Bente Pedersen

CÓRKA SZAMANA

1

- Nie tak sobie wyobrażałaś nasze życie, prawda? - Dłoń Grigorija na mokrym od potu policzku Antonii wydawała się szorstka. W jego głosie dźwięczał smutek. I ten nieco żałosny ton, który skłonił Antonię do za­stanawiania się, czy dokonała słusznego wyboru. - Ma­ła Antonetto - ciągnął. - Nie tak to sobie umyśliłem.

Wcześniej Antonia wiele płakała. Teraz brakowa­ło jej już łez, przynajmniej tak jej się wydawało. Oczy miała do tego stopnia suche, że aż piekły. Z trudem patrzyła na światło. Przez cały czas musiała je mru­żyć, spoglądać jakby przez dwie wąskie szparki.

- Nigdy nie powinienem był pozwolić, żebyś jecha­ła ze mną.

Powtarzał to już tyle razy wcześniej. Słowa wprost ociekały melancholią. Grigorij mówił z przekona­niem, Antonia wiedziała, że sam w to wierzy. Wie­rzy, że dla niej byłoby o niebo lepiej, gdyby została w Archangielsku.

- Nie dla ciebie włóczęga z człowiekiem wyjętym spod prawa, w dodatku z kimś, kto nie jest w stanie radzić sobie sam. Powinnaś mieć mężczyznę, który mógłby się zająć tobą, nie takiego, którym ty musisz się zajmować...

- Przecież teraz ty się mną opiekujesz. Roześmiał się. Odrzucił głowę w tył i śmiał się chrapliwym śmiechem. Poprzedniej zimy przeszedł zapalenie gardła i od tamtej pory jego głos nie odzy­skał już normalnej barwy.

- Kobiety potrafią wybaczyć mężczyźnie wszyst­ko! Absolutnie wszystko!

Antonia pokiwała głową, lecz on i tak nie mógł te­go zobaczyć. Kiedyś jeszcze miał nadzieję, ponieważ dostrzegał pasma światła, ponieważ widział przed so­bą mgłę, nie zaś kompletną ciemność. Skończyło się jednak na próżnych nadziejach. Niczego więcej nie mógł już oczekiwać. Później wszystko zaczęło toczyć się w drugą stronę. Światło przestało dla niego istnieć. Grigorij żył w mroku.

- Sama prosiłam, żeby z tobą jechać - przypomnia­ła Antonia, łapiąc go za rękę.

Nie zdołała uścisnąć jej tak mocno, jak by tego chciała, nie potrafiła go wspierać tak, jak w tej chwi­li tego potrzebował. Antonii samej brakowało sił. Te­raz nie miała ich skąd czerpać.

- Zmusiłam was, żebyście to zaakceptowali - po­wiedziała z goryczą. - Nie mieliście zbyt wielkiego wyboru, kochany Grigoriju. Beze mnie może by was złapano. Beze mnie mógłbyś umrzeć. A ja nie potra­fiłabym żyć z poczuciem, że to moja wina.

Grigorij milczał. Zwykłe nie miał nic do dodania na ten temat. Rozmawiali wszak o tym już wcześniej, wielokrotnie. Antonia usprawiedliwiała przed nim swoją decyzję, powtarzała to raz po raz. Usprawiedli­wiała się przed mężczyzną, dla którego zdobyła się na ten krok. Powinna raczej wypowiedzieć te słowa przed innymi, lecz do tego zapewne nigdy nie doj­dzie. Musiała z tym żyć, podobnie jak Grigorij musiał żyć ze świadomością jej nieskończenie wielkiego poświęcenia w imię tego, co ich łączyło.

- Nie potrafię cię nawet przekonywać, że kiedyś będzie lepiej - westchnął, całując ją w czoło. Płakał teraz po cichu. - Sam nie wierzę, że będzie lepiej. Zmarnowałem swoje życie dla marzenia, zmarnowa­łem je na walkę, która nic nie dała. W imię tego ma­rzenia pociągnąłem za sobą innych, posłałem ich na śmierć. I to do niczego nie doprowadziło. Do nicze­go, Antonio. Kompletnie do niczego. Wciągnąłem w to ludzi, których najbardziej kochałem, zniszczy­łem im życie. Tobie również...

Potrafił rozpamiętywać te sprawy w nieskończo­ność.

- To minie - pocieszyła go.

Czy wszystkim kobietom z taką łatwością przycho­dzi wypowiadanie równie troskliwych słów? Takich, w które same raczej nie wierzą? Czy wszystkie kobie­ty godzą się żyć w cieniu tych, których kochają?

- Chcesz powiedzieć, że gorzej już być nie może? - spytał.

Jego głos brzmiał teraz głucho.

- No tak, chyba rzeczywiście - powiedział cicho po długiej chwili milczenia. - Nie wiedziałem, że to może tak boleć, Antonio. Nie domyślałem się nawet, że to może sprawiać taki ból...

Otoczył ją ramionami i płakał z twarzą wtuloną w jej włosy. Antonia pozwalała na to, nie umiała jed­nak płakać wraz z nim. Suche oczy tylko piekły.

Grigorij obejmował ją przez całą noc. Była to być może najdłuższa noc w jej życiu. Momentami Antonia zapadała w sen, nawet przez chwilę jednak nie spała spokojnie. Budziła się oszołomiona i jeszcze bardziej zmęczona niż przedtem. Czuwała otoczona jego ramionami. Było jej zimno do tego stopnia, że niekiedy aż trzęsła się od chłodu. A on ją trzymał, sil­ny i mocny. Spoza jego bólu wyzierała radość, że mo­że być tym silnym, tym, co wspiera. Nie mogli obo­je załamać się jednocześnie. Ostatecznie mieli jedynie siebie nawzajem.

Dla tego mężczyzny Antonia, postanawiając wyru­szyć razem z nim, zrezygnowała ze wszystkiego. Ten człowiek był jej pierwszą prawdziwą miłością. Wcześ­niej nie znała nikogo takiego jak on. W pewnym sen­sie pozwoliła sobie o nim zapomnieć, aż do chwili gdy w ciemną noc stanął pod jej drzwiami i okazało się, że jej potrzebuje.

Grigorij również poniósł wielką ofiarę, lecz poświę­cił się nie dla niej. On wierzył w pewną ideę, wierzył, że jest w stanie poprowadzić uciskany, udręczony i znie­wolony lud ku lepszemu jutru. Niestety, poszło za nim niewielu. Masy się nie odważyły, nie dostrzegały dla sie­bie żadnych korzyści, widziały jedynie karę i cierpienia. I jak się okazało, to właśnie one się nie myliły.

Grigorij stał się wyjętym spod prawa.

Podobnie stało się z Antonią, gdy się do niego przyłączyła.

Mieli za sobą ciężką żeglugę w maleńkiej łódce, tak blisko lądu, jak tylko ośmielili się podpłynąć, z Ar­changielska do ujścia rzeki Mezen. Antonia sądziła, że ta przeprawa zabierze im noc, tymczasem trwała pół tygodnia.

Ludzie Grigorija przewidzieli, że tak będzie. Oczekiwali ich na lądzie. Czekali z wypoczętymi końmi, nerwy mieli napięte jak postronki. Za każdym krza­kiem, poruszającym się na wietrze, widzieli carskich żołnierzy.

Grigorij jednak nie zdołałby się wyrwać z Archan­gielska w sposób inny, aniżeli ten obmyślony przez Antonię. I tak dość mieli trudów w podróży dalej na wschód.

Rany Grigorija, o dziwo, się goiły. Antonia wiele myślała o Raiji, wspominała ją z głęboką wdzięczno­ścią. Grigorij też niekiedy o niej mówił, choć na ogół starał się unikać przypominania Antonii o Archangielsku. Nie chciał, by myślała o pozostawionych tam ludziach. Takie myśli kradły ją jemu.

Jechali potem wzdłuż wybrzeża, choć wsunęli się nieco w głąb otwartego lądu. Przecięli małą Tundrę Małoziemieiską, dotarli do Narjan Mar, stanęli twa­rzą w twarz z Tundrą Bolszeziemielską. Ziemia tu, na północnym wschodzie, była zimna i zmarznięta. Przemieszczali się mniejszymi grupami, widok wielu mężczyzn podróżujących razem nie był rzeczą zwy­czajną. Nikt nie uznałby ich za osadników. Owszem, może za łowców futer i myśliwych, choć i na to sta­nowili zbyt liczną grupę. Antonia była wśród nich je­dyną kobietą, lecz nosiła się jak mężczyzna. Napoty­kani po drodze ludzie na ogół brali ją za młodego chłopaka, uciekinierzy zaś nie robili nic, by wypro­wadzić ich z błędu.

Na zachód od Uralu, olbrzymiego łańcucha gór­skiego, usłyszeli o grupach żołnierzy, przemierzają­cych pustkowia. Wyraz oczu tych, którzy im o tym mówili, świadczył, że ci ludzie wiedzą, rozumieją, iż oni przed czymś uciekają. Nigdy jednak nie pytali, przed czym. Mówili im tylko, że w razie spotkania z żołnierzami źle być obcymi w lesie. Tam tak łatwo zniknąć, tyle jest miejsc, w których spocząć może cia­ło. A ślady szybko zarastają...

Jakiś czas jechali wzdłuż rzeki Peczory. Przez to ich podróż jeszcze bardziej się wydłużała, lecz w ten sposób przynajmniej zdołali unikać takich, którzy za­dają pytania. Nocowali w lasach. Rozpalali nie wię­cej ognisk, niż to absolutnie konieczne. Nigdy nie by­ło ich dość, by przetrzymać w cieple najchłodniejszą porę doby, ogniska jednak odpędzały dzikie zwierzę­ta. Nie dawały też przy tym tyle dymu, który zwabił­by innych ludzi do ich obozowisk.

Byli ostrożni. I kierowali się wciąż na wschód. W miejscu, gdzie Peczora łączy się z rzeką Usą, po­rzucili Peczorę. Od miejscowości Ust - Usa jechali wzdłuż Usy, potem skręcili na północ. Nie chcieli przeprawiać się przez góry, chociaż im bardziej się kierowali ku północy, tym było zimniej. Cierpieli jed­nak i stawiali czoło przeciwnościom. Gór się bali. Wprawdzie nie rozmawiali o tym między sobą, to jednak wszyscy wiedzieli, że Grigorij nie przetrzyma przejścia przez góry. To była nieznana kraina, zbyt wielki wysiłek dla wierzchowca, dźwigającego zarów­no Grigorija, jak i Tonie, a w pojedynkę na końskim grzbiecie Grigorij nie byłby w stanie sam przejechać przez Ural. Musieli ominąć góry, skręcić na północ niemal aż do Ust - Kara. Dopiero gdy ujrzeli wybrze­że, mogli skierować się na południe. Dotarli do Zato­ki Obskiej, nim ośmielili się powiedzieć sobie, że mo­gą wreszcie odpocząć. Nadeszła ich pierwsza w tych stronach zima. Zdążyli wybudować sobie coś w ro­dzaju domów. Zdążyli się osiedlić koło Nydy nieda­leko rzeki Nadym. Spotkali życzliwych ludzi, którzy pytali, jak minęła im podróż, ani słowem jednak nie dając wyrazu ciekawości, skąd pochodzą. Niejeden wyciągał w ich stronę pomocną dłoń. Zetknęli się z wielką serdecznością.

Antonia kolejny już dom nazwała swoim. Tym ra­zem była to prosta, zbudowana z drewnianych bali chata z jedną tylko izbą. Dach miała nieszczelny i ta­ki też miał pozostać przez całą zimę, w porze bowiem, gdy przybyli w te strony, zdobycie torfu do jego po­krycia okazało się niemożliwe. Musieli się zadowolić wyłataniem go korą i gałęziami, dopiero na wiosnę mieli możliwość temu zaradzić.

Antonia zresztą tak bardzo przemarzła podczas podróży, że teraz już samo posiadanie dachu nad gło­wą i dookoła siebie czterech ścian, napawało ją szczę­ściem. Niewiele myślała o wszystkim, co miała już za sobą. Nie myślała o podróży ani o Archangielsku, nie myślała o tych, których tam zostawiła.

Nadszedł rok 1740.

Po nim 1741.

Również i ten rok chylił się teraz ku końcowi.

Dom miał już dach z torfu, nigdy jednak nie pojawi­ła się w nim żadna kolejna izba. Tu, u ujścia Obu, lu­dzie utrzymywali się z rybołówstwa i myślistwa. Ślepy nie miał takiej samej swobody jak ci, którzy widzieli.

Grigorij nastawiał sidła, wypływał łodzią na po­łów, zastawiał więcierze w rzece.

Niewiele jednak mógł robić sam, utracił samodziel­ność, a to z kolei złamało jego godność. Stali się maluczkimi ludźmi żyjącymi w swej chatce z bali. Nie mogli marzyć o niczym więcej, ani Antonia, ani Grigorij.

I znów nadciągnęła zima. Pełna trzaskających dźwięków, z nieskończonym niebem, wypełnionym deszczem iskrzących gwiazd.

Tej nocy Antonia ujrzała zorzę polarną i pomyśla­ła o Raiji. Po raz pierwszy od dawna. Nie zamierza­ła mówić o tym Grigorijowi, to by go tylko zasmu­ciło. Antonia myślała również o Oldze.

O tym również nie miała zamiaru wspominać Gri­gorijowi. W ogóle nie rozmawiali o Oldze, a już na pewno nie teraz na to pora. Na pewno nie teraz...

Antonia już dawno wiedziała, że nie powinna ma­rzyć o dziecku. Nie umiała jednak się przed tym po­wstrzymać, jakby odzywał się w niej pierwotny po­pęd. Kiedy po miłosnych uściskach wciąż rozpalona leżała w ramionach Grigorija, zdarzało się czasami, że szeptała: „Jak sądzisz, czy tym razem coś z tego będzie? Myślisz, że poczęliśmy życie?”

On być może się bał tej rozedrganej mocy w jej głosie. Domyślał się znaczenia kryjącego się w tym gorącym pragnieniu, z którego ona sama nie do koń­ca zdawała sobie sprawę. I bał się tego.

- Jesteś tutaj - powtarzał za każdym razem. - Mam ciebie, moja Antonetto. Jesteś jedyną osobą, która coś dla mnie znaczy.

Ale ona wsłuchiwała się w niego i wychwytywała niemy żal, kryjący się za takimi słowami.

Antonia wiedziała, że Grigorij pragnie mieć syna. Wie­działa, że właśnie takie jest owo marzenie, którego nie chciał zdradzić nawet przed nią. Za dobrze już go znała.

Zaszła w ciążę.

Ciężko ją znosiła. Obawiała się, że będzie krwawić. Lękała się utracić ten skarb, który miał się stać ich dzieckiem. Bała się przez cały czas.

Tego wieczoru urodziła. Poród był bardzo ciężki, dzień przepełniony bólami. Takimi bólami, które za­pamiętała. Przed oczami stanęła jej Olga. I ból się zmienił, stał się nowy.

Czuwały przy niej kobiety z wioski. Grigorijowi także pozwoliły zostać, on przecież i tak nic nie wi­dział. A Antonia cała się w niego wczepiła, wprost wpiła się palcami w jego ręce, gdy w pierwszej chwi­li kazały mu wyjść.

Pozwoliły mu zostać.

Dziecko umarło.

To był syn, żył jednak tak krótko, że Antonia led­wie zdążyła spojrzeć mu w oczy. Tak krótko, że led­wie zdążyła w ciemnym spojrzeniu zobaczyć odbicie ich obojga. Grigorij pogładził maleństwo po główce, pokrytej gęstymi, czarnymi włoskami.

A potem dziecko umarło.

Pozostał po nim jedynie ból.

Przez całą noc na przemian czuwali i zapadali w półsen, dzielili się tym bólem. Grigorij płakał, An­tonia nie potrafiła.

Myślała o imieniu, które mogłaby nadać synkowi, o imieniu, o którym nawet nie zdążyli porozmawiać. Antonia miała jedynie pewność, że gdyby to była dziewczynka, nazwałaby ją Raisa. Grigorij dał na to swe milczące przyzwolenie, ale on nigdy nie wierzył, że to będzie dziewczynka.

I miał rację.

Antonia uważała, że to jej lęk zabił dziecko, że sta­ło się tak jedynie dlatego, iż kiedy nosiła je w łonie, tak strasznie o wszystko się bała. Gdyby była mniej lękliwa, dziecko by przeżyło. Ich syn...

Myślała o tym, że spotkało ich to za karę. Nigdy nie powinna była stać się częścią życia Grigorija...

Jednak wśród tego nieludzkiego bólu Antonia mi­mo wszystko czuła, równie w pełni i mocno jak za­wsze, że nigdy nie mogłaby z niego zrezygnować.

Za żadną cenę.

To przerażające, że takie uczucia istnieją. Lecz ono w niej tkwiło, należało do niej.

- Możemy mieć więcej dzieci - oświadczyła Grigo­rijowi mocnym głosem.

Nastał już ranek, oboje przemarzli, żadnemu z nich bowiem nie w głowie było utrzymywanie ognia przez noc.

- Może i tak - odparł. Sprawiał wrażenie, jakby starał się unikać Antonii.

Jak gdyby to dziecko było jego jedyną nadzieją.

- Grigorijewicz Antonów - rzucił rozmarzonym głosem w powietrze. - Grigorijewicz Antonów...

Antonia zamknęła oczy. Nie miała siły na niego pa­trzeć, gdy wyglądał tak jak w tej chwili. Jego dobra twarz była ściągnięta i zszarzała. Zawsze był chudy, nigdy jednak odkąd go znała, przez cały ten czas, ja­ki z nim dzieliła, nie załamał się tak jak teraz. Ale przecież przebywała z nim krótko, może więc nie po­winna tak się tym przejmować.

Spędziła z nim tamto lato, kiedy stała się kobietą. Kilka wypełnionych gorączką tygodni, z których wy­darli tyle zmysłowych przeżyć, ile tylko zdołali.

Później Antonia zrozumiała, że weszła w życie Grigorija, znacznie je przy tym utrudniając. Koniarz z okolic Wielikiego Ustiuga nie miał czasu na kobie­ty. W swoim życiu nie przewidywał miejsca dla mi­łości. Nic nie mogło odgrodzić go od celów, jakie so­bie wyznaczył. W jego marzeniach nie było miejsca na żonę i dzieci.

Takie marzenia pojawiły się o wiele później. Wów­czas, kiedy już nie mógł sobie na nie pozwolić. Gdy postąpiłby niewłaściwie, wciągając kobietę w swój świat i w to życie, które stało się jego udziałem, bę­dące zarazem jedynym, jakie potrafił ofiarować. Kie­dy czymś jeszcze straszniejszym byłoby pragnienie posiadania dziecka.

A potem w jego życie od nowa wkroczyła Tonią. On zakradł się w jej świat, żeby być bliżej prawdy. Tonią wiodła uporządkowane życie w Archangielsku, z mężczyzną, będącym właścicielem statków i kapi­tanem. Prowadziła swój własny interes, zajmowała się przewozami konnymi. I miała też córkę, Olgę.

Grigorij wykorzystał jej dom jako kryjówkę przed ludźmi gubernatora, kiedy ziemia zaczęła mu się pa­lić pod stopami. Był ranny i stracił wzrok.

Antonia porzuciła wszystko i uciekła wraz z nim. Sta­ło się to przed dwoma laty. Tyle właśnie czasu spędzili ze sobą. Dwa lata i parę krótkich letnich miesięcy.

Był to okres wielkiej, bezgranicznej miłości i choć los wystawił ich na ciężkie próby, żadne z nich nie żałowało swej decyzji. Żadne z nich na dłużej nie cof­nęło się myślą w przeszłość. To, co ich łączyło, było zbyt cenne. Pragnęli w pełni przeżyć swoje szczęście, stracili tak wiele czasu...

A teraz stracili coś więcej niż czas.

Antonia straciła krew. Wiele krwi. Nie czuła się do­statecznie silna, żeby wstać. Bardzo tego chciała, za­wsze czuła, że jej miejsce jest u boku Grigorija, mia­ła mu pomagać, przecież właśnie po to była...

- Ja mogę napalić! - Grigorij niemal warknął, kie­dy ostrożnie napomknęła, że jest zimno.

Zaraz potem jednak osunął się przy niej prawie bez sił. Ukrył twarz na jej brzuchu, a dłonie zacisnął na jej chłodnych, pobielałych palcach.

- Wybacz mi, Antonio! Wybacz! Bóg jeden wie, co złego musiałaś zrobić, by dostał ci się taki mężczyzna jak ja. Nie zasługuję na taką dobrą kobietę, nie zasłu­guję w ogóle na miłość żadnej kobiety...

Antonia przyłożyła policzek do jego jasnych, wy­płowiałych włosów. Grigorij je obciął, bo długie za­nadto rzucały się w oczy. Wystrzępiony koński ogon stał się znakiem szczególnym, na który mogliby zwrócić uwagę poszukujący ich żołnierze. Włosy ostatnio bardzo mu się przerzedziły, odrobinę może również posiwiały.

Próbowała go pocieszać.

Grigorij podniósł się wreszcie, przygotował do na­palenia w piecu i do zrobienia czegoś do zjedzenia.

Znał ten ich domek, każdy jego kąt. Zawsze jednak chyba uważał, że jest coś przerażającego w zabawie z ogniem. Ciągle się bal, że się poparzy, i bardzo się tego wstydził. Silny mężczyzna taki jak on nie powi­nien się bać. Utracony wzrok, zdaniem Grigorija, nie stanowił w tym wypadku żadnego wytłumaczenia.

Wziął się w garść, uczynił to dla niej. Ona przecież tyle dla niego zrobiła. Zawdzięczał jej życie.

Kiedy przyszedł Anastas, poranek przywdział już słoneczny płaszcz. Brzegi tego płaszcza obramowane były mrozem, ale słońce świeciło nad równiną, zdra­dziecko żółciło niebo nad horyzontem. Można się by­ło dać oszukać i uwierzyć, że jest ciepło, tymczasem powietrze aż kłuło lodowymi igiełkami. Przy każdym oddechu piekło głęboko w płucach. Każde zaczerp­nięcie tchu sprawiało ból.

Był to jeden z tych zimnych dni, które potrafią za­bić starych ludzi. Jeden z tych zimnych dni, które wbijają się niczym nóż w pierś wielu tych, którzy już długo chodzą po tym świecie. Jeden z tych zimnych dni, kiedy powinno się siedzieć w domu.

Anastas z zakłopotaniem ściągnął czapkę. Stanął w izbie i od razu pojął, jak oboje cierpią, zanim jesz­cze niechętnie jął rozpinać olbrzymie futro. Wyglądał w nim na dwa razy potężniejszego, niż był w rzeczy­wistości. Przydawało mu ono męskości, której zapew­ne nie uzyska nawet jako dorosły. Owszem, Anastas był mężczyzną, lecz w jego twarzy rysowała się jakaś niedokończoność, wciąż na pierwszy rzut oka zauwa­żało się w nim chłopca, a dopiero później, przy uważ­niejszym spojrzeniu, dostrzegało mężczyznę. Zauważa­ło się, że pod zewnętrzną, wręcz kruchą warstwą tkwi siła. W duszy tego chłopaka z pewnością kryło się wię­cej, niż mogło wydawać się z pozoru. Jego oczy widzia­ły wiele rzeczy, których nikt nie powinien oglądać.

- Za zimno na kopanie grobu - powiedział wprost.

Patrzył przy tym na Antonię, do niej kierował swój żal i współczucie w spojrzeniu. Grigorij słyszał jego głos, wychwytywał dźwięczące w nim zmiany o wie­le wyraźniej, niż Antonia byłaby kiedykolwiek w stanie dostrzec. Trudno było go oszukać, chociaż nie wi­dział. Kalectwo wyostrzyło mu słuch.

Antonia zamknęła oczy. Miała wrażenie, że powie­ki same się zaklejają. Ten ból nigdy się nie skończy. I przyjdzie go jeszcze więcej, nim udręka odnajdzie swój kres.

- Możemy go pochować pod stosem kamieni, jeśli uda nam się znaleźć dostatecznie dużo...

- Tak wiele znów ich nie trzeba - cierpko zauwa­żył Grigorij.

Przełamał suchą szczapę na pół. Ręce mu drżały. Anastas widywał go takim już wcześniej, po tego ro­dzaju przeżyciach zawsze trudno było dawać sobie z nim radę, ale tak się działo, nim nastała Antonia. Ona posiadała niezwykłą zdolność powściągania Gri­gorija, potrafiła nakłonić go, by słuchał raczej głosu rozsądku niż płomiennych uczuć. Po dwakroć przy­dała mu rozumu.

Niekiedy Anastas zastanawiał się, co mógłby osiąg­nąć Grigorij, gdyby od samego początku miał u swe­go boku tę kobietę. Głośno jednak nigdy na ten te­mat nie mówił.

- Można go pochować na wiosnę - ciągnął Anastas. Udawał, że nie słyszał, co powiedział Grigorij. Z wy­jątkiem Antonii chłopak był chyba jedyną osobą, któ­ra mogła sobie na to pozwolić. Ludzie wciąż bardzo szanowali jasnowłosego ślepca. Ciągnęła się za nim sława, że potrafi stać się niebezpieczny.

- Róbcie sobie, co chcecie - westchnęła Antonia. - On tak czy owak nie żyje. Nie żyje, maleńki! I tak nic z tego nie poczuje. Nie możecie wyrządzić mu żadnej krzywdy, nikt już tego nie potrafi...

Jej głos brzmiał tak martwo, że Anastas się przeraził.

- Chcę przy tym być - oświadczył Grigorij. Stanął przy palenisku, górował nad nim, wysoki i bardzo szczupły. Zawsze chyba tak wyglądał, lecz Anastas dopiero teraz dostrzegł zmarszczki i cienie na jego twarzy i zdał sobie sprawę z tego, jak bardzo Grigorij wychudł. Tak źle nie było jeszcze nigdy.

- Oczywiście - powiedział Anastas.

Wciąż stał, trzymając w rękach swoje futro. Uszy­to je ze skór wielu wilków, nie było cieplejszego odzienia na zimowe chłody.

