Ciągle dźwięcza­ły mu w uszach słowa Mai. Naturalnie, wygodniej było wierzyć Reijo. Ale przecież nigdy nie dowiedzą się prawdy. Maja zabrała, ze sobą swoje tajemnice.

- Dlaczego to zrobiła? - zapytał Ailo.

- Ponieważ nie potrafiła pozostać wobec tego obo­jętna - odparł Reijo i przygarbiony opuścił pokój, by wrócić do Raiji.

Ailo i Rnut z Anjo zatopili się we własnych myślach. Ciemne niebo nad Kengis rozświetlała polarna zorza.

Blask był ten sam. To ona się zmieniała.

Z wolna wracało jej czucie, napływały do niej jej własne myśli, poznawała siebie. Panowała kompletna cisza. Nie dochodziły żadne głosy. Nikt do niej nie przemawiał, nikt jej nie szukał. Było cicho. Zimno. Płynęła pośród światła...

Reijo nikogo nie wpuścił do Raiji. Kiedy zaglądali przez szparę w drzwiach, kazał im odejść.

- Nie ma na co patrzeć! - prychał. - Nic tu nie po­może nawet tłum gapiów.

Pozwolili mu pozostać sam na sam z Raiją, sam na sam z ponurymi myślami i z żałobą, której sobie jesz­cze w pełni nie uświadamiał. Siedział przy Raiji, trzy­mając ją za rękę, i czuł, jak powoli robi się coraz cie­plejsza. Myślami powrócił w przeszłość.

Przypomniał sobie ów wiosenny dzień, kiedy uro­dziła się Maja. Nie był przy tym, ale znał relacje obu stron, Raiji i Kallego.

Pamiętał dobrze swoją kłótnię z Kallem. Stali na brzegu, obaj zakochani po uszy w Raiji, ale to Kalle był jej mężem. Przyjaciel był bardzo wzburzony, bo w dziecku, którego, jak sądził, był ojcem, dostrzegł podobieństwo do Mikkala.

Wtedy po raz pierwszy Reijo dostrzegł cień szan­sy dla siebie. Powiedział, że stać go na to, by zacho­wać się, jak przystało na prawdziwego mężczyznę. Zagroził, że jeśli Kalle wyrzeknie się dziecka i zosta­wi Raiję, on publicznie przyzna się do ojcostwa.

Bez wahania wesprze ją, jeśli tylko zajdzie taka po­trzeba.

Wówczas też Reijo zrozumiał, że ani on, ani Kal­le nie zdołają nigdy wyprzeć Mikkala z serca Raiji. I jeśli miałby istnieć między nimi jakiś związek, to tylko na warunkach Raiji.

Kalle bardziej niż ludzkich języków i złośliwych uśmieszków obawiał się tego, że Reijo zawróci Raiji w głowie. Dlatego nie zostawił jej. Ludzie domyślali się prawdy, Maja przecież w ogóle nie była podobna do Kallego.

Wracało tyle bolesnych wspomnień, ale też wiele dobrych.

Jego ojciec, Antti, za Maję oddał życie. Walczył na noże, by ją obronić. Uratował także honor Raiji.

Reijo czuł się nierozerwalnie związany z Raiją, choć nie połączyła ich szalona, namiętna miłość. Nie był to ten typ związku, który prędzej czy później po­zostawia popiół i zgliszcza. Oboje niczego przed so­bą nie udawali.

To była zupełnie inna odmiana miłości.

Połączyła ich przyjaźń i zdrada. Poświęcenie i zro­zumienie.

Tylko oni jedyni ze starego pokolenia pozostali wśród żywych, oni jedyni pamiętali wszystkie zdarze­nia i razem mogli utkać całą historię.

Chcieli być ze sobą, bo żadne z nich z osobna nie mogło liczyć na to, że spotka przyjaciela, który był­by tym, czym oni dla siebie nawzajem. Byli zbyt sta­rzy, by szukać bratniej duszy. Nie chcieli już nikogo dopuszczać tak blisko.

Ocaleli oboje: on i Raija. Razem będą musieli unieść jeszcze jedno brzemię.

Siedział przy Raiji, nasłuchując jej oddechu, który po­woli wracał do normy. Zauważył, że zaróżowiły jej się policzki i zaczyna się pocić pod warstwą kilku koców.

Po kolei zdejmował z niej przykrycia.

A kiedy poruszyła się przez sen, uśmiechnęła lek­ko i wyprostowała rękę, wsunął się do łóżka i przy­tulił do niej. Objął ją, wierząc, że niebawem się obu­dzi. Bo i on potrzebował kogoś, kto weźmie go w ra­miona. Potrzebował kogoś bliskiego, z kim będzie mógł dzielić swój wielki smutek.

Ręka jej ścierpła, a kiedy próbowała ją wyprosto­wać, poczuła ukłucia. Poruszała jednak palcami po kolei. Przestała marznąć. Otworzyła oczy niepewnie, jakby na próbę. Ujrzawszy mrok, szybko z powro­tem zacisnęła powieki.

Coś ją chciało zatrzymać. Coś w niej krzyczało nie­mo, że powinna wracać do światła. Że będzie żałować tego, iż wróciła na padół cierpienia...

Obok usłyszała spokojny oddech i poczuła czyjeś ciepłe ciało. Ktoś obejmował ją w pasie. Było tak przyjemnie...

Ale co tu robi Reijo? Przecież jego nie powinno tu być! uświadomiła sobie zszokowana. Przybyła do Kengis tylko z Mają.

Czy stało się coś złego? Dlaczego tu przyjechał?

- Obudziłaś się, Raiju? Usłyszała cichy głos męża, a na policzku poczuła muśnięcie jego palców.

Nie mogła dłużej udawać przed Reijo. Otworzyła oczy.

- Dzięki Bogu! - westchnął. - Tym razem długo nie wracałaś.

Raija nagle sobie wszystko przypomniała.

Zorza polarna.

Poczuła się taka silna, zdolna do wszystkiego. Pró­bowała zrobić coś dla tego biedaka, który został naj­dotkliwiej poparzony.

Co było potem, nie pamięta.

Tylko oślepiający blask.

- Jak się czuje ten młody chłopak? - zapytała.

- Wraca do zdrowia - odparł Reijo, mając nadzie­ję, że się nie myli. Już od długiego czasu nie zaglądał w ogóle do poparzonych. - Wędrowałaś po Saivo?

Raija pokręciła głową, trudno jej było się pozbyć nieprzyjemnego uczucia.

Męczyło ją, że wróciła. Ale równocześnie przera­żało ją wspomnienie chłodnego blasku.

- Dlaczego tu jesteś? Gdzie Ivar?

Reijo wsunął się pod koc, nie przestając głaskać Ra­iji po włosach i po twarzy. Mrok nie był już taki gę­sty. Raiji zadawało się, że zza zasłon, a właściwie z nie­wielkiej szpary pomiędzy nimi, wpada do izby blask.

Czyżby to była zorza polarna?

- Straciłaś przytomność - wyjaśnił Reijo. - Maja mnie wezwała. Przybyliśmy tu obaj z Ailo. Nigdy nie leżałaś tak długo bez świadomości. Już myśleliśmy, że cię stracimy... A Ivar został pod opieką Anny Kajsy. Nic mu nie będzie. To osoba wyjątkowej łagod­ności. Zresztą na Hailuoto został też Matti. I my mu­simy tam wracać, kochanie.

- Wrócimy, kiedy się z Mają uporamy tu ze wszyst­kim.

- Odpocznij teraz!

- Nie, muszę pomóc Mai! To dla niej zbyt duży wysiłek. Dobrze wiesz, Reijo, jak to wyczerpuje.

- Odpocznij! - powtórzył Reijo stanowczo, przy­trzymując ją z uśmiechem.

- Coś się stało? - spytała Raija, wyczuwając niepo­kój męża.

- Bałem się o ciebie - wyjaśnił. - Prawie trzy doby leżałaś bez przytomności. A pamiętałem, co mi po­wiedziałaś ostatnio. Myślałem, że to już koniec, że on przyszedł po ciebie.

- Mikkala tam nie było - odparła. - Tylko chłod­ny martwy blask.

Leżała wtulona w szyję Reijo, ale oczy miała sze­roko otwarte.

Wdychała jego zapach, bezpieczna, znów w jego ramionach. Dobrze tak było odpoczywać w ciemno­ściach, czując ciepło w każdym skrawku ciała.

Przypomniała sobie wróżbę, która wciąż na nowo jej dosięgała, niejednokrotnie przekraczając granice. Wróżbę tę usłyszała w lapońskiej jurcie na płaskowy­żu. Do Raiji powróciły znów słowa starej kobiety wypowiedziane w mroku, w oparach unoszącego się dy­mu:

„Szybko staniesz się dorosła. Widzę w twoim życiu wielu mężczyzn. Niektórzy są potężni, dzierżą wła­dzę, żaden nie jest miernotą. Będą wśród nich tacy, dla których staniesz się przyczyną nieszczęść. Szczę­ście nie jest ci pisane. Będziesz musiała o nie walczyć.

Ludzie zwrócą się przeciwko tobie, niektórzy cię znienawidzą, odwrócą się do ciebie plecami i dziwić się będą tym, którzy staną po twojej stronie. Ale nie widzę wiele łez. Jesteś dumna, dziecko. Widzę ludzi, którzy cię wspierają, ale tylko jeden człowiek będzie dla ciebie znaczył coś szczególnego. Ten jeden będzie ci przyjacielem i pozostanie wierny przez całe życie. Dzieci? Nie będziesz miała dużo dzieci. Widzę wię­cej mężczyzn niż dzieci, ale te, które urodzisz, przy­sporzą ci tyleż trosk, co radości. Widzę zimne świa­tło, Raiju... Widzę, że poświęcasz dziecko...

Twoje życie nie zawsze będzie piękne. Ale musisz je przeżyć. Dla wielu ludzi staniesz się kimś ważnym. Zapamiętają cię nie tylko z powodu twej urody”.

Raija bezbarwnym głosem powtórzyła słowo w sło­wo przepowiednię Elle, jak czyniła już po wielokroć.

- Zimne światło... - powiedziała niepewnie. - Zda­wało mi się, że chodziło o zimny blask złota. Sądzi­łam, że ja i moi najbliżsi mamy to już za sobą. Myli­łam się, Reijo?

Nie odpowiedział jej, co tylko upewniło ją w prze­konaniu, że ma rację.

- Co się stało? Czego ty mi nie chcesz powiedzieć? Nie był w stanie wydobyć z siebie głosu.

- Moje dzieci! - Raija uniosła się na łokciach i popatrzyła uważnie na twarz Reijo. On jednak uciekł od niej spojrzeniem.

- Knut? - drążyła Raija. - Nie, Boże święty, to nie może być Knut. Maja! Coś się stało Mai! Gdzie ona jest, Reijo?

Reijo wstał i przytulił ją w milczeniu. Słowa nie przechodziły mu przez gardło.

A potem, trzymając ją za rękę, poprowadził przez korytarz do drzwi, za którymi leżała Maja. Otworzył je i wszedł do pokoju pierwszy. Do pomieszczenia wpadało skąpe światło.

Raiję przeszły ciarki. Stała oblana zimnym potem. Patrzyła, nie dowierzając własnym oczom. Puściła dłoń Reijo i podeszła do swojego dziecka.

Zrozumiała, że to ona powinna tu leżeć.

Tak, to miała być ona, Raija.

Zanurzyła się przecież w złotym chłodnym blasku. Przekroczyła granicę.

Głos Mikkala ostrzegał, że nie będzie mógł jej po­móc.

A więc unosiła się w martwym świetle stracona.

Gdyby nie Maja! Raija usiadła przy niej i pogłaska­ła zupełnie zimny już policzek. Dotknęła złożonych dłoni.

Oczywiście, tylko ona mogła tego dokonać!

Tylko Maja mogła ją sprowadzić z powrotem! Tyl­ko ona mogła odwrócić los.

Gdyby nie Maja, jej ciało leżałoby tu teraz, a du­sza pogrążałaby się w nicości.

To niewiarygodne, jak dokładnie Elle przepowie­działa jej przyszłość. A było to tyle lat temu! Czy sie­dzi może teraz gdzieś w Saivo przy ognisku i przygląda się, jak krok po kroku wypełnia się wróżba?

Raija była pewna, że Elle boleje wraz z nią.

Skąpe światło rzucało cień na twarz Mai, która zdawała się być żywa.

Raija uśmiechnęła się. W tych zastygłych rysach znać było zdecydowanie, ale i wewnętrzny spokój. A może to tylko jej się tak zdawało? Może wmawia to sobie, żeby uciszyć wyrzuty sumienia?

- Ona sama tego chciała - odezwał się Reijo z mrocz­nego kąta. - Przyznaję, że naskoczyłem na nią, iż nie stara się ci pomóc. Knut także miał jej to za złe. Ale nie sądzę, by w jakikolwiek sposób wpłynęło to na jej de­cyzję.

- Maja nigdy nie robiła niczego wbrew własnej wo­li - stwierdziła Raija.

- Maja, którą znałem, także nie - dodał Reijo, choć w duchu nadal obwiniał się o to, co się stało. - Wy­daje mi się, że ona przeczuwała grożące jej niebezpie­czeństwo. Błagaliśmy ją, by tego nie robiła.

Raija pokręciła głową. Zrozumiała dobrze sens je­go słów. Reijo ma rację! To Maja powinna tu teraz stać, a nie ona!

- Ailo powiedział mi, że Maja nie czuje do mnie nienawiści - odezwała się cicho. Z jej oczu płynęły łzy, ale płakała bezgłośnie.

- Chodźmy stąd! - powiedział Reijo, kładąc dłoń na jej głowie.

- Zaraz - odparła. - Jeszcze tylko chwilkę.

- Chcesz zostać z nią sama? Raija pokiwała głową. Bała się poprosić Reijo o to w obawie, że poczuje się zraniony. A jego za nic w świecie nie chciała urazić.

- Zapalę ci lampę - powiedział i wyszedł.

Zrobiło się tak cicho.

Raija wstała i odsłoniła zasłony. Nie myliła się.

Na niebie falowała cudowna zorza polarna. Barw­ne wstęgi w różnych odcieniach zieleni, pastelowo żółte, niemal białe, wiły się i przeplatały. Nie przypo­minały tych, które oglądała wraz z Knutem. Kiedy do­kładnie to było, nie wiedziała. Straciła rachubę czasu.

Reijo wspominał coś, że leżała nieprzytomna trze­cią dobę. Chciało jej się jedynie pić. Głodna nie była. Ale jakie to mogło mieć znaczenie?

Zorza polarna była taka piękna.

Po Maję jednak nie wyciągnęły się dłonie z wijącej się po niebie zorzy. Ale wróżba się wypełniła.

Raija odsunęła się na bok, pozwalając, by blask zo­rzy wniknął do izby i przesunął się z pieszczotą po leżącej nieruchomo Mai. Ogień zorzy musnął blade, zimne policzki jej córki, jej dziecka.

- Dość już dzieci musiałam poświęcić - odezwała się cicho Raija, sama nie wiedząc, do kogo właściwie się zwraca. - Czy wierzyłaś w tę wróżbę, Elle? - szepnęła w mrok. Na podłodze tańczyły cienie, tworząc wzory, które znikały, nim zdążyła odgadnąć, co mogą przed­stawiać. - Czy przypuszczałaś, że to, co mi przepowie­działaś, wydarzy się naprawdę? Czy zdawałaś sobie sprawę, że odsłoniłaś przede mną tajemnice mojego życia? A może coś przemilczałaś, Elle? Widziałaś wszystkie moje błędy! Dlaczego mnie nie ostrzegłaś?

Ciemności nie udzieliły odpowiedzi. Nie rozległ się nawet najcichszy szept z wyjaśnieniem, którego tak pragnęła.

Zasłoniła okno i usiadła na brzegu łóżka. Nie pozwoli, by świetlne smugi harcowały po spokojnej twarzy jej martwego dziecka.

Maja dożyła wieku dwudziestu pięciu lat. Brzmia­ło to jak szyderstwo.

W Raiji wszystko krzyczało i protestowało prze­ciwko takiemu wyrokowi losu.

Ponownie pogłaskała palcami miękkie, ciemne włosy Mai. Przesiała je między palcami, tak jak kie­dyś Mikkal bawił się jej włosami. Przypomniała so­bie, jak tamtego wieczoru, gdy w mrocznym lapońskim namiocie usłyszała wróżbę, Mikkal poprosił ją o pukiel włosów i schował go w skórzanym worecz­ku, który aż do śmierci nosił na szyi.