- Spotkałem pewną kobietę - wydusił wreszcie. Za­wiesił głos i w końcu udało mu się pochwycić spoj­rzenie Antonii. Nawet Grigorij zdawał się wyczuwać, że Anastas nie przyszedł ze zwykłymi pogaduszkami. - Przyjechała razem z mężczyzną w czerwonej pele­rynie - dodał, obserwując Antonię.

Kobieta sprawiała wrażenie, że kurczy się w łóżku, mocniej naciągnęła na siebie okrycie, jak gdyby wy­straszyła się tego, co teraz nastąpi.

- Szukali ciebie.

- Mnie? - Antonia wypowiedziała to szeptem. Jej piwne oczy były okrągłe jak paciorki.

- Niemożliwe, żeby wytropili nas aż tutaj! - Grigo­rij już był przy niej. Przysiadł na brzegu posłania, obej­mując ją za ramiona. Antonia jakby tego nie czuła.

- Ta kobieta wiedziała, że dzisiejszej nocy straciłaś dziecko - ciągnął Anastas. - Wiedziała też, że to był chłopiec, i mówiła, że cię zna. Powiedziała, że powin­naś ich odszukać. Mówiła, że o nich wiesz, bo przed tobą już ktoś był. Twierdziła, że masz potężnego sprzymierzeńca w kobiecie o kruczych włosach...

Antonia przymknęła oczy. Pochyliła głowę i zacis­nęła dłonie tak mocno, że aż zabolały ją kostki i ko­niuszki palców.

- Raija - szepnęła. - Dobry Boże, ona wie o Raiji! Jak to możliwe? Kim ona jest? - Antonia wpatrywa­ła się w Anastasa. W oczach miała mroczne szaleń­stwo. - Jesteś pewien, że ten mężczyzna nosił czerwo­ną pelerynę, Anastas?

Potwierdził.

- Daliśmy im grosik. Zbierali daninę na jakiegoś boga. Ludzie tutaj wierzą we wszystko, co im się wmówi. Odkąd najstarsi sięgają pamięcią, nie było tu żadnego mnicha, a co dopiero księdza. Skąd więc ci ludzie mają wiedzieć, w co wierzyć?

- Czy oni wciąż czekają na to, żeby ze mną pomó­wić? - Antonia wypowiedziała pytanie szeptem, su­chymi, pobielałymi wargami. - Chcę z nimi porozma­wiać. Muszę.

To był sen Raiji. Teraz dopadł ją.

2

Grigorij nie chciał się zgodzić na spotkanie Anto­nii z nieznajomą kobietą. Antonia nigdy nie opowia­dała mu o niezrozumiałych podróżach Raiji. Nigdy mu nie mówiła o złotej kobiecie z czarką w dłoniach.

- Co to ma znaczyć? - spytał teraz Antonię. Nie pozwolił nawet odejść Anastasowi.

- Ty z nią porozmawiaj - polecił przyjacielowi. - Powiedz jej, że Antonia nie jest w stanie przyjąć te­raz gości, że nie może teraz rozmawiać z obcymi. Przecież zaledwie wczoraj rodziłaś, kobieto! Zaled­wie wczoraj straciłaś dziecko!

Antonia uścisnęła go za rękę. Cieszyła się, że Gri­gorij nie może widzieć jej twarzy. Anastas ją zoba­czył i to go przeraziło.

- Wydaje ci się, że o tym zapomniałam? - spytała. Ale to nie był jej głos, to nie był głos tej Antonii, którą znał Grigorij. To mówiła jakaś inna kobieta. Kobieta, która zmieniła się w ciągu tej jednej jedynej nocy.

- Ona o mnie wiedziała - rzekła cicho Antonia, pra­wie szeptem. - To jeden z powodów, Grigorij. To nie jest osoba, której odmawia się spotkania, najdroższy.

- Czy są jakieś inne powody? - spytał. Również Grigorij mówił szeptem, również jego głos nie chciał go słuchać. Mocno obejmował Antonię. Bał się, że być może ją traci. Nie mógł na to po­zwolić, wolałby raczej umrzeć.

Antonia kiwnęła głową w taki sposób, że wyczuł to ramieniem. Słowa były tu zbędne.

- Kobieta o kruczych włosach to ona? - spytał. - Ta, która miała gorące dłonie?

- Tak.

- Skąd ta kobieta mogła o niej wiedzieć? Czy ona po­chodzi stąd? Wydawało mi się, że jej imię jest fińskie...

- Tu niektórzy mówią językiem, który przypomina fiński - wtrącił się Anastas. - Niewielu ich jest, ale są.

- I ta kobieta należy do nich? - głos Grigorija wy­raźnie się zaostrzył.

- Tak - odparł Anastas.

- Raija nie pochodzi stąd - rzekła Antonia głucho. - Nie mogę tego wyjaśnić. I tak byście mi nie uwierzyli. Teraz rozumiem, że tak było. Nie potrafię nic wyja­śnić, ale tak było. To się wydarzyło. To się wydarzyło Raiji, a ja widziałam, jak się to działo. Z zewnątrz. Ona opowiedziała mi o wszystkim. Nie uwierzylibyście w to. Chcę się spotkać z tą kobietą, może ona potrafi powiedzieć mi coś, co będzie dla mnie pociechą. Dla­czego akurat z nią nie miałabym się spotkać?

Grigorij wreszcie ustąpił. Słyszał upór w głosie An­tonii. Wiedział, że sprzeciw na niewiele się zda. Zdawał sobie sprawę, że ona ma w sobie dość siły, by postawić na swoim, nawet gdyby w tej chwili jej zabronił. Nie był w stanie nad nią zapanować. Nie wiedział także, czy właśnie tego pragnął. Wówczas Antonia przestała­by już być kobietą, którą kochał.

- Przyprowadzimy ją do ciebie - oznajmił krótko. Miał to wprawdzie zrobić Anastas, lecz Grigorij często mówił „my” zamiast „ja”. Nikt też go w tym nie poprawiał. Pozwalano mu zachować poczucie własnej wartości. Jego ludzie pamiętali, kim był, a szacunkiem, jaki mu okazywali, zarazili i tych, któ­rzy mieszkali tutaj jeszcze przed ich przybyciem.

Być może dobrze się stanie, że Antonia będzie mogła zająć myśli czymś innym, oderwać się od wspomnienia utraconego dziecka. Grigorij na samą myśl o zmarłym dzieciątku poczuł ukłucie w piersi.

Miało skórę taką gładziutką, ciałko tak niepojęcie drobniutkie. Koniuszkami palców dotknął maleńkich rzęs, wciąż czuł, jak bardzo są miękkie i kruche. Na­wet muśnięcie najdelikatniejszym piórkiem nie mog­łoby być lżejsze i bardziej delikatne.

Jego syn.

Tak wiele imion mogli nadać małemu, ale teraz nie pamiętał żadnego z nich. Zastanawiał się, czy niewinna duszyczka, której nie zdążono ochrzcić ani nawet nadać jej imienia, odnajdzie kiedyś spokój. Ta niewiedza spra­wiała mu udrękę. Już na pewno nie mógł pytać o to An­tonii, nikogo innego zresztą również. To takie dziwne. Nigdy dotąd nie przejmował się wiarą, kościół zawsze stał po stronie tych, którzy dzierżyli władzę. Car i ko­ściół to jedno i to samo. Dom boży nie był też miejscem, do którego maluczcy mieli swobodny dostęp. Księża i mnisi służyli przede wszystkim wielkim panom.

W dzieciństwie musiał mieć jakieś wyobrażenie Boga, teraz poszło już w zapomnienie. Tamte lata usunął z pamięci, myślenie o nich sprawiało ból. Nie pamiętał twarzy rodziców, wyrządził im tyle zła.

Grigorij wybrał wiarę w istnienie przestrzeni peł­nej światła, w której znajdzie się jego zmarły syn. Postanowił wierzyć, że istnieje jakieś ciepło. Maleńki chłopczyk nie uczynił nic złego, po prostu narodził się i ich opuścił, był aniołem, który zajrzał do ich zi­mowego świata i zawrócił, nim drzwi całkiem zdąży­ły się za nim zamknąć.

Właśnie w to postanowił wierzyć Grigorij.

To było piękne.

Dotarł na miejsce razem z Anastasem. Zgromadzi­ło się już tam wielu jego ludzi. Nazbierali kamieni, tam gdzie wciąż można je było znaleźć, dokopali się do nich nad brzegiem Obu. Grigorij czuł wdzięcz­ność palącą go w gardle, kiedy ściskali go za ręce. Wraz z tymi mężczyznami prowadził walkę, ci ludzie potrafili zabijać, to byli mężczyźni, których ręce spla­miła krew, lecz potrafili odłożyć broń, kiedy tak na­leżało. Chwile takie jak ta były dla nich zupełną no­wością. Wiele się odmieniło, gdy przyłączyła się do nich Antonia. Z początku wszyscy co do jednego bu­rzyli się przeciwko niej, żadnemu nie podobało się, że będzie im towarzyszyć kobieta.

Wszyscy jednak ją polubili. Kolejno zdobywała so­bie ich serca, Grigorij nie wiedział nawet, czy kosztuje ją to wiele wysiłku. Antonia była osobą, którą się lubi­ło albo nie lubiło, a ulepiona została z takiej gliny, że wśród jego ludzi zyskała powszechną sympatię.

Teraz wielu z nich znalazło sobie kobiety pocho­dzące stąd. Mieli domy takie jak jego. W wielu cha­tach spodziewano się narodzin dziecka, w niektórych nawet bujano kołyski. To już nie byli ci sami ludzie, z którymi wspólnie walczył.

Założyli własny nieduży cmentarz. Być może nie został on poświęcony w należny sposób, ale dotychczas Grigorij nigdy nie znalazł powodów, by się nad tym zastanawiać. Teraz ta myśl przyszła mu do gło­wy, lecz i tym razem się nie dopytywał. Wiedział, że właśnie tam go prowadzą, poznawał to po ścieżce, którą czuł pod stopami.

Niósł dziecko w ramionach, owinięte w czysty ko­cyk. Zostało umyte i oporządzone. Ważyło tak nie­wiele, wydawało się leciuteńkie jak piórko.

Układali kamienie w kręgu, robili to w milczeniu. Panowało kąsające zimno. Grigorij czuł, jak zimno szczypie policzki. Osunął się na kolana na zmrożoną ziemię, poły kurty z reniferowej skóry odgrodziły go od śniegu. Policzek wtulił w maleńką główkę, odsu­nął brzeg kocyka. Musiał to zrobić. Takie pożegnanie było niczym otwieranie wrót do piekła. Pierś sznuro­wała mu się z żalu, że Antonia nie może uczestniczyć w pogrzebie, lecz odkładanie tego smutnego obo­wiązku nie uprościłoby niczego dla żadnego z nich.

Grigorij ucałował skrawek maleńkiego czółka, któ­re odsłonił. Potem wygładził okrycie.

- Krąg jest na wprost przed tobą - powiedział Anastas.

Grigorij słyszał wzruszenie w jego głosie. Przeczu­wał, że Anastas nigdy już nie będzie taki jak przed­tem. Był czas, kiedy obchodziły go wyłącznie konie, Antonia odmieniła również i to.

- Możesz go teraz położyć. Jak łatwo jest wypowiedzieć takie słowa! Grigorij przytulił zawiniątko do piersi. W środku była krew z jego krwi i kość z jego kości. Owoc jego jedynej prawdziwej miłości. Tyle szczęścia przyniosło to dziecko! Tyle szczęścia mogło sprawić tak wielki ból.

Podpełzł w przód na kolanach. Skórzana kurta utrudniała mu ruchy, ale jedno kolano natknęło się na coś twardego. Wiedział, że dotarł do pierwszego rzędu kamieni.

- Stiepan, tak właśnie powinniśmy cię nazwać. Na­zywałbyś się Stiepan Grigorijewicz Antonów. To by­łoby dobre imię dla ciebie, synu...

Żaden z ludzi zgromadzonych wokół niego nie odezwał się ani słowem. Żaden nie spytał, dlaczego wybrał akurat to imię. Wszyscy pamiętali tego, któ­ry wystąpił zbrojnie przeciw carskim wojewodom i zdobył kilka miast, lecz ostatecznie musiał przypła­cić to życiem. Wiele zimnych nocy spędzili wokół ogniska, śpiewając o Stieńce Razinie.

W oczach władz był zdrajcą, dla ludu bohaterem. To oczywiste, że syn Grigorija powinien nosić jego imię. To było jak najbardziej słuszne.

Grigorij położył małego. Czyniąc to zrywał wszel­kie łączące ich więzy. Wraz z dzieckiem grzebał włas­ne nadzieje, na które sobie pozwolił.

Pozostał na klęczkach w czasie, gdy jego ludzie ka­mieniami okładali małe ciałko. Sypali kolejne ich war­stwy, żadne zwierzę nie może mieć tu dostępu. Na wiosnę pochowają go jak przystoi, obiecali Grigori­jowi, że to zrobią. Postawią na grobie maleńki do­mek, a w głowach krzyż.

Teraz cały czas milczeli. Pomimo zimowego chło­du pościągali czapki z głów. Nie mogli patrzeć na Grigorija, chociaż wiedzieli, że on i tak nie wyczuje ich spojrzeń. Jego żałoba była taka naga, niczym nie osłonięta. Powinien zachować ją dla siebie. Zauważa­nie jej, zapamiętywanie byłoby zbytnim wdzieraniem się w jego wnętrze.

W końcu Anastas przerwał krąg. Nasunął czapkę na głowę, wcisnął też czapkę Grigorijowi na uszy i pomógł mu wstać.

- Nic już tu po nas, Grigorij - powiedział cicho. - Jak chcesz, możesz przyjść tu później. Możesz przy­chodzić co dzień.

- Po co? - spytał Grigorij. - Przecież on i tak nie żyje.

- Znajdziemy tę kobietę, z którą chciała rozmawiać Antonia.

Anastas wyprowadził Grigorija z małego cmentarza, za ich plecami mężczyźni rozeszli się do swoich zajęć.

- Pozwoliłem im zostać u mnie - oznajmił Anastas. Grigorij się nie odezwał. Anastas też nie tłumaczył niczego dokładniej, nie zdradził, co myśli, a Grigorij nie pytał. Po prostu szedł za chłopakiem.

W chacie było ciepło. Chałupka Anastasa była mniejsza od domu Grigorija. Młody chłopak wzru­szał ramionami, gdy ją budowali. Twierdził, że nie potrzeba mu więcej miejsca, niż tyle, ile konieczne, by się najeść i wyspać. Był zdania, że nie warto dla niego marnować cennego drewna.

Teraz, gdy weszli do środka, rozległ się szelest spódnicy. Kobieta mówiła po rosyjsku, miała jednak inny akcent niż ten, do którego przywykł Grigorij. Przemknęło mu przez głowę, że jest on nieco podob­ny do akcentu przyjaciółki Antonii z Archangielska.

- Czy mogę tam pójść? - spytała. Grigorij słyszał, że nie jest to stara kobieta. Sam nie zdawał sobie sprawy, skąd o tym wie, bardzo ła­two było się pomylić, gdy próbowało się odgadywać po głosie. Ale on po prostu to wiedział.

- Ona chce z tobą mówić - odparł.

Anastas milczał. Jemu nie wypadało odpowiadać w imieniu Antonii.

- Przykro mi, że straciliście dziecko - westchnęła kobieta. - Jej widać nie tak łatwo jest rodzić dzieci...

Grigorij nie odpowiedział. Nie wiedział. Nigdy nie pytał Antonii, jak było poprzednim razem. Nigdy nie chciał myśleć o córce, którą zostawiła w Archangielsku, pragnął żyć tak, jakby ich życie rozpoczęło się w chwili, gdy znów się spotkali. Liczyć się miał jedy­nie czas, jaki spędzili razem.

- Mogę cię tam zaprowadzić - oświadczył Anastas.

Dziewczyna pokręciła głową. Była młoda, dość ład­na. Młodsza od Anastasa, lecz tkwiło w niej coś spe­cyficznego, może pewność siebie, jakiej brakowało większości młodych kobiet, spokój i poczucie bezpie­czeństwa, które zdawała się ze sobą nieść. Miała jasne blond włosy, nie takie jednak jak Grigorij. Kolor jej włosów miał w sobie więcej złocistego blasku dojrza­łych w słońcu kłosów zboża. Była w niej pewna łagod­ność, a w szarych, spokojnych oczach jakaś wiedza.

- Sama tam trafię - odparła.

- Nie możesz tego wiedzieć! - wybuchnął Grigorij. - Nigdy w to nie uwierzę!

Uśmiechnęła się. Anastas to zobaczył i na policzki wypełzł mu rumieniec. Żadna dziewczyna nie powin­na uśmiechać się tak ciepło, tak pięknie i szczerze. Nie do obcego...

- Wypytywałam o drogę, kiedy tu przybyłam - po­wiedziała. - Nie znałam jej wcześniej. Ja nie wiem wszystkiego, chociaż wiem dużo...

- Gdzie ten człowiek, z którym przyszłaś? - dopy­tywał się Anastas.

Nieznajoma czekała na nich sama.

- On odszedł - odparła z uśmiechem, lecz z oczu biła jej powaga. Powaga, której Anastas wówczas nie rozumiał. Zrozumienie tej dziewczyny wymagało bardzo długiego czasu.

- Nie był tu już do niczego potrzebny - dodała jeszcze przed wyjściem.

- Dziwna osoba - mruknął Anastas.

- Piękna? - spytał Grigorij, odnalazłszy drogę do krzesła stojącego przy stole. Anastas miał ich tylko dwa. Wyciosane były z grubych pni drzewa, Grigorij pomagał mu je zrobić. Kiedy tu siedział, miał wraże­nie, że odpoczywa na własnym krześle.

Usłyszał, że Anastas otwiera dzban. Słyszał, że chło­pak nalewa dla nich obu. Wypił rum jednym haustem.

- Jeszcze? Kiwnął głową. Alkohol rozgrzewał przynajmniej na krótką chwilę. Pełniejszego ciepła musiał szukać w inny sposób. Głębszej pociechy zawartość dzba­nów nie potrafiła przynieść, był już na tyle dorosły, że zrozumiał to przed wielu laty.

- Ona jest piękna - powiedział Anastas niemal ze zdziwieniem. - Prawie jak te dziewczyny, które moż­na znaleźć nad Bałtykiem...

- Nigdy się z nimi nie zadawałem - odezwał się Grigorij. - Pamiętaj, że z nas dwóch to ty pochodzisz z wyższych sfer. Reszta z nas nigdy nie była w Sankt Petersburgu.

Anastas zachichotał.

- Tak łatwo zapominam, że to ja dźwigam na swo­ich barkach kulturę. Pewnie zaszkodziło mi złe towa­rzystwo, w które wpadłem. Ty tak nie uważasz? Ale, do diabła, ta dziewczyna jest naprawdę śliczna! I mo­że wcale nie taka młoda? Sprawiała wrażenie jakby wszechwiedzącej ...

- Rzeczywiście, zaszkodziło ci złe towarzystwo - uznał Grigorij. - Nie masz więcej tego rumu?

Pierwszą rzeczą, jaka uderzyła Antonię, było to, że ma do czynienia zaledwie z dziewczyną. Wcześniej wyobrażała ją sobie jako starszą kobietę. Nie umiała wyjaśnić, dlaczego. Cóż, tak po prostu się chyba my­śli. Skoro miała to być osoba, posiadająca wiedzę, umiejętności i doświadczenie, to powinna też dźwi­gać na karku ciężar lat.

- Teraz dam już sobie radę - oznajmiła Antonia ko­bietom z sąsiedztwa, które siedziały przy niej w czasie, gdy mężczyźni zajmowali się pochówkiem dziecka.

Kobiety wymieniły spojrzenia. Zmierzyły nowo przybyłą wzrokiem. Wiek przemawiał przeciwko niej.

- Wszystko będzie dobrze - powtórzyła Antonia. - Czekałam na nią.

Popatrzyły na położnicę z nadzieją. Ciekawe, co też powie im o nieznajomej. Ale Antonia nic nie mó­wiła, a obca dziewczyna podeszła do samego łóżka, uklękła przy nim, ujęła dłoń Antonii i ucałowała ją.

- Przysyła mnie moja matka - powiedziała. - Bar­dzo się o ciebie niepokoiła.

Sąsiadki westchnęły głośno. To znaczy, że dziew­czyna nie przybyła tu na własną rękę. Słowa o mat­ce, która ją przysłała, zabrzmiały pocieszająco. Jedna po drugiej zaczęły opuszczać Antonię.

- Kim ty jesteś? - spytała Antonia nieznajomą. Obca wciąż siedziała na podłodze przy łóżku.

Uśmiechnęła się do Toni, wyraz jej twarzy był taki dorosły, jak gdyby żyła nie wiadomo już jak długo.

- Jestem Kati - powiedziała. - Mam osiemnaście lat. Przybywam z Konda. To niedaleko od Endyr.

- Kim był ten mężczyzna w czerwonej pelerynie? - dopytywała się Antonia, nie spuszczając oczu z dziew­czyny. W spojrzeniu obcej widać było niezwykłą ufność.

- To mój brat - odparła takim tonem, jakby to przez cały czas było oczywiste, jak gdyby Antonia sama powin­na się tego domyślać. - On jest poborcą danin - rzekła wprost. - Zbiera ofiary dla naszego najwyższego bóstwa.

Antonia z drżeniem wypuściła powietrze z płuc. Ból ciała przestał już jej tak mocno dokuczać, lecz oblewał ją pot, a siedzenie sprawiało ból. Bolesne też było prze­kręcanie się z boku na bok. Gdy próbowała unieść głowę, czuła, jak bardzo jest słaba. Wszystko to jednak sta­ło się teraz takie nieważne, odpływało gdzieś daleko.

- Skąd o mnie wiedziałaś? - wydusiła z siebie. - Skąd wiedziałaś o Raiji? Nie mogłaś być tam, gdzie była ona...

Kati pokręciła głową. Wszystko, co robiła, wyko­nywała z takim spokojem, tak bardzo cicho.

- Ona się pojawiła w snach mojej matki - odparła. - Ta kobieta o kruczych włosach. Ma więc na imię Ra­ija? Miała wiele innych imion. - Po twarzy przebiegł jej uśmiech. - Wszystkie zaczynały się tak samo. Czy to nie dziwne?

Antonię przeszedł dreszcz. Właściwie nie chciała tego wiedzieć, nie chciała w to wierzyć. Najbardziej pragnęła o tym nie myśleć, jednocześnie zaś była cie­kawa. To dawało jej szansę myślenia o czymś innym niż o dziecku, które utraciła.

- Moja matka śniła o tobie. Ona do niej przyszła.

Kobieta o czarnych włosach przyszła do mojej matki we śnie. Bardzo się o ciebie niepokoiła. Czuła twój ból, bała się o ciebie. A moja matka wiedziała, gdzie jesteś. Matka poprosiła, żebym tu przyjechała. Mówiła, że­bym została i pomogła ci stanąć na nogi. Moja matka powiedziała, że twoje dni nie dobiegną kresu tutaj, na wschód od Uralu. Nie przybyłaś tu po to, żeby umrzeć. Lecz być może również nie po to, by być tu szczęśliwa. Może nie powinnam o tym mówić, ale nie lubię kłamać. Lubię, żeby ludzie wiedzieli, jaka jestem.

- Nie stać mnie na to, żeby płacić służącej - powie­działa Antonia. - Nie mam miejsca, żeby ktoś mógł tu mieszkać. Jest tylko ta jedna izba - pokazała ręką. Wzro­kiem omiotła cztery ściany i skromne umeblowanie.

- To się jakoś załatwi - zapewniła Kati. - I nie przy­szłam tu wcale po zapłatę. Przyszłam, ponieważ tak nakazała mi moja matka.

- Kim jest twoja matka? - spytała Antonia. Nie by­ła przekonana, czy i to chce wiedzieć.

- Ty nie doniesiesz wojskowym - uśmiechnęła się Kati tym swoim dziecinnym uśmiechem, który potra­fił tak wprowadzić w błąd.

Przecież to dorosła kobieta. Pod wieloma względa­mi o wiele bardziej dorosła niż większość dziewcząt w jej wieku. Widziała i słyszała znacznie więcej, uświadomiła sobie Antonia. Kati wiedziała, czego może oczekiwać. Być może dokładnie wiedziała, co...

Na tę myśl Antonię przeszedł dreszcz.

- Oni za coś takiego obcinają głowy - ciągnęła Kati spokojnie. - Albo wieszają. Na ogół jednak obcina­ją głowy. Mogą potem nabić je na żerdź, ku przestro­dze. Wydaje im się, że to pomaga. Sami są bez wiary, nie pojmują, że wielu gotowych jest oddać życie za naszą świętość. Nie rozumieją jej wielkości...

Antonia wiedziała, że Kati nie mówi teraz o swej matce, lecz o złotej bogini.

- Mój ojciec jest naczelnym szamanem - wyjaśni­ła Kati. - Matka również jest szamanką, ale on jest głównym szamanem w całym rejonie Konda. Matka potrafi równie wiele co on, lecz jest kobietą, a wie­dza mężczyzn i kobiet nie jest równoważna, nawet dla Jumali. Moja matka mówi, że wy staniecie się czę­ścią naszej historii. Nie tylko dlatego, że ty znasz tę kobietę o kruczych włosach. Moja matka widzi w was osoby ważne dla naszej bogini.

Antonia opadła na poduszkę i przymknęła oczy.

Z Archangielska do ujścia wielkiej rzeki, Obu, było daleko. Niewyjaśnione sny Raiji od tego, co działo się tutaj, dzieliła cala wieczność. Tymczasem opowiadała jej o nich prawdziwa żywa kobieta. Kobieta z krwi i kości. Antonia gotowa była to przysiąc. Mówiła ta­kie rzeczy, które odbijały się echem we wnętrzu An­tonii, mówiła o tym, o czym nie miała prawa wiedzieć.

- Twoja córka miewa się dobrze - oświadczyła Kati. Antonię zakłuło w sercu.

- Matka prosiła, żebym ci to przekazała. Miałam powiedzieć, że wciąż jest u tej kobiety o czarnych wło­sach. Dobrze jej tam. O niczym innym nie słyszałam.

Nikt z tutejszych ludzi nie wiedział, że Antonia miała już jedno dziecko, a tym bardziej nikt nie mógł się domyślać, że to dziewczynka. Nikt nie mógł wie­dzieć, że zaopiekowała się nią Raija.

To była groźna nierzeczywistość. Przerażająca, a za­razem niebezpiecznie pociągająca. To, co niebezpieczne, często miewa swój własny czar, osobliwą zdolność przyciągania do siebie również tych, którzy się lękają.

- Poprosiła cię tak po prostu, żebyś tu została? - spytała Antonia z niedowierzaniem.

Miała wielką ochotę poznać matkę Kati, pragnęła spojrzeć na nią własnymi oczyma. Kati nazwała ją szamanką, od tego niedaleko już do czarownicy. An­tonię przeszedł dreszcz. Wsunęła się głębiej pod okry­cie. Siennik na łóżku był twardy, lecz okrycie mięk­kie i cieple. Mogła się pod nim schować.

- Masz niewidomego męża - powiedziała Kati. - Minie nieco czasu, nim znów wrócisz do sił. Nie, nie sprzeciwiaj mi się, moja matka wie takie rzeczy. Ona to widzi. Widziała, że mogę się tu przydać. Nie pro­siłaby mnie, żebym tu przyjechała, gdyby tak nie by­ło. Nie mogę wrócić, bo nie wypełniłabym wtedy obietnicy, którą jej złożyłam. Nie wywiązałabym się z tego, czego się ode mnie oczekuje.

- Czy ona, ta bogini, naprawdę istnieje? - spytała Antonia. - Czy ona jest prawdziwa? Jest ze złota?

Kati cały czas się uśmiechała.

- Ja jestem tylko dziewczyną - powiedziała. - A jej strzegą młodzi mężczyźni. Wśród wtajemniczonych najwięcej jest mężczyzn.

- Czy twoja matka nie jest wtajemniczona? - zdzi­wiła się Antonia.

Kati nie odpowiedziała jej na żadne z poprzednich pytań.

Teraz dziewczyna kiwnęła głową.

- Niewiele jest kobiet, muszą sobie na to bardzo zasłużyć. Muszą być bardzo mądre. Muszą oddać bo­gini wielkie przysługi...

Antonia przełknęła ślinę. Znów próbowała wyobra­zić sobie matkę Kati. Ta kobieta nie mogła być bardzo stara. Tutejsze dziewczęta prędko wychodziły za mąż, wcześnie rodziły dzieci. Matka Kati nie mogła mieć więcej niż czterdzieści pięć lat. Antonia liczyła, że mo­że być jeszcze młodsza. Nie przemogła się, by spytać Kati, jakie to przysługi oddała jej matka Jumali.

Wiele niedopowiedzeń zawisło w powietrzu, ale Kati nie była ani trochę zaskoczona tym, że Antonia tak dużo wie o jej ludzie i o złotej bogini.

- Moja matka nazywa się Glikeria - powiedziała Kati. Mówiąc o niej, uśmiechała się. Wyraźnie było widać, że wysoko ją ceni. - Rodzice mają tylko mnie i mojego brata. Powiadają jednak, że on odejdzie mło­do. Oni wiedzą takie rzeczy. Mój ojciec stale mi po­wtarza, że nie mogę pozwolić, aby nasz ród wymarł. To bardzo ważne, by nasza krew żyła dalej.

- Możesz zostać - oznajmiła Antonia córce szamana. A Kati uśmiechnęła się tak, jakby już wcześniej wiedziała, że Tonią jej nie odrzuci.

- Powiem o tym twojemu mężowi - rzekła. - Mo­żesz na krótką chwilę zostać sama?

Antonia kiwnęła głową.

- Płakałam, kiedy usłyszałam o twoim dziecku - powiedziała Kati.

Antonia milczała. Wpatrywała się w drzwi.

Z Endyr tutaj było daleko. Kati nie mogła odbyć tej podróży w ciągu jednej nocy.

Antonię przeszył dreszcz. Ta dziewczyna znała jej los, jeszcze zanim się dopełnił.

W inny sposób nie dało się tego wytłumaczyć.

3

- Możesz wracać do swojej żony - oznajmiła Kati Grigorijowi. - Już z nią rozmawiałam. Zostaję.

- Co takiego? - zdumiał się Grigorij.

- Ona się zgodziła - dodała Kati. W jej słowach nie krył się żaden pośpiech, wszystko było starannie przemyślane. Jak gdyby miała czas zaplanować każ­de wypowiadane zdanie. Jak gdyby wiedziała, w jaki sposób powita ją każdy z nich. Jak gdyby wiedziała, kogo tu spotka.

Grigorij podniósł się ciężko. Odrzucił propozycję Anastasa, że ten go odprowadzi.

- Nie potrzebuję jeszcze, żeby ktoś mnie podpie­rał w drodze stąd do domu - rzekł zgryźliwie. - Ten dzień na razie nie nadszedł, Anastas.

Dziewczyna stała przy drzwiach. Uśmiechała się w charakterystyczny dla siebie sposób, nieśmiało. By­ła delikatna niczym jeden z najpierwszych wiosen­nych kwiatów, pieszczonych słońcem.

Anastas przełknął ślinę.

Już wcześniej miał okazję widzieć piękne dziewczę­ta, niektóre z nich zdarzyło mu się również obejmować. Nigdy nie przywiązywał do tego żadnego znaczenia. Nie pozwalał, by coś znaczyło. Bardzo często wiele za­leżało od tego, jakie drzwi pozwoli się innym otworzyć. Na razie żadnej kobiecie nie udało się pchnąć tych położonych najgłębiej w jego wnętrzu. Nie chciał, żeby to się stało tutaj, nie w tej zmrożonej krainie, położonej tak daleko od rodzinnych stron...

Nie snuł marzeń, by kiedykolwiek tam wrócić. Te­raz już nie. Najchętniej jednak chciałby umrzeć w okolicach, w których zdzierał dziecinne buciki. Nie było mowy, żeby pozwolono mu biegać na bo­saka po trawie, ale na myśl o tamtych łąkach w jego sercu wzbierało ciepło.

Jeśliby kiedykolwiek wziął sobie kobietę, będzie musiała pochodzić stamtąd. To zaś jest niemożliwe, o tym Anastas dobrze wiedział. Oswoił się już z my­ślą, że przyjdzie mu przeżyć życie w samotności.

- Ty nie jesteś całkiem taki jak wszyscy, prawda? To rozległ się jej głos, przypominał ptasi śpiew.

Chyba jeszcze nigdy Anastasowi nie zdarzyło się my­śleć podobnie. Nigdy nie wypowiadał takich słów o kobietach. Wywołało to w nim dziwne uczucie.

- Jak to, nie całkiem taki jak inni? - dopytywał się ze swego krzesła przy stole.

Blaszany kubek Grigorija wciąż stał na drugim końcu stołu, przy drugim krześle. Może właśnie ten kubek wstrzymywał ją przed tym, by usiadła? Było to nieuprzejme, lecz Anastas nawet się nie ruszył, by go stamtąd zabrać. Musiał walczyć ze wszystkim, cze­go się nauczył o zachowaniu w stosunku do kobiet, lecz ona przecież nie była żadną damą, to po prostu dziewczyna. Bóg jeden wie, skąd pochodzi. Anastas nie zamierzał uczynić nic, co mogłoby ją w jakikol­wiek sposób zachęcić.

- Nie urodziłeś się po to, by żyć jako wyjęty spod prawa - powiedziała.

- Ile zdążyłaś omówić z Antonią? - zdziwił się, mrużąc oczy.

Nie mogła się tego dowiedzieć w żaden inny spo­sób, jedynie ludzie Grigorija znali prawdę o nim. Na­wet ich żony niczego się nie domyślały. Antonia by­ła wyjątkiem, a ona nikomu by nic nie zdradziła, to bardzo do niej niepodobne.

- Antonia tylko zadawała mi pytania - odparła dziewczyna.

Dopiero teraz przysiadła na wolnym krześle. Łok­cie oparła na stole, dłonie złożyła pod brodą i patrzy­ła prosto na niego. Nietrudno było pochwycić jego wzrok. Anastas na to pozwolił. Nie chciał okazać się tchórzem przed tak młodą dziewczyną jak ona.

- Mam na imię Kati - wyjaśniła. - Jestem córką sza­manów. Nie wiem, jak się nazywasz, ale wiem, kim jesteś. Słyszałam o tobie. Różnisz się od innych. Nie mam przy tym nic złego na myśli. Po prostu jesteś inny, inny również niż ja.

- Zostajesz? - spytał Anastas, chcąc zmienić temat rozmowy.

Dziewczyna kiwnęła głową. Jej szare spojrzenie wciąż przytrzymywało go w bezradnej niewoli. Anastas nie mógł tego pojąć, jej oczy miały jakąś moc. Ta moc tkwiła również w słowach, w każdym jej ruchu.

- Przyjechałam tu, żeby zostać - odparła takim sa­mym tonem, jakim inni mówią o pogodzie. - Takie jest moje zadanie. Takie jest moje przeznaczenie. Nie było mi pisane pozostanie w Konda. Tam źle się będzie dzia­ło, stracimy wielu ludzi, ale oni nigdy nas nie zwyciężą.

Anastasa przeszył dreszcz. Nie wiedział, o czym mówi dziewczyna, lecz już sam sposób, w jaki wypowiadała słowa, wystarczył, by ciarki przeszły mu po plecach.

Było w niej również coś przerażającego. Córka dwojga szamanów? To znaczy, że kościołowi nie wszędzie udało się wygrać. Domyślał się, że okolice na wschód od Uralu stanowią bastion rozmaitych po­gańskich wierzeń. Obszary były tu olbrzymie, nie po­znane. Po stronie mieszkańców tych okolic stała przyroda. Ludzie cara mogli tu przybywać z bronią, przynosząc rozkazy imperatora, zabijać wyznawców innych bogów i palić ich świętości, toczyli jednak nie­równą walkę. Być może ta Kati miała rację, możliwe, że druga strona nigdy nie zdoła wygrać.

- Zostaję tutaj - oświadczyła. - Możesz mi powie­dzieć, jak się nazywasz?

- Anastas - odparł, zająknąwszy się, i zaraz uczepił się tego, co mówiła wcześniej. - Zostajesz tutaj? Tu?

Kati skinęła głową. Siedziała spokojnie, jak gdyby to było jej miejsce, jej własne krzesło w jej własnej izbie. Już je sobie przywłaszczyła.

- Tutaj - oświadczyła. - Matka powiedziała mi, że to ciebie los mi przeznaczył. Anastas... Podoba mi się to imię. To takie imię, które trzeba długo trzymać w ustach. Miło je wypowiadać. Łaskocze, zanim je wymówisz, a potem zeskakuje z koniuszka języka. Czy kiedykolwiek się nad tym zastanawiałeś? Po­trzebne mi miejsce, gdzie mogłabym zamieszkać. U innych chyba jest za ciasno. Nie ma powodu, że­by nie mogło to być właśnie tutaj. Ty jesteś moim przeznaczeniem, Anastas. Tak samo jak ja twoim. Nie ma sensu z tym walczyć.

Anastas przyglądał jej się z niedowierzaniem. Nie chciał przyjąć do wiadomości tego, co mówiła. Nie chciał pogodzić się z jej spokojem, z oczywistością jej działań.

- Nie chcę cię tutaj! - wykrzyknął, rozkładając ręce. Czuł, że narasta w nim panika. Tracił panowanie nad sobą. Lubił wiedzieć, którą drogą zmierza i do­kąd go ona zaprowadzi. Co prawda życie u boku Gri­gorija nigdy nie wiodło ich prostą ścieżką, zawsze jed­nak mieli przed sobą cel. Zawsze wiedzieli, dlaczego są w drodze. Domyślali się, przynajmniej mniej wię­cej, dokąd zmierzają.

- Nie chcę żadnych bab w domu, słyszysz? A już na pewno żadnej obcej kobiety, o której nic nie wiem! Przybywasz tutaj i opowiadasz wszystkim jakąś sza­loną historię, ale to nie wystarczy. Nie wystarczy, że nazwiesz się Kati, i powiesz, że jesteś córką szama­nów. Nie chcę być wykorzystywany, nie potrzebuję cię do niczego!

Wziął głęboki oddech i w tym momencie przyszło mu do głowy, że być może obszedł się z nią zbyt su­rowo. Ta dziewczyna była bez wątpienia najdelikat­niejszą istotą, jaką potrafił sobie wyobrazić. Tak jak wrzeszczał na nią przed chwilą, nie ośmieliłby się krzyknąć nawet na konia.

- Dzisiaj możesz tu przenocować - oświadczył, próbując nad sobą zapanować. - Ale w niczym nie po­mogą ci ani odrobinę żadne sztuczki, których byś próbowała. Raczej przeciwnie. Ja będę spal u przyja­ciela. Zawsze u kogoś znajdzie się dla mnie miejsce na podłodze. Jutro poszukasz sobie innego noclegu. Miłe z ciebie dziecko, Kati, ale mnie niepotrzebna ta­ka kobieta jak ty, niepotrzebna mi taka, która zapu­ściłaby tu korzenie. Chcę żyć sam, pojmujesz to?

Uśmiechnęła się, jak gdyby nie skrzyczał jej z ca­łych sił zaledwie przed chwilą.

- Matka mówiła, że będziesz się sprzeciwiał - rze­kła z uśmiechem. Oczy pod grzywką przyciętą pro­sto nad brwiami rozbłysły. - Ale przecież największą radość sprawiają te konie, które najtrudniej ujeździć, prawda? - spytała żartobliwym tonem.

Anastas nie wiedział, co odpowiedzieć. Nie spodo­bało mu się porównywanie go do konia.

Rzeczywiście odstąpił Kati dom na tę noc. Przed wyjściem urządził jeszcze wielką scenę, wyjaśniając jej, w jaki sposób ma dbać o ogień na palenisku.

Szczupły kobiecy palec odgarnął lok, który spadł mu na czoło. Ona naprawdę się z niego śmiała, i to prosto w oczy! Odrobinę przekrzywiała przy tym głowę, ręce opierała na biodrach. Nie była wcale tak smukła, jak się w pierwszej chwili wydawało, zauważył Anastas. Łuki bioder szczodrze rozchodziły się od talii.

- Jesteś inny niż my, Anastas - zapewniła go. - Gdybyś był jednym z nas, to wiedziałbyś, że żadnej dziewczynie z ubogiej rodziny nie trzeba tłumaczyć, jak należy przypilnować ognia. Jak myślisz, kto jest odpowiedzialny za ogień, jeśli nie kobiety? Jesteś in­ny niż my, ale mnie się to podoba.

Uciekł.

Spał na ławie o wiele dla niego za krótkiej, będą­cej spadkiem, jaki żona jednego z ludzi Grigorija przyniosła ze sobą do swojej prostej chaty.

Wokół stołu zapanowały śmiechy, gdy dowiedzia­no się o kłopotach Anastasa. Niektórzy byli zdania, że nie chodzi tu wcale o kłopoty, lecz raczej o moż­liwości. Znaleźli się też i tacy, którzy dali do zrozumienia, że być może wybiorą się na nocne zaloty, sko­ro Anastas odrzucił takie zaproszenie.

Zapewne był to tylko dowcip, lecz Anastas przyrzekł każdemu, kto by tylko się na to poważył, że porachuje mu kości pięściami i nożem. Wszystko obróciło się w żart, nie obyło się jednak bez porozumiewawczych mrugnięć między mężczyznami, gdy tylko Anastas na nich nie patrzył.

Ten dzień przyniósł ze sobą żałobę i smutek. Mieszkańcy wioski byli sobie tacy bliscy. Nawet śmierć nowo narodzonego dziecka wywołała ból, chociaż śmierć nie była tu rzeczą niezwyczajną. To gość, który ma swoje humory. Niekiedy podczas jed­nej zimy potrafił zawitać do nich wielokrotnie po to, by później zapomnieć o nich na kilka lat. Mimo to jednak był to gość znajomy. Nie zaskakiwał ich ni­czym nowym. Śmierć pod wieloma względami stano­wiła część życia, bez względu na to, jak gorzko mog­ło to zabrzmieć. Ci, którzy żyli, musieli żyć dalej. Kiedyś nadejdzie również ich kolej. Kiedy to nastąpi, tego obliczyć nie umieli. Mogli jedynie żyć.

A teraz ta nieznajoma dziewczyna pojawiła się ni­czym świeże tchnienie gdzieś z daleka. Gdyby udało jej się wprowadzić jakieś zamieszanie w uporządkowane życie Anastasa, wszyscy obserwowaliby to z napięciem. Mieszkańcy zszarzałych chat zaczęli już robić zakłady.

Nie zastał jej po powrocie do domu. Właściwie odrobinę go to poruszyło, miał już w głowie przygo­towane zdania, które chciał jej powiedzieć. Wszystko sobie poukładał, tymczasem poszło to na marne, kie­dy okazało się, że chata jest pusta.

Wewnątrz było wysprzątane, a na palenisku płonął ogień. Przed wyjściem musiała dołożyć drew od serca.

Wzrok Anastasa padł na futrzany płaszcz. Ten nie należał do niego, to było lisie futro.

Pogładził je dłonią. Czuł, że jest gęste i delikatne, prawie nie widział szwów. Zostało uszyte przez ko­goś, kto zna się na rzeczy.

Ona je tu zostawiła.

To musiało coś oznaczać. Anastas doskonale zda­wał sobie sprawę, co. Nie zamierzał jednak pozwolić, by wyszła z tej potyczki zwycięsko. Zdecydowanym ruchem zarzucił należące do dziewczyny futro na ra­mię i ruszył w stronę domu Grigorija.

Dobrze wiedział, dokąd mogła pójść. Powiedziała przecież, że właśnie dlatego tu przybyła. Nie chciał uwierzyć, że mogła zadać sobie tyle trudu jedynie po to, by spotkać swoje przeznaczenie w jego postaci. Przecież i tam, skąd przybyła, w Konda, musieli mieć jakichś mężczyzn.

Nie miał zamiaru pozwolić tak łatwo się złamać.

A Kati powinna już wiedzieć, że nie należy dzielić skóry na niedźwiedziu. Tym bardziej że miś, z któ­rym teraz miała do czynienia, był z natury dość prze­biegły. Oparł się już przecież wcześniej tylu pułap­kom, a i tym razem również zamierzał przeżyć.

Anastas położył futro na stole u Grigorija. Anto­nia patrzyła na niego szeroko otwartymi ze zdumie­nia oczyma. Grigorij dopytywał się, co się stało. Kati wyrabiała ciasto na chleb.

- Ta pani zapomniała swego futra - rzucił beztro­sko Anastas.

- To u ciebie nocowała? - spytała Antonia z odrobiną ostrości w głosie, której z całą pewnością nie wy­wołał w niej strach o cnotę Anastasa ani też gniew urażonej moralności. Anastas przypuszczał, że Kati nie do końca trzymała się prawdy.

- Użyczyłem jej domu na dzisiejszą noc - rzekł Anastas z chichotem i przysiadł na brzegu łóżka Antonii.

Przelotnie pogłaskał ją po policzka Wystarczyło jedno spojrzenie, by stwierdzić, że tej nocy również niewiele spala. Jakież to niesprawiedliwe, że właśnie jej musiało się przydarzyć takie nieszczęście! Znał mnó­stwo ludzi, którzy nie byli nawet w połowie tak z głę­bi serca dobrzy jak Antonia. Czy, uściślając, również jak Grigorij. Tamci jednak mogli wieść spokojne życie, pławiąc się w blasku słońca, jak gdyby wszystkie wyż­sze moce obdarzyły ich szczególnymi przywilejami.

- Ale przecież Kati mówiła, że załatwiła sobie mieszkanie - odezwała się Antonia.

- Zapewne czegoś nie zrozumiała - odparł Anastas swobodnie.

Jego spojrzenie napotkało przejrzyste szare oczy. Wciąż tkwił w nich śmiech. I wyzwanie. Dziewczyna się nie poddawała. Nie udało mu się także jej zdenerwować.

- Mówiłam, że to się na pewno jakoś ułoży - po­wiedziała Kati miękko. - Rozumiem, że nie wypada, by w domu młodego, przystojnego mężczyzny jak Anastas spała dziewczyna w wieku sposobnym do małżeństwa. Dużo byłoby z tego gadania. A jakiś dom dla mnie się znajdzie, ja to wiem...

Zaczęła cicho nucić piosenkę nieznaną Anastasowi, nieznaną również innym. Melodia brzmiała me­lancholijnie, w każdej nucie wyczuwało się drżenie tęsknoty. Śpiewała w swoim własnym języku, oni go nie rozumieli. To były tajemnicze słowa, których zna­czenia nie miała zamiaru im zdradzać.

- Czy twój lud przywędrował z zachodu? - spyta­ła nieoczekiwanie Antonia.

Kati przestała formować chleb, popatrzyła na An­tonię.

- Sądziłam, że to wiesz - powiedziała cicho. - Ucie­kliśmy od tego wielkiego, pokrytego śniegiem morza. Wędrowaliśmy na wschód, cały czas na wschód. Wie­lu naszych straciliśmy po drodze, ale nigdy nas nie złapali. Wysyłali za nami mnichów, którzy mieli nas nawracać, i żołnierzy, by nas zabijali, ale my przeszli­śmy przez góry. Znaleźliśmy dom. Daleko musieli­śmy uciekać, przeżyli jedynie najsilniejsi. Ale też i dlatego jesteśmy silnym ludem. A nasi książęta po­chodzą od tych, którzy przybyli z zachodu. Wywo­dzą się z najstarszych rodów, z najlepszych z nas.

Dziewczyna mówiła z dumą. To były wyuczone słowa, takie, których wysłuchiwała przy ogniu w dłu­gie, późne wieczory. Historia rodu, historia jej ludu. Te opowieści napełniały ją dumą i spokojem. Świa­domość, że ma gdzieś swoje korzenie. Ludzie, z któ­rych rodu się wywodziła, dokonali wielkich czynów, uciekli z daleka, od ogromnego, pokrytego śniegiem morza. Udało im się dotrzeć aż tutaj.

- Tą samą drogą co my - wyrwało się Anastasowi. Kati znów poszukała jego wzroku. W jej szarych oczach krył się milczący triumf. Tak jakby chciała mu powiedzieć, że bardzo są do siebie podobni i wiele może ich ze sobą łączyć. On się temu opierał.

- Czy istnieją jakieś historie o tym, skąd ona pochodzi? - dopytywała się Antonia. - Skąd pochodzi bogini, Jumala?

- Jumala nie pochodzi znikąd - odparła Kati zdecy­dowanie. - Jumala po prostu jest. Zawsze była. Jak mogłaby skądś przybyć? Jest naszą najwyższą boginią.

- Czy nie została stworzona przez ludzi? - spytała Antonia.

Zarówno Anastas, jak i Grigorij przysłuchiwali się tej rozmowie z wielką uwagą. Nie mogli pojąć, skąd Antonia czerpie swoją wiedzę. Nie rozumieli, o czym rozmawiają te dwie kobiety.

Kati oddychała prędko. Była wyraźnie wzburzona i wypowiedziała jakąś długą litanię we własnym języ­ku. Wyglądało to na tekst wyuczony na pamięć i Anastas nabrał przekonania, że musiała to być modlitwa.

- Macie przecież innych bogów stworzonych przez ludzi - przerwała jej Antonia. - Nie pamiętam już ich imion, ale przecież są tacy. Na przykład gęś. Gęś z brązu. Ona musi być dziełem człowieka.

- Ale nie Jumala! - bardzo zdecydowanie zaprote­stowała Kati. Rzuciła się teraz na chlebowe ciasto, jak gdyby chciała je zamordować. - Jumala stoi ponad wszystkimi. Ona przemawia. Wydaje polecenia swo­im wybranym.

- Takim jak twój ojciec? - spytała Antonia. Kati kiwnęła głową. Twarz miała czerwoną, ale nie powiedziała na głos wszystkiego, o czym myślała. Na­uczono ją również milczeć wtedy, gdy to było ważne. O Jumali nie wolno mówić w gniewie czy we wzbu­rzeniu. Oni wszyscy podlegali Jumali. Bogini była naj­ważniejsza. Złota bogini stała ponad nimi wszystkimi. Antonię przeszedł dreszcz, gdy zobaczyła twarz Kati. Gdzieś tu kryła się jakaś moc, wyczuwała ją. A Jumala istniała naprawdę. Antonia jednak nie przy­puszczała, by ta moc pochodziła od niej. Jej zdaniem Jumala była dziełem człowieka. Bogini miała zachwy­cać, nie zaś chronić cały lud.

- Kim jest to coś, ta Jumala? - dopytywał się Gri­gorij. - W jaki sposób się o niej czy o nim, czy o tym, do pioruna, dowiedziałaś?

- To najwyższe bóstwo ludu Kati - odparła Anto­nia. Była zmęczona. Wciąż oblewał ją pot. Czoło jej lśniło, a policzki pokrywały czerwone plamy. Oczy jej pałały. - To błyszcząca złota bogini. Ich najwięk­sza obrończyni. Lud Kati musiał uciekać z uwagi na nią. Wiele dla niej porzucili.

- Sądziłem, że również na obszarach Konda są ko­ścioły - ostrożnie zauważył Anastas.

Tym razem odpowiedziała mu Kati.

- Rzeczywiście, zbudowano tam kościoły i podczas nabożeństw są pełne. Później natomiast ludzie znika­ją w lesie. Później właśnie w Jumali pokładają swoją ufność.

- Skąd ty o tym wiesz, Antonio? Czy to również ma jakiś związek z nią, z Raiją?

- Może i tak... - odparła Antonia zmęczonym gło­sem. - Doszłam do wniosku, że rzeczywiście sporo wiem. Podczas naszej ucieczki tutaj o tym nie pomy­ślałam. Ale może wcale nie przypadkiem tu trafili­śmy, może los nam trochę pomógł? No i Kati nie przybyłaby tutaj, gdybym ja nic nie wiedziała...