- Jesteś tam przy niej, Mikkalu? - wyszeptała. - To moje pierwsze dziecko. I twoje też. Czy zaopiekowa­łeś się nią? Prowadzisz ją przez porośnięte trawą wzgórza? Wskaż jej, proszę, drogę. Ona nie powin­na być tam sama. Nie powinna pozostać w chłod­nym martwym blasku. Była na to zbyt dobra, ta na­sza Maja...

Raija zdążyła umilknąć, gdy drzwi uchyliły się i stanął w nich Ailo. Właściwie nie było tu dla niego teraz miejsca, ale Raija nie miała serca go wyrzucić.

Ailo usiadł z drugiej strony na brzegu łóżka. On także dotknął włosów Mai.

- Ona nie wygląda na umarłą - rzekł, tłumiąc w so­bie rozsadzający go gniew. - Byłem z nią do końca. Trzymałem ją za ramiona w tamtej chwili - ciągnął, dotykając delikatnie powiek Mai. - Powiedziała mi, że bez mojej pomocy nie byłoby to możliwe. Dlate­go że i w moich żyłach płynie krew Mikkala. Czy ro­zumiesz coś z tego, Raiju?

Raija pokiwała głową. Czuła pieczenie w opusz­kach palców. Krew ją rozgrzała.

- Powiedziała coś więcej? - zapytała.

- Powiedziała, że ptak, który wyfruwa z zorzy po­larnej, nie jest ani złoty, ani srebrny, lecz czarny.

- Przecież wiesz, że to czarny kruk! Raija uchwyciła spojrzenie Ailo. Światło lampy, ła­godne i migotliwe, wygładzało rysy twarzy.

Chłodny blask mroźnej zimowej nocy odkrywał inną prawdę.

Demaskował i obnażał.

- Maja musiała także słyszeć o kruku - odparł Ailo krótko. - Wszyscy wiedzą, że tata nazywał cię Małym Krukiem. Nie potrafię jednak uwierzyć w duszę, któ­ra przyjmuje postać kruka i wyfruwa z zorzy, by za­brać inną duszę. Nie wierzę, że ten czarny kruk za­mienia życia i dusze w blasku polarnej zorzy. To nie może być prawda!

- Chcę wierzyć, że Mai jest teraz dobrze - odpar­ła Raija. - Ja wróciłam, choć unosiłam się w martwym blasku. Nie potrafię tego wyjaśnić, ale przecież mnie się to zdarzyło, a więc wiem, że to prawda.

- My wszyscy ją do tego nakłoniliśmy - rzucił Ailo z goryczą.

- Powinnam była zostać w Rosji - wyznała Raija. - Po co w ogóle wracałam? Sprowadzam jedynie nie­szczęścia, Ailo. Miej się na baczności, nim spotka cię coś złego!

- Jeśli o to chodzi, zło spadło na mnie już dawno - odparł gorzko.

- Ja mimo wszystko przeżyłam kawał życia - wes­tchnęła Raija. - Czy nie mogliście jej przeszkodzić?

Miała dla kogo żyć. Osierociła małe dziecko. - Raija pokręciła głową. - Nikomu nie życzę takiego losu.

- To wszystko przez ciebie! Ailo wyraził na głos to, co powiedziała mu kiedyś Maja.

- Tak. Ja żyję, a Maja leży martwa. I nie tylko ja, ale wielu myśli, że powinno być na odwrót. Ona mia­ła jeszcze tyle do zrobienia. Pozostawiła po sobie wię­cej łez i cierpienia, niż gdybym to ja umarła. Zresztą zdążyliście przywyknąć, że nie żyję.

- Ale ona w ten sposób udowodniła, że nie czuje do ciebie nienawiści.

Raija westchnęła ze smutkiem.

- A czy ja zdążyłam jej okazać, jak bardzo ją kocham? Ailo nie umiał jej odpowiedzieć. Pozostało to na zawsze tajemnicą Mai.

11

Pod płozami skrzypiał śnieg. Krajobraz ukryty pod diamentowym puchem, hojną ręką rozrzuconym przez Stwórcę, iskrzył się od błękitu aż po ogień w za­leżności od kąta padania słonecznych promieni.

Nawet najlżejsze tchnienie wiatru nie mąciło ciszy. Jak okiem sięgnąć, ciągnęła się równina.

Wyjechali wczesnym świtem, kiedy wzgórza dotyka­ły jeszcze złotoczerwonej kuli, a drżące na mrozie ob­łoki stroiły się w promienie słońca, pragnąc jak najszyb­ciej roztopić się w ich cieple. Niebo zabarwiło się wszystkimi odcieniami złota i czerwieni. Gdzieniegdzie, niczym maźnięcie pędzla wrażliwego artysty, ciągnęła się turkusowa lub fioletowa smuga. Mieszkańcy tych stron przywykli o tej porze roku do takich widoków.

Dzień powoli zblakł. Błyszczące diamenty stały się lodowato błękitne. Chmury przybrały barwy szaro­ści. Artysta odłożył paletę i sięgnął po grubszy pędzel. Rozcieńczył farby, jakby je oszczędzał, wykonał kil­ka pociągnięć i zmienił obraz nieba, na którym do­minowały teraz pastelowe błękity, chłodne zielenie, przejrzyste biele, najjaśniejsze szarości i żółć tak roz­myta, że niemal drżąca z chłodu.

Pogoda była bezwietrzna, ale mróz trzymał siar­czysty. Wbijał bezlitośnie igiełki w nieosłonięte par­tie ciała. Niechby ktoś spróbował nie okazać respektu przed tą porą roku! Nie zdołałby jej przetrwać!

A potem powoli zaczęło się ściemniać. Szafirowa szklana kula zawisła nad polami i zajarzyła się srebr­nymi błyskami, świetlnymi pocałunkami przesłany­mi z nieba, które zdawało się nieskończenie odległe.

Już od świtu byli w drodze. Zarządca huty sam po­starał się o transport. Johan, który przyjechał z wie­ścią o pożarze, zgłosił się pierwszy, by odwieźć Ma­ję z powrotem na Hailuoto.

- Sowicie cię wynagrodzimy - obiecał mu Reijo.

- Nie wezmę ani grosza! - odezwał się Lapończyk wyraźnie urażony i dumnie uniósł głowę.

Nie ulegało wątpliwości, że w jego ustach nie są to puste słowa.

Kiedy przybyli do Tornio, był już wieczór. Pewnie zdołaliby jechać dalej, ale uznali, że nierozsądnie by­łoby narażać ludzi i zwierzęta, tym bardziej że nocą mróz się jeszcze nasilał.

- Zajedźmy do ojca Williama - zaproponował Ailo, którego nigdy nie peszyła ani pozycja, ani majątek te­ścia Mai.

- Co ty tu robisz? - zapytał Marcus Runefelt, pa­trząc niechętnie na gościa, którego zawsze traktował z góry. Dostojny i nieprzystępny, wlepił w niego swój świdrujący wzrok, choć oczy wraz z upływem lat sta­ły się, jak u wszystkich starych ludzi, bardziej prze­zroczyste. Siwe włosy tworzyły wokół głowy aureolę.

- Przybywam prosić o nocleg dla siebie i moich to­warzyszy podróży - odpowiedział Ailo. - Wracamy na Hailuoto z Kengis. Zapewne słyszał pan o poża­rze huty.

- Owszem, słyszałem - rzekł Marcus Runefelt. - Czyżby posłano stamtąd po czarownicę, z którą oże­nił się mój syn? I co? Jej sztuczki pomogły?

Ailo nie odpowiedział. Stał niewzruszony.

- O ile mi wiadomo, w Tornio jest dość zajazdów, gdzie można zatrzymać się na noc - ciągnął Marcus Runefelt. - Wydają się bardziej odpowiednie na po­stój dla takich podróżnych. Nawet jeśli wśród was jest moja synowa. Ale skoro sama nie pofatygowała się, by przyjść i poprosić o nocleg, to może już zna­lazła gdzie indziej dach nad głową.

- Moja siostra nie żyje - odezwał się bezbarwnym głosem Ailo i spojrzał Runefeltowi prosto w oczy. - Wieziemy jej ciało na Hailuoto. Proszę więc raz jesz­cze, Marcusie Runefelt, o udzielenie na noc schronie­nia mnie i moim towarzyszom!

Runefelt aż się cofnął. A potem nabrał powietrza i kiwając głową, rzekł:

- Sami oporządźcie zwierzęta. Woźnice mogą się przespać tam, gdzie parobcy. Zmarłą wnieście do domu...

Nawet nie podziękowawszy, Ailo odszedł do po­zostałych. Pokazał woźnicom stajnię i miejsce na noc­leg. Prowiant mieli własny.

Ponieważ trumna nie zmieściłaby się w pułkach, dla­tego Ailo, Knut i Reijo przed wyjazdem zadbali o to, by zwłoki Mai dokładnie owinąć w lniane płótno oraz skóry i owiązać sznurem. Teraz Ailo wraz z Reijo wnie­śli je do pałacu, a Runefelt osobiście wskazał im pokój, w którym pozwolił ulokować zmarłą. Uciekał jednak wzrokiem przed podłużnym pakunkiem.

Raija weszła do środka za mężczyznami. Blada, ubrana ciepło w futrzane okrycia.

Gospodarz domu nie od razu ją dostrzegł. Ale gdy po dłuższej chwili zahaczył o nią wzrokiem, oniemiał.

- Dobry Boże - szepnął, patrząc to na drzwi, w któ­rych zniknęli Reijo i Ailo, to na nią.

- Nazywam się Raija Kesaniemi - przedstawiła się, a jej głos także wydał mu się znajomy.

Zebrał się w sobie, podszedł bliżej i nie bez ulgi stwierdził, że to jednak nie Maja...

Ta kobieta była starsza i dużo piękniejsza.

Przywitał się z nią, jak zwykł się witać z damami. Ona zaś z równą gracją i uprzejmością odpowiedzia­ła na jego powitanie.

Wydała mu się intrygująca i oszałamiająca.

Marcus Runefelt nie wezwał nikogo ze służby, by wziął od przybyłej wierzchnie okrycia. Sam przytrzy­mał kożuch i jej ciepłą zewnętrzną garderobę.

Zaskoczył samego siebie, proponując gościom cie­pły posiłek. W duchu co prawda zaraz tego pożało­wał, przypominając sobie, że wśród przybyłych jest także Ailo, szwagier jego syna. Nie da się ukryć, że to bardzo uzdolniony artystycznie Lapończyk. Nie­stety, pochodzenie oraz fakt, iż ożenił się z Anną Raj­sa, całkowicie go przekreślały w jego oczach.

Marcusowi Runefeltowi zależało na tym, by swo­im dzieciom - wszystko jedno, czy z prawego, czy z nieprawego loża, zapewnić odpowiednią przy­szłość. Nie miał takiego poczucia w przypadku mło­dziutkiej Anny Kajsy, mimo że ona sama sprawiała wrażenie szczęśliwej.

To małżeństwo zawarte zostało całkowicie wbrew jego woli. Wybrał dla córki znacznie lepszą partię, prawie już zaaranżował zaręczyny, ale dziewczyna w ostatniej chwili uparła się, z całą pewnością zbun­towana przez żonę Williama.

- Ma pani ochotę na kieliszek koniaku? - zapytał, kiedy już odwiesił podróżną odzież gościa. - A może sherry lub wino, żeby się trochę rozgrzać?

Raija podziękowała.

- Chętnie jednak spocznę - odrzekła uprzejmie i podążyła za gospodarzem do salonu.

Omiotła spojrzeniem wystawne wnętrze, ale nawet nie drgnęła jej powieka.

Marcus Runefelt był na tym punkcie przeczulony i zawsze ukradkiem obserwował gości. Nieraz zresztą świetnie się przy tym bawił. Zwykle wszyscy wzdycha­li, wpatrywali się oniemiali w cenne przedmioty albo wygłaszali zabawne komentarze. Raija Kesaniemi ro­zejrzała się wokół, ale nie wyglądała na kogoś, komu by to zaimponowało. Sprawiała raczej wrażenie bywa­łej w salonach osoby, którą nudzi bogactwo i przepych.

- Ma pani obcy akcent!

Marcus Runefelt starał się podtrzymać konwersa­cję. Chętnie popisywał się znajomością języków ob­cych. Znał doskonale niemiecki, nieźle porozumiewał się po francusku, a od biedy radził sobie też z angiel­skim. Oczywiście mówił i pisał po szwedzku i fińsku, oba języki traktując jako ojczyste.

- Mieszkałam w Archangielsku. W Rosji spędziłam niemal pół życia - odparła Raija obojętnie i dodała: - Urodziłam się w Finlandii, dorastałam wśród Lapoń­czyków, młodość przeżyłam w Norwegii.

Marcus Runefelt był pod wrażeniem. Okazało się bowiem, że ta kobieta także zna kilka języków. Wprawdzie fiński i lapoński nie może się równać z francuskim czy niemieckim! Ale rosyjski! Wiedział, że Rosjanie posługują się innym alfabetem niż reszta Europy, a to znaczy, że opanowanie tego języka jest znacznie bardziej skomplikowane.

- Co pani robi w tych stronach? - zapytał z galan­terią, nalewając sobie kieliszek koniaku. - Odwiedza pani rodzinę?

Zastanawiał się w duchu, jakie są jej korzenie. Za­pewne zapamiętałby tę kobietę, gdyby ją kiedyś spo­tkał. Takich kobiet się nie zapomina. Miała w sobie jakąś taką arystokratyczną wyniosłość, ale nie był pe­wien, czy rzeczywiście wywodzi się z wyższych sfer.

- Odprowadzam ciało mojej zmarłej córki do do­mu - odpowiedziała i ze spokojem napotkała jego spojrzenie. - Jestem matką Mai, Marcusie Runefelt, teściową Williama.

Dopiero teraz zauważył.

A przecież powinien był domyślić się od razu, tym bardziej że od pierwszej chwili uderzyło go podo­bieństwo do synowej. Oślepiony urodą nieznajomej, na moment stracił głowę.

Nie dał jednak po sobie poznać, jak bardzo jest zasko­czony, i ze swobodą światowca kontynuował rozmowę.

Marcus Runefelt nigdy w pełni nie rozeznał się w relacjach panujących w rodzinie Mai. Teraz dodat­kowo okazało się, że opiekun Mai jest mężem jej mat­ki. Żadne z nich nie jest rodzicem Ailo, który ponoć jest bratem Mai, ale oboje traktują go jak syna.

- Nie tylko wśród szlachetnie urodzonych zdarza­ją się związki na boku - odezwał się Ailo cynicznie w próbie wyjaśnienia. - Maluczkim też się to zdarza. Ostatecznie wszyscy jesteśmy tylko ludźmi.

Maja nigdy nie powiedziała matce złego słowa o swoim teściu, ale Raija domyśliła się od razu, że córka go nie lubiła, a i on nie żywił cieplejszych uczuć do żony swojego syna.

- Nie darzyłeś Mai sympatią? - zapytała Raija wprost, gdy przy okrągłym stole podano im żeberka jagnięce. Z naturalną swobodą zwróciła się do gospo­darza po imieniu. Przechyliwszy lekko głowę, patrzy­ła na niego przenikliwym wzrokiem. Przypomniało mu się, jak po raz pierwszy załatwiał interesy z Ma­ją. Też tak na niego wówczas spojrzała.

- Miałem inne plany wobec syna - odparł surowo, niemal odpychająco. - William był zaręczony z córką mojego bliskiego przyjaciela. Niestety, dziewczyna stra­ciła głowę dla jakiegoś awanturnika i jego poślubiła. Uciekli z kraju, gdy został oskarżony o zdradę wobec króla i korony. Nieszczęsna, dokonała godnego ubole­wania wyboru, dla wszystkich zainteresowanych stron...

Na moment pogrążył się we wspomnieniach. Nie zauważył spojrzeń, jakie wymienili między sobą go­ście. Reijo pobladł, mocniej zacisnął zęby, ale jakoś zdołał się opanować i nic nie powiedział.

- Maria i ja nie tolerowaliśmy się - westchnął Mar­cus Runefelt, a spojrzawszy na Ailo, dodał: - Dwóm ze swych córek wybrałem małżonków, ale ten wybór okazał się niezbyt udany. Niestety, nawet ci, którzy dobrze się zapowiadają, mogą zawieść. Dwójka pozo­stałych dzieci sama wybrała sobie towarzyszy życia. Są szczęśliwsze... Zostałeś tylko ty, Ailo - dodał znu­żonym głosem. - Może powinniśmy zawrzeć zgodę.