- Nie wolno ci w to wierzyć! - zagrzmiał Grigorij. - To tylko sposób, żeby nad nami zapanować. Stale ka­żą nam uginać kolana, jak nie przed właścicielem ziemskim, to przed jakimś durnym bogiem! Nam, doro­słym, nie potrzeba rodziców. A już na pewno nie po to, by za nas decydowali! Żaden kwiat rosnący w cie­niu innego nie będzie równie duży i równie piękny jak ten pierwszy. Tak po prostu jest, Antonio. Nam nie po­trzeba żadnej bogini, nawet ze złota. Chyba że po to, by ją stopić i sprzedać!

Kati ugniatała ciasto jak opętana. Jej szczęki poru­szały się w gniewie. Dziewczyna miała wiele siły.

- Kati przybyła tutaj - powiedziała Antonia. - Jest mi wielką pomocą w domu, mój Grigoriju. Dzięki niej myśli mam zajęte czym innym. Może tu spać. Przynajmniej do czasu, kiedy znów stanę na nogi. Ła­wa powinna być dla niej dostatecznie długa i szero­ka. No a dzięki temu Anastas zachowa w spokoju swoje łóżko i cnotę. Co ty na to?

Antonia zdobyła się na słaby uśmiech. W oczach Anastasa wyglądał on zaledwie jak blady cień, on przecież widział, jak bardzo promienne potrafią być jej uśmiechy. Nie mogło się z nimi równać nawet let­nie niebo.

Nie chciał, żeby Kati tu zostawała. Skoro jednak Antonia sobie tego życzyła, to on nie będzie tą oso­bą, która odbierze jej radość. Być może w istocie po­trzebowała kobiety, z którą mogła porozmawiać. Ko­goś, kto miałby choć odrobinę inne myśli aniżeli mieszkanki z wioski.

Kati powiedziała, że on jest inny.

Antonia również była inna.

Dziewczyna spełniła oczekiwania Antonii. Wyglą­dało na to, że utrzymywanie porządku w domu nie sprawia jej bodaj odrobiny wysiłku. Smaczne dania przygotowywała niemal z niczego.

- Potrafiłabyś ugotować zupę nawet na kurzu wy­miecionym z kątów i też byłaby smaczna - żartował z niej Grigorij. Nawet jego opór przyblakł. Kati wniosła ciepło między te ściany, niemalże w taki sam sposób, jak wcześniej uczyniła to Antonia. Jednakże od Antonii różniła się usposobieniem. Odczucia Kati - tak się przynajmniej wydawało - znajdowały się na jednakowym poziomie, nigdy nie podnosiła głosu, nawet wtedy, gdy pouczała Grigorija:

- Gdybyś miał dobre oczy, to wiedziałbyś, że w tym domu nie ma kurzu po kątach. Ale gdyby w istocie tak było, chętnie ugotowałabym z niego zu­pę dla ciebie, gospodarzu.

Grigorijowi nie podobało się tytułowanie go przez nią gospodarzem, choć tak naprawdę nim był. Wolał­by, aby traktowała go jak kogoś w rodzaju krewne­go, sądził, że wioska właśnie tak to postrzega.

Antonia po porodzie długi czas nie wstawała z łóż­ka. Minęły całe tygodnie, nim nogi wreszcie zdołały ją utrzymać. Trzeba było ją dźwigać i przenosić, a to była ciężka praca, chociaż Grigorij pomagał Kati w najtrudniejszych obowiązkach. Kati nie wymawia­ła się jednak nigdy, że sama nie będzie w stanie z czymś sobie poradzić. Antonia zrozumiała, że dziewczyna nie przywykła nikogo prosić o pomoc, miała w sobie upór i niezłomną dumę, czym przypo­minała Raiję.

Upłynęło też sporo czasu, nim Antonii wrócił ape­tyt. Kati musiała w nią wmuszać cienki rosół. Później rozdrabniała mięso na malusieńkie kawałeczki, siekała też starannie kaszę, tak by Antonia nie wyczuła jej w wywarze z mięsa.

Gdy Antonia stanęła wreszcie na nogi, żaden z miesz­kańców wioski nie miał wątpliwości, komu należy się chwała za to. Kati wprawdzie była obca, lecz ją polubi­li. Nawet dobrze jej nie znając, przytulili ją do serca, za­akceptowali bez mrugnięcia okiem. Tu, nad brzegiem wielkiej rzeki, było to rzadkie zjawisko. Wiele pokoleń musiało spocząć w tej ziemi, nim tutejsi ludzie uznali kogoś za swojego, albo przynajmniej trzeba się było wżenić w rodzinę mocno wrośniętą w ten grunt.

Kiedy nadeszła wiosna i rok już od dawna nazywał się 1742, mogli wreszcie wykopać maleńkiemu syn­kowi porządny grób. Trudno było poruszyć ziemię, lecz długo palili ognisko na maleńkim spłachetku, by dostać się dostatecznie głęboko. Nad grobem wybu­dowali nieduży domek z okienkiem wyglądającym na świt. W głowach ustawili krzyż, prawosławny. Nad grobem znów pościągali czapki z głów, jeszcze raz. Chłopczyk nie został ochrzczony, lecz oni na zawsze mieli zapamiętać, że w tej mogile spoczywa Stiepan Grigorijewicz Antonów. Ten, który nie przeżył na­wet godziny. Tak krótkie potrafiło być życie, lecz mi­mo wszystko było to życie.

Antonia stała wspierana przez Grigorija i Kati. Dwie ubrane w czerń kobiety trzymały się blisko sie­bie. Jedna jasnowłosa jak świt, druga ciemna jak noc. Antonia jeszcze nie podźwignęła się z żałoby.

Połowa mieszkańców wioski była zdania, że po­winna urodzić jeszcze jedno dziecko, i to jak najszyb­ciej. Druga połowa przemawiała mniej buńczucznie. Zdaniem tych ludzi Antonia miała zbyt wąskie biodra, by urodzić dziecko, lepiej, by w ogóle ich nie miała. Ten jeden raz to i tak dla niej za dużo.

Antonia nic nie mówiła. Nawet teraz nie płakała. Odkąd chłopczyk przybył do nich, by tak prędko odejść, nie uroniła ani jednej łzy. Nie przypuszczała, by kiedykolwiek jeszcze potrafiła płakać. Łatwiej było jej się śmiać, choć to mogło wydawać się niemożliwe.

Kati nie chciała wdzierać się w ów ból, który An­tonia i Grigorij dzielili ze sobą w ciszy. Delikatnie uwolniła się od Antonii, ruszyła za gromadką żałob­ników. Znalazła wśród nich Anastasa, szedł nieco z boku, a gdy ludzie spostrzegli, kto się do niego zbli­ża, szybko zatroszczyli się o to, by nikt inny nie do­łączył do tych dwojga. W wiosce wciąż jeszcze było wiele nierozstrzygniętych zakładów.

- Osiągnęłaś już chyba to, po co przybyłaś? - spy­tał Anastas nieco kwaśnym tonem, z ukosa zerkając na dziewczynę.

Rozpoznał na niej ubranie Antonii. Nie przypusz­czał, że obie kobiety mogą być równego wzrostu, że Kati jest w stanie tak wypełnić sobą stroje Antonii. Być może jednak tak naprawdę Kati lepiej pasowała do ubrań Antonii niż ona sama. Zima i żałoba bardzo wychudziły Antonię, Anastas cieszył się, że Grigorij nie widzi, jak źle wygląda jego ukochana. Sprawiłoby mu to jeszcze więcej bólu, a dość już zaznał cierpień.

- Pewnie wyruszysz teraz z powrotem do domu - ciągnął Anastas. - Antonia właściwie już cię nie po­trzebuje i chyba najwyższy czas, by ona i Grigorij mogli żyć ze sobą jak mąż z żoną. Wiem, że nie po­winnaś spać u nich na ławie przez całą wieczność.

Być może te słowa zabrzmiały w jego ustach grubiańsko, ale nie mógł oprzeć się pokusie. W tej dziewczynie tkwiło coś, co poruszało również jego ciemne strony.

- Rzeczywiście, Antonia już tak bardzo mnie nie potrzebuje - przyznała Kati, wsuwając mu rękę pod ramię. Anastas nie mógł jej odtrącić ot, tak, na oczach ludzi, nie chciał jej przecież upokarzać. - Ale ty mu­sisz przestać walczyć, Anastas. Ja już nie wrócę do domu. Już znalazłam dom, rozumiesz? Powiedziałam przecież, że tu odnajdę swoje przeznaczenie. Mówi­łam ci, że to ty nim jesteś. Ja nie wracam. Przenoszę się do ciebie. Teraz.

Wyglądało na to, że Kati naprawdę myśli to, co mówi.

Anastasowi odebrało mowę.

4

Anastas nazywał to czarami. Nie powstrzymał się przed mówieniem jej o tym wprost.

- Rzucasz na mnie czary, dziewczyno! Nie twier­dziłaś, że jesteś córką szamana? Może sama też coś potrafisz?

- Nie szamana - poprawiła go pogodnie. - Tylko dwojga szamanów. Ja nic nie umiem. Po prostu mam to w sobie.

Nigdy nie potrafił powiedzieć, dlaczego pozwolił jej się wprowadzić. Mówił, że zgodził się po to, by Anto­nia i Grigorij mieli czas dla siebie. Twierdził, że na to zasługują i niepotrzebna im nieustanna obecność ob­cego człowieka w domu. Nie chciał też wysyłać dziew­czyny nie wiadomo dokąd, aż taki bez serca nie był.

Ale ona wróci do domu. Latem.

Kati stawiała w jego izdebce kwiaty w kubkach, szorowała podłogę i ściany. Stała nad garnkiem, tak jak zdaniem Anastasa kobiety spędzały cały swój czas. Rozmawiała i śmiała się z innymi niewiastami.

Anastas wyprawiał się na polowania w towarzy­stwie mężczyzn. Zdarzało się, że nie było ich przez kilka dni. Musiał znosić wiele dobrodusznych żartów i przycinków. Ci mężczyźni nie starali się wprawdzie z butami wedrzeć w jego życie, lecz Anastas i tak mil­czał z uśmiechem. Niech sobie myślą, co im się podoba. Walka, którą toczył, rozgrywała się tylko po­między nim a Kati.

Zapewnił jej dach nad głową. Nie zamierzał dawać nic więcej.

Ale na polowaniach tęsknił za domem.

Opuścił Zatokę Obską razem z mężczyznami z wioski. Wyprawili się na morze, na północ, ku twar­dym brzegom Morza Karskiego.

Spędzili na łowiskach całe tygodnie.

Żarty wśród mężczyzn nie ustawały. Anastas nazy­wał Kati pomocą domową, a przecież nikt nie bierze służącej za żonę. I znów rozbrzmiewał śmiech.

Tęsknił za domem.

Odczuwał coś na kształt radości na myśl, że ona, pozostawiona samej sobie, niczego nie osiągnie. Ow­szem, zajęła jego chatę, lecz jego serce wciąż należało tylko do niego. Niech sobie snuje te swoje rozmyśla­nia o przeznaczeniu. Traktował je jako wynikające z przeczulenia fantazje. Myślał tak jak Grigorij, ufał jedynie samemu sobie. Oczywiście jakaś część nauk otrzymanych w dzieciństwie gdzieś w nim tkwiła, ale głęboko w sercu. Pozostały w nim ślady dziecięcej wiary, wbitej mu do głowy przez ojca o ciężkiej ręce i surową guwernantkę.

Bardziej jednak wątpił niż wierzył. I z takim sa­mym niedowierzaniem traktował przeznaczenie, co figury przedstawiające Boga. Nie chciał być oszuki­wany, pragnął dotrzeć do samego jądra, chciał ujrzeć wszystko, co tylko możliwe, zanim wyrobi sobie ja­kąkolwiek opinię.

Nadeszło prawdziwe lato, nim wrócili do domów. Połowy udały się nieźle, mężczyźni już się cieszyli na spokojniejsze życie w chatach. Niektórzy spodziewa­li się, że podczas długiej nieobecności zostali ojcami, z napięciem myśleli o ujrzeniu potomka. Jeszcze in­ni ze śmiechem mówili, że będą musieli się bardziej postarać, by zapewnić rodowi przynajmniej jedno pokolenie w przód.

Spojrzeń rzucanych z ukosa Anastasowi przyby­wało.

- Osiągnąłeś już chyba stosowny wiek - czynili alu­zje. - Chyba już wiesz, jak to się robi, prawda?

- A jak nie, to chętnie ci wyjaśnimy, tylko spytaj. Moglibyśmy nawet ci pokazać, jeśli nas dopuścisz do Kati. No i żeby tylko nasze baby się o niczym nie do­wiedziały.

Anastas pozostawał milczący. Nie zdołali go roz­drażnić. Nie zdołali przedrzeć się do niego, dowie­dzieć się, co tak naprawdę dzieje się w jego wnętrzu. Milczał. Towarzysze wiedzieli równie niewiele o jego stosunkach z Kati niż wcześniej.

Nazywał ją pomocą domową. Nic ponadto między nimi nie było.

A w jego piersi rosło nieznane dotąd, pełne rado­ści uczucie.

To było niemal jak powrót do domu, do rodziny. Anastas poczuł nagle, co czują inni. Zrozumiał, że do­brze mieć kogoś, kto czeka. Kogoś, z kim się jest związanym. Zrozumiał, że samotny człowiek być mo­że jest silny, ale jest sam.

To były nowe myśli.

Graniczące z niebezpieczeństwem.

Anastas nigdy nie pragnął uzależnić się od jakiejkolwiek innej osoby. Wszyscy go zawiedli. Wszyscy z wy­jątkiem Grigorija. Ale Grigorij potrzebował go w ta­kim samym stopniu, jak Anastas potrzebował jego. To się wyrównywało. Byli od siebie zależni nawzajem.

Uzależnienie od kobiety zawsze poczytywał za sła­bość. A on przecież nie był słaby. Miał dostatecznie dużo siły, by żyć sam. Był dostatecznie silny, by wy­trzymać samotność. Nie potrzebował nikogo.

Nawet Kati nie zdoła przekonać go o tym, że jest inaczej. Na pewno nie Kati o włosach złocistych jak zboże i szarych oczach. Szarość zawsze przypominała mu kolor kamieni i jesiennego nieba, barwę sztormu.

A kiedy pojawiła się Kati, szarość nabrała miękkości.

Obejmując ją, czułby miękkość.

Ale nie poważył się na to. Mężczyźni i reszta wio­ski mogą sobie myśleć, co chcą, on i Kati wiedzieli, jak jest naprawdę.

Nie obejmował jej. Nie sypiał z nią. Nawet jej nie dotknął.

Anastas zastał drzwi zamknięte na klucz. To było dziwne. W wiosce rzadko zamykano chaty. Nie we wszystkich domach były zamki. On taki miał, głów­nie dlatego, że był tym, kim był. Podejrzliwość głę­boko zapuściła w nim korzenie.

Od dzieciństwa nie da się uciec.

Pomacał pod progiem, dużym płaskim kamieniem, który przyniósł z brzegu rzeki. Właściwie nie trzeba zamka, kiedy i tak wszyscy wiedzą, gdzie leży klucz. Cóż, zamykanie drzwi było głównie jednym z przy­zwyczajeń, od których nie potrafił uciec.

Klucz leżał pod progiem.

Anastas wszedł do środka.

W chacie było czysto, panował porządek. Zbyt wielki porządek. Na palenisku nie było popiołu, lecz obok złożono drewno i suszony torf.

Na palenisku powinien leżeć popiół.

W środku unosił się zapach dawno nie wietrzone­go pomieszczenia.

Popatrzył na otwory okienne. Okien nie miał, tak jak i wszyscy w wiosce. Były tylko nieduże otwory w ścianach, które się odsłaniało, by wpuścić do środ­ka powietrze i światło. Poza tym musieli przywyknąć do życia w wiecznym półmroku panującym w chatach.

Zapach nie wietrzonego pomieszczenia.

Ciężkim krokiem wszedł do izby. Odstawił swoje rze­czy, powiesił wierzchnie ubranie. Usiadł w roboczym stroju, którego nie zdejmował niemal przez cały sezon.

Wiedział, że ma czyste ubranie. Powinien przynieść wodę ze studni, powinien jej nagrzać, przygotować so­bie kąpiel. Porządnie się umyć. Za tym właśnie naj­bardziej tęsknił zawsze, gdy był na polowaniu albo na łowiskach. To właśnie budziło w nim największe obrzydzenie, gdy gnał konno z Grigorijem.

Anastas nie lubił czuć się brudny.

Rozległo się pukanie do drzwi. Podniósł głowę. Nasłuchiwał całym sobą.

- Wejść! - rzucił gniewnie. Do chaty wślizgnęła się Antonia. Ucieszyło go, gdy zobaczył, że przytyła. Nie była już taka biało - czarno - szara, jak ją zapamiętał sprzed wyjazdu na Morze Karskie. Jej włosy też odzyskały dawny połysk.

- Witaj w domu! - powiedziała.

W chwili gdy to usłyszał, uświadomił sobie, że pra­gnął, by te słowa wypowiedział inny głos.

Kiwnął głową. Nie przestawał wpatrywać się przed siebie. Złożył dłonie, a łokcie oparł na kolanach. Wo­kół nich panowała szarość. Anastas nie zapalił lam­py. Chciał, żeby było tak szaro, lecz nie łagodnie sza­ro, tylko po jesiennemu.

- Kati wyjechała - oświadczyła Antonia. Nic więcej nie dodała, czekała, aż on coś powie, okaże jakieś uczucia.

- No, tak.

- Przybył po nią jej brat i zabrał ją stąd - wyjaśni­ła Antonia. - Ten człowiek w czerwonej pelerynie.

- Nie żądał żadnych opłat na swoją boginię? - spy­tał Anastas drwiąco.

Antonia pokręciła głową.

- Kati chciała ci zostawić pozdrowienia - wyjaśni­ła. - Ale ona nie umie pisać.

Chyba o tym wiedział, chociaż nigdy się nad tym nie zastanawiał. Ale to w zasadzie było oczywiste. Lud, który ucieka przed carem i kościołem, raczej nie posyła swoich dzieci do szkół.

- Chciała wyjechać? - spytał Anastas. Nie potrafił się przemóc, żeby popatrzeć na Antonię. Nie pozna­wał sam siebie, nie rozumiał siebie. Nie chciał też ro­zumieć. Pragnął ukryć to przed Antonią. Pojął jed­nak, że nie potrafi.

- Kati mówiła, że jej obowiązkiem jest wyjechać - powiedziała Antonia.

- Te jej przeklęte obowiązki! - wyrwało mu się.

To go zdradziło. Podobnie jak zdradziły go zaciś­nięte pięści. I tak jak dawno już zdradziły go drżące szczęki i pociemniały wzrok.

Antonia zrozumiała.

- Ona jest dobrą córką - powiedziała Antonia z uśmiechem. - Gdybyś sam miał dzieci, Anastas, na pewno byś to dostrzegł. Spróbuj przypomnieć sobie te dziewczęta, znane ci z życia, o którym nie chcesz mówić. Kati być może nie została wychowana do­kładnie tak jak one, ale wychowano ją w poszanowa­niu dla rodziców. Nauczono ją, że ma być posłuszną córką, i taka jest. A ty nie błagałeś jej, żeby została, Anastas. Nigdy nie okazałeś, że tego pragniesz. Ra­czej wprost przeciwnie.

Nie mógł nawet powiedzieć, że Antonia jest w błędzie.

- Mogłaś napisać list za nią. Antonia pokiwała głową.

- Proponowałam, ale ona odmówiła. Poprosiła mnie jednak, żebym ci przekazała pozdrowienia i po­wiedziała, że ona wciąż wierzy w przeznaczenie. Twierdziła, że ty to zrozumiesz. Czy tak jest?

Anastas przytaknął. Słowa Antonii wcale go nie uspokoiły. Nie wierzył ślepo w wyroki losu, uważał, że każdy człowiek jest kowalem własnego szczęścia. A teraz ona wyjechała. Zniknęła. Znalazła się poza je­go zasięgiem.

Ale pozdrowiła go słowami, że wciąż wierzy w przeznaczenie. Anastas doskonale wiedział, co mia­ła nadzieję przez to osiągnąć.

- Nigdy nie próbowała mnie przekonać - rzekł Anastas. Uśmiechnął się półgębkiem. - Zasmuciła się, gdy jej powiedziałem, że nie wierzę również w chrze­ścijańskie niebo, że na nic się nie zda przedstawienie mi jej bogów, bo nie miałem ufności nawet wobec bo­gów mego własnego ludu. Powiedziałem jej, że mnie niepotrzebni są żadni bogowie, a ona na to, że jest jej mnie żal!

Umilkł. Przed oczami stanęła mu twarz dziewczy­ny tak jak wyglądała podczas tamtej rozmowy.

- Co ty wiesz o tej Jumali, Antonio? Co wiesz o jej ludzie?

Antonia zapaliła lampę zwisającą z sufitowej belki nad drzwiami.

- To długa i dziwna historia, Anastas. Nie jest na­wet moja. To historia Raiji. Pamiętasz ją?

Twierdząco pokiwał głową.

- Raija miewała sny, czy też raczej przeżycia. Wszystkie krążyły wokół figury ze złota. Figury ko­biety, która klęczała, trzymając w dłoniach czarę.

- To była Jumala? Antonia potwierdziła.

- Tak, Jumala. Jej lud zamieszkiwał nad Morzem Bia­łym, ale to musiało być dawno temu, nieskończenie dawno temu. Raija widziała miejsca, gdzie ją przecho­wywano. Widziała jej skarbiec. Zawsze był pilnie strze­żony. Trafiały tam daniny, monety, skóry, kosztowno­ści wszelkiego rodzaju. Lud ten miał również innych bogów: kamienie niezwykłych kształtów, drewniane lalki o gładkich twarzach, gęś z brązu. Najpotężniejsza jednak wśród nich była Jumala. Ona do nich przema­wiała. - Antonia nabrała drżąco powietrza. - Raija prze­żyła wiele fragmentów historii tego ludu. Nie łączyły się one ze sobą. To były tylko przebłyski. Ludzie przy­byli z innych miejsc rabowali skarby Jumali, o dziwo jednak, nigdy nie zabrali samej bogini. Wielu dla niej Zginęło. Kościołowi się to nie podobało, wysyłano księ­ży i żołnierzy. A kiedy lud był już zbyt mocno prześladowany, uciekł, zabierając ze sobą swoje bóstwo. Ucie­kli na wschód, tak jak opowiadała o tym Kati. Uciekli mniej więcej tą samą drogą, jaką podążyliśmy i my. Te­raz mieszkają nad rzeką Konda. Jest tak już od dawna, przypuszczam, że od stuleci. Raija zapamiętała stale zmieniających się carów. Żołnierze nieustannie usiło­wali wyplenić pogańskie wierzenia w tych odległych stronach. Nie tylko lud Konda miał swoich bogów, in­ni również mieli swoich. Wielu z nich odnaleziono i spalono. Ludzi podejrzewanych o to, że są szamana­mi lub czcicielami bóstw, zabijano, jeśli nie chcieli wy­rzec się swej wiary i pozwolić się ochrzcić. Kościół i państwo działały ręka w rękę, a nosili na nich żelazne rękawice. Ale Jumali nigdy nie odnaleziono. Lud Konda wiele wycierpiał z tego powodu, lecz oni jej strzegą tak, jak inni strzegliby rodzonego dziecka...

- Wiesz to wszystko od swojej przyjaciółki?

- Rozmawiałam również z Kati - przyznała Anto­nia. - Musiałam się dowiedzieć, ile z tego, co mówiła Raija, się zgadza. I większość się zgadzała. Trochę się tego boję.

- Nie możesz wierzyć, że zwyczajna figura ma ta­ką moc! Nawet jeśli jest ze złota!

- Nie - przyznała wreszcie Antonia. - Ale ona ist­nieje. Raija odnalazła miejsce w głębi lądu, niedaleko Archangielska, gdzie w odległej, bardzo odległej prze­szłości stał jej skarbiec. Przechowywano tam pienią­dze, głęboko w lesie, wśród bagien. Daleko od ludzi. Były tam prastare monety... A Kati przysięga, że Jumala istnieje. Jej rodzice należą do najbliższego kręgu bo­gini. Ojciec jest naczelnym szamanem wszystkich wy­znawców Jumali w rejonie Konda. Matka również jest szamanką, lecz nie zajmuje takiej pozycji jak ojciec. To z całą pewnością jest prawda. Wciąż, nawet dzisiaj, są ludzie, którzy w nią wierzą, Anastas. Czczą ją i skła­dają jej ofiary, chociaż udają zwyczajnych dobrych chrześcijan. Noszą maskę po to, by pozostawiono ich w spokoju, bo plotki o posągu ze złota nie przestają krążyć. Kati mówiła, że dystrykt Konda patrolują grupki żołnierzy. To ludzie, których jedynym zada­niem jest wytropienie bogini. Są nagradzani za odna­lezienie wizerunków innych bogów, lecz zarówno w Moskwie, jak i w Petersburgu najbardziej pragną od­naleźć właśnie ją. Jumalę. Kobietę ze złota. Lud Kati ma jedną, lecz wielką i niebezpieczną tajemnicę.

- Kati mówiła, że nigdy jej nie widziała - odezwał się Anastas. - Czy to nie dziwne? Jej rodzice są kimś w rodzaju najwyższych kapłanów, brat jest poborcą danin. To wszystko nie pasuje do tego, że akurat jej nie pozwalają się zbliżyć do bogini.

Antonia długo milczała. Jej twarz przybrała tak dziw­ny wyraz, że Anastas niemal się wystraszył. Miał wra­żenie, jak gdyby rozważała, czy zdradzić mu to, co wie, czy też raczej milczeć. W końcu postanowiła mówić.

- Kati powiedziała mi o tym tuż przed wyjazdem. Twierdziła, że rodzice wiedzą, iż jej brat umrze młodo. Wcześnie uzyskał wtajemniczenie i został zaliczony do czerwonych peleryn. To poborcy danin, wszyscy noszą czerwone peleryny, to ich znak charakterystyczny. Miał przysłużyć się Jumali, kiedy jeszcze mógł. Wiedzieli o tym od jego dzieciństwa. On również o wszystkim wie. Los Kati ujrzeli równie wyraźnie. Kati jest jednym z nielicznych dzieci w ich wiosce, które nie widziały Jumali. Rodzice całkiem świadomie trzymają ją z dala od bogini. Sporo o niej wie, nie wie jednak, gdzie jej szu­kać. I nigdy nie będzie w stanie nikomu powiedzieć, jak wygląda Jumala. Może podać wyłącznie drugorzędne informacje. Tłumaczyli to tym, że Kati ma ponieść ich krew dalej, lecz mimo to nie można na niej w pełni po­legać. Przeznaczony jest jej mężczyzna z zewnątrz. Człowiek nie wywodzący się z ich ludu. Dlatego Kati zawsze trzymana jest z dała od tajemnicy. Dlatego uwa­żana jest za osobę, której nie można do końca zaufać. Anastasa ogarnęło oszołomienie. To były, dopraw­dy, silne słowa.

- Ona mogła to wszystko zmyślić - powiedział w końcu, ale jego głos należał jakby do innej osoby.

Antonia się z nim zgodziła.

- To wcale nie muszę być ja! - dodał. Anastas nie chciał być w to wplątany. Ta historia wprowadzała w jego życie niezwyczajne wzory, ścież­ki prowadzące w głąb nieznanej krainy. Nie chciał ni­mi podążać. Dostatecznie długo już uciekał. Lepiej zostać tu, w tym miejscu, przez całe życie. Mógł tkwić tutaj, u ujścia Obu, tęsknić i marzyć o powro­cie na zachód. Do innych rzek i bardziej gościnnych okolic. Do słońca, letnich łąk i opętanych wiosną ko­ni, galopujących po rozległych równinach.

Tu tkwili już przynajmniej na tyle długo, by nikt nie chciał szukać wyjętego spod prawa Grigorija Antonowa i jego bandy dzikusów.

Tutaj byli bezpieczni.

Nie tak wprawdzie wyobrażał sobie własną przy­szłość, lecz lepsze to, aniżeli mieć głowę oddzieloną od ciała toporem carskich katów.

Tak mało obchodziła go wielka polityka, że nawet nie był teraz pewien, kto zasiada u władzy. Jeszcze kil­ka lat temu carycą była Anna. To właśnie jej żołnierze deptali im po piętach, nim skierowali się na wschód. Wydawało mu się jednak, że słyszał, iż ona już umar­ła. Nie miał pojęcia, kto po niej objął tron. Rodzina Romanowów była wielka, a koligacje skomplikowane. Z całą pewnością znalazł się wśród nich niejeden do­statecznie miłujący władzę, by zostać carem. Albo ca­rycą. Nigdy przecież nie wiadomo. Kobiety tego rodu były żądne władzy i równie krwiożercze jak spokrew­nieni z nimi mężczyźni. W każdym razie były to ce­chy bardzo charakterystyczne dla całej dynastii.

Anastas czuł, że w pewnym sensie osiadł tu na dobre. Dałby sobie radę bez kogoś takiego jak Kati, pochodzą­cej z wciąż uciekającego ludu. Ludu, mającego swoje ta­jemnice i rytuały, o których on nie chciał nic wiedzieć.

- To nie jest kilkudniowa wyprawa - rzekł z wysił­kiem. - Czy ten jej brat przypłynął łodzią?

- To było wkrótce po tym, jak wy się wyprawiliście - powiedziała Antonia. - Mam wrażenie, że Kati o tym wiedziała. Nie uważam, żeby to było zaplanowane, lecz ona to przeczuwała. Niektórzy ludzie to potrafią. Nie­którzy ludzie potrafią zachować więzi z osobami, które kochają, nawet na wielką odległość. Sądzę, że Kati jest właśnie takim człowiekiem. Kiedy kogoś pokocha, nigdy tak naprawdę nie opuści tej osoby.

- Za sprawą Jumali? - spytał Anastas, a każde jego słowo ociekało niedowierzaniem.

- Za sprawą samej Kati - odparła Antonia.

Rozcierała czoło. Słońce przydało jej policzkom tro­chę życia. Lato to błogosławiona pora. Antonia nie po­winna mieć szarych zmarszczek na białej twarzy. Powinna być opalona i mieć rumiane policzki. Jej wargi powinny przybrać barwę czerwonych owoców jesieni.

- Kati w dziwny sposób przypomina mi Raiję. Jest coś takiego w jej wyglądzie. Jakiś rys. Czasami wyda­je mi się, że chodzi o tę powagę w spojrzeniu, innym razem, że o dumne czoło, sposób podnoszenia głowy...

Anastas czekał.

- Niektórzy ludzie widzą więcej niż inni. Czują więcej niż inni, przewidują przyszłość. Wychwytują rzeczy, na które my jesteśmy ślepi. Nie potrafię tego wytłumaczyć, chociaż już to widziałam. U Raiji. Być może zobaczyłam to również u Kati, choć się tego boję, nie chcę akceptować. Myślę jednak, że Kati ma to coś. Na pewno dotarła już do domu, upłynęło kil­ka tygodni od jej wyjazdu. Podróż łodzią w górę Obu nie powinna trwać dłużej niż kilka tygodni. Mówiła, że z Chanty - Mansyjska pojadą konno.

Nazwa ta nic Anastasowi nie powiedziała. To by­ły zupełnie nieznane mu rejony. Nigdy dotąd nie za­puszczał się tak daleko na południe po wschodniej stronie łańcucha wielkich gór. Tutejsi ludzie tak da­leko nie podróżowali. Łowili ryby w Morzu Karskim, polowali w głębi lądu wzdłuż rzeki Nadym. Niekie­dy zapuszczali się na wschód aż do rzeki Taz. Ale w wiosce nie znalazłoby się nikogo, kto wybrałby się dalej na południe niż do Bieriezowa. To była najwięk­sza osada w ich okolicy, wpływy stamtąd sięgały za­równo na północ, jak i na południe, również w rejo­ny, z których pochodziła Kati.

Bieriezowo znajdowało się w połowie drogi do jej świata.

- Lato potrwa jeszcze długo - stwierdził Anastas. - Nikt mnie tutaj nie trzyma, prawda? A ona przesła­ła mi pozdrowienia...

Antonia spodziewała się, że sprawy przybiorą taki obrót, i nie była do końca pewna, czy jej się to podo­ba. Kati to śliczna dziewczyna, bardzo kochana oso­ba, mogła być naprawdę wspaniałą żoną, również dla Anastasa.

A jednocześnie we wnętrzu Antonii zaczynał two­rzyć się mur. Coś się burzyło.

Uprzedzenia?

Tego Tonią nie wiedziała. Aż tak bardzo nie zagłę­biała się w siebie. Pamiętała Raiję. Pamiętała żywe ob­razy, jakie później malowały przed nią słowa Raiji. Przerażające motywy, zabarwione krwią i ciemno­ścią. I ta lśniąca złota bogini, którą należało chronić i strzec jej za wszelką cenę.

Antonia nie była pewna, czy te obrazy przypadły jej do gustu. Przerażało ją, że ktoś może mieć tak sil­ną wiarę. A podwójnie przerażające było to, że ci lu­dzie oddawali cześć rzeczy, przedmiotowi.

Czuła lęk przed ludem, który całą swą ufność pokła­dał w figurze, będącej dziełem ludzkich rąk. Jumala mu­siała skądś się wziąć. Jumala nie została zrobiona po to, by oddawać jej cześć i ją wielbić. Miała cieszyć oczy.

Wszystko inne było przerażające, a dla Antonii nie­zrozumiałe.

- Kati mówiła, że ja już istnieję w historii jej ludu - powiedziała Antonia. Nie dało się nie zauważyć, że głos jej przy tym odrobinę zadrżał.

Anastas rozsznurował obuwie. Wciąż było sztyw­ne od słonej morskiej wody. Niewygodnie mieć je na nogach. Turzyca wprawdzie trzymała ciepło, lecz nie była już miękka. Nie spojrzał na Antonię, dopóki bo­sy nie zaczął rozpinać bluzy.

- Nie możesz jeszcze w niej być - stwierdził Anastas.

- Powiedziała, że będę stanowić część historii jej ludu - poprawiła się wtedy Antonia. - Grigorij także. Mówiła, że właśnie dlatego przysłano ją, żeby mi po­mogła. I rzeczywiście się przydała. Kiedy patrzę wstecz, widzę, że gdyby Kati się nie zjawiła, staliby­śmy się ciężarem dla wszystkich innych. Nie umiem tego wyjaśnić. To część tego, co po prostu muszę za­akceptować. To, o czym wiem, że się zdarzyło, lecz czego sensu nie widzę...

- Nie wspominała, że ja również będę stanowił część wielkiej historii ludu Konda? - spytał Anastas, który siedział już goły od pasa w górę nad stosem brudnej odzieży.

- Mówiła przecież, że ty staniesz się jej przezna­czeniem - przypomniała cicho Antonia. - A jej zada­niem jest utrzymać ród - dodała w zamyśleniu. W jej spojrzeniu pojawiła się odrobina wesołości. - Można powiedzieć, że będziesz ważny w ich historii, jeśli po­możesz jej wypełnić to zadanie.

Anastas zaczerwienił się. Zarumienił się jak chłop­czyk, a to rozzłościło go do tego stopnia, że policzki jesz­cze bardziej mu zapałały, zwłaszcza że uśmiech Antonii stawał się coraz szerszy, coraz bardziej rozweselony.

- Wiem, że zrobiłeś wszystko, żeby jej nie ulec - stwierdziła Antonia. - Może więc najlepiej zrobisz, dziękując Stwórcy za to, że Kati odeszła. Za to, że nie było jej tutaj, kiedy wróciłeś. Zamierzałeś chyba zro­bić ten krok, który was dzielił, prawda?

Anastas kiwnął głową.

- Może nie powinieneś tego robić. Może raczej trzeba powiedzieć sobie, że tak, jak się stało, jest naj­lepiej. Zapomnieć o Kati.

Zapomnieć o Kati?

Te słowa na trwałe utkwiły mu w głowie.

Zajrzał do skrzyni z ubraniem i znalazł koszulę, którą szybko naciągnął. Umyć mógł się później. To nic, że czuć od niego potem i morzem, nocami spę­dzonymi w lesie i na bagnach.

Zmienił spodnie, nie przejmując się obecnością An­tonii. Ta kobieta nie była nieśmiałym kwiatuszkiem znad Bałtyku czy znad brzegów Morza Czarnego. Wy­rosła wśród wichrów wiejących z północy. Już wcześ­niej miała okazję oglądać rozebranych mężczyzn.

Zapomnieć o Kati.

Rzeczywiście, to jakieś wyjście. Mógł usiąść i pa­trzeć jedynie w przyszłość. Mógł nazywać ją dziwną dziewczyną, którą kiedyś poznał. Podobno córką sza­mana. Z rejonów bardziej na południe nad Obem.

Mógł zapomnieć o Kati.

Anastas spróbował ją sobie wyobrazić. Widział jej nieśmiały uśmiech, prosty nos i czoło wznoszące się ponad brwiami. Widział jej jasne szare oczy, które nie miały zwyczaju ustępować. Usta uśmiechające się ostrożnie, policzki, które zawsze wydawały się miększe od jedwabiu i miększe od aksamitu. Wciąż pamię­tał dotyk tych materii na skórze. Jedwab był taki chłod­ny i ciężki, aksamit jak delikatna pieszczota, niemal jak futerko rozbawionego kociaka. Tak, wciąż to pamiętał.

I pamiętał też Kati.

Jej włosy, sięgające aż do wąskiej talii. Prostą grzywkę wiszącą nad brwiami. Brwi również miała proste. Biodra rozkładały się bujnie i jako wytrawny znawca koni w myślach bezczelnie nazywał ją roz­płodową klaczą.

Pamiętał, że jej bluzki zrobiły się ciasne po tym, jak zbyt długo je gotowała. Guziki musiały toczyć ciężką walkę.

O, tak, pamiętał.

I nagle zaczął się zastanawiać, jak też ona zapamię­tała jego. Czy jako stosunkowo wysokiego mężczy­znę o ciemnych, prostych włosach i długich nogach?

Zastanawiał się, czy jest piękny w jej wspomnie­niach. Czy zapamiętała jego głos? On doskonale pa­miętał barwę jej głosu. Pamiętał jej śmiech. Wciąż rozbrzmiewał mu w głowie.

Nigdy nie widział, żeby płakała. Nigdy nie widział, jak jej twarz staje się obca w pożądaniu.

Właściwie jej nie znał, co więcej - świadomie do te­go dążył. To on nie dał im szansy, by się naprawdę poznali.

Zapomnieć o Kati?

- Nie mogę jej zapomnieć, Antonio - oświadczył. Chyba w pełni zrozumiał to dopiero teraz. - Pojadę za nią. Ona stała się moim przeznaczeniem.

5

- To szaleństwo pozwolić Anastasowi jechać tam samemu - oświadczył Grigorij. - On nie wie, na co się porywa. W gruncie rzeczy wciąż jest zielony.

Antonia znalazła powód zwątpienia.

- Zielony? - powtórzyła. - Tak wiele przeżył razem z tobą, a ty nazywasz go zielonym? Sądziłam, że po tym wszystkim zdążył dojrzeć.

- To w niczym nie pomaga - upierał się Grigorij. - Anastas pozostanie zielony bez względu na to, jak wielu dramatycznych wydarzeń był świadkiem. On nie wie, w co się wplątuje. Nie wie, co go tam spotka. Dla człowieka z zewnątrz mieszanie się w ich sprawy jest niebezpieczne. Czy wyście nigdy nie słuchali Kati? Owszem, to miła dziewczyna, lecz gdy chodziło o Jumalę, nie była skłonna ustąpić nawet o cal. Sądzi­cie, że ci starzy ustąpią? Myślicie, że pozwolą, zęby ktoś z zewnątrz zanadto się do bogini zbliżył?

Antonia nie umiała zaprotestować.

- Anastas mówi poważnie.

Grigorij westchnął. Splótł swoje palce z jej palca­mi. Antonia na pewno ma rację. Zwykle ją miewała. Trudno żyć z kimś, kto tak rzadko się myli. Ale dla niego była jedyną.

- Dla nas wszystkich byłoby najlepiej, gdyby tego nie robił. - Grigorij potrafił patrzeć daleko, chociaż jego oczy nie widziały. - Czy wciąż jesteś odważna, moja Antonetto? - spytał, ściskając ją za rękę. - Czy masz w sobie tyle odwagi, żeby pojechać do Konda? Zaryzykujesz narażenie się na gniew Jumali?

- Nie musisz bluźnić - stwierdziła Antonia. - Cho­ciaż my nie umiemy w nią uwierzyć, to przecież ona wiele znaczy dla innych.

- Potrafię szanować ludzi - powiedział Grigorij, poważniejąc. - Bez względu na to, w co wierzą. Jeśli żyją i czynią godnie. Jeśli troszczą się o innych. Ale w chwili, gdy depczą po innych, żeby samemu iść na­przód, to wtedy przestaję dostrzegać w nich wielkość. W wierze, która mówi, że ktoś jest więcej wart od in­nych, nie dostrzegam żadnego sensu...

Antonia już kiedyś to słyszała. O innych sprawach. Grigorij widział świat w kolorach czarnym i białym. Widział tylko dobro i zło. Dla niego nie istniały żadne odcienie. Kierował się uczuciami - a te zawsze były w nim silne, ponad wszystko inne stawiał poczucie spra­wiedliwości. Zawsze mówił to, co myślał. Nigdy nie wy­bierał drogi na skróty. Niewielu ludzi potrafiło tak żyć.

- Nie możemy pozwolić, żeby Anastas wyjechał sam - powiedziała Antonia.

Bała się jechać. Bała się, że Grigorij zechce się do niego przyłączyć. Bała się nie tyle o Anastasa, co o Gri­gorija. Chłopaka Kati mimo wszystko polubiła. Grigo­rij zaś ze swymi skrajnymi opiniami na pewno nie zo­stanie zaakceptowany przez wyznawców Jumali.

Mimo to nie mogli pozwolić, aby Anastas wyru­szył samotnie. Stał się dla nich niemal jak brat.

- Jestem już dostatecznie dorosły, żeby radzić sobie bez opiekunki - stwierdził Anastas. Chciał jechać sam.

- Warto zabrać ze sobą rodzinę, skoro się wybie­rasz w zaloty - stwierdził Grigorij. Ani słowem nie wspomniał, że niepokoi się o chłopaka. Obaj bardzo się pilnowali, by szanować nawzajem swoją dumę, by przypadkiem nie urazić drugiego. - Może ci się przy­dać starszy, mądrzejszy brat, gdy będziesz rozmawiał z krewnymi przyszłej żony. Czyjej ojciec nie jest na­czelnym szamanem? To moja jedyna szansa poznać kogoś takiego. Chcesz mnie pozbawić tej radości?

Udało im się zdobyć miejsce na statku towaro­wym, żeglującym na południe wzdłuż Obu. Statek zmierzał aż do Tobolska. Musieli wysiąść przed Chanty - Mansijskiem. Tam należało zdobyć konie. Na środku Niziny Zachodniosyberyjskiej nie powin­no to stanowić problemu.

Czuli, że stanęli na ziemi należącej do książąt Konda. Czuli, że są tu obcy. Czuli na sobie rzucane ukrad­kiem spojrzenia.

- Wszędzie ludzie tak patrzą na obcych - stwierdził Grigorij trzeźwo, kiedy Antonia usiłowała mu to opi­sywać. Nie pozwalał sobie ulegać żadnym nastrojom.

Anastas usiłował dogadać się w sprawie koni z człowiekiem, którego im wskazano. Antonia obej­rzała zwierzęta, Grigorij zbadał je dotykiem. Anastas nie był głupcem, gdy chodziło o konie. Wszyscy tro­je wiedzieli, jakich wierzchowców chcą i dlaczego. Lokalny handlarz koni również pojął, że ma do czy­nienia z ludźmi, którzy znają się na rzeczy. Ale pró­by oszukania się nawzajem należały do zwyczaju, ani sprzedający, ani kupujący nie byliby zadowoleni, nie podjąwszy prób ubicia jeszcze lepszego interesu.

- Ty nie rozumiesz - powiedziała Antonia do Gri­gorija. Rozglądała się w koło. Domy były tu niskie, stały zbite w gromadki, podobnie jak w innych miej­scach. Te domy wcale nie wyglądały inaczej, ludzie także nie mieli w sobie nic osobliwego. Po podwór­kach biegały psy i kury. Dzieciaki gapiły się na nich bez cienia zażenowania. Stawały przed nimi, beztro­sko dłubały w zadartych nosach i wpatrywały się w nich bez słowa. Dorośli nauczyli się skrywać cie­kawość. Nauczyli się spoglądać ukradkiem, zerkać z ukosa, odwracać wzrok, gdy sądzili, że zostali od­kryci. Tak działo się wszędzie, co do tego Grigorij miał rację, lecz mimo wszystko tutaj było inaczej.

- To trochę tak, jakby oni wiedzieli, kim jesteśmy - stwierdziła Antonia po chwili.

Sprzedający szeroko uśmiechał się do Anastasa. Widać dobijali targu.

- Tak jakby na nas czekali, Grigoriju!

- Masz jakieś wizje - rzekł łagodnie. - Coś sobie wmawiasz, moja kochana. Ci ludzie nie są bardziej ja­snowidzami niż gdzie indziej. To jest całkiem po pro­stu niemożliwe.

Antonia ze swej strony nie uważała, aby to miało jakikolwiek związek z jasnowidzeniem. Czuła, że oni wiedzą.

Transakcja została zakończona. Mieli teraz trzy ko­nie pod wierzch, czwartego jucznego. Sprzedawca wy­glądał na dość zadowolonego. Wprost biła od niego życzliwość, gdy pomagał Anastasowi doprowadzić zwierzęta do miejsca, gdzie czekali Grigorij i Antonia.

- Podróżujecie na wschód? - dopytywał się męż­czyzna. - Niewielu obcych się tu zatrzymuje. Więk­szość jedzie na południe, wzdłuż Irtysza. Albo podą­ża dalej wzdłuż Obu.

Mówił po rosyjsku, lecz miał taki sam akcent jak Kati. Antonia była pewna, że Grigorij również go wy­chwycił. Anastas także powinien zwrócić na to uwagę.

- No tak. - Grigorij spojrzał w tę stronę, z której dochodził głos.

Większość obcych unikała rozmowy z nim. Nie wiedzieli, jak mają go traktować. Ludzie bali się jego ślepoty. Handlarz koni nie był wyjątkiem. Zakłopo­tał się i prędko odwrócił wzrok, nie zastanawiając się nad tym, że Grigorij nie może zobaczyć jego gestu.

- Można powiedzieć, że jesteśmy tu przejazdem - ciągnął Grigorij. - Szukamy.

- Przybywacie zza gór? - spytał mężczyzna z pew­nym napięciem.

Antonia dostrzegła w jego spojrzeniu lekkie waha­nie. Człowiek wydawał się zmieszany.

- Z Moskwy? A może z Jekaterynburga? Żołnierze cara stacjonowali również w mieście wśród gór. Nie było wątpliwości, że ten człowiek usi­łował się czegoś dowiedzieć. Chciał wiedzieć/kim oni są. Chciał potwierdzenia, że nie służą carowi.

- Przybywamy z północy, z północnych rejonów nad rzeką Nadym - odparł Grigorij.

Teraz Antonia wyraźnie dostrzegła wyraz ulgi, który przemknął po twarzy mężczyzny. Zorientowa­ła się, że on zrozumiał. Zresztą gdyby oceniać ich po wyglądzie, wyglądali chyba jak najdziwniejsi szpie­dzy, jakich tylko mogła wysłać armia.

- Szukamy pewnej kobiety - odezwał się Anastas. Antonia chciała go przestrzec, powiedzieć, że nie powinien wyjawiać zbyt wiele, że zbyt wcześnie jesz­cze o tym mówić, lecz było już za późno.

- Glikerii Judiny - dodał Anastas. Antonia nigdy nie poznała nazwiska Kati, nigdy zresztą jej o to nie pytała, a Kati sama go nie wyja­wiła. Jednakże Anastas je znał. A więc coś dla niej znaczył, na tyle, że mu zaufała.

- Ach, tak? - powiedział mężczyzna, żując prymkę. Długo na nich patrzył. Nie był to stary człowiek, lecz wiatr i słońce pomarszczyły mu skórę, która wy­glądała jak wygarbowany rzemień. Oczy miał bystre, żywe, wiele widzące. Antonii przyszło do głowy, że z całą pewnością wyrósł pod gołym niebem. Dobrze znał się na koniach. Traktował zwierzęta z natural­nością, jaką niewielu mogło się pochwalić.

- Zwykle ludzie pytają o samego starego Judina - rzekł w końcu, przeżuwając.

Patrzył na nich, jak gdyby spodziewał się, że któ­reś z nich coś powie. Oni jednak milczeli. Antonia zmusiła się, żeby popatrzeć na niego ze swobodą, wy­czekująco.

- Tak, tak, Glikeria... - Pauzy między słowami by­ły dłuższe niż słowa. - Nie zawsze dobrze jest pytać nie w czas o nią albo o jej rodzinę.

- Jesteśmy tu obcy - przypomniał Anastas. - Bez pytania trudno by nam było ją odnaleźć.

Mężczyzna roześmiał się, jakby wyjaśnienia Anastasa ogromnie go rozbawiły. Antonia nie bardzo po­trafiła zrozumieć, co w tym takiego zabawnego.

- Rzeczywiście, jesteście tu obcy - powiedział w końcu mężczyzna. - I jako obcy musicie mieć bardzo istot­ny powód, jeśli chcecie odwiedzić tę rodzinę. Bez tego nikt wam nie powie, gdzie ich szukać. My tutaj trzy­mamy się razem. Właściwie jesteśmy jedną wielką ro­dziną. Chronimy się nawzajem.

- Mój brat zakochał się w ich córce - wyjaśnił Gri­gorij. Potrafił nadać swemu głosowi ton chłodniejszy od mroźnego powiewu polarnych wichrów w środku zimy. - Jedziemy w konkury. Starszym braciom na nic się nie zda opieranie się woli młodości - dodał, żeby podkreślić, iż jego zachwyt jest równie niewielki jak ten, którego oczekiwał tutaj. - Kati to piękna dziewczy­na - ciągnął. - A ten młody kozioł uparł się, że nie znaj­dzie równie dobrej narzeczonej na północy, nad Zato­ką Obską. W naszej rodzinie nie zmuszamy młodych do żeniaczki wbrew własnej woli. Przyrzekłem mu, że spróbujemy przynajmniej rozpytać. Niech jej rodzina decyduje. Z całą pewnością nie będzie to dla nich ła­twiejsze niż dla nas. My wolelibyśmy, żeby znalazł so­bie dziewczynę, którą znamy. Ze znajomej rodziny...

Antonia podziwiała Grigorija. Wypowiedział imię Kati. Dał do zrozumienia, że jest przeciwny temu związkowi. Już lepiej nie mógł przedstawić sprawy, z którą przybywał.

Również mężczyzna od koni się namyślił.

- Rodzina Judinów nie przepada za niespodziewa­nymi wizytami - rzekł w końcu. - Ale wy nie będzie­cie takimi gośćmi.

Nie wyjaśnił, dlaczego, lecz Antonia i tak miała swoje podejrzenia.

- Możecie pojechać na wschód - ciągnął handlarz, ręką wskazując jakieś miejsce gdzieś poza miastem. - Prosto na wschód. Nie musicie się spieszyć. Rzeki płyną tu dziwnymi zakolami. Bez względu na wszyst­ko, trzymajcie się południowego brzegu. Rozbijcie obóz i posilcie się, na pewno zgłodniejecie.

- A co potem? - spytał Grigorij. - Jak długo mamy czekać?

- Jeśli oni będą chcieli się z wami zobaczyć, to was znajdą. Jeszcze przed wieczorem.

Anastas w napięciu kiwnął głową. On to zaakcepto­wał. Przystałby chyba na każdy warunek, byleby tyl­ko doprowadziło to do ponownego spotkania z Kati.

Zrobili tak, jak powiedział handlarz koni. Pojecha­li na wschód, trzymając się Obu. Tu i ówdzie do wiel­kiej, potężnej rzeki wpadały boczne odnogi.

Przez cały czas trzymali się południowego brzegu Obu, jak i południowych brzegów mniejszych rzek, płynących w tym samym kierunku co Ob.