- Nigdy nie panowała między nami niezgoda - od­powiedział Ailo. - Ale nie oszukuj się, że kiedykolwiek zbliżymy się do siebie. Jesteś ojcem Anny Kajsy i z tego powodu winien ci jestem szacunek. Trudno byłoby mi się zdobyć na więcej. Proszę cię tylko, byś przestał mieć córce za złe, że wybrała mnie. U moje­go boku jest szczęśliwsza, niż byłaby z jakimkolwiek innym mężczyzną. Możesz być o to spokojny. Runefelt westchnął ciężko.

- William jeszcze o tym nie wie? - zapytał nagle.

- Nie - odparł Ailo.

- To będzie dla niego straszny cios! - rzucił zgnę­biony. - A jaka tragedia dla dziecka! Malec był taki przywiązany do matki...

Maja została pochowana w grobowcu, w którym spoczywała matka Williama. Ciało ułożono w cięż­kiej dębowej trumnie. William nie zgodził się, by za­brać skóry, w które była zawinięta żona.

- To część jej życia - rzekł.

- Ona bardzo kochała Hailuoto - wyjaśnił William Raiji tego samego wieczoru, kiedy już wspólnie uło­żyli do snu Henrika.

Malec był taki zagubiony, zadawał tyle pytań, nie mogąc zrozumieć tego, co się stało.

Przecież mama nie mogła tak po prostu zniknąć, po­wtarzał. Nie wierzył, kiedy mu powiedzieli, że już ni­gdy jej nie zobaczy. Mama na pewno wróci do domu!

- Maja kochała to miejsce - powtórzył William, bez­radnie krążąc od okna do okna. Na zewnątrz dawno zapadł już zmrok, w którym nic się nie dało rozróżnić.

Ale on wciąż szukał wzrokiem Mai, jakby za chwi­lę miała się wyłonić z ciemności.

- Ja chyba jeszcze w to nie wierzę - rzucił ciężko, opierając czoło o chłodną ramę okna. Dłonie przyci­snął do zimnej szyby, rozpuszczając szron.

Raija bardzo chciała mu pomóc, ale wiedziała naj­lepiej, że przez taki smutek trzeba przejść samemu. Inni mogą być jedynie w pobliżu, ale na tej drodze ża­łoby każdy zdany jest tylko na siebie. Musi upłynąć trochę czasu, nim człowiek się pogodzi z taką stratą.

- Powinna była mnie zostawić - rzekła Raija. - Na­wet nie wiesz, Williamie, jak strasznie nad tym bole­ję. Przecież ona miała więcej w życiu do zrobienia!

William nie zaprzeczył.

- Bardzo się cieszę, że Maja spotkała ciebie - cią­gnęła Raija. - Cieszę się też, że ciebie poznałam. By­łeś dla niej taki dobry.

- Tak - odparł William i usiadł. Popatrzył na Raiję przeciągle, próbując zrozumieć osobliwe relacje łączące Maję z matką, matką, która przez ponad połowę życia swojej córki pozostawała nieobecna. Mimowolnie przyszło mu na myśl, że lepiej by się stało, gdyby Raija nie wróciła z Archangielska.

- Ona mnie z początku nie kochała - wyznał Wil­liam Raiji. - To przyszło z czasem. Nigdy nie spotka­łem tak bystrej i mądrej kobiety. Załatwiała interesy jak mężczyzna i odznaczała się wielką odwagą. Nie zawahała się przyjść mi z pomocą, kiedy ją o to po­prosiłem, mimo że sama mogła zapłacić za to głową. A jak zajęła się poszkodowanymi tamtej nocy, gdy doszło do wypadku przy spławie drewna! Dobry Bo­że, minęły zaledwie cztery lata, odkąd pojawiła się w moim życiu. Połowę tego czasu musiałem spędzić bez niej, choć towarzyszyła mi w myślach w każdej minucie. Uważasz mnie za głupca? - zapytał na ko­niec i westchnął ciężko. Raija pokręciła głową.

- Cieszę się, że tak bardzo ją kochałeś. Ona potrze­bowała właśnie tak wielkiej miłości. Nigdy nie dowie­działa się, że i ja ją mocno kochałam. Nie chciała w to uwierzyć.

- Przecież cię nigdy nie było - odparł William bez­litośnie.

- Tak, nigdy mnie nie było - wyznała Raija boles­ną prawdę.

- Wiedziałem, że muszę się stać dla niej kimś waż­nym - rzekł William. - Od pierwszej chwili! Nie mia­łem nawet cienia wątpliwości, choć przecież wówczas była ona żoną Heino Aalto. To była najbardziej fa­scynująca kobieta, jaką kiedykolwiek spotkałem, z którą rozmawiałem... Odkąd ją ujrzałem, wszystkie inne przestały dla mnie istnieć. Nie mógłbym poko­chać nikogo innego.

William ujął Raiję tym stwierdzeniem.

Każdy inny mężczyzna powiedziałby, że wiedział, iż musi mieć Maję. On zaś rzekł, że wiedział, iż mu­si się stać dla niej kimś ważnym...

Był dobrym człowiekiem.

- Co teraz? - zapytała i przypomniała sobie, jak kiedyś też znajdowała się w tym samym punkcie. Po­grążona w rozpaczy i mroku, nie dostrzegała nic po­za tym. - Co teraz zrobisz, Williamie? Co będzie z Henrikiem?

- Pytasz, czy mogę pokochać inną?

- To też. Rozejrzał się wokół. Każde miejsce kojarzyło mu się z Mają, która wprawdzie nie kazała poprzestawiać me­bli, ale to jej ręka uczyniła z tego pałacu prawdziwy dom, a nie monumentalny pomnik ku czci jego matki.

Maja nie żyła w cieniu innej kobiety.

Pozostawiła po sobie pustkę.

- W tej chwili wydaje mi się to niemożliwe - od­rzekł z ciężkim sercem. - Nie potrafię sobie tego na­wet wyobrazić. Czy można zapomnieć kogoś, kogo się tak bardzo kochało? Czy można pokochać inną osobę równie mocno? Czy po takiej stracie człowiek jest jeszcze zdolny do miłości?

- Nie wiem, czy ty będziesz umiał. Raija, zapatrzona gdzieś w przestrzeń, nawinęła na palec pukiel włosów.

William wiedział, że to niezwykła osoba. Wydała na świat Maję, Knuta, Idę, a Ailo kochał ją z takim oddaniem, jakby był jej rodzonym synem.

Reijo poświęcił najlepsze lata swojego życia, by za­opiekować się gromadką jej dzieci. Można by sądzić, że znienawidzi ją za to. Każdy by zrozumiał i uspra­wiedliwił jego gorycz. On tymczasem poślubił Raiję ponownie. Doprawdy łączyła ich osobliwa więź!

- Tyle jest odmian miłości - odparła Raija, wypo­wiadając najgłębszą prawdę swojego życia. William słyszał to już z ust Mai, która też tak czasem mawia­ła, uśmiechając się przy tym lekko. To samo powta­rzał Ailo.

Oboje, poranieni przez życie, brali przykład z Ra­iji. Stanowiła dla nich symbol przetrwania. Nosili w sercu jej wiarę w miłość.

Raija uśmiechała się do Williama, mówiąc te sło­wa, ale w jej głosie pobrzmiewał smutek. Nie ulegało wątpliwości, że nadal głęboko w nie wierzy, choć zna też ciemne strony tej prawdy. Róże były najpięk­niejszymi kwiatami, ale i one miały kolce.

William przypuszczał, że Raija wie o cierpieniu ty­le samo, co o miłości i o przetrwaniu.

- Każda miłość jest inna - ciągnęła Raija. - Pojawia się w różnych okresach twojego życia i rozpala cię z różną intensywnością. Za każdym razem jesteś in­ny. Ty też już nigdy nie będziesz tym samym Willia­mem, jakim byłeś za życia Mai.

Miał tego świadomość.

- Życie jest wędrówką. Człowiek znajduje się nie­ustannie w drodze, odpoczywa w wielu miejscach, a gdy dociera do celu, okazuje się, że to już kres życia.

Uśmiechnął się. Takie przemyślenia w ustach tej kobiety brzmiały wiarygodnie. Cale życie Raiji przy­pominało bowiem wyprawę ku nowym miejscom po­stoju. Za każdym razem chwytała oburącz nowe możliwości i w pewnym sensie w każdym miejscu za­czynała nowe życie.

Maja także miała niepokój we krwi, ale silniejszy był w niej strach przed nieznanym. Śniła o miejscach, których nigdy nie widziała. Uwielbiała powtarzać ob­ce słowa i nazwy, które tak przyjemnie łaskotały jej język. Ale lęk powstrzymywał ją przed podejmowa­niem radykalnych kroków.

Maja odnalazła spokój na Hailuoto. Wyspa stała się jej małym światem.

Tu granice były wyraźne. Morskie fale uderzały o plaże, opłukiwały piasek. Wiedziała, gdzie się koń­czy jej świat, a gdzie zaczyna.

- Ja także byłem bardzo samotny jako dziecko - rzekł William. - Miałem rodziców, ale oni rzadko po­święcali mi swój czas. To chyba jeszcze bardziej przy­kre, niż gdyby byli gdzieś daleko. Kiedy dziecko prze­konuje się, że jest dla rodziców nieważne, coś w nim umiera. Gdyby przebywali daleko, zawsze można by sobie pomarzyć, że kiedy wrócą...

- Kiedy wrócą... - rzekła Raija. Zrozumiała. Była równie bystra jak Maja, rozumiała nawet to, co nie zostało dopowiedziane. Tak łatwo się z nią rozmawiało. Łatwo było się przed nią otworzyć.

- Henrik nie zazna samotności! - przyrzekł Wil­liam z naciskiem. - Zawsze znajdę dla niego czas. Za­wsze będę przy nim.

- Mam nadzieję, że uda ci się dotrzymać tej obiet­nicy. - Westchnęła. - Maja była zbyt odważna, zbyt dumna. Gotowa do poświęceń. Kochała tak intensyw­nie. Odczuwała tak mocno. To nasza rodzinna sła­bość. Tę samą cechę odnajdziesz we mnie, a jeszcze silniej uwidaczniała się u Mikkala. Ailo też to odzie­dziczył po ojcu, ale chyba w mniejszym stopniu.

W ten sposób Raija chciała wyjaśnić Williamowi, że rozumie ostatni czyn Mai: wielkość, siłę i miłość w nim zawartą.

- Moje życie było mniej warte niż jej - dodała z go­ryczą, w pełni to sobie uświadamiając. - Maja na pew­no o tym wiedziała, ale nawet to nie powstrzymało tej mojej upartej, niepoprawnej córki. Pamiętam, jak się urodziła. Wbrew moim nadziejom zbyt szybko, by uwiarygodnić kłamstwo. Wydawało mi się, że zdo­łam przekonać Kallego, że to jego córka. Jasnowłose­go Karla o jasnej karnacji, łagodnego i ugodowego. Jakaż byłam naiwna!

Raija cofnęła się w przeszłość. Patrzyła i nie dowie­rzała, że młoda dziewczyna, która nigdy nie uginała karku, to ona. Nie rozpoznawała się w niej. Doznała w życiu wiele cierpienia i z czasem złagodniała. Ale nadal niechętnie się poddawała.

Raija odgarnęła włosy z czoła. Nie zauważyła, że William odwrócił wzrok. Nie zdawała sobie sprawy, że w każdym drobnym nawet geście przypomina mu zmarłą żonę.

- Maja przyszła na świat w kwietniową noc, wte­dy rozległ się jej głośny krzyk. Nie miałam pojęcia, że rodzenie dzieci jest związane z takim bólem. Nikt mnie nie uprzedził. Kalle uciekł w gniewie, kiedy ją zobaczył. Mój Boże, był jeszcze chłopcem! Maja mia­ła kruczoczarne włosy i słoneczne błyski w oczach. Takie oczy, żółte z brązowymi żyłkami, miał Mik­kal. Przypominały kawałki bursztynu. Mikkal zwykł mówić, że za długo wpatrywał się w słońce, gdy po długiej polarnej nocy pojawiało się na nieboskłonie. Albo że jest spokrewniony ze słońcem. Tyle miał cie­pła w oczach.

- Bardzo go kochałaś?

- Był moją pierwszą miłością - odparła Raija, za­skoczona, jak w ogóle może o to pytać.

- Silniejszą niż inne?

- Inną. - Długo milczała, zanim dodała: - Może sil­niejszą, sama nie wiem. Tyle mam różnych wspo­mnień. Byłam wtedy inną Raiją, młodszą.

- Czy Maja byłaby inna, gdyby dane wam było ze sobą żyć?

William zauważył, że Maja miała inne oczy niż Ra­ija. Może sprawiała to owa żółtawa otoczka wokół źrenic, a może to, że we wzroku Raiji odbijał się jej wiek, jej losy i zebrane gorzkie doświadczenia.

- Z Mikkalem nie mogłabym żyć - wyznała. - Pró­bowałam tego tu, w Finlandii. Uciekliśmy wówczas z Norwegii. Przez całą zimę, a właściwie prawie rok, żyliśmy wśród obcych. Między nami wszystko się do­brze układało, ale ja nie mogłam zaznać spokoju. Tę­skniłam za dziećmi. Nie mogłam tego znieść. Dlate­go zdecydowałam się wrócić do domu.

- Do Lyngen? Pokiwała głową.

- Zapewne wielokrotnie słyszałeś tę historię, Wil­liamie! I każda z nich zawierała cząstkę tego, co ci te­raz opowiadam. Chociaż dzieci były takie małe... Nie mogły wszystkiego pamiętać. Nie mogły zrozumieć... Wracałam do domu. Oboje z Mikkalem wiedzieli­śmy, że nie możemy pozostać razem. Wracałam do Lyngen, a Mikkal do Finnmarku do swojej wspólno­ty. Miałam dzieci, nie mogłam wybrać jego.

William pojął to, czego Maja nigdy nie zrozumiała.

- Dopadła mnie moja przeszłość - dodała Raija krótko. Największe cierpienie, jakiego doznała w ży­ciu, opisywała zwykle lakonicznie. - Szaleniec, który poprzysiągł mi odebrać życie, zabił Mikkala. Musia­łam uciekać. W fiordzie stała zacumowana rosyjska szkuta, której kapitanem był stary przyjaciel...

- Jakże bym pragnął, by Maja dowiedziała się o tym. Pozwoliłoby to jej zrozumieć, że wybrałaś swoje dzieci. Knut także tego nie wie.

- Wystarczy, że wie o tym Reijo, wiem ja, wiedział Mikkal. Teraz powiedziałam to jeszcze tobie. Po ty­lu latach jest za późno, by upiększać barwy na obrazie. Mogłabym zostać podejrzana o fałszowanie prze­szłości.

- Przejdziesz się ze mną? - zapytał nieoczekiwanie William i wyjaśnił: - Na mrozie nie można płakać.

Raija pokiwała głową.

Wyszli razem w nocny mrok. W ciemnościach bie­lała para ulatująca im z ust. Wysoko na niebie jaśniał blado sierp księżyca. Nie pokazywał całego swojego oblicza. Gwiazdy na niebie były tu inaczej ułożone niż w Lyngen czy w Archangielsku.

Maja zdążyła pokazać Raiji swoje ulubione miejsce na Hailuoto: szklaną altanę. Z pewnością spędziłyby w niej obie wiele radosnych chwil. Zapiszczały drzwi i Raija weszła tam z Williamem. W środku panował gęsty mrok i było zimniej niż na zewnątrz.

- Bardzo ją cieszyły białe i czerwone róże, które ro­sną wokół pawilonu - rzekł William. - Latem posadzi­ła kilka nowych krzaków, które dla niej zdobyłem. Nigdy nie zobaczy, jak zakwitną na bladoróżowo.

Długo tak razem siedzieli i rozmawiali o Mai. Ze wspomnień ułożyli wielki bukiet. Zimowy bukiet róż.

A kiedy zmarznięci opuszczali altanę, na niebie ukazały się delikatne wielobarwne smugi.

- Niesamowite! - wyrwało się Williamowi. - Zdawało mi się, że na tle zorzy frunął czarny ptak.

Raija nie odezwała się. Ale nie czuła już goryczy. Ona też widziała ptaka. Ptaka Mikkala.

12

Na początku marca wrócili do Skibotn, do rodzin­nej osady położonej w głębi fiordu Lyngen.

Było ich sześcioro.