Grigorij jechał sam. Jeszcze w domu ćwiczył, by dać sobie radę. Tam nie potrzebował nikogo za prze­wodnika, znal swego konia, a koń znał teren. Teraz przywiązali jego wierzchowca do konia Antonii, tak było najbezpieczniej, bo chociaż poruszali się tu po terenie płaskim i otwartym, to jednak obcym.

Jechali równym tempem dość długo, aż do późne­go popołudnia. Może celowo się nie spieszyli.

- Nie powinniśmy zapuszczać się zbyt daleko - za­uważył Anastas.

Oczyma wodził nieustannie dokoła. Szukał śladów życia, szukał ludzi. Czuł, że ktoś ich obserwuje, lecz nie potrafił pokazać palcem i powiedzieć dokładnie, gdzie się ukrywa.

- Nic im nie zaszkodzi, jeśli trochę się porozglądają, nim nas znajdą - powiedział Grigorij leniwie. Ta jazda przypominała mu dawne dni i wywoływała przyjemne uczucia. Wypełniło go coś na kształt po­czucia wolności i oczekiwania.

- Porozglądają? - spytała Antonia zgryźliwie. - Nie sądzisz, że przez cały czas mają nas na oku? Nie są­dzisz, że zatrzymaliby nas w jakikolwiek sposób, gdy­byśmy próbowali zapuścić się zbyt daleko?

Żaden z mężczyzn jej nie odpowiedział.

Dotarli do zielonej równiny nad rzeką, z kępą za­rośli nad zakolem w miejscu, gdzie równina się koń­czyła, i tu postanowili się zatrzymać.

Kiedy już przywiązali konie, Antonia stanęła, marszcząc brwi. Mężczyźni znieśli jedzenie i garnki na kamienisty brzeg, tuż za zakolem Obu. Na dru­gim brzegu rósł gęsty liściasty las. Każdy zdołałby się w nim ukryć. Ale Tonią miała swobodny widok aż na środek przełomu rzeki.

Ta okolica wydawała się taka znajoma, cały ten ob­raz, jaki się przed nią roztaczał. Jak gdyby już tu kie­dyś była...

Ona albo...

Raija.

Antonia zamknęła oczy, jakby z nadzieją, że gdy znów je otworzy, ujrzy coś zupełnie innego.

Pamiętała historię Raiji. Pamiętała brzmienie jej głosu, gdy o tym opowiadała. Gdy mówiła o dziew­czynie, która straciła nad rzeką ukochanego.

To mogła być jakakolwiek rzeka, nie musiała być wcale ta. Rosja pełna była wijących się rzek.

Ale oni znaleźli się na łąkach Jumali.

Antonia nie chciała przyjąć tego do wiadomości.

To by było za wiele, za dużo zbiegów okoliczności. Nie chciała uznać, że za tym wszystkim kryje się po prostu przypadek. Jej rozum opierał się jednak przed tym przeświadczeniem tak bardzo, że aż ciarki prze­chodziły jej po plecach.

Antonia rozwiązała wstążkę, którą nosiła we wło­sach, i zawiązała ją od nowa. Miała teraz wytłuma­czenie swojej opieszałości.

Nie mogła powiedzieć o swych odczuciach ani Gri­gorijowi, ani Anastasowi.

Upiekli na ogniu suszone mięso, trochę je przypa­lili. Zjedli razem z kwaśnym chlebem, popili kwasem wprost z glinianego dzbana. Oblizali tłuszcz z pal­ców. W ciszy popołudnia ogarnęło ich rozleniwienie. Ułożyli się w trawie i wpatrywali się w niebo. Patrzy­li na chmury, sunące w górze niczym kłębki wełny al­bo zbłąkane owce.

Antonia zapamiętywała każde drzewo. Zapamięty­wała wszystko. W myślach dobierała słowa tak, by mog­ła później opisać to miejsce tak dokładnie, by inni po­trafili je sobie wyobrazić. Nie tylko sądzić, że je widzą.

Najprawdopodobniej robiła to zupełnie niepo­trzebnie. Antonia doskonale wiedziała, komu chce to opisać i dlaczego.

I równie mocną świadomość miała, że zapewne już nigdy w życiu nie zobaczy Raiji.

Mimo to jednak musiała to zrobić.

Grigorij spał.

- Myślisz, że przyjdą? - Anastas przetoczył się na brzuch. Zerwał źdźbło trawy i wsunął je między zęby. - Wyglądałem ich, ale widzę tylko drzewa, rzekę i rów­ninę. A jestem w tym wyćwiczony. Pół życia spędziłem na wypatrywaniu wroga wśród drzew i zarośli...

- Kati niemal wręcz prosiła, żebyś za nią przyjechał - powiedziała Antonia, nie odrywając oczu od chmur. W czytaniu z nich tkwiło prawie wyzwanie. Dopatry­wanie się w nich figur przenosiło ją niemal w rodzaj ba­śni, pozwalało poznać mowę stojącą ponad wszystkimi mowami, ponieważ to sama natura stworzyła niebo. - Oczywiście, że przyjdą - dodała.

Teraz i ona obróciła się na brzuch, oparła głowę na złożonych dłoniach.

- Ale oni dają nam również do zrozumienia - ciąg­nęła - że Kati nie należy do zwyczajnej rodziny. Zda­jesz sobie z tego sprawę?

Anastas kiwnął głową. Piwne oczy znów rozejrzały się wkoło, również teraz nic nie znalazły. I nikogo.

- W domu chyba trochę się podśmiewaliśmy z te­go, że jest córką szamana... - westchnęła Antonia.

- Córką dwojga szamanów - poprawił ją Anastas. Nie powiedział tego dla żartu. Również on, podob­nie jak Antonia, wyczuwał, że tutaj miało to znacze­nie. Przydawało rangi.

- Nie zauważyłam żadnych żołnierzy, kiedy jecha­liśmy przez Chanty - Mansyjsk - rzekła Antonia za­myślona. - Ale ten człowiek, od którego kupiliśmy konie, był bardzo podejrzliwy. Myślisz, że ktoś tu niedawno był? I że dlatego są tacy ostrożni? Czy też zawsze tak mają w zwyczaju?

- To ostatnie przeraża mnie najbardziej - odparł Anastas zachrypniętym głosem. - Może miałaś rację, Toniu, może powinienem o niej zapomnieć. Nie wiem jednak, czy bym potrafił. Zastanawiam się nad tym i tyle mnie tu przeraża. Czy ty również tego nie czujesz? Nie masz wrażenia, że tu jest jakoś dziwnie? Antonia kiwnęła głową.

- Ale nawet jeśli bym o tym wiedział, to i tak bym tu przyjechał. Nigdy dotąd nie spotkałem kogoś takie­go jak ona. Dopiero gdy byłem od niej daleko, napraw­dę się do niej zbliżyłem. Rozumiesz, o czym mówię? Zdaję sobie sprawę, że to nie brzmi zbyt rozsądnie...

- Nigdy wcześniej nie zakochałeś się w żadnej dziewczynie - stwierdziła Antonia. - Jesteś z rodza­ju tych, którzy wpadają po same uszy, aż im się w głowie kręci. A wtedy jesteś stracony i nie ma dla ciebie ratunku. Poszedłbyś za Kati bodaj w ogień pie­kielny, gdyby tak było trzeba, mój drogi. Ale nie są­dzę, że jest aż tak źle. Chociaż są bardzo ostrożni. Pamiętasz chyba, jak mówiła, iż jej ojciec jest naczel­nym szamanem całego rejonu Konda. Jasne więc, że musi zachować ostrożność w tym, z kim się zadaje. Zapewne byłby niezłym piórkiem do kapelusza ar­mii, czyż nie? I... zapewne on jest jednym z tych, któ­rzy wiedzą, gdzie jest Jumala.

W ciszy, jaka nastąpiła, wydawało się, że przez ko­rony drzew rosnących nad brzegiem przeszedł szum. Zarówno Antonia, jak i Anastas drgnęli. W tym oto­czeniu łatwo dać się uwieść przesądom.

- Nie zamierzam prosić, żeby mi ją pokazał - cierp­ko zauważył Anastas. - Mam przynajmniej trochę tak­tu. To właściwie dość nieprawdopodobne, ile w czło­wieku zostaje z tego, czego nauczył się jako dzieciak.

Ponieważ Antonia się nie odezwała, podjął:

- Myślisz, że i ja będę nosił czerwony strój, jeździł po całej okolicy i zbierał monety dla bogini? Nie wiem, czy bym się do tego nadawał. Nie najlepiej idzie mi zmuszanie do zapłaty tych, którzy nic nie mają. Ciekaw jestem, czy od wszystkich żądają tyle samo. To by było niesprawiedliwe. Ta wiara mogła­by być równie dobra jak inne, jeśli tylko dbaliby o to, by brać dużo od tych, którzy mają dużo, a mało od tych, którzy mają mało...

Anastas mówił i mówił. Słowa sypały się jak groch. Widać był zdenerwowany.

- Jak myślisz, a może mam być dla nich tylko roz­płodowym ogierem? Może za bardzo krzyżują się we własnym stadzie...?

- Nie mów tak o ludziach! - rozgniewała się Anto­nia. - Owszem, o koniach możesz sobie tak mówić, ale w wypadku ludzi to brzmi bezwstydnie.

- Od kiedy zrobiłaś się taka wrażliwa? - Anastas uniósł w górę ciemne brwi. - Jesteś tak samo obeznana z końmi jak ja, a ja, szczerze powiedziawszy, napotka­łem więcej koni, które polubiłem, niż ludzi. Aż ciarki mnie przechodzą na myśl o rym, że tylko tego mogą ode mnie chcieć. Powiedziała przecież kiedyś, że jej za­daniem jest zapewnienie przyszłości rodowi. Oczywi­ście uważają to za ważne, Kati jest wszak dzieckiem dwojga szamanów. Wierzą, że jej brat umrze młodo, on więc nie będzie mógł podtrzymać rodu. Kati stanowi je­dyną możliwość, ich krew ma żyć dalej, ale nie chcą mie­szać jej z byle czym. Potrafię sobie wyobrazić, że to już mogło przynieść rezultaty w postaci potomstwa, jakie­go oni sobie nie życzą...

- ...i dlatego pragną młodego, silnego, pełnego wi­goru mężczyzny, wywodzącego się z rosyjskiej szlachty - cierpko uzupełniła Antonia. - Czy ty sły­szysz, co mówisz, Anastas? Czy ty słyszysz słowa, które wypowiadasz? Czy też po prostu tak sobie ple­ciesz?

Nie rozumiał, o co jej chodzi.

- Anastas walczył o naszą sprawę - sucho zauwa­żył przebudzony właśnie Grigorij. - Ale był już zbyt dojrzały, kiedy się do nas przyłączył. Zbyt długo żył w świecie innym od naszego. To nie jego wina. Chło­pak nie chciał być arogancki, on jest po prostu uczci­wy, Antonetto. Bezwzględnie uczciwy. Ponadto wy­daje mi się, że ma rację.

Anastas przełknął ślinę.

- Oni potrzebują świeżej krwi - stwierdził Grigo­rij z mocą. - Ja nie wierzę w przepowiednie. Sądzę jednak, że rodzice Kati to sobie wyliczyli i nie przy­padkiem posłali ją na północ. Wystarczyło jedynie porozmawiać trochę z ludźmi. Wszyscy wiedzieli, że tamtej nocy straciłaś dziecko. Nikt w całej naszej wiosce nie potrzebował pomocnej ręki bardziej niż ty, a Anastas był przystojnym młodym mężczyzną, który mógł wpaść Kati w oko...

Jego tłumaczenie było takie proste, takie rozsądne. Antonia nie poprosiła go, by wyjaśnił, skąd Kati mog­ła wiedzieć o Raiji. Jak mogła ona, obca w tamtych stronach, wiedzieć o czymś, o czym Antonia nie po­wiedziała nawet Grigorijowi?

- To w niczym nie wadzi temu, by Kati pokocha­ła Anastasa - orzekła Antonia.

Z przykrością patrzyła, jak na twarzy młodego chłopaka maluje się coraz większe przygnębienie, w miarę jak dokładniej zaczynał pojmować, że został zredukowany do roli rozpłodowego ogiera, jak sam to w przypływie cynizmu określił.

- Rzeczywiście - przyznał Grigorij. Próbował zbytnio nie okazywać wątpliwości. Nie zdołał jednak sprawić, by jego słowa zabrzmiały tak, jakby naprawdę w nie wierzył. Czekali.

Zjawili się o zmierzchu, kiedy niebo przybrało bar­wę dymu, a ich ognisko zmieniło się w gwiazdę wśród mroczniejącego krajobrazu. Tętent kopyt mieszał się z szumem rzeki, z lekkim szmerem wiatru szepczą­cego tajemnice koronom drzew.

Było ich trzech. Przybyli z drugiego brzegu. Popę­dzili konie przez rzekę w miejscu, gdzie była najpłytsza, lecz mimo to woda sięgała im do połowy ud, choć ich wierzchowce nie zaliczały się do najmniejszych.

Zatrzymali się w pewnej odległości od ogniska. Grigorij szeptem ostrzegł Anastasa, by nie wstawał.

- Od ich decyzji zależy, co się dalej stanie.

- Szukacie Judina? - spytał jeden z nich. Potwierdzili.

- Przybywacie we własnym imieniu?

- Gdyby żołnierze nas schwytali, ucieszyliby się mniej więcej tak samo jak z pojmania Judina - odparł Grigorij.

Jeden z przybyłych zeskoczył z konia i podszedł do nich długimi krokami. Obmacał ich w poszukiwa­niu broni, zabrał noże.

- Judin nie lubi ryzykować - z uśmiechem wyjaśnił Antonii.

Był to młody, silny człowiek, podobnie jak i dwóch pozostałych. Widać do kręgu szamana nie wybierano słabeuszy. Antonia zastanawiała się, czego może brakować temu mężczyźnie, co sprawia, że nie nadaje się do przedłużenia rodu.

- Dostaniecie swoje noże z powrotem, gdy będzie­cie stąd wyjeżdżać - powiedział młodzieniec. - Albo kiedy uznają, że tak będzie bezpiecznie. Możecie te­raz osiodłać konie i ruszyć za mną. - Popatrzył na Grigorija. - Czy on może jechać sam? Przejazd przez rzekę to nie żarty...

- Potrafi jechać sam - odparł Grigorij zgryźliwie. - Je­chał sam już wcześniej. Już wcześniej przekraczał rzeki.

- Nie ma powodu do urazy - bronił się chłopak. - Myślałem o twoim bezpieczeństwie. Dno tu nierówne...

- A czyż nie jest tak w wypadku większości rzek? - spytał Grigorij drwiąco i bez niczyjej pomocy dosiadł konia.

Antonia cieszyła się, że ich wierzchowce są ze so­bą związane. Czuła, że Grigorij pragnął zademonstro­wać swą samodzielność przed tym młodzieniaszkiem, a to nie przyniosłoby nic dobrego.

- Nie pozwól się rozdrażnić - szepnęła, dosiadłszy swego konia. Pociągnęła za łączący ich sznur, zmuszając go, by podjechał bliżej. - Potrzebny nam będziesz, jak już znajdziemy się na miejscu, Grigoriju, mój ty kogu­cie! Więcej masz w sobie z mężczyzny, niż kiedykolwiek będzie miał ten chłopczyk. Dobrze mu się przypatrzy­łam, a przecież wiesz, że znam się na mężczyznach!

Grigorij roześmiał się, ale Antonia słyszała, jak bar­dzo jest spięty. Klepnął ją jednak w pośladek, wyma­cawszy uprzednio, gdzie ma szukać tej części ciała.

- No i jak? Przejeżdżamy przez tę przeklętą rze­kę? - spytał. - Nigdy dotychczas nie miałem okazji poznać żadnych szamanów!

6

Przeprawa przez rzekę poszła gładko. Przemokli do suchej nitki, lecz okazało się, że woda wcale nie jest lodowata, pomimo iż zapadł już wieczór. Dzień jednak był życzliwie ciepły, a na grzbietach koni ich ciała wciąż pozostawały w ruchu, później więc rów­nież nie zmarzli.

Dwóch z mężczyzn posuwało się przodem, jeden za nimi. Anastas podążał przed Antonią i Grigorijem jadącymi obok siebie. Po ciemku niewiele dało się zo­baczyć, lecz Antonia jak umiała najlepiej starała się opowiedzieć Grigorijowi, co jest przed nimi. Nie da­ło się jednak uniknąć gałązek, znienacka uderzają­cych go w twarz, ani niespodzianek, jakie sprawiały nierówności terenu. Mimo to Grigorij trzymał się w siodle z wielką godnością. W pełni udowodnił, że przez całe swoje życie miał do czynienia z końmi. An­tonię wypełniła gorąca duma. Utrata wzroku mogła uczynić go gorszym człowiekiem, mogła odsłonić najmroczniejsze strony jego charakteru. Zamiast te­go jednak wydobyła z jego duszy wiele z tego, co miał w sobie najlepsze, sprawiając, że mężczyzna, którego tak gorąco kochała, stał się jeszcze wspanialszy.

Posuwali się wolno. Antonia podejrzewała, że przewodnicy kluczą, że, wykorzystując ciemności, nie zmierzają bezpośrednio do celu. Z pewnością byli to ludzie, którzy nie podejmą zbytecznego ryzyka. Obserwowała ich zachowanie, widziała, że cały czas są czujni. Widziała, jak nasłuchują. Obudził się w niej strach. Przecież już sama rozmowa o czymś, czego nie w pełni rozumieli, czego zarysów mogli się jedy­nie domyślać dzięki słowom Kati, była dostatecznie przerażająca. Antonii nie ułatwiało sprawy jeszcze i to, że pamiętała niewyjaśnione wędrówki Raiji w przeszłość. Teraz wydawały się one jeszcze strasz­niejsze, jakby nabrały ciała. W ciemności stały się rze­czywistością. Na granicy tego, co Antonia nazwałaby rozsądkiem. Ci ludzie mogli używać tych samych słów co ona, lecz nie miała pewności, czy zło i dobro znaczyło dla nich to samo co dla niej. Ta świadomość sprawiała, że Antonii otaczająca ich ciemność wyda­wała się jeszcze gęściejsza.

Ani Antonia, ani Anastas nie byliby w stanie popro­wadzić nikogo drogą, którą jechali. Antonia uważała, że mężczyźni przesadzają. To był mroczny, obcy świat. Nie mogłaby przejechać tej drogi wraz z żołnie­rzami, nawet gdyby ich przewodnicy nie zadali sobie trudu, by tak długo z całą premedytacją błądzić. Sta­nowczo przesadzali.

Ale ona nic tu nie miała do powiedzenia.

Znów musieli przejechać przez jakąś rzekę, równie głęboką jak tamta pierwsza. Antonia usiłowała usta­lić, czy po raz drugi przekraczają Ob, czy wracają na ten jego brzeg, z którego przyjechali, czy też tym ra­zem była to inna rzeka, zlewająca się z potężnym Obem w jakimś innym miejscu. To jednak również okazało się niemożliwe.

Najzupełniej nieznajome trakty.

Wciąż uważała, że ich przewodnicy przesadzają.

Ponieważ jednak ani Anastas, ani Grigorij nie od­zywali się ani słowem, Antonia również milczała.

Jechali dalej, trwało to już naprawdę długo. Anto­nia poczuła, że ciało zaczyna jej sztywnieć. Od daw­na nie siedziała na koniu, członki nieprędko przyzwy­czajały się do końskiego grzbietu. I już dwukrotnie się zmoczyli. Zastanawiała się z goryczą, czy będą przekraczać kolejne rzeki. Nieustannie zadawała so­bie pytanie, ile celowego błądzenia zadowoli prowa­dzących ich młodych mężczyzn.

Nareszcie wydało jej się, że czuje zapach dymu. Za­pach ogniska. Stawał się on coraz bardziej intensyw­ny. W końcu mogła dostrzec między drzewami prze­błyski światła. Zarośla nieco się przerzedziły. Teraz usłyszała także głosy. Spokojne, nie nerwowe.

Wjechali w krąg świateł, czerwonego blasku ogniska i pochodni, wbitych w ziemię wokół okrągłego placyku.

Tu się zatrzymali.

Antonia nie bardzo wiedziała, czego powinna się spodziewać. W duchu być może widziała już, jak ścią­gają ich z koni i wiążą, nim pozwolą im wreszcie zbli­żyć się do ojca Kati.

Bez trudu przychodziło jej snuć takie fantazje. Miała wrażenie, że boją się już nawet cieni.

Od niedużej gromadki mężczyzn odłączył się siwo­włosy człowiek. Bardzo szczupły, na granicy wychu­dzenia. Szeroka koszula była dla niego stanowczo zbyt obszerna, rękawy zaczynały się mniej więcej tam, gdzie miał łokcie. Pod zniszczonym ubraniem zazna­czały się szczupłe, kościste barki. Hafty na koszuli wy­blakły, Antonia mogła się jedynie domyślać, że kiedyś, dawno temu, były czerwone. Spodnie, które no­sił ten człowiek, również były zniszczone. Szerokie. Wsunięte w buty do konnej jazdy, sięgające do poło­wy łydki, w pasie przytrzymywane szeroką taśmą.

- Trafiliście - powiedział z czymś w rodzaju uśmie­chu, wyciągając rękę, żeby pomóc Antonii zsiąść. Nie­mal zawstydzona ujęła ją i pozwoliła się podeprzeć. Anastas już pomagał Grigorijowi zejść na ziemię.

Nieznajomego człowieka otaczała aura życzliwo­ści i ciepła. Wprost nimi jaśniał.

Nie zgadzało się to z wyobrażeniami Antonii. Nie zgadzało się to z tą podróżą poprzez noc i las. Nie zgadzało się ani trochę. Ale on naprawdę stał przed nimi i kolejno ściskał ich za ręce. Szczególnie długo przytrzymał dłoń Anastasa. Jasne oczy badawczo przyglądały się młodemu chłopakowi.

- A więc to ty jesteś tym młodzieńcem - powie­dział tonem, w którym pobrzmiewało zadowolenie.

- Jesteś ojcem Kati? - W głosie Anastasa dało się słyszeć niepewność, wyczekiwanie i odrobinę niedo­wierzania. Być może on również wmówił sobie, że spotka się z kimś naprawdę niesamowitym.

- Jestem Judin - odparł mężczyzna, uśmiechając się łagodnie, po ojcowsku. - I rzeczywiście jestem ojcem Kati.

Nie taki obraz naczelnego szamana ludu Konda so­bie stworzyli.

To sprawiło, że oniemieli.

- Musieliśmy wycofać się w lasy - wyjaśnił Judin, nie pytany. - Po okolicy krążą patrole. Kilka tygodni temu pojmali mojego syna. Obawiamy się, że załamał się podczas przesłuchania. Wygląda na to, że znają już szczegóły, których nie znali wcześniej. Takie rze­czy, o których wiedział mój syn.

Twarz stojącego przed nimi mężczyzny zasmuciła się, pokryła zmarszczkami.

- Sądziłem, że on jest ulepiony z twardszej gliny. Ale żołnierze z całą pewnością potrafią nakłonić każ­dego nieboraka do mówienia. Może nie powinienem go obwiniać...

Widać jednak było wyraźnie, że mimo wszystko ma do syna żal.

Antonię ścisnęło w żołądku. Pojawił się w nim twardy jak kamień supeł. Zimny jak lód.

Prawie zaczęła już rozumieć, dlaczego są tacy ostrożni. Niemal żal jej się zrobiło tego niewielkiego, zasuszonego człowieczka. W uszach zaszumiało.

- A Kati? - spytał Anastas. Antonia wykorzystała tę chwilę, by przyjrzeć się zgromadzonym. Byli to sami mężczyźni, głównie młodzi wiekiem.

W ustach jej zaschło.

To była ich armia, ich żołnierze. Żołnierze Jumali.

- Kati czeka - odparł ojciec dziewczyny spokojnie. - Wciąż ma czas, żeby czekać. A poza tym młodej pan­nie nie wypada rzucać się na szyję obcym.

Antonia musiała spuścić wzrok. Przysunęła się do Grigorija, który objął ją w pasie i uścisnął na pocie­chę, dodając odwagi. Być może również on wychwy­cił nieuprzejmą drwinę w słowach ojca Kati. Ten czło­wiek wszak wyprawił córkę z domu, dotychczas nie pilnował zbyt uważnie, co Kati wypada, a co nie wy­pada. Teraz jednak zmienił ton. Antonia wychwyciła tę niekonsekwencję, tak by Judin nie uwiódł jej swoją łagodnością i niemal delikatnością. Był najwyższym szamanem całego tego regionu. Czarownikiem. Z pewnością na taki tytuł nie zasłużył sobie wrażliwo­ścią i dobrotliwością. Nie wolno jej o tym zapominać.

Poza kręgiem światła zbudowali szałasy, nie domy. Zapewne ludzie Konda krótko tu przebywali. Być mo­że nie liczyli, że zostaną w tym miejscu dostatecznie dłu­go, by opłacało się stawiać domy. Oni również uciekali.

Antonia poczuła ów niepokój, jaki towarzyszył jej podczas podróży na wschód. Nie przyzwyczaiła się do niego, inaczej niż Grigorij i jego ludzie - oni przy­wykli do życia pełnego napięcia, w stałej gotowości.

Coś podobnego Antonia rozpoznała w twarzach tych młodych mężczyzn. Oni byli wojownikami, a ich prze­ciwnikami żołnierze carscy, którym gotowi byli stawić czoło. Mieli coś, czego gotowi byli bez wahania bronić.

Budzili przerażenie i wydawali się niemal nierzeczy­wiści. Antonia tak to właśnie widziała i odczuwała.

- Musicie być głodni - stwierdził ojciec Kati i gestem dłoni wskazał na duże ognisko na środku placyku.

Antonia zobaczyła, że pieką nad ogniem jakieś zwie­rzę. Wcześniej nie zwróciła uwagi na zapach pieczeni.

W jednej chwili do ust napłynęła jej ślina, lecz na­wet to nie złagodziło poczucia lęku.