Na północ w kierunku wybrzeża ciągnęło o tej po­rze roku mnóstwo wędrowców. Wszyscy dobrze wie­dzieli, że zimowy trakt jeszcze tylko przez kilkana­ście tygodni będzie przejezdny, bo gdy ustąpi mróz i stopnieje śnieg, wielu miejsc nie da się przebyć aż do następnej zimy.

W stronę Skibotn, gdzie co roku odbywał się wiel­ki jarmark zimowo - wiosenny, zjeżdżali ludzie z róż­nych zakątków: z południa i ze wschodu, z zachodu, a także nieliczni z północy. Na kilka dni ta osada sta­wała się centralnym punktem rozległego pustkowia zwanego Nordkalotten.

- Jakie to wszystko dziwne - rzekł Ailo, który, przytłoczony wrażeniami, z wielkim trudem wyrażał swoje uczucia.

Siedział otulony futrem z wilczej skóry. Twarz do połowy zakrył wysokim kołnierzem, a futrzaną czapkę spuścił nisko na czoło, niemal do samych oczu. W ten sposób osłaniał zniekształcone rysy przed wścibskimi, ale też chronił delikatną skórę przed mrozem i wiatrem.

William odstąpił Ailo konie i sanie. Podróżowali więc w dwa zaprzęgi.

Ailo zmieniał się z Mattim na koźle, ponieważ by­ło zbyt zimno, by powoził sam, mimo że dziennie po­konywali niezbyt długie dystanse. Powrót do domu zajął im znacznie więcej czasu niż dwa miesiące wcze­śniej ta sama droga na Hailuoto.

Niełatwo było o nocleg w tym czasie wzmożone­go ruchu, chociaż gospodarze domostw położonych przy trakcie naprawdę się starali, by wszystkim po­móc i użyczyć dachu nad głową. Podróżni wdzięczni byli nawet za kawałek miejsca na podłodze na skó­rach wśród innych wędrowców.

Nic dziwnego. W porze jarmarków dochodziło czasem do nieszczęść. Krążyły historie o ludziach, którzy zamarzli w wygrzebanych w śniegu jamach, gdzie usiłowali się osłonić przed mrozem i wiatrem. W kalendarzu był już wprawdzie marzec, ale w tych stronach wiosna, o czym niektórzy zapominali, przy­chodziła znacznie później.

W porównaniu do innych Reijo i Raija wraz z naj­bliższymi podróżowali po wielkopańsku. Zatrzymy­wali się na noc w zajazdach, a bardziej na północ, gdzie o takie było trudno, odstępowano im osobną izbę w prywatnych domach. Czasami zatrzymywali się u pastorów na plebanii albo u wójtów.

List polecający z pieczęcią Runefelta, który Wil­liam wręczył im przed wyjazdem, otwierał przed ni­mi większość drzwi.

Raija trochę się podśmiewała z tego gestu zięcia, ale przestała, gdy zorientowała się, że William czyni to w dobrej wierze. Okazało się, że list ten bardzo ułatwiał im podróż. Mieli ze sobą przecież małe dziecko, a także Ailo, którego twarz wzbudzała gro­zę, nawet gdy miał na sobie maskę. Dobrze więc by­ło móc wypocząć we własnym gronie, z dala od tych, którzy stawialiby kłopotliwe pytania.

Dojeżdżając do Skibotn, skręcili i ominęli skutą lodem rzekę, żeby nie wstępować po drodze do Idy i Sedolfa.

Postanowili, że najpierw zawiozą gości z południa do chaty na cyplu, a dopiero potem zawiadomią naj­bliższych o ich przybyciu.

- Czy słusznie uczyniłem, przyjeżdżając tutaj? - za­pytał Ailo chrapliwym głosem, ale rozglądał się wo­kół z zachwytem, jakby nie mógł się nasycić znajo­mym widokiem.

Zatoka Botnicka pod żadnym względem nie mogła się równać z fiordem Lyngen. To prawda, że ogląda­na z plaży na Hailuoto sprawiała wrażenie oceanu. Ale za to tu roztaczał się widok na okalające Skibotn i dolinę dzikie szczyty po zachodniej stronie fiordu.

Wysokie i majestatyczne.

Jakże tęskniły jego oczy za tym widokiem przez wszystkie lata spędzone w Finlandii! Tylko płasko­wyż mógł się jeszcze z nim równać.

Ale by ujrzeć rozległe łąki i pastwiska, musiał po­czekać parę miesięcy.

Odetchnął głęboko, nabierając w nozdrza słonego zapachu morskiej wody i wodorostów. Chciało mu się krzyczeć ze szczęścia, ale wtulony w futro, siedział w milczeniu.

- Oczywiście, że słusznie - przekonywała go Raija. - Nie denerwuj się! Przecież nikt cię tutaj nie rozpozna, a my cię na pewno nie zdradzimy. Zostaniesz tu krót­ko. Zresztą, czy coś was trzymało tam, na południu?

Ailo uścisnął dłoń Anny Kajsy otuloną w grubą rę­kawicę.

- To prawda - odrzekł z sercem przepełnionym wzruszeniem. Doskonale rozumiał, dlaczego ci, któ­rzy się urodzili w tych stronach, niechętnie stąd wy­jeżdżali, a jeśli już, to tęsknotę za tym krajobrazem nosili w sercach do końca swych dni. - Podoba ci się tutaj? - zapytał Annę Kajsę.

Rozejrzała się wokół zalękniona. Zauważyła jed­nak wzruszenie Ailo i jego błyszczące radością oczy.

- Tu wszystko wydaje się takie potężne - odrzekła wymijająco.

- Przytłaczające - potwierdził Ailo.

- Dom - oznajmił Ivar stanowczo i rączką otulo­ną w rękawicę wskazał w stronę cypla.

Rzeczywiście, widać już było chatę.

- Dlaczego nie wstąpiliście do nas po drodze? - za­wołała Ida, wpadając do środka niczym wiosenna bu­rza. - Mamy się domyślać po dymie ulatującym z ko­mina, że już wróciliście?!

Zamilkła, zatrzymała się w progu, ale po chwili opanowała się i podeszła do Ailo.

- Witaj, Ailo! - rzekła.

- Nie zostanę tutaj długo - wyjaśnił pośpiesznie, przytrzymując jej dłoń i wpatrując się tak, jakby chciał utrwalić każdy najdrobniejszy szczegół jej wy­glądu i zachowania, by potem w samotności móc roz­pamiętywać tę chwilę.

- Co słychać na Hailuoto? Jak tam Maja? Knut? A dzieciaki? - zasypała ich pytaniami Ida.

W odpowiedzi usłyszała ciszę.

Gwałtownie umilkła, wyczuwając napięcie u przy­byłych. Zauważyła, że Matti nie wrócił jeszcze do swojej chaty, i wydało jej się to dziwne.

- Stało się coś złego? - zapytała ostro, patrząc po twarzach bliskich. - Coś z Mają?

- Maja nie żyje - odpowiedziała Raija. Ailo w jednej chwili był przy Idzie, posadził ją na ławie i siadł obok. Przypomniał sobie, ile razy tak tu siedzieli razem. Objął Idę ramieniem i pogłaskał po włosach. Tak, dobrze pamiętał, jakie są miękkie...

Jego serce napełniło się czułością. Na krótki mo­ment zapomniał o wszystkim. Ale zaraz ocknął się i rozejrzał dokoła.

Wyczytał ostrzeżenie w twarzy Reijo.

Troskę w twarzy Raiji.

Matti spoglądał zrezygnowany.

A Anna Kajsa...

Ailo puścił Idę i zerwał się na równe nogi. Stanął przy palenisku z rękami skrzyżowanymi na piersi, nie patrząc na nikogo.

- Jak to się stało? - zapytała Ida i wybuchnęła pła­czem, choć nie znała jeszcze całej prawdy.

Reijo i Raija popatrzyli po sobie, po czym Reijo usiadł przy córce i uczynił to, czego nie mógł Ailo: wziął ją w ramiona i głaszcząc po głowie, rzekł:

- Mama ci wszystko opowie, Ido!

Raija przełknęła ślinę, czując, jak zasycha jej w gar­dle, ale opowiedziała wszystko po kolei do momentu, do którego sięgała pamięcią. Dalej opowieść przejął Ailo, a na koniec Reijo, który odchrząknął i niskim głosem odtworzył ostatnie zdarzenia, potrzebne, by uzyskała obraz całości.

Ida płakała, a kiedy zabrakło jej łez, wychlipała:

- Nikt tego nie mógł przewidzieć. Ale wydaje mi się takie niesprawiedliwe, że to zdarzyło się teraz, kie­dy Maja wreszcie była szczęśliwa... Powinna żyć dłu­gie lata i zestarzeć się w tym pałacu. Tak, by w koń­cu „panią na Hailuoto” nazywali ją nawet ci, którzy ciągle wypominali jej pochodzenie. - Ida uśmiechnę­ła się, mrużąc powieki. - Pomyślcie, jaką byłaby cu­downą staruszką!

- Starszą panią - poprawił ją Ailo, który opanował już pierwsze wzruszenie na tyle, że mówił z większą swobodą. Dobrze wiedział, że nie wolno mu pogrą­żać się w marzeniach. Znał swoje miejsce. - Dopro­wadzałaby służbę do szaleństwa - dodał. - Nadal by bowiem osobiście szorowała piaskiem podłogi ta „pa­ni na Hailuoto”.

Rozbawieni, uśmiechnęli się przez łzy, wspomina­jąc Maję.

- Co on tu robi? - zapytał Sedolf, rozgrzebując żar, by podłożone brzozowe polana rozpaliły się płomie­niem.

Kiedy Ida wróciła z chaty na cyplu, przyniosła do domu wiele nowin, którymi musiała się natychmiast podzielić z mężem.

- Czyżbyś był zazdrosny? - zapytała, patrząc na Sedolfa ze zdumieniem znad robótki. Dziergała właśnie na drutach sweter dla niego.

Sedolf nie traktował tego jednak jako dowodu miło­ści, gdyż uważał, że kobieta, która nie umie szyć i dzier­gać ubrań dla swojego męża, nie nadaje się na żonę.

- Masz ku temu jakieś powody, Sedolfie?

- Mam? - zapytał, wzruszając ramionami.

- Kiedy byliśmy na Hailuoto, zdawałeś się taki wspaniałomyślny...

Sedolf przyznał jej w duchu rację, przypominając so­bie własną postawę. Ale wówczas, w Finlandii, byli w gościnie. Prawda, że odkrycie, iż Ailo żyje, stanowi­ło dla nich duży szok. Zdążyli przecież dopiero co po długim czasie pogodzić się z jego śmiercią. Ale to dzia­ło się daleko od domu, w innym kraju. W innym świe­cie. Bo Hailuoto i arystokratyczna rodzina Runefeltów to dla prostych rolników, jak Ida i Sedolf, inny świat. Na co dzień żyli wszak skromnie, zadowalając się tym, co potrafili wytworzyć pracą swoich rąk, i nie mieli ja­kichś szczególnych wymagań. Podobnie jak żyjący w ich otoczeniu sąsiedzi, rodzina, mieszkańcy wioski.

Na wyspie w Zatoce Botnickiej znajdował się in­ny świat, w którym Ailo siedział uwięziony przez własny los. Sam zrezygnował ze swojego wcześniej­szego życia. Dla Sedolfa mężczyzna, który zażądał, by uważać go za zmarłego, który wybrał obcy port, nie stanowił zagrożenia.

Wiedział przecież, że on wnet wyjedzie z Idą i jej synkiem stamtąd, a Ailo zostanie na Hailuoto i nie pojawi się w ich codzienności.

Teraz, kiedy Ailo powrócił i przebywał na cyplu, sprawy się miały inaczej.

Sedolf jednak, mimo że czuł się zagrożony, lubił Ailo. Kiedyś przyjaźnili się nawet, a i teraz w pew­nym sensie był mu przyjacielem.

W pewnym sensie.

Prawdziwym bliskim przyjacielem nie stanie się ni­gdy. Bo zawsze będzie stać pomiędzy nimi Ida.

- Ailo wydawał się tak blisko związany z Willia­mem - rzekł Sedolf. - Dziwi mnie więc, że zdecydo­wał się wyjechać z Hailuoto w tak trudnej dla Wil­liama chwili.

- Powiedział, że opuścił Zatokę Botnicką na za­wsze - odparła Ida, nie podnosząc wzroku znad dru­tów. Sedolf przez cały czas sądził, że chodzi tylko o krótką wizytę. Doskonale wiedziała więc, jak przyj­mie tę wiadomość.

- Przecież on nie może się tutaj osiedlić! - zawołał wzburzony.

- Nie - przyznała mu rację Ida, choć Bogiem a prawdą nie wiedziała, jakie Ailo ma plany. Wyda­wało jej się, że dopytywanie się o to byłoby niesto­sowne. Dziwne... Kiedyś mówili sobie wszystko.

Czasami trudno jej było sobie wyobrazić, że w ogóle istniało jakieś kiedyś. Jakby chodziło o dwo­je zupełnie obcych ludzi.

- Z pewnością będzie chciał zobaczyć Mikkala - rzekła Ida. - Nie możemy mu tego zabronić.

- Oczywiście - odparł Sedolf, akurat w tym nie wi­dząc problemu. Umówili się wszak, że kiedyś, gdy Mikkal dorośnie, dowie się, kto jest jego prawdzi­wym ojcem.

- On chce też zobaczyć grób małej Raiji. Sedolf rozumiał Ailo, ba, cenił jego charakter.

- Czy mógłbyś tam z nim pojechać? - zapytała nie­oczekiwanie Ida, podnosząc na męża błagalny wzrok. - Ja nie dam rady, Sedolfie, przeżywać tego raz jeszcze. Z takim trudem uporałam się z mrocznym smutkiem i żałobą po stracie małej. Nie chcę do tego wracać. A te­raz, kiedy dowiedziałam się o śmierci Mai, i tak wszystko we mnie na nowo odżyło. Znam Ailo, dla niego to także będzie trudne. Nie mogę jechać z nim na cmen­tarz Karnes. Albo pojedziesz ty, albo tata. Ale uważam, że ty jesteś najbardziej powołany, by z nim to dzielić.

- Pojadę na Karnes z Ailo - odrzekł Sedolf, wzru­szony prośbą Idy.

Chyba zresztą miała rację, uważając go za najod­powiedniejszą osobę.

- Czy żałujesz tego, co było między wami? - zapy­tał nagle, przystawiając bliżej stołek i siadając naprze­ciwko niej. Ich kolana dotykały się. Lubił być blisko żony.

Ida pokręciła głową.

- On jest już kimś innym. I nie chodzi tylko o zmienioną przez poparzenia twarz. On stał się in­nym człowiekiem tam, na południu. Gdybym tęskni­ła za tym, co było między nami, nie zostałabym z to­bą, tylko odeszłabym do niego.

Sedolf spuścił głowę, zawstydzony tkwiącą gdzieś w nim głęboko zazdrością. Nie wiedział, czy kiedy­kolwiek zdoła się z nią uporać. Ostatecznie, tłuma­czył sobie w myślach, jestem tylko człowiekiem.

Odebrał Idzie robótkę i odłożył na podłogę. Chwy­cił ją za ręce i pogładził z czułością wnętrze jej dłoni.

Przypomniało mu się, jak podśmiewał się z niej na Hailuoto, że jeśli tam dłużej pobędą, to zmieni się w wielką panią i będzie miała jedwabiste dłonie, ja­kich pozazdroszczą jej nawet arystokratki.

Ida nadal miała miękkie dłonie. Może nie jak je­dwab, ale najgładsze, jakich kiedykolwiek dotykał.

- Dlaczego wybrałaś właśnie mnie? - zapytał z na­głą powagą, a jego brązowe oczy zalśniły, odbijając dręczącą go niepewność. Wyglądał jak młody chło­pak.

- Uznałam, że ujdziesz w tłoku - odpowiedziała Ida jak zwykle i uśmiechnęła się.

Takie rozmowy bowiem stanowiły element gry, ja­ką ze sobą prowadzili. Ida nie pojmowała jednak, dla­czego Sedolf wyciąga to teraz, w takim momencie. Czy nie rozumie, że ona nie ma ochoty na takie zabawy? Nie pojmuje, jak głęboką rozpacz nosi w sercu?

Przecież Maja nie żyje!

- Wybacz, Sedolfie, ale tego nie da się obrócić w żart - rzekła. - Proszę, nie teraz! Przepełnia mnie taki smutek! Wydawało mi się, że wreszcie dorosłeś i potrafisz to zrozumieć!

Puścił jej dłonie i zerwał się gwałtownie, przewra­cając stołek, na którym siedział.

Odszedł bez słowa, ze spuszczoną głową. Nie spoj­rzał nawet na nią, otwierając drzwi do pokoju gościn­nego.

Zwykle nie ogrzewali tego pomieszczenia w czasie zimy, ale ostatnio Ida paliła tam raz po raz w piecu, by utrzymać znośną temperaturę. Spodziewała się bowiem, że niebawem, gdy zacznie się jarmark, ktoś może poprosić o nocleg.

Gościnność Ida wyniosła z domu. Drzwi chaty na cyplu zawsze stały otworem dla tych, którzy szukali schronienia. Reijo nigdy nie brał zapłaty za gościnę, nigdy też nie żałował, że kogoś przygarnął.

Jego chata rozbrzmiewała głosami ludzi i czuło się w niej ciepło i przyjaźń.

Sedolf uśmiechnął się pod nosem.

Dobrze wiedział, że nie dorównuje ojcu Idy. Reijo potrafił wytworzyć taką atmosferę, że w chacie na cy­plu wszyscy czuli się dobrze, a goście potrafili to do­cenić i nigdy nie uczynili niczego, co mogłoby przy­czynić strat gospodarzowi. Reijo zaprzyjaźnił się z przeróżnymi ludźmi i wszystkich traktował jedna­kowo. Nie zwracał uwagi na to, czy ktoś jest biedny, czy bogaty ani jakim mówi językiem.

Sam posługiwał się trzema językami i umiał do­strzec coś dobrego w każdym człowieku, którego go­ścił w swoich czterech ścianach.

W swoim domu był królem i ludzie to rozumieli.

Podobało im się to.

Sedolf położył się na ławie. W izbie nie było cie­pło, ale też nie panował chłód.

Czuł się dotknięty tym, że Ida źle go zrozumiała. Zwykle to się nie zdarzało. Czyżby tak pochłonął ją przyjazd Ailo, że nie zwracała uwagi na męża?

Przecież on też cierpiał z powodu śmierci Mai! Lu­bił ją. Była to szczególna osoba, ale szanował ją i cenił.

Kiedyś Sedolf nie rozumiał Simona. Wiadomo by­ło wszystkim, że Simon został zmuszony do małżeń­stwa z Mają. Nikt nie ośmieliłby się zadzierać z Re­ijo, zwłaszcza gdy ten wpadał w gniew. Simon także nie ośmielił się mu sprzeciwić, grzecznie więc popro­wadził do ołtarza Maję, która spodziewała się jego dziecka. Sedolf był wtedy wyrostkiem, ale pamiętał jak dziś, że nie potrafił zrozumieć, jak Simon w ogó­le mógł zbliżyć się do Mai.

Uważał, że jest strasznie brzydka, a jeszcze dodat­kowo szpeciły ją blizny na policzkach. On sam nie spojrzałby dwa razy na taką dziewczynę.

A tymczasem Simon pomylił się co do Mai. Odcisnęła na nim swoje tak silne piętno, że nie potrafił o niej zapomnieć. A ona, ta brzydula, z którą zaba­wiał się tylko z nudów, odkochała się i przestała ży­wić do niego gorące uczucia.

Sedolf nie miał pojęcia, że można kogoś tak bardzo kochać. O pożądaniu i zaspokajaniu zmysłów wie­dział wszystko. Uganiał się za dziewczynami i czerpał z tego nieograniczone rozkosze. Miał ich wiele.

I wtedy pojawiła się Ida.

I nadeszła wielka miłość.

Wówczas dopiero Sedolf zrozumiał swojego kuzy­na, Simona, bo też poza Idą już nie widział świata. A ponieważ tak bardzo pokochał Idę, inaczej też spojrzał na Maję i dopatrzył się także w niej we­wnętrznego piękna. A jeszcze później polubił Maję.

Taką jaka była. Jedyną w swoim rodzaju.

Był pewien, że nigdy już nie spotka kogoś takiego jak ona.

Reijo zwykł powtarzać, że swą wyjątkowość jego córki zawdzięczają gorącej krwi Alatalo, płynącej w ich żyłach, i było w tym dużo prawdy.

Zaskrzypiały drzwi. Sedolf nie ruszył się z miejsca. Leżał, zakrywając ręką oczy. Nie zaskoczyło go przyjście Idy. Zawsze przychodziła. Musiałaby to być jakaś wyjątkowa kłótnia, żeby pierwsza nie wyciągnę­ła ręki na zgodę. A takie im się rzadko zdarzały.

Sedolf pomyślał nagle, że Ida ze swym gwałtow­nym temperamentem mogłaby postępować zupełnie inaczej. Mogłaby długo nosić w sercu urazę, nie dą­żąc wcale do zgody. Przeraziła go taka możliwość.

- Sedolf?

Stała przez chwilę cicho. W izbie było tak ciemno, że w pierwszej chwili go nie dostrzegła, a on nie na­leżał do tych, co odpowiadają od razu.

- Do diabła, Sedolf! Nie zachowuj się jak dziecko i odezwij się wreszcie! Co ty sobie myślisz? Mam tu może biegać i cię szukać?

Kiedy się rozgniewała, przypominała furię. Cokol­wiek zresztą robiła, wkładała w to całą siebie.

Chyba to lubił w niej najbardziej.

Równocześnie uświadomił sobie, że jest głupcem. Przecież znał dobrze Idę. Wiedział, czego może się po niej spodziewać. Nie była typem człowieka, który po­trafi żyć w kłamstwie i przemilczeniach.

Właśnie dlatego zawsze szukała pojednania po każ­dej sprzeczce. Dlatego, na przekór wrodzonej dumie, wyciągała rękę na zgodę.

- Ja nie zawsze żartuję, Ido - odezwał się cicho, na­dal zasłaniając oczy. Słyszał jednak jej kroki i czuł, że stoi nad nim. - A ty nie zawsze masz rację. Czasem zapominasz, że mnie dobrze znasz, i patrzysz na mnie oczami innych. Nagle przypomina ci się to wszystko, co słyszałaś na mój temat. Jak cię ostrze­gano przed tym nieznośnym Sedolfem Bakkenem.

Ida usiadła przy mężu. Westchnęła i pogłaskała go po grzywce. Odsunęła jego rękę, z powagą napotka­ła jego spojrzenie i odpowiedziała:

- Bardzo mi przykro, Sedolfie, z tego powodu. Je­steśmy tacy różni. Ja w smutku zamykam się w sobie, ty szukasz innych. Rozpaczamy tak samo, tylko w róż­ny sposób to okazujemy. Zdarza się, że o tym zapomi­nam. Ale nie chciałam cię urazić. Wybacz mi, Sedolfie!

Pocałowała wnętrze jego dłoni, a on zacisnął ręce, jakby chciał zatrzymać te pocałunki.

- Mnie też będzie bardzo brakowało Mai - rzekł. - A przybycie Ailo napełnia mnie lękiem. Odnoszę wrażenie, że wdarł się na nasz grunt, na mój... Tyle mam do stracenia, Ido! To naturalne, że się boję. Nie waham się tego wyznać, mimo że nie przystoi męż­czyźnie przyznawać się do strachu.

Ida pogłaskała go po twarzy. Wydawało mu się, że widzi, jak się uśmiecha.

- Łatwo było być wspaniałomyślnym daleko od do­mu, prawda? Teraz jest trudniej? Póki Ailo trzymał się z daleka, mogłeś udawać, że cię to nie dotyczy. Tak, Sedolfie?

- Nie wiem - odparł ponuro, mocno ściskając jej dłoń. - Wiem tylko, że wolałbym umrzeć niż stracić ciebie, Ido. Ty i Mikkal jesteście całym moim świa­tem. Może nie uchodzi, by mężczyzna czynił takie wyznania, ale mówię to, co czuję.

- Uważam, że takie wyznania ani trochę nie uchy­biają twojej męskości, kochany.

Nachyliła się i objęła go mocno za szyję.

- Jesteś jedynym mężczyzną, którego pragnę. Wy­brałam cię nie dlatego, że wydałeś mi się miły, nie dla­tego, że udowodniłeś, iż masz w spodniach, co trzeba, i potrafisz się tym posługiwać, nie dlatego, że umiesz gładko przemawiać. Nie! Wybrałam cię, Sedolfie, po­nieważ cię pokochałam. Bóg jeden wie, jak to się stało, ale naprawdę cię pokochałam. Wybrałam cię dlatego, że nikt inny nie uczynił mnie szczęśliwszą, radośniejszą i kochaną, a czasami wściekłą. Wybrałam cię prze­konana, że życie u twego boku nigdy mi się nie znu­dzi, że będziesz wiedział zawsze, co powiedzieć, kiedy mnie zabraknie tematu... Więc, do cholery, powiedz coś, człowieku! Bo jeszcze pomyślę, że się pomyliłam!

- Słowo się rzekło! Za późno, żeby żałować - rzekł Sedolf, pocałował ją i przyciągnął do siebie. Obrócił się, trzymając ją w ramionach, tak że teraz ona leża­ła na ławie.

Włosy upięte w kok poluzowały się, ale pozosta­wił je takie potargane, nie zważając na spinki i szpil­ki wystające niebezpiecznie z ognistej czupryny.

- Noszę w sobie poczucie winy wobec Ailo - wy­znał, pochylając głowę, bo wydawało mu się, że za­brzmiało to głupio. - Pamiętasz, wtedy na płaskowyżu nie wiedzieliśmy jeszcze, że on nie żyje. Ten zupełnie pierwszy raz, kiedy się kochaliśmy. Nie zważałem na nic. Pragnąłem cię, chciałem cię mieć za wszelką cenę. Dlatego tak tym wszystkim pokierowałem. Nie myśla­łem w ogóle, co będzie potem. Nie myślałem o żadnym potem. Chciałem ciebie w tamtej chwili. Niezależnie czy byłaś jego, czy niczyją żoną. Rozumiesz, Ido? Wzią­łem to, co należało do niego.

Ida nie wyśmiała go, ale położyła mu palec na ustach, uciszając go w ten sam sposób, jak uciszała synka.

- Rozmawialiśmy już kiedyś o tym - rzekła po ci­chu z powagą. Ona też nie żartowała. - Nie pamię­tasz, Sedolfie?

Oczywiście, że pamiętał. Pocałował jej policzki, czo­ło, ale ona odsunęła go od siebie na odległość ramion. Chciała mu wyjaśnić wszystko do końca. Musiała.

- Niczego nie wziąłeś. Dostałeś to. To duża różni­ca. Nie powinieneś czuć się winny wobec Ailo. Nie jestem już związana z Ailo, ale z tobą. Twoje i moje życie to jedno.

Dobrze było usłyszeć to od niej, ale czuł, że nigdy do końca nie zdoła pozbyć się w pełni poczucia wi­ny, że wszedł na cudzy grunt.

- A poza tym, Sedolfie, nie jestem niczyją własno­ścią. Ja to ja - oznajmiła Ida stanowczo. - A teraz, je­śli natychmiast czegoś nie przedsięweźmiesz, to stra­cę kompletnie ochotę na to, po co tu przyszłam.

- Stracisz ochotę? Ty? - zapytał i podwinąwszy jej spódnicę, przesunął dłonią po wewnętrznej stronie uda żony.

Uśmiechnął się, rozpiął spodnie i wszedł w nią gładko.

Potem wziął Idę na ręce i zaniósł do małżeńskiego łoża. Rozebrał ją i sam zdjął ubranie. A kiedy przy­kryli się kocami, zapytał cicho:

- Czy nadal obawiasz się, że stracisz ochotę?

- Proszę cię, kochaj mnie! I pozwól mi kochać sie­bie - wyszeptała.

Kiedy Sedolf już zasnął, leżała z głową opartą na jego piersi, nawijając na palce jego ciemne loki, i wsłuchiwała się w jego spokojny oddech.

Wiedziała, że go kocha.

Zrozumiała też, jak cenna jest każda spędzona we dwoje chwila. Poczucie wspólnoty. Dom, który ra­zem tworzyli.

Leżała tak i odświeżała wspomnienia schowane głęboko na dnie serca. Wszystkie jego uśmiechy, od tego zupełnie pierwszego, kiedy żadne z nich nie mia­ło pojęcia, jak wielka połączy ich miłość. Myśli, jakie z nią dzielił, chwile słabości, kiedy odważył się przed nią odsłonić. Chwile, kiedy się wzajemnie wspierali i obdarowywali siłą.

Może dopiero teraz w pełni sobie uświadomiła, jak bardzo go kocha. Teraz, gdy tak znienacka spadła na nią wiadomość o śmierci Mai. Bo przecież Maja też była kochana, sama darzyła miłością, była matką.

Nikt nie wie, jak długo będzie mu dane żyć. Nikt nie może zaplanować sobie, ile jeszcze w życiu zrobi.

Nikt nie dostał nieograniczonego czasu.

Ida zrozumiała to i przyrzekła sobie, że w każdej chwili u boku Sedolfa będzie żyła pełnią życia. Nie chce zapominać, że każdy dzień jest darem.

- Kocham cię, Sedolfie - rzekła i postanowiła po­wtórzyć mu to samo, kiedy się obudzi.

13

Na jarmark ludzie zjeżdżali się ze wszystkich stron i sprzedawali wszystko, co tylko potrzebne było w gospodarstwie: mięso i ryby, dziczyznę, futerka, rę­kawice i skarpety, poroża i skóry z renów, sól, ma­sło, tkane barwne taśmy i odzież, chustki, suszone owoce południowe, cukier, śledzie.

I bimber.

- Przykro patrzeć - stwierdził Rei jo, przemierza­jąc plac targowy razem z Ailo.

Panował ostry mróz, więc ludzie nie zwracali uwa­gi na to, że towarzysz Reijo ma twarz do połowy za­krytą maską. Tym bardziej że Ailo postawił wysoko kołnierz, zza którego prawie nie było go widać. A je­śli ktoś zatrzymał się, by się przywitać, Reijo, przed­stawiał Ailo jako znajomego z Finlandii, który uległ ciężkiemu poparzeniu. Ludzie przyjmowali wyjaśnie­nie ze zrozumieniem, nie wnikając w szczegóły. Zna­li Reijo i ufali mu. Wiedzieli, że potrafi dobierać przy­jaciół. Zresztą nieznajomy wydawał się sympatyczny, a ponieważ na jarmarku tyle różności przyciągało spojrzenie, długo nie zaprzątali sobie obcym głowy.

- Wódka tu, na północy, stała się wielkim proble­mem - rzekł Reijo zatroskany.

Ailo pokiwał głową. Smutno było patrzeć, jak nie­którzy większość zarobku za sprzedane towary topią w alkoholu. Była to ich jedyna rozrywka. Wlewali w siebie tyle bimbru, ile się dało.

Na ogół odwiedzający targowisko nie zwracali na nich uwagi, jeśli było trzeba, omijali ich albo wprost przechodzili po nich, gdy zagradzali drogę, a jeśli usłyszeli za sobą wiązkę przekleństw, udawali, że nie słyszą.

- Tylu pijanych Lapończyków - odezwał się Ailo zdruzgotany, rozglądając się wokół. Ubrani w dorki i spodnie ze skórzanymi nagolennikami mężczyźni zataczali się lub leżeli, ściskając butelki po bimbrze i wodząc nieprzytomnym spojrzeniem.

To był bardzo przykry widok.

Ailo uświadomił sobie naraz, że długo nie było go w rodzinnych stronach. Wiele się od tego czasu zmie­niło, zapanowały nowe obyczaje. Pamiętał, że i za je­go czasów wśród Lapończyków kosztowało się moc­niejszych trunków, ale nie w taki sposób.

- Nie tylko Lapończyków, ale też wielu ubogich rybaków i rolników - uświadomił mu Reijo. - Nie wszyscy mają na sobie futrzane dorki.

- Dlaczego tak się dzieje?

- Niektórym na rękę jest płacić wódką - odrzekł Reijo, a w jego głosie pobrzmiewał gniew. - Biedacy nie są świadomi, że to jest skierowane przeciwko nim. Gdy ktoś haruje od świtu do nocy, to kusi go, by choć na chwilę zapomnieć. A kiedy nałóg nim zawładnie, jest już za późno. Niejeden przez wódkę stracił to niewiele, co posiadał. Będzie takich coraz więcej. A to, co tutaj widzisz, Ailo, nie daje jeszcze pełnego obrazu sytuacji. O wiele trudniej się z tym pogodzić, gdy widzi się tu pijanych na co dzień. Bo na jarmarku, jak świat światem, zawsze ludzie lubili sobie wy­pić. Przepijano udany handel, świętowano ze znajo­mymi, których nie spotykano o innych porach roku.