Pieczonym od dawna na ogniu zwierzęciem było prosię. Smakowało przyjemnie, lecz obco. Ziół, któ­rymi przyprawili pieczyste, a w każdym razie takiej ich mieszanki, Antonia nie znała. Mięso nie było zbyt słone ani też aż tak pikantne, by piekło w gardle. Do­stali także chleb, lecz bez masła, a czarki z kwasem również tutaj krążyły z rąk do rąk.

W kręgu ludzi zebranych wokół ogniska Antonia była jedyną kobietą. To takie dziwne. Podczas ucieczki na wschód przyzwyczaiła się do tego, że jest sama wśród mężczyzn. Teraz od dawna już stanowiła część kobie­cej wspólnoty, tym dziwniejszy był więc widok samych mężczyzn wokół. Na tyle jednak, na ile zdołała, nie po­kazała po sobie niepewności. Kolanem dotykała uda Grigorija. Sprawiało jej to przyjemność. Dzięki temu bliższa też była rzeczywistość w chwili, gdy jej zdaniem cienie zaczynały podpełzać zbyt blisko.

Ojciec Kati nie pytał ich o nic. Nie zachęcał też do zwierzeń. Nie mówił również o niczym, co mogło być ważne.

Podobnie zachowywali się jego ludzie. Jedli. Śmia­li się z historii, które równie dobrze mogłyby być opowiadane gdzie indziej. Z historii nie opisujących nic szczególnego.

To było niegroźne.

Ale cienie sprawiły, że plac stał się mniejszy. Pło­mienie ogniska zniżyły się, rzucały teraz krótsze światło niż poprzednio.

Antonia zaczynała pojmować, że spodziewano się ich tutaj już od dawna. Że prosiak piekł się przez ca­ły dzień. Zarżnąć musieli go wcześniej. Musiał kru­szeć, żeby osiągnąć taką miękkość. Zęby nie musiały się z nim mocować. O tej porze roku nie zarzyna się prosiąt, jeśli nie chce się uczcić jakiegoś szczególnego wydarzenia, na przykład przyjazdu ważnych gości.

Starała się nie myśleć. Po prostu jadła. Wkładała wiele wysiłku w rozpoznawanie roślin, którymi mu­sieli natrzeć mięso. Kilka zdołała rozróżnić, lecz na pewno nie wszystkie. Kilka też z całą pewnością by­ło jej wcześniej nieznanych. Może będzie mogła spytać o to Kati, bo jedzenie naprawdę jej smakowało. Nie miałaby nic przeciwko temu, by samej umieć przyrządzić coś podobnego.

Droga do chaty z bali, będącej jej domem, wyda­wała się teraz nieskończenie długa. Przed oczami za­migotał jej widok na Zatokę Obską, lecz zaraz znik­nął wśród szarego dymu ogniska.

Wokół nich wieczór zrobił krok w noc, nie oglą­dając się w tył.

Nasycili się. Ciała mieli ciężkie, odprężyli się. Czuj­ność z wolna przygasała. Już nie wpijała swych szponów tak mocno, lekko się tylko trzymała. Dusze otwierały się, promieniały większą życzliwością. Niektórzy z mło­dych ludzi opuścili krąg wokół ogniska, z kuszami na ra­mionach i włóczniami w rękach wtopili się w mrok.

Robili to niemal niezauważenie. Znikali w ciszy. An­tonia dostrzegła to, Anastas również. Grigorij mógł się jedynie domyślać, ale przecież słyszał ich lepiej niż oni. I już zdążył odgadnąć, że mężczyźni nie będą tu sie­dzieć przez całą noc. Mieli przecież swoje zadania. Mieli wytyczony cel działania. Nie przybyli tu po to, by dotrzymywać towarzystwa obcym przybyszom.

W końcu wraz z Judinem i gośćmi pozostała ich jedynie garstka.

Jedna po drugiej gasły pochodnie. Jaśniało już tyl­ko ognisko. Antonia poczuła się zmęczona.

- Nasza bogini żąda teraz od was ofiary - oświad­czył nagle Judin.

Antonia gwałtownie się ocknęła.

Czy on wstrzymywał się z tym celowo? Czyżby chciał jak najmocniej ich wystraszyć?

W takim razie nieźle mu się to udało.

Wciąż, nawet teraz, gdy bacznie im się przyglądał, wyglądał jak miły dziadek. Wąskie usta rozciągały się w uśmiechu. Twarz pokrywała gęsta siateczka zmarszczek. Opowiadała własną historię o życiu te­go dziwnego człowieka.

- Ofiary? - podejrzliwie odezwał się Grigorij. Anastas starał się udawać, że na nim słowa Judina nie zrobiły żadnego wrażenia. Nie było to wcale dla niego łatwe. Aż do tej pory zajmowano się nimi bar­dzo troskliwie. Przykre wyobrażenia i wątpliwości niemal całkowicie ustąpiły. Dopiero teraz pojawiło się pierwsze żądanie.

Oświadczenie Judina bardziej pasowało do takiego jego obrazu, jaki sobie wcześniej wytworzyli. Gospo­darze bardziej przypominali teraz zamknięty krąg lu­dzi, którzy wciąż trwali w pogańskiej wierze i mi­stycznych rytuałach.

- To słowo w twoich ustach wydaje się haustem żmijego jadu - stwierdził ojciec Kati.

Złożył ręce na podołku. Dłonie miał drobne. Do­prawdy, dziwne się wydawało, że posiadł taką wła­dzę. Antonia nie przypuszczała, by kiedykolwiek w życiu się bił. Z drugiej strony nie było wcale pew­ne, czy kiedykolwiek był do tego zmuszony, i od tej myśli ciarki przechodziły po plecach.

- A jak ty to nazwiesz? - spytał Grigorij. Antonia nie mogła pojąć, jak on w ogóle może się nie bać. Być może wynikało to z faktu, iż zawsze ośmie­lał się chodzić własnymi drogami. Nic nie mogło go po­gnębić. Tym, którzy tego próbowali, nie udało się. Być może inni to widzieli, może wyczuwali siłę tkwiącą w Grigoriju. Ludzie szanowali takie rzeczy, chociaż nie zawsze zgadzali się ze wszystkim, co mówił. A on rzad­ko uciekał się do drwiny. Ze wszystkimi rozmawiał jak równy z równym. Nikogo nie umniejszał.

- Troskliwie się wami zajęto - powiedział Judin. - Dostaliście pożywienie. Powitaliśmy was z życzliwo­ścią, z jaką witamy przyjaciół. Dostaniecie na noc dach nad głową. A jutro porozmawiamy o tym, po co tu przybyliście. Teraz się z tym nie spieszy. Wszyscy mu­simy być wypoczęci, kiedy będziemy rozstrzygać waż­ne sprawy. Nic złego wam się nie stało. Nasza bogini ochroniła was swoją złotą ręką. Nasza bogini nie widzi w was groźby. Milczała i zaakceptowała was. Wypada wobec tego złożyć jej ofiarę. Wszyscy, którzy podró­żują przez krainę naszej bogini, składają jej daniny.

Grigorij zaczął grzebać w kieszeniach. Wyciągnął monetę i rzucił ją w stronę Judina. Pieniążek upadł na brzegu ogniska. Leżał w gorących węglach, sczer­niał i pokrył się sadzą. Żar jednak nie był dostatecz­nie mocny, by go stopić.

- Starczy? - spytał Grigorij niewinnie.

Antonia ściągnęła brwi, zastanawiając się, czy pró­bował trafić w ogień. Miał na tyle dobry słuch, że prawdopodobnie mógł uniknąć wrzucenia monety prosto w żar. Ale całkowitej pewności nie miała.

- Starczy - odparł Judin. - Sądzę, że twój dar był znakiem, przyjacielu. Myślę, że ogień poliże ci kost­ki. Obawiam się, że nie mogę ci wróżyć wyłącznie szczęścia. Sądzę jednak, że jesteś na tyle mężczyzną, byś umiał przyjąć również taką wróżbę.

- Ogień od dawna przypieka mi podeszwy - odparł Grigorij spokojnie. - Nie będzie to więc żadne nowe przeżycie.

Judin nic na to nie powiedział. Anastas przeszukiwał kieszenie. Antonia wiedzia­ła, że w swoich kieszeniach nie ma czego szukać.

- To nie musi być nic kosztownego - poinformo­wał ojciec Kati. - Wystarczy nitka wyrwana z wasze­go ubrania.

Popatrzyli na niego zdziwieni, a potem Antonia wyciągnęła nić z rękawa koszuli. Judin przyjął ją z wielkim nabożeństwem. Anastas postanowił jednak podejść do sprawy poważniej. Poświęcił swoją apasz­kę - była jedwabna, miała więc pewną wartość. Za wszelką cenę nie chciał wywrzeć złego wrażenia.

Judin był ojcem Kati. Anastas nie zapominał o tym nawet przez moment.

Judin wskazał im jeden z najmniejszych szałasów, stojący na skraju półkola podobnych budowli. Było ich zaledwie pięć czy sześć, dwa większe od pozostałych.

- Tam możecie spać. Na podłodze leżą świeże ga­łęzie. W dachu jest dymnik. Opał przy palenisku. Mo­żecie zabrać rozżarzoną głownię.

To było hasło do odwrotu. Judin nie poprosił, że­by poszli się położyć, a przynajmniej nie zrobił tego wprost. Zaś jako gospodarz był zbyt uprzejmy, by odejść pierwszy. Jasne jednak było, o co mu chodzi. Wzięli więc ze sobą zwinięte koce i juki i przeszli do wskazanego przez Judina szałasu. Anastas zadbał o to, by mieli również ogień.

Judin nie życzył im dobrej nocy. Został przy ogni­sku. Gdy jednak Antonia przed wejściem do szałasu jeszcze się obejrzała, już go tam nie było. Przy ogniu zostało jedynie trzech młodych ludzi.

Zadrżała i zamknęła za sobą wejście.

Rozścielili koce na podłodze. Anastas rozniecił ogień. Powoli w szałasie robiło się jasno i ciepło. Sie­dzieli razem w milczeniu. Grigorij i Antonia objęci, Anastas z ramionami wokół kolan. Było cicho. Na ze­wnątrz. Między nimi. Tak jakby cały las nasłuchiwał.

- A więc dotarliśmy na miejsce - odezwał się w końcu Grigorij ze spokojem. Był to żart z odcie­niem wisielczego humoru.

- Absolutnie nie jest tak, jak przypuszczałam, że będzie - oznajmiła Antonia.

- On jest inny - cicho stwierdził Anastas.

- Nie mów tak - rzekł Grigorij. - Słyszałem starego lisa. Spodziewałem się znaleźć starego lisa. A niełatwo jest szczekać inaczej, kiedy już się jest starym lisem...

- On wygląda jak... Jezus - szepnęła Antonia. Grigorij nie zdołał powstrzymać się od śmiechu.

Cały się trząsł, a jego długie ciało dygotało. Nawet Anastas się uśmiechnął.

- Jeśli chcesz chwalić tego człowieka, moja kocha­na, to nie są to akurat te słowa, które powinnaś wy­brać - wydusił z siebie w końcu Grigorij. Bez prze­rwy przy tym chichotał. - Nie spodobałoby mu się, gdyby wiedział, że użyłaś takiego porównania...

Antonia westchnęła.

- Można by pomyśleć, że jest starym nauczycielem. Ale nim nie jest.

- Chyba właśnie jest czymś w rodzaju nauczyciela - rzekł Anastas z wysiłkiem.

Ściszył głos. Wszyscy zresztą mówili cicho, zupeł­nie odruchowo, bez zastanowienia, jak gdyby przyję­li za oczywiste, że ktoś może ich podsłuchiwać.

- Albo księdzem.

Antonia zadrżała.

- Coś wisi w powietrzu - powiedziała z tak nieza­chwianą pewnością, jaką tylko ona potrafiła mieć. - Coś w nim drga. Możecie mówić, że jestem przewraż­liwiona i że sobie wmawiam rozmaite rzeczy, że mam omamy wzrokowe i słuchowe, ale w powietrzu wo­kół tego miejsca coś się kryje.

- Oczywiście - odparł Grigorij. Jego palce w roztar­gnieniu bawiły się lokami Antonii. Pieściły jej skroń, uspokajały ją, choć nawet on nie był tego świadomy. - Oni wciąż uciekają. Wiemy o nich akurat dostatecznie dużo, by reagować na to z napięciem. Po ciemku mało widzimy. Ten miły dziadek mówi łagodnie i miękko. Zarośla szeleszczą od poruszających się w nich silnych młodych mężczyzn z bronią. A my się zastanawiamy, co on, u diabła, zrobił z żoną i z Kati. On nam mówi, że syn został pojmany przez wojsko i torturowany, prawdopodobnie nie żyje. Dowiadujemy się, że być może wokoło są żołnierze. Wiemy również o złotej bo­gini i wręcz czujemy zapach obecności tej pani. Jedno­cześnie zaś wydaje mi się, że ten prosiak został przy­prawiony w niezwykle szczególny sposób.

- Ale przecież oni wszyscy go jedli! - zaprotesto­wała Antonia. - Widziałam to na własne oczy - do­dała, zapominając o Grigoriju.

- Ten stary również? - spytał niewinnie. Antonia i Anastas popatrzyli na siebie. W myślach odtwarzali sobie scenę posiłku przy ognisku. W koń­cu Anastas wolno pokręcił głową.

Antonia, widząc to, zadrżała. Ona tego nie zauwa­żyła. Uznała za oczywiste, że wszyscy się posilali. Sa­ma była taka głodna.

- On nie jadł - powiedział Anastas. - On tylko pił. Nie tknął niczego z wyjątkiem kwasu, ale i do niego miał własną czarkę. Zwróciłem na to uwagę, myśla­łem, że to z racji dostojeństwa...

- Zapewne nie zaszkodzi, aby i jego straże wychwy­tywały tę magię tkwiącą w powietrzu - stwierdził Gri­gorij. - Nawet jeśli zobaczą o jeden cień więcej, niż jest w rzeczywistości, nawet i to nie jest groźne. Dzię­ki temu będą bardziej czujni.

- Jakiś ty zimny - powiedziała Antonia, czując przenikający ją dreszcz.

- Dzięki temu przeżyłem tak długo - odparł sucho. - To nie jest chłód, to wola życia.

- Wydaje mi się, że Kati tu nie ma - powiedziała Antonia po chwili.

Żaden z mężczyzn nie zareagował.

- Teraz jej tu nie ma.

- Pewnie tak - przyznał Anastas. - Szałasy wyglą­dały na puste. Z żadnego nie unosił się dym. I chyba usłyszelibyśmy jakieś odgłosy, skoro już tak mocno pobudzone zostały nasze zmysły...

- Kati na pewno przybędzie - stwierdził Grigorij, położył się i naciągnął okrycie. - Jak również jej mat­ka. Ogromnie jestem ciekaw tej kobiety. Może będzie Antonii przypominała jakąś świętą.

Antonia tylko prychnęła, ale przytuliła się do nie­go, ciesząc się całym ciepłem, jakiego tylko chciał jej użyczyć.

Z ognia pozostał jedynie żar. Noc pojaśniała. W kró­lestwie Jumali nie mieli żadnych snów.

7

Następnego ranka wyszli z szałasu zesztywniali, lecz wypoczęci. Nikt nie mógł im zarzucić, że spali za długo. Wciąż jeszcze było dość wcześnie, pozna­wali to po położeniu słońca na niebie, po ożywionym śpiewie ptaków, dobiegającym z gęstej zieleni, otacza­jącej prosty obóz.

Polana była naturalna, Antonia spostrzegła to te­raz. Sądziła, że być może wypalili dość miejsca, by zbudować tu swoje szałasy, że powiększyli w ten spo­sób odległości między drzewami. Nie było to wcale niemożliwe, podobnie postępowano również bar­dziej na zachodzie kraju.

Ta polana jednak była dziełem czasu i wieczności. Nie zrobiono wcale nowego otworu w koronach drzew, który mogłoby wyśledzić bystre oko. Antonia domyślała się, że wielu mieszkańców tych okolic otrzy­muje sowitą zapłatę za czujność. I to od obu stron.

To przerażające.

Żadne inne słowo nie mogłoby tego lepiej opisać.

Las gęsto otaczał polanę. Przy samej krawędzi ros­ły wysokie do kolan zarośla, potem coraz wyższe, aż wreszcie zmieniały się w las. Gęsty, liściasty las.

Czuła też inny zapach, nie tylko świeży aromat la­su. Zapach cięższy, bardziej wilgotny.

Moczary.

O ile dobrze się orientowała, jadąc tu, nie przejeż­dżali przez moczary, tymczasem rozciągały się one przynajmniej z jednej strony. Rzeki nie było słychać, a to zdaniem Antonii było bardzo dziwne, Ob miał przecież taki silny głos.

- Kati - szepnął Anastas.

Spiął się, gotów już do niej pobiec. Antonia moc­no go przytrzymała.

A więc zjawiła się Kati. Stała obok jakiejś starszej kobiety, która musiała być jej matką. Kobieta miała tę samą wyprostowaną postawę co Kati, lecz włosy ciemniejsze, niemal brązowe. Nosiła je splecione w krzywy warkocz, sięgający aż do pasa. Z ruchów przypominała Kati. Były równie spokojne, tak samo pełne dostojeństwa.

Dostrzegł ich Judin. Antonia wyczuła, że naczelne­mu szamanowi nie wypada biec w stronę obcych. Ra­czej ci obcy muszą podejść ku niemu. Szeptem wyja­śniła Grigorijowi, co widzi. Powiedziała też, co myśli. Z uznaniem pokiwał głową. Antonia wsunęła więc jedną rękę pod ramię Grigorija, drugą pod ramię Anastasa i skierowała się ku gospodarzowi.

Kati i jej matka nosiły proste suknie z samodziału z szerokimi bluzkami pod spodem. Kati wzrokiem poszukała Anastasa. On cały wysiłek wkładał w to, by na nią nie patrzeć. Antonia uznała, że zbyt suro­wo odnosi się do Kati, lecz doszła do wniosku, że być może najbardziej surowy jest w stosunku do siebie.

Antonia miała wrażenie, że ta chwila przeciąga się w nieskończoność. Na zawsze miała zapamiętać, ile myśli zdążyło przelecieć jej przez głowę, nim zbliży­li się do Judina i dwóch jego kobiet.

Powitali szamana.

W świetle wydawał się jeszcze drobniejszy, jeszcze bardziej wysuszony wiatrem niż poprzedniej nocy. Antonia jednak zauważyła również, że w jego jasnych oczach pojawił się cień twardości. Ów szary ton jesz­cze bardziej przypominał kamień aniżeli oczy Kati.

Judin przedstawił ich swojej żonie. Tej, która no­siła osobliwe imię Glikeria.

- Współczujemy ci z powodu utraty syna - zaczę­ła Antonia. Zauważyła, że zarówno Kati, jak i jej mat­ka noszą we włosach czarne krajki. Poza tym nic w ich stroju nie wskazywało na żałobę.

- Ułożyło się tak, jak było postanowione, że ma się ułożyć - powiedziała Glikeria.

Bez twardości, bez rozgoryczenia. Już się pogodzi­ła z tym, co się stało. Głos miała miękki, odrobinę zbyt głęboki jak na kobietę. Antonia zwróciła na to uwagę, ponieważ jej samej ludzie często powtarzali, że ma głęboki głos. Teraz spotkała niewiastę o jesz­cze odrobinę ciemniejszym głosie, która jednak nie traciła przez to nic ze swej kobiecości.

- Wywiązywał się ze swoich zadań, dopóki mógł - ciągnęła matka. - Więcej nie można wymagać.

Długo przypatrywała się trojgu nieznajomym. W przeciwieństwie do męża nie zatrzymała się wzro­kiem na Anastasie, ledwie na niego, zerknęła. Bacznie natomiast obserwowała Grigorija i Antonię.

- Nie sądziłam, że jesteś taka zwyczajna - oświad­czyła w końcu.

Kłopotliwa cisza zaczynała niemal namacalnie cią­żyć. Mało brakowało, a Antonia uciekłaby sprzed oczu szamanki.

W głosie Glikerii zabrzmiał ton rozczarowania.

- Byłaś tak blisko tamtej drugiej. Tej, która podró­żowała w czasie. Sądziłam, że ty również posiadasz jej zdolności. Ona tak gorąco się za tobą wstawiała. Cóż, przynajmniej masz potężnych przyjaciół, kobieto. Ale w niczyjej mocy nie leżało ocalenie twojego dziecka.

Antonia przełknęła ślinę.

Nie mogła się tłumaczyć przed matką Kati, nie mog­ła powiedzieć, że przykro jej, iż jest zwyczajna. Że przy­kro jej, iż tamta zmarnowała na nią tyle czasu. Może nie było co ratować. Potem sobie uświadomiła, że prze­cież w to nie wierzy. Usiłowała sobie przypomnieć, co też takiego mówiła Kati. O tylu rzeczach rozmawiały. Dobrze było móc dzielić z kimś myśli, nie tylko wyda­rzenia i codzienne troski. Kati oczywiście przekazała to dalej. Nie tak wiele znów trzeba, by Antonia mogła po­czuć, że Glikeria dobrze ją zna. To właściwie dość pro­ste. Gdyby Antonia miała odpowiednich pomocników, również potrafiłaby osiągnąć coś podobnego.

Być może.

- Jestem wdzięczna - •• rzekła Antonia tylko. Grigorij delikatnie nacisnął jej ramię, jak gdyby chciał powiedzieć, że świetnie sobie radzi. Dodało jej to otuchy, lecz jednak wciąż tutaj nie opuszczał jej lęk.

Trochę pomogło, kiedy uściskała Kati, kiedy z całego serca mogła jej wyznać, jak bardzo się cieszy, że ją widzi.

Mężczyźni usiedli osobno. Antonia słyszała głos Grigorija, cichy i suchy ton Judina. Od czasu do cza­su odzywał się również Anastas.

Ona sama siedziała razem z Kati i Glikeria i zanu­rzała kawałeczki chleba w tłustej zupie. Kati opowia­dała o podróży do domu. Wypytywała o ich wyprawę.

Jej wzrok stale kierował się ku mężczyznom. Ku pro­stym plecom Anastasa. Chłopak usiadł tak, że nie mógł widzieć Kati, ona zaś wyraźnie przez to cierpiała. Jej oczy zapewne chętnie spotkałyby się z jego oczami.

- Jak długo ta czarnowłosa podróżowała w nasz czas?

To Glikeria zadała pytanie. Antonia, słysząc je, nie­mal drgnęła. W końcu zrozumiała, czego chce starsza z kobiet. Miała już na ustach imię Raiji, lecz w porę ugryzła się w język. Z jakiegoś powodu nie mogła zdradzić Glikerii imienia przyjaciółki. Czuła, że po­stąpiłaby nielojalnie, że nie miała do tego prawa, to imię bowiem nie należało do niej.

- Około roku - powiedziała Antonia. Nie była pewna, czy nawet o tym powinna mówić.

- Siedmiokrotnie? - spytała Glikeria. Antonię zakłuło w sercu. Nie mogła pojąć, skąd matka Kati może to wiedzieć. Kiwnęła tylko głową.

- I zawsze pojawia się czarnowłosa kobieta, która kocha młodego mężczyznę? Kogoś o słonecznych oczach i kruczych włosach?

I znów Antonia tylko kiwnęła głową. To było okrop­ne. Zadrżała. Jedna noga zdrętwiała jej pod własnym ciężarem, lecz nie śmiała się nawet poruszyć.

Ptaki uciekły z drzew i zarośli rosnących najbliżej obozowiska. Wiedziała, dlaczego. Rozumiała, że wy­straszyli je ludzie.

Ale cisza, jaką po sobie pozostawiły, również prze­rażała. Ta cisza wprost ogłuszała, było tak okropnie cicho, powietrze ani drgnęło i nawet liście dygotem nie słały milczących pozdrowień niebu, którego ni­gdy nie osiągną.

A zapach moczarów wydawał się taki bliski, jak gdyby Antonia znalazła się pośrodku bagien. Był ostry i zgniły, mocniejszy niż zapach ogniska. Moc­niejszy niż zapach mięsnego wywaru z zupy. Złowieszczy.

- W wielu naszych opowieściach występuje taka kobieta - powiedziała Glikeria, uśmiechając się.

Nawet gdy okazywała życzliwość, w głębi jej spoj­rzenia kryło się coś groźnego. Antonia starała się zwalczyć nieprzyjemne uczucie.

To była całkiem zwyczajna kobieta. Zwykła. Spojrze­nie miała bystre, lecz nie była jedyną osobą, obdarzoną taką cechą. Potrafiła mówić. Nic bardziej osobliwego w niej nie tkwiło. Antonia wiedziała, że okłamuje samą siebie.

Głęboki głos Glikerii znów do niej dotarł. Antonia nie mogła też od niego uciec, przed tym głosem nie było ucieczki. Został stworzony do odmawiania mo­dłów, których nikt niewtajemniczony nie byłby w stanie zrozumieć. Antonia nie mogła uciec od jej oczu. To spojrzenie miało unieruchamiać tych, na których ta kobieta skierowała swój wzrok...

- Jest pewna historia - zaczęła Glikeria z namy­słem. - Być może najstarsza z nich wszystkich, jesz­cze z czasów, gdy nasz lud był zaledwie maleńkim wędrownym plemieniem. Wówczas pojawia się wśród nich taka kobieta. Niepodobna do wszystkich innych. Ma skórę połyskującą złociście, jak żadna in­na z kobiet. I ma krucze włosy. Pozostałe nieliczne z kobiet są jasnowłose, tak jak Kati. Tak jest w wy­padku większości kobiet z naszego ludu. Te inne ko­biety mają jasną skórę i blade oczy. Niebieskie, sza­re bądź lekko zielone. Ona ma oczy jak węgiel. Ona nie jest jedną z nich. Została porwana z dalekiej kra­iny, w której słońce zabarwiło jej skórę. Marznie tym bardziej, im dalej zapuszczają się na północ. Cierpi, lecz musi iść z nimi. Została porwana jako zdobycz wojenna. Za tym kryła się jakaś walka, lecz to nie na­leży do historii. Wszystko zaczęło się później, po tym, jak zagrabili kosztowności i kobiety. Tę kobie­tę jako łup wojenny wziął jeden z książąt, w domu ma żonę i dzieci. Ale pędzi swoją niedużą armię, omi­jając rodzinne wybrzeże. Gna na północ, coraz dalej na północ, tam gdzie wszystko zmienia się w noc i mrok, gdzie jest tylko śnieg i zmrożona ziemia. Ciemnowłosa kobieta płacze, nienawidzi tego męż­czyzny, brzydzi się go i nic nie pomaga to, że on ob­sypuje ją podarkami i nazywa księżną. Ona nie chce być królową w kraju mrozu. Woli umrzeć i próbuje targnąć się na własne życie. Jest ciemna noc. Pogod­na noc zimowa, a z lasów dobiegają pełne skargi wo­łania. To Jumala chce oszczędzić życie nieszczęsnej. Pragnie przeszkodzić jej w śmierci.