- Niczego takiego nie pamiętam - rzekł Ailo zdru­zgotany. - A przecież nie byłem aniołem.

Reijo uśmiechnął się.

- My też sobie wychylimy kieliszek. W końcu ma­my jarmark i trzeba to uczcić - obiecał. - Posmaku­jemy bimbru, chłopcze. Ale nie tu i nie tego, który tu sprzedają.

- Muszę się rozejrzeć za czymś dla Anny Kajsy - rzekł Ailo. - Może kupię jej jedwabną chustkę z frędzlami? Zasłużyła na coś ładnego.

- Czy dokonaliście słusznego wyboru? - zapytał nieoczekiwanie Reijo. - Dla Anny Kajsy to duża zmiana. Czy zdoła przywyknąć?

- Do Hailuoto także musiała się przyzwyczaić - odparł Ailo krótko.

- Ale tu będzie jej trudniej. Tam jednak miała krewnych. Tu wszystko jest dla niej nieznane.

- Ale równocześnie otrzyma szansę, by życie za­cząć od nowa.

- Nie będzie to dla niej zbyt trudne?

- Nie wiem. Ailo był całkowicie szczery.

- Kiedy zaraz po śmierci Mai wyjaśniłem jej, co zamierzam, powiedziała mi: „Pójdę tam, dokąd ty idziesz”. Złożyła w moje ręce całe swoje życie. Za­ufała mi ślepo, wierząc, że podejmę właściwą decy­zję. A ja sam nie wiem, czy słusznie postępuję. Czy dokonałem dobrego wyboru, tak dla niej, jak i dla siebie... Do lata na szczęście zostało jeszcze trochę czasu - rzekł Ailo. - Zdążymy się oswoić z tą myślą.

Reijo poszedł razem z Ailo szukać prezentu dla Anny Kajsy. Ailo wybrał jaskrawozieloną chustkę. Reijo również był zdania, że w tym kolorze będzie do twarzy przyrodniej siostrze Williama, choć po­wątpiewał, czy ona sama wybrałaby właśnie tę barwę. Była taka ostrożna i cicha, nie lubiła rzucać się w oczy. Stanowiła dokładne przeciwieństwo Idy.

Reijo, patrząc na chustę, pomyślał mimo woli, że jego córka prezentowałaby się w niej wspaniale. Za­stanawiał się nawet, czy Ailo też doszedł do takiego wniosku.

Reijo przypomniał sobie spotkanie Ailo i Idy po­przedniego dnia i zadrżał. Przyszło mu na myśl, że może nie było rozsądne z ich strony pozwolić Ailo i jego nowej żonie wrócić tu razem z nimi. Na Hailuoto nie wydawało się to niebezpieczne. Lękali się jedynie, że ktoś może rozpoznać Ailo, zapomnieli zaś o niebezpieczeństwie tkwiącym w nim samym.

Reijo postanowił pomówić o tym z Raiją. Szczę­ścia Idy gotów był bronić wszelkimi środkami.

- Reijo Kesaniemi, a niech to! - usłyszał nagle z da­leka. Odwrócił się w stronę brzmiąco znajomo głosu i spojrzał wprost na Andersa syna Pawy, rodzonego brata Siggi. Wuja Ailo.

Reijo otworzył usta, by wyrazić zaskoczenie i ra­dość lub powiedzieć cokolwiek, aby uprzedzić, jaką ma dla niego wielką niespodziankę. Ale Anders w tej samej chwili zauważył Ailo.

Podszedł do niego wolnym krokiem i nie rzekł sło­wa, póki nie znalazł się tuż przy nim.

Ailo także milczał.

- A więc to tak - rzekł Anders, w tych paru sło­wach stwierdzając, że rozpoznał siostrzeńca i zaak­ceptował to, co zdawało się niemożliwe. - Słyszałem, że podobno umarłeś - dodał tym samym tonem. - Tymczasem stoisz tu przede mną. Masz sylwetkę swojego ojca, identyczny chód, a oczy mojej siostry. Miałbym nie rozpoznać krewnego?

- Nie mylisz się - odparł Ailo i opuścił kołnierz, pokazując maskę. - Pod spodem niewiele zostało - wyjaśnił. - Jestem prawie umarły. W każdym razie ten, którym byłem, nie żyje...

- Do diabła! - Anders podszedł blisko i rozłożył ra­miona. Nic więcej nie mówiąc, uściskał swojego sio­strzeńca, który tak długo był nieobecny.

- Dobrze cię widzieć, kimkolwiek jesteś. Tak czy inaczej pozostałeś synem Siggi. Jestem twoim wujem niezależnie od wszystkiego. Czyżbyś zapomniał o więzach krwi? Zapomniałeś swój lud?

Ailo pokręcił głową ze smutkiem w oczach.

- Jesteś sam? - zapytał Andersa Reijo. Okazało się, że nie. Przybył z kilkoma ziomkami z siidy z północnego wschodu.

- Ale nie prowadzamy się za rączkę - zaśmiał się. - Nigdy nie odmawiałem, kiedy Reijo Kesaniemi zapra­szał mnie do siebie na cypel. Tym razem także nie od­mówię. Domyślam się, że tam się zatrzymał mój sio­strzeniec?

- Tak, tam się zatrzymałem. Maja nie żyje, Anders. Pamiętasz ją?

- Córka Mikkala i Raiji? Twoja siostra? Ailo pokiwał głową.

- Miałeś żonę, Ailo. Zdaje się, że ona po tym wszystkim wyszła za mąż. Co się dzieje na ścieżkach, po których stąpasz?

- Mów do mnie Axel - poprawił go Ailo. - Tutaj Ailo nie żyje.

Anders zamilkł. A Reijo wyprowadził ich z targo­wiska, gdzie kręciło się wiele osób. Uznał, że za du­żo tu ciekawskich uszu. Bał się, że jeśli ktoś ich pod­słucha, zaczną się duże kłopoty.

Anders zaniemówił, kiedy, zasiadłszy przy solid­nym stole w chacie Reijo, usłyszał, co się naprawdę zdarzyło.

Ale największego szoku doznał, kiedy z ciemnego kąta za piecem wyłoniła się kobieta i powoli podeszła ku niemu. Wyciągając obie ręce, uśmiechnęła się sze­roko i zapytała:

- Pamiętasz mnie, Antę?

Czy pamiętał?

Anders spojrzał na Reijo, który udawał obojętne­go, ale kąciki ust unosiły się mu figlarnie. Z trudem powstrzymywał się przed wybuchem śmiechu.

- Masz dla mnie jeszcze więcej niespodzianek? - zapytał Anders oszołomiony. - Może jeszcze ktoś z umarłych wrócił z zaświatów?

- Póki co, nie - przyrzekł Reijo.

- Nie dasz mi nawet buziaka! - pożaliła się Raija.

- Oczywiście, że dam, i to chętnie, Raiju Mikkala... Kiedy już się uściskali i nasycili oczy swoim widokiem.

Anders zreflektował się i powiedział przepraszająco:

- Wiem, że nie jesteś już Raiją Mikkala, ale zawsze o tobie tak myślę i chyba nigdy w życiu nie nazwę cię inaczej.

- Raija jest moją żoną - oznajmił Reijo.

- Nie może być! - Anders po raz kolejny pokręcił głową z niedowierzaniem.

- Chyba już nic więcej nie jest mnie w stanie zdzi­wić - rzekł. - Ale wszystko jedno. Niech sobie będzie nawet twoją żoną! Raiją Reijo jej i tak nie nazwę. Zresztą to nawet kiepsko brzmi. Można sobie język połamać.

- Nie, Raiją Reijo to ona nie jest - rzekł cicho Reijo.

Anders nie zamierzał go zranić, po prostu wyrwa­ło mu się to, co uważał za oczywistą, aczkolwiek mo­że bolesną prawdę.

- Raija zawsze była sobą - rzekł Anders. Niechęt­nie wypuścił ją z objęć. - Zdaje się, że czeka nas dzi­siaj długa noc bez snu - stwierdził. - Musicie mi wszystko opowiedzieć. Gdzieś ty była? - pytał, nie spuszczając wzroku z Raiji.

- O, to długa historia - odparła. - Opowiem ci ją później. Najpierw musisz wysłuchać innych. A i ty musisz nam opowiedzieć o sobie, Antę.

Używała lapońskiego zdrobnienia jego imienia. Ja­kąż radością dla niej było spotkanie z kimś, kto dora­stał wraz z nią. Z nim mogła się zanurzyć w krainę dzie­ciństwa. On pamiętał zapewne zdarzenia, o których ona sama zdążyła zapomnieć. Zdawało jej się to cudem.

- Jesteś ciągle tak samo piękna - oznajmił Anders. Dotknął dłonią policzka Raiji i musnął jej włosy. - Przecież przez ten czas przybyło ci także lat, ale nie wi­dać tego po tobie. Mój brat oglądał się już za tobą, kie­dy byłaś trzynastoletnim dziewczęciem. On i Mikkal patrzyli na siebie bykiem, wzajemnie się pilnując. Ty wtedy nic z tego nie rozumiałaś. Aslak dobrze wiedział, czego chce, a Mikkal sam siebie oszukiwał. To było tak dawno, Raiju. A ty ciągle jesteś równie piękna! Nawet Reijo się roześmiał.

- Teraz to już przesadzasz, Antę - rzekła Raija, ale jego podziw mile ją połechtał. Był dla niej szczegól­nie cenny, bo wiedziała, że płynął wprost ze szczere­go serca.

- Pamiętam, jak Aslak poszedł za tobą tamtego ostat­niego lata, kiedy wypasaliśmy renifery na naszych pa­stwiskach na płaskowyżu. Przypominasz sobie?

Raija pokiwała głową, niemal czując w ustach słod­ki smak moroszek, bagiennych malin. Była sama, gdy nadszedł Aslak. Miał siedemnaście lat. Może i był przy­stojny, nie pamiętała, nie potrafiła odtworzyć z pamię­ci jego twarzy. Zapytał, czy zauważyła, że ku niej spo­gląda. Wiedziała, owszem. Ze wie zapewne, czego od niej chce. Tego akurat nawet się nie domyślała.

Miała trzynaście lat.

Tylu spraw nie rozumiała.

Przestała już być dzieckiem, ale jeszcze nie była do­rosła.

Dojrzewała w niej kobieta, która jeszcze nie do­tknęła owej tajemnicy.

Nie miała pojęcia, czego Aslak od niej chce. Lubi­ła go, ale nie bardziej niż innych. A nawet nie w po­łowie tak bardzo, jak lubiła Mikkala.

Mikkal był jej przybranym bratem.

Aslak próbował ją pocałować. Pewnie by się to mu nawet udało, gdyby nie nadszedł Mikkal.

Szarpnął wówczas Aslaka i w jej obronie rzucił się na niego z pięściami.

Raija pamiętała słowa Aslaka. Były takie prawdziwe, chociaż do niej nie docierał wówczas ich głębszy sens. A Mikkal zaprzeczał im, jakby chciał oszukać samego siebie. On był już dostatecznie dorosły. Miał dziewiętnaście lat.

„Chcesz ją mieć dla siebie!” - rzucił mu Aslak ostro i niechętnie.

„Nigdy więcej tak nie mów, Aslak!” - warknął Mikkal, powaliwszy go na ziemię. W tamtym czasie tak łatwo wpadał w gniew. Później nauczył się bar­dziej panować nad sobą. - „Nawet tak nie myśl! Ra­ija jest moją młodszą siostrą i masz się od niej trzy­mać z daleka. Ona jest o wiele za dobra dla ciebie. Najlepiej będzie, jeśli to sobie zapamiętasz...”

- Aslak w każdym razie więcej nie próbował - uśmiechnął się Anders, opowiedziawszy pokrótce tę historię, którą znał od brata, a którą Raija przeżyła raz jeszcze we wspomnieniach.

- A ja się wtedy zastanawiałem, co, u diabła, jest w tobie ładnego - roześmiał się. - Nie rozumiałem, dlaczego Aslak dał się tak sprać za jeden pocałunek, którego nawet nie zdążył skosztować.

- Miałeś wtedy piętnaście lat - odparła krótko Raija. - Oboje byliśmy jeszcze za młodzi, by to zrozumieć.

- No, wiesz, z czasem to do mnie doszło - mrugnął do niej. - Ale wtedy to ty już byłaś Raiją Mikkala.

Westchnął i odwrócił wzrok na swojego siostrzeńca.

- Co ukrywasz pod maską? - zapytał. Ailo rozwiązał rzemyki i pozwolił masce opaść. Wszyscy obecni w chacie przywykli do widoku je­go twarzy, ale Anders pobladł.

- A taki byłeś urodziwy - wyrwało mu się. Ailo poszukał spojrzeniem Anny Kajsy i rzekł:

- Pamiętasz, mówiłem ci, że kiedyś byłem urodzi­wy. A teraz sama słyszałaś, że mój wuj to potwierdza.

- Czy sądzono, że umrzesz? - zapytał Anders. - Noaida, którego Ida wysłała na poszukiwanie ciebie, mówił, że spotkał Roto. Mówił też o jakiejś ścianie nie do przebycia.

- To Maja utworzyła wokół mnie taki mur - rzekł Ailo. - Była w końcu córką Raiji i mojego ojca. Wie­le potrafiła.

Anders pokiwał głową. On dużo pojmował. Wie­dział też, że Mikkal był blisko spokrewniony ze sta­rą Elle. Ludzie z siida nadal pamiętali, jakie miała nadzwyczajne zdolności.

- Ale że zrezygnowałeś z Idy! - Anders długo wpa­trywał się w niego i omiótł spojrzeniem Annę Kajsę.

- Choć nie mam nic przeciwko twojej żonie.

- Zostawmy to! Nie mam ochoty o tym rozmawiać - odparł Ailo stanowczo. - Jest, jak jest. Nie ruszaj­my tego. Ida dostała dokumenty potwierdzające, że Ailo syn Mikkala nie żyje. Wyszła za mąż już jako wdowa. Ida jest szczęśliwa, ma dobrego męża i swo­je życie. Ja mam swoje z Anną Kajsą. - Ailo odetchnął głęboko i dodał: - Nie zamierzam tutaj pozostać, wu­ju. Myśleliśmy oboje, by ruszyć na wschód, a potem na północ. Wróciliśmy na dobre z Finlandii!

- Zamierzasz wrócić? - zapytał Anders. - Do swoich?

- Tak, do swoich!

- Planowaliśmy ich wyprawić do was latem - wyja­śniła Raija łagodnie. - Mój syn zabierze ich na pokład.

- A co, wypływa kutrem na połowy? - zaintereso­wał się Anders. - Tam niewiele złowi...

- Nie kutrem, lecz szkutą - wyjaśniła Raija. - Jeszcze wielu rzeczy nie wiesz, Anders. I nie dowiesz się, jeśli nie będziesz miał dość rozumu, by trzymać język za zębami i pozwolić nam opowiedzieć wszystko.

- Czy dobrze, że to wszystko tak szybko się to­czy? - zastanawiał się później Reijo, kiedy razem z Raiją przechadzali się między jarmarcznymi buda­mi, w których dokonywano ostatnich pośpiesznych transakcji. Nadal kręciło się sporo ludzi, którzy nie mieli jeszcze ochoty na spoczynek. Spotkani znajo­mi chcieli koniecznie opowiedzieć sobie nawzajem, co się wydarzyło od ostatniego razu, kiedy się wi­dzieli na tym jarmarku bądź w Bossekopp, a może za granicą, na terenach zwanych przez ludzi Finlan­dią, przez rządzących uparcie nazywanych Szwecją.

- Nie wiem - odparła Raija, która także miała wra­żenie, że ostatnie zdarzenia potoczyły się lawinowo.

- Ale przecież nie mamy na to wpływu. W przedziw­ny sposób wątki zaczynają się znowu splatać. Gdyby to zależało ode mnie, postanowiłabym inaczej, ale przecież nie ja tym wszystkim kieruję.

- Myślisz, że słusznie postąpiliśmy, przyzwalając, by Ailo z Anną Kajsą przenieśli się na czas jarmarku do Idy i Sedolfa?

Raija wsunęła rękę pod ramię Reijo. Rozbawił ją swoim szczerym zatroskaniem. Najchętniej pobiegł­by sprawdzić, czy wszystko jest w należytym porząd­ku, i uporczywie szukał pretekstu.

- Sądzisz, że Ida z Sedolfem tego nie przemyśleli?

- zapytała. - Nie zauważyłeś, że twoja córka jest już dorosła? Nie potrzebuje ciągłej opieki taty.

- Na szczęście do końca jarmarku nie zostało wiele czasu - przyznał Reijo. - Nagle ze wszystkim trze­ba się spieszyć!

- Słyszę w twoim głosie ulgę! - Raija przejrzała go. - Zaczynałeś się, Reijo, obawiać. Myślisz, że się tego nie domyśliłam? W głębi serca nie miałeś ochoty, by Ailo pozostał tu tak długo, ale nie wiedziałeś, jak z tego wy­brnąć, prawda?

- Rzeczywiście - przyznał Reijo. - Ale to dlatego, że Ailo nie uporał się do końca z uczuciem do Idy. Nie miałem o tym pojęcia. Znałem przecież tylko wersję Idy. A ty to przewidziałaś?

- Przyjrzałam się dobrze Ailo na wyspie, poza tym, nie zapominaj, że znałam jego ojca.

- Jakże mógłbym zapomnieć? - Reijo uśmiechnął się i uścisnął jej ramię. - Przecież nawet Anders na­zywa cię Raiją Mikkala.

- Antę spadł nam z nieba, nieprawdaż? - zapytała zagadkowo.

- Czyżbyś miała z tym coś wspólnego? Raija nie odpowiedziała. Ale Reijo, nie zważając na przechadzających się przyjezdnych z różnych krańców Nordkalotten, chwycił w ramiona swoją żonę i przytulił twarz do jej miękkiego policzka.

- Raiju - rzekł cicho, szukając ustami jej ucha ukry­tego pod grubym szalem i burzą włosów. - Nie poj­muję cię, Raiju, i pewnie nigdy cię do końca nie zro­zumiem. Wraz z upływem lat stajesz się coraz bardziej zagadkowa. Przysięgam, że nigdy nie spotkałem dru­giej takiej jak ty.

- Uuu, Reijo, czyżbyś za dużo wypił? - wymamro­tał jeden z miejscowych, który w ciągu dnia nie wylewał za kołnierz. Teraz zatrzymał się przy Reijo na chwiejnych nogach, poklepał go po ramieniu ze zro­zumieniem. - Ale przynajmniej twoja kobita się na ciebie nie wścieka! A do tego jaka jest ładna. Szczę­ściarz z ciebie, Kesaniemi! - rzucił zazdrośnie i zata­czając się lekko, podążył dalej swoją drogą. Nawet nie zorientował się, że Reijo mu nie odpowiedział. Może zresztą wcale tego nie oczekiwał?

- Rzeczywiście jestem szczęściarzem - przyznał Reijo.

Wypuścił Raiję na chwilę z objęć, zrzucił rękawi­ce i ująwszy w dłonie jej twarz, uchwycił wzrok uko­chanej żony.

- Odnaleźliśmy się, Raiju - odezwał się w ciszy mroźnego wieczoru. - Każde z nas żyło własnym ży­ciem, a na koniec się odnaleźliśmy. To doprawdy wielkie szczęście. Kocham cię.

Delikatnie dotknął wargami jej ust, a potem poszu­kał językiem jej języka. Spierzchnięte wargi zmiękły, rozgrzane zmysłowym pocałunkiem.

Wokół nich rozległ się śmiech i wesołe komentarze.

- On ciągle zachowuje się jak młody żonkoś! A tu już wiosna za pasem!

- Widać w starym drzewie krążą soki! Raija zaśmiała się cicho. W jej oczach odbijały się gwiazdy. Nic dziwnego, że Anders uważał, że jest piękna.

Reijo odnalazł rękawice, ale zanim je włożył, już skostniały mu dłonie.

- Nigdy nie dałem ci nic ładnego - powiedział do niej i nagle poczuł chłopięce podniecenie.

- Jak to nie? Reijo, nie tracąc czasu na wyjaśnienia, pociągnął ją za sobą. Koniecznie chciał odnaleźć kram z jedwabnymi chustami. Z Ailo odnaleźli go bez trudu, ale teraz, po ciemku, wszystko wyglądało inaczej, niż zapamiętał.

W końcu jednak znalazł właściwą budę, kiedy już przez pomyłkę zajrzeli do kilkunastu. Wszędzie za­mykano.

Reij o zaczął gorąco przekonywać sprzedawcę, by jeszcze na chwilę otworzył. Raija tymczasem roze­śmiana czekała na zewnątrz. Próbowała wytłumaczyć Reijo, że niczego nie potrzebuje, że ma wszystko, cze­go pragnie jej serce, a rzeczy nigdy jej nie uszczęśli­wiały. Na próżno.

Kupiec wreszcie uległ. Pieklił się trochę, ale dał się ułagodzić, kiedy Reijo go zapewnił, że nie pożałuje. Obiecał dobry handel i kieliszek.

Dopiero gdy kupiec zapalił lampę i zobaczył Ra­iję, jego twarz rozpromieniła się w uśmiechu.

- Dla takiej kobiety i ja bym stracił głowę - orzekł.

- Wybierz przynajmniej dwie chusty - powiedział Reijo, wyciągając zza pazuchy butelkę, o której Ra­ija nawet nie wiedziała.

Wybrała czerwoną i granatową. Przez chwilę palce jej gładziły także pastelowo żółtą, utkaną z najdelikat­niejszego jedwabiu, barwą przypominającą zorzę. Bia­łe frędzle na brzegach wyglądały jak lodowe sople...

Reijo kazał zapakować także żółtą, a potem wybrał jeszcze sześć innych, nawet ich dokładnie nie ogląda­jąc.

- Wszystkie? - zapytał kupiec.

- Wszystkie - odrzekł Reijo bez zmrużenia oka. - Mam córki, mam wnuczki. Nie tylko babcia będzie elegancka.

Kupiec pokręcił głową, ale podliczył należność i odebrał pieniądze od Reijo.

- Weź jeszcze butelkę! - rzucił Reijo wspaniało­myślnie.

Wtedy kupiec uznał, że ma do czynienia z szaleń­cem. A szaleńcowi lepiej się nie sprzeciwiać.

Wracali na cypel na skróty. Szli objęci, co nie było proste, gdyż wąska ścieżka nie mieściła dwóch osób.

- Niepotrzebnie tu skręciliśmy - uznał Reijo. - Za­pomniałem, że tędy trzeba iść gęsiego.

Zatrzymywali się co chwila, by się wzajemnie ogrzać. Ich usta spotykały się w pocałunku.

- Czuję się jak młokos - przyznał Reijo, kiedy by­li już blisko chaty i dostrzegli cienką smużkę dymu unoszącą się z komina. - Właściwie nigdy się do cie­bie tak naprawdę nie zalecałem - dodał. - Obserwo­wałem tylko niezdarne umizgi Kallego. Wiedziałem bowiem, że nie mam żadnych szans... Ja, Kwen, nie byłem dość dobry...

- Zawsze byłeś moim najlepszym przyjacielem! Za­wsze byłeś mi bliski.

- Ale chętnie bym się do ciebie pozalecał - rzekł. - Właściwie bardzo chciałem, ale nie miałem odwagi. Jedyne, na co się ośmieliłem, to zatańczyć z tobą na twoim weselu!

Raija pamiętała. To było jedno z boleśniejszych wspomnień. Tańczyła wtedy razem z Reijo, mając nadzieję, że pozbędzie się w ten sposób dziecka Mik­kala.

Kiedy wreszcie dotarli na cypel, Reijo pociągnął ją za budynek w cień rzucany przez zarośla na wypa­dek, gdyby gwiazdy zechciały ich podglądać.

- Może już jesteśmy trochę za starzy - stwierdził - ale po ciemku nikt nas nie zobaczy.

Wargami musnął jej policzek.

Zmysłowo.

Znów zdjął rękawice i już po raz drugi tego wie­czoru rzucił je w zaspę. Pospiesznie, nim zgrabiały mu palce, rozpiął futro Raiji. Wsunął się pod jego po­ły i rozpiął kolejne guziki. Usta pieściły jej szyję i ka­wałek ramienia, który udało mu się odsłonić. Szorst­kimi palcami musnął piersi i pogłaskał je.

- Jesteś szalony - szepnęła.

- Z pewnością - odparł i czując gorąco, przywarł mocniej do jej ciała. Odpowiedziała mu tym samym, kołysząc biodrami.

Reijo rozpiął swoje futro z wilczej skóry, dość ob­szerne, by okryć ich oboje. Przylgnął do żony ciasno i pocałował ją zachłannie, namiętnie, długo...

Obejmowała go za szyję. Czuł, jaka jest gorąca. Gorętsza niż niejedna młoda dziewczyna, które obej­mował w młodości. Żadna z takich ukradkowych chwil nie mogła się równać z tą.

Dłonie wsunął pod spódnicę i halki, szukając na­giej skóry. Pomogła mu odwiązać tasiemki. Podczas gdy jedną dłonią sięgnął na dół, drugą wsunął za bluz­kę. Raija poprowadziła obie we właściwym kierunku.

Nie padło już między nimi ani jedno słowo więcej. Na mrozie, pod gwiaździstym nocnym niebem, cia­sno objęci, uwalniali ciała od namiętności. Raija, oparta plecami o ścianę chaty, obejmowała udami je­go biodra. A on, stojąc na szeroko rozstawionych no­gach, podtrzymywał ją i był równie szybki jak mło­dzik, którego przez chwilę udawał.

Ze śmiechem wpadli do chaty, gdzie w palenisku przygasł ogień, ale w porównaniu z mrozem na dwo­rze wydawało im się gorąco.

- Kocham cię - powiedział Reijo, zamykając drzwi. - Ale chyba zgubiłem rękawice - dodał.

A nad szczytami falowała zorza polarna, tej nocy jednak w ogóle nie zwrócili na nią uwagi.

14

Tego dnia ze Skibotn na zachodnią stronę fiordu Lyngen płynęła tylko jedna łódź. Siedziało w niej dwóch mężczyzn.

- Nagle okazało się, że jest tak mało czasu - ode­zwał się Ailo. - Nie sądziłem, że będę miał tylko kil­ka dni na załatwienie tego wszystkiego, co sobie po­stanowiłem. Planowałem tu pobyć parę miesięcy.

- A może to i lepiej? - uznał Sedolf. - Przynajmniej nie zdążymy zadać sobie nowych ran, a i starych nie rozjątrzymy.

Tego dnia ociepliło się, fiord był spokojny, tylko sła­ba bryza dmuchała lekko w żagiel. W nocy przyszła odwilż. Kapało z dachów, a topniejący z wierzchu śnieg zrobił się mokry i z trudem się w nim brnęło.

Słońce, które na chwilę wyjrzało zza chmur, przy­jemnie grzało w twarz. Aż miało się ochotę zrzucić gru­be zimowe ubrania i zostać tylko w cienkiej koszuli.

Ale takie chwile bywają złudne.

Pogoda zwykle o tej porze roku potrafi kaprysić. Wiadomo, w marcu jak w garncu! Ale i kwiecień mie­wał humory, na przemian zsyłając ciepłe promienie słońca i mroźny powiew zimy.

Teraz też poszarzało, ale na szczęście niebo nie za­ciągnęło się ciężkimi deszczowymi chmurami. Puchate obłoki przepływały nad szczytami z południa i przesuwały się w stronę Kafjordu jakby w pogoni za nowymi widokami i dolinami, nad którymi zamie­rzały podrzemać leniwie.

Ailo siedział w łodzi i spoglądał na fiord. Było tak cicho! Tak pięknie! Powierzchnia wody fałdowała się lekko i mieniła niebieskozieloną barwą. Zdawało się, że to łąka, po której można pospacerować.

Ale fiord Lyngen nie zawsze był taki spokojny.

- Widzę, że i ciebie naszły wspomnienia? - odezwał się Sedolf zapatrzony na brzeg, który zawsze budził w nim swojskie uczucia, mimo że przyszedł na świat i dorastał po tej stronie fiordu, ku której płynęli.

- Trudno się im oprzeć - przyznał Ailo. - Kto wie, czy nie tamtego właśnie wieczoru przestałem lękać się śmierci. Spojrzeliśmy jej wtedy prosto w twarz. Pamiętam, jak strasznie bałem się o Idę.

Sedolf wiele razy myślał o tamtym wieczorze, gdy mało brakowało, a straciłby Idę, chociaż dopiero póź­niej zrozumiał, że była mu pisana.

- Minęły prawie cztery lata - rzekł Sedolf. - To kawał czasu. Od tamtej pory jeszcze parę razy fiord się tak bu­rzył. Ale wtedy to nie fala, ale gwałtowne porywy wiatru zakręciły łodzią. Bywają takie zdradliwe, zwłaszcza gdy zsuną się po szczycie przy cypla Cóż to był za okropny wieczór! Na dodatek panowała kompletna ciemność.

- Trudno sobie wyobrazić bardziej emocjonującą podróż poślubną - stwierdził Ailo. - A kiedy ty wio­złeś Idę do kościoła, było spokojniej?

Sedolf pokiwał głową, ale nic nie odpowiedział. Nie miał ochoty dzielić tych wspomnień z Ailo. Uznał, że nie powinno go to obchodzić. W tym czasie od dawna przestał istnieć w życiu Idy.

- Doprawdy dziwne, że siedzimy tak razem - wy­rwało się Ailo. - W tej samej łodzi...

- Dziwne? - podchwycił Sedolf. - Niektórzy po­wiedzieliby, że nieprzyzwoite!

Ailo wybuchnął śmiechem niemal tak samo rado­snym jak za dawnych czasów. A przecież teraz nieła­two go było rozśmieszyć, choć kiedyś ciągle żartował i zarażał innych swoją wesołością.

Sedolf popatrzył na Ailo przeciągle. Niełatwo było przejrzeć syna Mikkala. Wysoką cenę zapłacił za to, by nie musiał ukrywać swoich uczuć. W jego twarzy i tak nic nie dało się wyczytać, nawet kiedy zdjął maskę.

- Jon, pewien szwedzki Lapończyk, który latem wypasa swoje stada tu, w okolicy, powiada, że wszy­scy Lapończycy mają swój joik. Ty też śpiewasz joik?

- Czasami - odpowiedział Ailo. - Kiedyś robiłem to częściej, ale teraz każda moja pieśń przybiera żałosny ton. Dlatego unikam śpiewu, by nie rozdzierać starych ran. W końcu nikt nie chce szkodzić samemu sobie.

- Ułożyłeś joik dla Idy?

- A ty nie chciałbyś jej podarować tego, co najpięk­niejsze? - Ailo odpowiedział pytaniem na pytanie.

Sedolf musiał przyznać mu w duchu rację.

- Nie ułożyłem joiku dla Idy - poprawił go Ailo, patrząc na skaliste szczyty, które majestatycznie strzegły fiordu Lyngen, zerkając ku Finlandii i tam­tejszym rozległym pustkowiom. - Ułożyłem joik, który wyraża Idę. To duża różnica. - Odetchnął głę­boko i ciągnął dalej: - Kiedy musiałem uchodzić na emigrację, wraz z Williamem zatrzymaliśmy się w Europie w posiadłościach rodziny i przyjaciół Runefeltów. Zauważyłem, że w każdym pałacu, w którym przebywaliśmy, znajdowała się galeria obrazów. W przestronnych pałacowych wnętrzach zamieszka­nych przez arystokratyczne rody łatwo się było za­gubić. Czasami członkowie rodziny zajmujący ten sam pałac w ogóle się nie spotykali. Może i dobrze, dlatego że większość z nich była ze sobą skłócona. Oczywiście brali udział w życiu towarzyskim i uda­wali przyjaźń, ale to była tylko taka gra, bo gdy już nikt nie patrzył, w ogóle nie potrafili okazać sobie serca. Za to na ścianach mieli wszystkich swoich krewnych. Płacili malarzom za wykonanie portretów osób, których nie lubili ani nawet nie cenili. Codzien­nie patrzyli na wierne kopie ludzi, którym nie mieli ochoty pomagać ani wspierać w potrzebie. Kosztow­ne obrazy w cennych złoconych ramach...

Pokręcił głową.

- We wspólnocie, z której się wywodzę, było nas w sumie koło trzydziestu osób, czasami trochę mniej. Co rusz ktoś umierał. Zwykle też, choć nie co roku, przychodziły na świat dzieci. Bywały takie zimy, że więcej członków wspólnoty umarło, niż się narodzi­ło. Mieszkaliśmy blisko siebie i wiedzieliśmy o sobie wszystko. Nie było więc sensu niczego udawać. Po­nieważ jednak wszyscy nawzajem byliśmy od siebie zależni, musieliśmy się nauczyć wzajemnego szacun­ku, nawet jeśli niektóre cechy u towarzyszy nas draż­niły. W końcu nikt nie jest doskonały. Nie mieliśmy ani przestronnych pomieszczeń, ani malowideł. Ale jeśli chcieliśmy wspomnieć kogoś, kogo nie widzieli­śmy długo, można było przypomnieć tę osobę w jej joiku. I przez to zbliżyć się do niej na chwilę. Każdy otrzymywał swój jojk tuż po narodzeniu. Joik może się zmieniać, tak samo jak zmienia się człowiek. Ale nie na tyle, by inni nie rozpoznali danej osoby w jej joiku. Takie obrazy mają większą wartość niż te w złotych ramach, Sedolfie. Dla mnie joik jest jedy­nym prawdziwym obrazem człowieka, wymyślonym przez drugiego człowieka.

- Jaki jest joik Idy?

Ailo przez chwilę siedział w milczeniu, nadal uni­kając wzrokiem Sedolfa.

Przebywając tak blisko siebie, czuli, jak przestrzeń mię­dzy nimi gęstnieje od nagromadzonych emocji. Na szczę­ście niebo nad ich głowami pozwalało zaczerpnąć tchu.

Wreszcie Ailo otworzył usta i zaczął śpiewać. Zra­zu cicho, następnie głośniej i głośniej, aż jego głos, jakby uskrzydlony, przebił chmury i odsłonił tuż nad nimi kawałek błękitnego nieba.

A potem ton ucichł. Stał się bardziej uładzony, choć równocześnie zawierał w sobie nieposkromioną silę. Był intensywny, a zarazem delikatny. Zdawało się, że walczą ze sobą dwa żywioły, że sypią się iskry, płonie ogień i huczy wodospad. I nagle znowu har­monia. A potem pieśń urwała się niedokończona.

- Joik powinien łączyć się i przenikać z innym - wyjaśnił Ailo. - Właściwie nie ma końca, toczy się jak życie. Niczym początek, który zmierza ku końcowi, a właściwie ku nowemu początkowi, odradzając się wciąż na nowo.

- To Ida - orzekł Sedolf. - Nie wyznaję się na te­go rodzaju pieśniach - dodał z ociąganiem. - Nawet nie rozumiem, w jaki sposób wydobywasz z siebie ta­kie dźwięki. Śpiewasz inaczej, niż ja bym zaśpiewał. Ale wyraźnie słyszałem w tej pieśni Idę.

- Oczywiście, że to ona - odpowiedział Ailo ze smutkiem. - Nie zapominaj, że kiedyś bardzo dobrze ją znałem.

Zamilkli i aż do Karnas nie zamienili wielu słów.

Sedolf zwrócił uwagę na niszczejący krzyż i zano­tował w pamięci, że trzeba go wymienić na nowy. Dawno już sobie przyrzekł, że póki ma dwie zdrowe, zdolne do pracy ręce, grób małej Raiji będzie zawsze wyglądał porządnie.

Ailo nie mówił wiele. Ta chwila była dla niego bar­dzo bolesna.

Stał po łydki w mokrym śniegu, ubrany w strój po­dobny do tego, jaki nosili wszyscy mieszkańcy wio­ski, tyle że bardziej elegancki. Nie był uszyty przez pracowitą żonę, lecz przez krawca z Ulenborg.

Chciał zostawić te ubrania na Hailuoto, ale Wil­liam prosił, by zabrał ze sobą wszystko, bo i tak nikt inny z tego nie skorzysta.

Ailo poczuł się nagle obco, jakby zatracił cząstkę siebie, własne dziedzictwo.

Zgarnął śnieg z grobu, dokopał się brązowożółtej zgniłej trawy z poprzedniego roku. Sedolf pokiwał głową, kiedy Ailo spojrzał na niego pytająco, czy od­słonił dość. Ailo zaś stanął przy grobie córeczki, któ­ra, jak mu mówiono, była wierną kopią swojego oj­ca. Przy grobie dziecka, którego nigdy nie zobaczył, chociaż to on tchnął w nie życie.

Wcześniej próbował narysować córeczkę. Ołów­kiem naszkicował twarz, podobną do swojej w dzie­ciństwie, i wszyscy zgodnie osądzili, że dziecko na ry­sunku przypomina małą Raiję.

On jednak nigdy się nie dowie, jak wiernie zdołał ją odtworzyć. Przecież jej nie widział. Nigdy nie trzymał na rękach. A i ona też nie zobaczyła go na własne oczy.

- Ona mnie nie pozna, tam, po tamtej stronie - odezwał się cicho.

Sedolf nie dociekał, co Ailo miał na myśli.

Ailo stał długo przy grobie małej Raiji. Dotykał kę­pek trawy, dotykał krzyża. Stał obok ciemnej plamy odsłoniętej spod śniegu i długo się w nią wpatrywał.

Rozejrzał się po otoczeniu, starał się zapamiętać każdy szczegół, by później utrwalić to na rysunku, po który zawsze będzie mógł sięgnąć, gdy z upływem lat zblakną wspomnienia.

Przykrył grób na powrót śniegiem i ubił kopczyk.

- No to zobaczyłem - rzekł w końcu. - Możemy wracać.

Dopiero gdy wypłynęli na środek fiordu, z jego oczu popłynęły łzy.

Jarmark dobiegł końca. Wielu przyjezdnych wyjechało.

Odwilż, jaka nastała w czasie trwania targu, ustą­piła i zrobiło się chłodniej. Zresztą ludzie nie ufali po­godzie, z doświadczenia wiedząc, że w każdej chwili może powiać lodowaty wiatr z południa, a wówczas „święty Boże nie pomoże”.

Nordkalotten najłatwiej było przemierzyć po za­marzniętych drogach i wyjeżdżonych w śniegu trak­tach. Natomiast prawdziwą męką było pokonywanie pustkowia w wiosennej odwilży.

Połowę Laponii bowiem pokrywają bagna i torfo­wiska. Jakikolwiek więc obierze się kierunek, zawsze trafi się na mokradła.

Latem traciło się czasem parę dni, by okrążyć ba­gno, po którym zimą przejeżdżało się gładko jak po śnieżnej pierzynie.

Ci, którzy przybyli na jarmark z daleka, nie czeka­li na kolejną odwilż, tylko czym prędzej brali kurs na dom. Ludzie korzystali z mrozu, który w tym przy­padku był im sprzymierzeńcem.

Opustoszał plac targowy położony pomiędzy ska­listymi szczytami, lasem i morzem. Na udeptanym terenie zostało tylko parę prostych, zbitych z desek bud, postawionych przez kupców z Tromso, które, o ile nie zniszczą ich gwałtowne wiatry, przetrwają do następnego jarmarku.

Kupcy z Tornio i innych miast położonych za gra­nicami Norwegii musieli rozebrać swoje kramy, za­brać namioty i różnej konstrukcji stoiska.

Miejscowe władze niechętnie patrzyły na każdą próbę stawiania czegoś na kształt chaty przez obcych.

Skibom leżało w pasie przygranicznym. Wprawdzie na tych terenach pojawiali się na przestrzeni lat pobor­cy podatkowi zarówno szwedzkiego, jak i duńskiego władcy, ale daleko na południu wykreślono na mapie li­nię graniczną, o czym zainteresowani dowiedzieli się już po fakcie. Granice zostały oznakowane, tak by nawet prosty człowiek widział je na własne oczy. Takie przed­sięwzięcie było dość kosztowne, a przecież północne te­reny zamieszkiwało tak niewiele ludzi. Nie próbowali nawet wpływać na podejmowane na południu, w stoli­cach obu mocarstw, ustawy. Większość tutejszych ludzi żyła w zgodzie i w pokoju, nie zważając na granice. Nie bali się siebie, nie upatrywali w sobie wrogów. Dobrze się rozumieli i pomagali sobie nawzajem.

Spotykali się podczas jarmarków, które były rados­nym wydarzeniem w codziennym życiu ludzi półno­cy. Gawędzili wówczas przyjaźnie, przekazywali sobie nowiny i handlowali ze sobą. Czasem dochodziło do sprzeczki, czasem do bójki. To puszczano w niepamięć stare nieporozumienia, to wywoływano nowe. Zacią­gano pożyczki. Ludzie spotykali się i rozstawali. Znaj­dowali miłość na całe życie bądź tylko na chwilę. Ileż to dzieci poczęło się w tym czasie, zarówno w świę­tym stanie małżeńskim, jak i poza nim!

A wszystko w przeciągu tych kilku krótkich tygodni.

Ludzie z rozległej krainy zwanej Nordkalotten.

Tak samo różni i barwni jak krajobraz, w którym przyszło im żyć: od morskiego wybrzeża na północy po płaskowyż, równiny, wzgórza porośnięte wrzoścami, doliny i odnogi fiordów, żyzne brzegi rzek, wyspy...

Od maleńkich osad po handlowe miasta, jak Tromso czy Tornio. Prości ubodzy gospodarze, rybacy, chłopi, Lapończycy nadmorscy i górscy, Norwego­wie, Finowie, Szwedzi.

Każdy stanowił cząstkę barwnej tkaniny.

Teraz większość z nich wyjechała. Rozjechali się we wszystkie strony rozległego, pięknego pejzażu.

Do Skibotn znów wróci spokój. Wioska położona wśród szczytów odpocznie. Dojdzie do siebie po na­jeździe tylu gości.

Umilkł gwar na placu targowym nad brzegiem morza. Wydawało się tu tak pusto. Wkrótce nadejdzie wiosna, a wraz z topniejącym śniegiem zatrą się też wspomnienia.

Bo wtedy wszyscy znów będą czekać.

Tym razem na lato, na noc świętojańską i nowy jarmark.

Anders zwlekał z wyjazdem tak długo, jak tylko się dało. Ale nie był przecież sam. Towarzyszący mu mężczyźni mieli swoje rodziny, które ich oczekiwa­ły w zimowych siedliskach na północnym wschodzie.

Byli za nie odpowiedzialni i mieli wobec nich obo­wiązki. Nikt nie chciał narażać swoich bliskich na niepokój.

Nadszedł dzień powrotu.

- Nie chcę się żegnać kilka razy - wyjaśniła Ida. Razem z Sedolfem i Mikkalem przyszła na cypel, to­warzysząc Ailo i Annie Kajsie.

Anders wraz ze swoimi towarzyszami nocowali u Reijo na cyplu przez cały jarmark. Było im tam dość ciasno, ale serce i ciepło gospodarza rekompen­sowały wszelkie niewygody.

- Nie chcę się żegnać, a potem patrzeć, jak znowu przejeżdżacie obok naszego gospodarstwa, by skręcić na skutą lodem rzekę. Pożegnamy się wszyscy tutaj, na cyplu, i stąd będziemy obserwować, jak zaprzęgi nikną w oddali.

Na twarzy Idy znać było ślady nieprzespanej nocy. Poprzedniego wieczora długo rozmawiali. Wszystko, co tłumili w sobie, z czym zwlekali, nagle musieli so­bie wyjaśnić. Gwałtownie zbliżyli się do siebie, pilnu­jąc, by nie przekroczyć ustalonych wcześniej granic. Granic, które musieli utrzymać dla własnego dobra. Ważniejszych niż wszystkie linie na mapie.

Ailo żegnał się ze wszystkimi po kolei. Było mu ciężko. Nawet nie przypuszczał, że tak trudne będzie dla niego to rozstanie. Ale wiedział, że to jedyne wyj­ście z tej sytuacji. I jedyna kontynuacja, jakiej pragnął. Nie miał pojęcia, jak potoczy się jego dalsze ży­cie. Był pewien jednego: los kieruje go na wschód.

Tam, gdzie dorastał.

Tam, gdzie ciągnęła się rozległa równina.

Tam, gdzie niebo z ziemią tworzyło kochającą się parę.

Mały Mikkal czuł się wybrańcem, bo zauważył, że Ailo - Axel lubi go bardziej niż innych.

Malec był dumny, że jest odważniejszy od swoich kuzynów w Finlandii, którzy bali się mężczyzny w masce, mimo iż wiedzieli, że jest miły.

Zapewne niemały wpływ miały zasłyszane baśni o bestiach, zbójnikach oraz czających się w lasach i w jaskiniach olbrzymach.

Przy pożegnaniu Mikkal pokazał wszystkim, jaki jest dzielny. Objął Ailo mocno za szyję i pocałował go. Mimo że Ailo nie miał na sobie maski i wyglądał straszniej, Mikkal się go nie bał.

- Kocham cię - powiedział, uśmiechając się pro­miennie.

Ailo z trudem powstrzymał łzy wzruszenia, jakie napłynęły mu do oczu. Nie chciał jednak, by syn za­pamiętał, że płacze.

- Ja także bardzo cię kocham, Mikkalu - odpowie­dział zmienionym głosem. - Nie wiem, czy tu jeszcze kiedyś przyjadę, ale mam nadzieję, że kiedy ty pod­rośniesz, odwiedzisz mnie na płaskowyżu. Będziesz mógł wtedy pomieszkać ze mną i Anną Kajsą w na­miocie. Dobrze?

- Mieszkasz w namiocie? - zapytał mały, szeroko otwierając oczy.

- Już wkrótce znowu zamieszkam. Ale kiedy byłem w twoim wieku, mieszkałem. Ty też będziesz mógł spróbować, jeśli zechcesz.

Mikkal pokiwał z zapałem głową.

Nad głową chłopca Ailo napotkał wzrok Idy. Ida też skinęła lekko i uśmiechnęła się przez łzy. Nigdy nie potrafiła ukrywać swoich uczuć.

- A jak będzie następny jarmark, przyślę ci nóż, który zrobię specjalnie dla siebie. Mama przypilnuje, żebyś dostał go, kiedy już będziesz dość duży, by go sam używać.

- Chyba lepiej, żeby tata przypilnował, bo mama mo­że się skaleczyć - odpowiedział mu z powagą Mikkal.

Ailo roześmiał się rozbawiony i przytaknął:

- Dobrze, niech tata przypilnuje!

Popatrzył na Sedolfa przekonany, że ten mężczy­zna zadba o Idę i syna. Wiedział, że Sedolf jest do­brym ojcem.

A potem, z synkiem na ramieniu, pożegnał się z pozostałymi. Z kieszeni wyjął wisiorek i kładąc na dłoni Raiji, powiedział łagodnie:

- To dla ciebie, Mały Kruku, od ojca i ode mnie. To był ptak. Ptak Mikkala, Ailo, jej ptak.

- Czarny? Z czego go wyrzeźbiłeś? - zdziwiła się Raija, nie mogąc nacieszyć oczu.

- To onyks - rzekł Ailo. - Tak nazywa się ten mi­nerał. Przysłano mi go tuż przed wyjazdem z Hailuoto. Ptak dla ciebie nie może być odlany ze złota czy srebra, Raiju. Twój ptak musi być czarny.

Kiedy zawiesił Raiji na szyi umieszczony na cie­niutkim, prawie niewidocznym łańcuszku ze złota wisiorek, zdawało się, że ptak frunie, wolny.

- Dziękuję ci, Ailo! - Pocałowała go w oba policzki. - Ja też mam coś dla ciebie, coś, co przed wyjaz­dem wręczył mi William.

Z niewielkiej szkatułki wyjęła skórzany woreczek, a z niego pokrytą śniedzią srebrną broszę.

- Nie zatrzymam tej broszki, Ailo. Ida też powie­działa, że nie chce jej dla Mikkala. Broszkę tę męż­czyźni z twojego rodu wręczali w dowód miłości swo­im żonom. Uważam, że należy się ona Annie Kajsie.

Ailo uśmiechnął się, zauważywszy, jak bardzo sło­wa Raiji uradowały Annę Kajsę. Jak się rozpromieni­ła, kiedy Raija wręczyła jej woreczek z broszą. Nie miał jednak odwagi spojrzeć na Idę.

- Mam nadzieję, że nie zajdzie całkiem śniedzią - rzekła Raija. - Ma być noszona i błyszczeć. To poda­runek dla żony Ailo od Ailo i jego ojca...

- Jesteś wyjątkowa - odparł jej Ailo i ucałował ją w oba policzki.

A potem oddał jej na ręce swojego syna.

- Ucałuję od ciebie płaskowyż, Raiju - obiecał. - Pozdrowię i powiem, jak bardzo tęsknisz za poro­śniętą mchem równiną!

- Koniecznie - przykazała mu Raija, tuląc w ramio­nach małego Mikkala.