Kobieta idzie na brzeg lodu. Na sam ostatni kra­niec białego skraju morza. Spogląda w czarną wodę i tylko moment dzieli ją od chwili, gdy zimna głębia obejmie ją i położy kres wszystkiemu. Właśnie wtedy pojawia się on, młody chłopak o czarnych włosach. Ten, który ma oczy jak ogień. Przytrzymuje ją, zaś ona w jego oczach widzi słońce, niebo bowiem roz­świetla zorza polarna. Chłopiec ratuje ją od śmierci, ogrzewa jej zmarznięte dłonie w swoich, ona widzi własne odbicie w jego oczach. Widzi gwiazdy na włas­nej twarzy. On również nie wywodzi się z naszego lu­du, jego plemię mieszkało wokół pokrytego śniegiem morza od niepamiętnych czasów, zanim nasi ludzie przybyli. Kobieta i chłopak nie potrafili ze sobą roz­mawiać, lecz wciąż się spotykali. Kochali się. A ksią­żę to odkrył. Jest lato. Znajduje ich razem w lesie. Je­go czarnowłosa kobieta zdradziła go. Książę zabija ko­chanka, zabija też ją. I oboje wrzuca do morza.

Jumala płakała przez cały dzień i całą noc po tej zbrodni. Płakała za każdym razem, gdy książę próbo­wał zbliżyć się do miejsca, gdzie ją ukrywali. W taki oto sposób okazało się, że nikt niewtajemniczony nie może się zbliżyć do Jumali. Nawet książęta. Tylko jej szamani. Tylko najbliższy krąg ludzi.

Glikeria umilkła.

Antonia czuła, jak mocno wali jej serce. Słyszała wszak historie opowiadane przez Raiję. Miała wraże­nie, jakby sama je śniła.

I znała życie Raiji.

Nawet zorza polarna znalazła się w tej opowieści.

- W większości pokoleń mieliśmy kobietę o kru­czych włosach i mężczyznę, w którego oczach błysz­czało słońce. Teraz tak nie jest. Nie jest tak już od pew­nego czasu. Sądziłam, że to ty jesteś tym ogniwem...

- To nie ja - powiedziała Antonia słabym głosem, muskając ręką własne czarne loki. - To się zapewne prę­dzej czy później pojawi - dodała nerwowo. - Chyba może opuścić kilka pokoleń, a potem znów powrócić.

Glikeria nic nie odpowiedziała. Straciła zainteresowa­nie Antonią. Wstała i podeszła do mężczyzn. Usiadła z nimi. Antonia żałowała, że nie może się do niej przy­łączyć. Nikt jednak nie musiał jej mówić tego wprost, by zrozumiała, że powinna raczej zostać tu, gdzie jest.

- Czy Anastas poprosi o moją rękę? - prędko spytała szeptem Kati. - Czy był zawiedziony, kiedy mnie nie zastał po powrocie? Antonia uśmiechnęła się.

- A jak myślisz? Że przybył tutaj po to, by obser­wować ptaki?

- Czekałam. Czekałam z nadzieją. I modliłam się - powiedziała Kati, gryząc paznokieć.

Antonia spostrzegła, że dziewczyna ogryzła już wszystkie paznokcie tak bardzo, jak tylko było możli­we. Kiedy Kati mieszkała u nich na północy u ujścia Obu, nie miała tego brzydkiego zwyczaju. Jej dłonie też nie poruszały się tak nerwowo. Nie była taka lękliwa.

Antonia chciała spytać, co takiego zaszło od tam­tego czasu, ale nie mogła się przemóc.

- Nie śmiałaś zaufać przepowiedniom? - spytała, odrobinę może zbyt ostro. - Nie mogłaś złożyć wszystkiego w ręce Jumali?

- Nie bluźnij - powiedziała Kati. Były to równie wyuczone słowa jak podziękowanie za posiłek, wy­powiedziane z taką samą obojętnością.

Antonia zmarszczyła brwi.

- Wszystko się odmieniło, odkąd Dimi został poj­many.

Antonia zrozumiała, że Kati mówi o bracie.

- Obudziłam się w nocy i usłyszałam, jak wykrzy­kuje moje imię. Zobaczyłam, że leży zakrwawiony i pobity. Widziałam, jak walczy z torturującymi go ludźmi, a oni nadal go kopią. Biją go i przypalają. Kro­ją go i grożą. I widzę też twarz, której nie poznaję. Słyszę głos, który nie należy do Dimiego... Słyszę tyl­ko jedno słowo. Imię wypowiadane z krzykiem. To moje imię, chociaż trudno je zrozumieć. Poznaję jego oczy, aż do chwili, gdy wbijają rozżarzone żelazo...

Głos Kati się załamał, ukryła twarz w dłoniach. Ra­miona jej drżały.

Antonia cieszyła się, że Anastas nie może jej teraz widzieć.

Kati wzięła się w garść. Oczy miały czerwone ob­wódki.

- A potem słyszę ów głuchy dźwięk. Ten, który nie jest głosem Dimiego. To nie jest krzyk Dimiego. To Jumala zawodzi nad mokradłami. I wiem już, że Dimi nie żyje. Że umarł dla niej. Dla Jumali...

Głos dziewczyny zmienił się w szept. Kati wbiła oczy w Antonię. Wzrokiem pytała: Za co?

Nie była to odpowiednia chwila na potwierdzenie wątpliwości Kati. Na brutalne powiedzenie dziewczy­nie, że jej wahania są słuszne. Nie mogła tego rzucić Kati w twarz, to musiało poczekać, aż czas odpowied­nio dojrzeje. Wyczekać chwilę, gdy Glikerii i Judina nie będzie tak blisko, by przy odrobinie wysiłku mog­li ją usłyszeć. Antonia nie była pewna, jak nagrodzili­by ją za takie informacje. Bała się też o Kati. To nie było odpowiednie miejsce na wyrażanie zastrzeżeń.

- Nie wolno ci tak mówić - czym prędzej odszepnęła Antonia. - Nie tutaj.

Kati wysiliła się na uśmiech. Wypadł nędznie i blado.

- Czy Anastas zabierze mnie na północ? - spytała z nadzieją w głosie. - Nie może dopuścić do tego, że nakłonią go do pozostania tutaj.

- Anastas powinien zabrać cię na zachód, za góry. Tak byłoby dobrze - powiedziała Antonia. - Tam nikt stąd nie zdołałby cię dosięgnąć. Również głos bogini.

Na twarzy Kati pojawił się cień wdzięczności. Nie utrzymał się jednak długo. Uczucia malujące się na jej obliczu prędko znikały. Stale zerkała na rodzi­ców. Słała spojrzenia pełne wstydu, wątpliwości i rozpaczy. A nadzieja wprost lepiła się do barków Anastasa.

- Pomówię z nim - powiedziała Antonia. - Nie przypuszczam, żeby zgodził się złożyć; jakiekolwiek obietnice, które przywiążą go do jakiegoś miejsca. I nie mogą tego od niego żądać, Kati.

- Mają już tylko mnie - powiedziała dziewczyna cienkim głosikiem. - Tylko ja mogę zapewnić przy­szłość rodowi...

Antonia się wystraszyła.

- Nie wolno ci tak myśleć - szepnęła prędko. W myślach przeklinała się za ten szept. Zrobiono z nich parę niegrzecznych dzieciaków, którym nie wolno zasiadać w kręgu dorosłych. Dwoje dzieci, któ­re nie miały śmiałości używać mocy głosu do tego, co chciały powiedzieć.

- Masz prawo do szczęścia. Do swego własnego ży­cia - ciągnęła Antonia przygnębiona. - Oni mogą my­śleć, że jesteś jedynym dzieckiem, jakie im zostało, i że to prawdopodobnie ty poprowadzisz ród dalej. Ale żądać tego od ciebie nie mogą. Nie mają prawa czynić z tego twojego życiowego zadania. Nikt nie może cię o to prosić. Takiego prawa nie ma nikt.

- To moi rodzice - powiedziała Kati, zginając kark. Nie przypominała teraz tej dziewczyny, która przybyła do Antonii i zarządzała jej domem. Takie zachowanie nie pasowało do tej, która podbiła serca całej wioski. Przed Antonią siedziała teraz przerażo­na i wystraszona dziewczynka.

- Muszę ich szanować. Muszę słuchać moich rodzi­ców. To oni poświęcili wszystko dla mnie.

Antonia zadrżała.

- Porozmawiam z Anastasem - oświadczyła. Wciąż tkwił w niej gniew, kiedy wstawała i otrzepywała pył ze spodni. Nie przebrała się. W jukach miała jedną spódnicę, lecz jakby na przekór postanowiła pozostać w spodniach, w których jeździła konno. Nie było to zbyt kobiece, lecz Antonia nie potrzebowała stroju, który by potwierdzał, że jest kobietą. Mówił jej o tym dotyk Grigorija. To jej w zupełności wystarczało.

Antonia podała Kati rękę i pomogła dziewczynie wstać. Objęła ją w pasie i pociągnęła w stronę towa­rzyszy.

- Nie możemy! - wyrwało się Kati. Antonia nie zareagowała. Ona tego chciała. Ona mogła.

- Już się zastanawialiśmy, czy w ogóle do nas nie przyjdziecie - powiedziała Glikeria, kiedy Antonia usadowiła się obok Grigorija, tak jakby to była najoczywistsza rzecz na świecie.

Kati, bardziej niepewna, uklękła tuż za Antonią, również ona jednak, usłyszawszy słowa matki, prze­sunęła się tak, by zasiadać w kręgu. I zdołała ukryć swoje zmieszanie. Zmusiła się, by odpowiedzieć na spojrzenie Anastasa. Zarumieniła się w ostrożnej ra­dości na widok jego twarzy. Na nic się zdały jego pró­by ukrywania uczuć. Dziewczyna wie, kiedy ktoś ją kocha. Zna się na najmniejszych oznakach, a Anastas zdradził się na sto sposobów.

Kati cieplej zrobiło się na sercu.

I odrobinę ją to wystraszyło.

Nie śmiała patrzeć na rodziców, nie teraz. Ode­pchnęła myśli o Dimim.

Dimi mówił jej, że powinna odrzucić wszelkie my­śli o tym obcym. Że to sprowadzi jedynie nieszczę­ście, nie tylko na nią, lecz na cały ród. Również nie­szczęście na Jumalę.

Kati nie chciała o tym myśleć. Szczerze żałowała brata, lecz to nie oznaczało przecież, że musi wierzyć we wszystko, co on powiedział.

Kati chciała miłości Anastasa. Owszem, spotkała mło­dych mężczyzn przystojniejszych od niego, lecz on był inny. Nigdy żadnego nie pragnęła tak, jak pragnęła te­raz jego. Pragnęła, by dostrzegł jej urodę, żeby ją kochał. Nie tylko twarz i to, co widział, lecz również to, co tkwi­ło w jej wnętrzu. To, czego nie zdradzała przed innymi. On miał ją kochać właśnie tak. Wydawało jej się, że ona już go kocha. Kochałaby go, gdyby ją stąd zabrał.

Kati nie chciała słuchać płaczu Jumali.

- Ten młody człowiek jest tobą zachwycony... To zabrzmiał cierpki głos ojca. Kati cała drgnęła.

Patrzyła na jego ręce. Nie była w stanie podnieść wzroku i spojrzeć mu w oczy, bała się, że on prze­niknie ją na wskroś. Zajrzy w jej myśli. A one były jej własne. Jemu nie wolno ich dotykać...

- Powiedziałem mu, że za wcześnie jest na spełnia­nie jakichkolwiek życzeń - ciągnął ojciec.

Niekiedy mówił tak, jakby był samym bogiem. Jak gdyby uważał się za równie potężnego jak Jumala. Kati wiedziała, że grzechem jest myśleć w ten sposób o innym człowieku. A jeszcze gorzej, gdy takie myśli dotyczą rodzonego ojca.

On jednak niekiedy zachowywał się tak, jakby wszystko, co najlepsze, pochodziło od niego. Jak gdy­by do niego należały wszystkie skarby. Jak gdyby również Jumala była jego własnością.

Kati się oczywiście myliła. Musiała się mylić. Oj­ciec nie był taki. Po prostu z powagą traktował swo­je powołanie. Całe swoje życie poświęcił Jumali. To jasne, że musiał ją szanować. Był jej najwyższym ka­płanem, najważniejszą osobą z kręgu wtajemniczo­nych. Górował niemalże jak niebo ponad takimi jak ona. I był jej ojcem.

Nigdy nie powinna pozwolić sobie na to, by o tym zapomnieć.

Zawdzięczała mu wszystko.

Rodzice poświęcili wszystko dla niej.

- Nie znam tego młodzieńca - ciągnął ojciec. Potra­fił nadać głosowi taki ton, że stawał się bardziej mięk­ki od masła, które zbyt długo leżało w słońcu. Potra­fił pokazać światu łagodność, która z całą pewnością zaskakiwała również jego samego. - Nie znam go ja ani twoja matka. Na razie jednak nie dostrzegamy w nim nic złego. Chcemy, żeby został tu przez kilka dni, tak abyśmy mogli z nim pomówić, trochę lepiej go poznać. Tak, byście wy mieli trochę więcej czasu. Z tego, co rozumiem, ty, Kati, nie będziesz się sprze­ciwiać. I nasze rozważania nie będą wbrew twojej wo­li. On proponuje ci małżeństwo. To bardzo poważna decyzja. Jesteś naszym jedynym dzieckiem. Nie chce­my, byś była nieszczęśliwa. Nie masz nic przeciwko temu, aby ten obcy młody człowiek został?

W głowie Kati rozległ się głos Dimiego, tak głośny, że czaszka mało jej nie pękła.

Usłyszała jego krzyk.

„Niech on jedzie! Niech stąd odjedzie!”

- I jak, córko? - spytał ojciec. - Nie odpowiadasz?

- Nie mam nic przeciwko temu - odparła Kati su­chymi wargami.

Jej głos ledwie dał się słyszeć. Musiała bardzo się wysilić, by słowa zabrzmiały głośno, gdy powtarzała:

- Nie mam nic przeciwko temu, by Anastas został. Bardzo go lubię.

W oczach matki błysnęło zadowolenie. Kati poczu­ła mdłości. Spuściła głowę tak, by nikt tego nie za­uważył. Usłyszała śmiech ojca, pełen ulgi. Usłyszała, jak mówi, że wszystko jest w porządku.

Tak było przez cały czas. A ona się temu podda­wała. Dawała się ponieść prądowi.

Jeszcze przez jakiś czas.

Anastas ją stąd zabierze.

8

Niewiele przebywali w samotności. Antonia miała wrażenie, że wciąż słyszy szczęk kajdan. Nie dlatego, że ktoś ich pilnował, przynajmniej nie jawnie. Stale jednak widywała jakieś oczy. Nie potrafiła tego udo­wodnić, lecz nie opuszczało jej paskudne uczucie, że wszędzie są również uszy, które wszystko słyszą.

Nigdy nie byli całkiem sami. A kontrola, nawet pełna życzliwości, zawsze pozostaje kontrolą. Brak zaufania wprost piekł, tworzył rany. Widziała, jak strażnicy przychodzą i odchodzą. Witała ich lekkim skinieniem głowy, czasami pozdrawiała. Niekiedy odpowiadali na jej pozdrowienia. Najczęściej jednak na nią nie patrzyli.

Przerażało ją, jak bardzo są do siebie podobni. Mniej więcej równego wzrostu, jednakowo silni, mie­li takie same fryzury, włosy obcięte pod miskę. Była pewna, że na głowy nakładano im wręcz to samo na­czynie, nim ktoś ich ostrzygł.

Poruszali się jednakowym krokiem. Śmiali się z tych samych rzeczy, a w ich oczach pojawiał się żar, gdy zaczynali mówić o swym zadaniu.

Znajdowali się tu po to, by chronić Jumalę i jej naj­wyższego szamana.

Ich rodzin nie było w obozowisku, lecz być może nie należało się tego spodziewać, skoro się ukrywali.

Antonia zastanawiała się, czy mają rodziny. Musieli gdzieś mieć przynajmniej matki i ojców.

Czy w oczach ich rodziców również płonął ten sam blask? Czy oni również gotowi byli oddać wszystko Jumali?

Anastas mógł rozmawiać z Kati. Na ogół jednak albo jej matka, albo ojciec śledzili rozmowę młodych z odległości kilku długości wyciągniętej ręki. Czujne spojrzenia nie odrywały się od młodych. Zdaniem Antonii w tej drobiazgowej kontroli była jakaś sztuczność. Wyglądało to niemalże na grę, w której Anastas był jedynym nie znającym swojej roli.

Nie zawsze jednak udawało się utrzymać ich pod ścisłą obserwacją. Natura miała swoje prawa, mimo wszystko znalazły się momenty, kiedy zostawiano ich samych.

Raz zdarzyło się, że Antonia oddaliła się od obozu bardziej niż zwykle. Popołudnie było takie piękne. Le­niwie ciepłe. Liście nad jej głową rysowały na niebie niezwykły wzór. Plamki zieleni mieszały się z plam­kami błękitu, a wśród tej zieloności i niebieskości gdzieniegdzie żeglował obłoczek. Niemal zakręciło jej się w głowie na myśl, że jest tak małym człowiekiem i stoi z zadartą głową, spoglądając w korony drzew.

Spostrzegła, że im dalej idzie, tym ziemia staje się wilgotniejsza. Obudziła się w niej ciekawość.

Czy to tutaj, w tej stronie, trafi na bagna, które za­pewne znajdują się gdzieś w pobliżu? Antonia czuła, że musi się tego dowiedzieć, choć tak naprawdę nie miała ku temu żadnego rozsądnego powodu. Nie po­pędzało jej nic poza ciekawością. I może jeszcze ma­łym diabełkiem, który usadowił się gdzieś za uchem.

Nie lubiła, gdy ktoś jej mówił, co ma robić. Nie lu­biła, by ktokolwiek ograniczał jej wolność. Sama pragnęła wyznaczać sobie granice.

Poruszała się cicho, ostrożnie. O tej porze dnia śpiewało niewiele ptaków. W gęstych szarozielonych cieniach panowała niezwykła cisza. Ziemię porastały paprocie, wielkie paprocie sięgające jej do kolan, ale też i Antonia nie zaliczała się do najwyższych.

Buty przesiąkły jej wilgocią. Za każdym razem, gdy unosiła stopę, ziemia wydawała z siebie ciche, mokre kląskanie. Coraz mocniej dawał się wyczuć zapach stojącej wody. W końcu straciła orientację, gdzie jest. Nie miała już pewności, skąd przyszła, a tu nie było ścieżek, którymi mogłaby iść.

Antonia zerknęła przez ramię, by stwierdzić, któ­re drzewa mijała, lecz tutaj jeden pień nie różni! się od drugiego. Przez moment omal nie zawładnął nią strach, początek narastającej paniki. W końcu jednak zagryzła zęby i spokojnie szła dalej. Zaciskała dłonie tak mocno, że paznokcie aż wbijały się w ciało. Mu­siała zaciskać dłonie po to, by nie drżały.

Las znów stał się niższy, zmienił się w gęste, dzi­ko rosnące zarośla. Wydawało się, że wcześniej nikt tędy nie chodził.

Antonia musiała przedzierać się przez niski gąszcz. Gałęzie były cienkie, lecz sprężyste. Niełatwo ustę­powały, gdy krzaki już złapały człowieka swoimi mackami korzeni i gałęzi. Dookoła unosił się zapach zgnilizny. Nagle zorientowała się, że przed nią się przejaśnia. Domyślała się, że dociera do otwartej zie­lonej przestrzeni.

Mogła przynajmniej się przekonać, że rzeczywiście są tu moczary. Nie miała jednak pojęcia, w jakim kie­runku powinna pójść, by trafić do obozowiska. Prze­kona się o tym, kiedy będzie wracać.

Antonii nie przyszło do głowy, że mogła zabłądzić. Ze nie jest wcale pewne, czy odnajdzie powrotną dro­gę. Czarnowidztwo nie leżało w jej charakterze.

Nagle usłyszała głosy.

Zrozumiała, że nie może zostać tu odkryta. Była przekonana, że ani Glikerii, ani samemu Judinowi bardzo się to nie spodoba.

Opadła na kolana wśród zarośli. Ledwie się przy tym poruszała. Zdołała jakoś się wsunąć pod i pomię­dzy giętkie, wijące się gałęzie. Mogła przez nie pa­trzeć. Widziała fragmenty otaczającego świata. Gdy­by jednak udało jej się tkwić całkiem nieruchomo, być może nikt jej tu nie zauważy.

Spodnie nasiąkały wodą. Wkrótce była już tak sa­mo mokra jak wtedy, gdy przekraczali rzeki, a teraz dodatkowo jeszcze pachniała bagnem. Zmarszczyła nos. Zmarzła i zdrętwiała, nie zamierzała jednak ru­szać się z tego miejsca. Lepszej kryjówki i tak by nie znalazła. Na pewno każda z nich miałaby te same wa­dy jak ta. Nie można ukryć się na skraju moczarów i przy tym się nie zmoczyć.

To byli dwaj strażnicy. Wędrowali, nie okazując nawet cienia napięcia. Jeden miał przez ramię prze­rzuconą kuszę, drugi, o ile Antonia dobrze widziała, uzbrojony był jedynie w nóż.

Ich twarzy nie mogła dojrzeć wyraźnie. Siedziała zbyt nisko, a oni szli za blisko niej. Być może mieli swo­ją ścieżkę, która dla niej pozostawała niewidoczna.

Głosy były ciche, lecz nie dbali w jakiś szczególny sposób o ostrożność. Mieli pewność, że nikogo tu nie ma.

- Kati wczoraj nie przyszła? - spytał jeden.

- Nie, wczoraj nie. Nie było jej, odkąd się pojawił ten przeklęty Rosjanin. Co, u diabła, w nim takiego jest? Chudy i cherlawy, i nie ma nawet tyle rozumu, żeby zostać z nią sam na sam...

- Pilnują jej - stwierdził drugi.

Na moment się zatrzymali. Stali tak blisko Anto­nii, iż była pewna, że odkryją jej obecność. Nie mog­li jej nie zauważyć. Widziała splot tkaniny ich spodni. Zauważyła, że jeden ma łatę na wewnętrznej stronie łydki. Zastanawiała się, w jaki sposób można znisz­czyć spodnie w takim miejscu.

- Pilnują cnoty Kati - dodał któryś. Chyba ten, któ­ry wcześniej mówił głosem pełnym rozczarowania i wściekłości.

Obaj się roześmiali, bardzo wymownie.

- Chcą męża dla Kati - powiedział pierwszy. - A ża­den z nas im nie pasuje. Zmarnowaliśmy nasze szan­se, braciszku. Nie udało ci się zrobić jej dziecka. A nie zaprzeczysz chyba, że bardzo gorąco się starałeś, prawda? Tylko nic z tego nie wychodzi. A Judin prag­nie potomków.

- Mają pecha, że Aleks umarł. Ona go kochała, a on przecież gdzie indziej udowodnił, że może mieć dzieci...

Antonia zacisnęła oczy. Serce waliło jej tak moc­no, iż groziło, że wyrwie się z piersi.

Anastas, Anastas, powtarzała w myślach z żalem. Przed oczami miała dziewczęcą buzię Kati. Zrozu­miała, że za tym wszystkim kryje się jakieś oszustwo, lecz bała się spojrzeć prawdzie w oczy. Nie chciała tak myśleć o Kati.

- Aleks był ciotecznym bratem Kati - powiedział któryś z głosów. - Nie dopuściliby do tego. Przecież wiesz, że stary i Glikeria też są ciotecznym rodzeń­stwem. To by było za dużo tego dobrego, mogłyby się urodzić dzieciaki, z którymi nie dałoby się zrobić nic innego, jak tylko potopić je w bagnie. Stary jest na to za sprytny. Na pewno uda im się tak namotać w gło­wie temu Rosjaninowi, że nie zdoła się powstrzymać i w ciągu godziny ożeni się z naszą małą księżniczką.

- Kati chyba też nie może się powstrzymać - drwią­co powiedział ten, w którego głosie pobrzmiewała za­zdrość. - Nie miała mężczyzny, odkąd wzięli Dimiego. A to już jakiś czas temu, nie? Może moglibyśmy dziś wieczorem znów zaofiarować jej naszą pomoc? Powiedzmy jej, że w skarbcu jest bezpiecznie i przy­tulnie. Wcześniej nie miała nic przeciwko temu. W blasku Jumali, co ty na to...?

Śmiech zabrzmiał ochryple.

- Bacznie jej pilnują. Matka nie odstępuje jej na krok. Na pewno nie chcą, żeby wymyśliła jakiś figiel. Pragną mieć pewność, kto jest ojcem, jeśli rzeczywi­ście tego lata zostanie spłodzone dziecko...

Strażnicy poszli dalej. Wciąż rozmawiali o Kati, lecz ich głosy cichły w miarę, jak oddalali się od Antonii.

A ona drżała w swojej kryjówce. Ciało wychłodzi­ło się, przemokła. Poza tym to, co usłyszała, przypra­wiało ją o dreszcze.

Nie wiedziała, czy powinna w to wierzyć.

Nie wiedziała jednak również, czy może w to wąt­pić.

Musiała też jakoś wrócić.

Antonia czekała. Czekała długo. Pięć razy liczyła tak długo, jak tylko zdołała. Potem ostrożnie pod­niosła się z zarośli.

Wokół niej panowała cisza.

Kiedy przesunęła stopy, leciutko chlupnęło. W jed­nej nodze ją kłuło, wysoko aż do łydki, jak gdyby sta­ła na igłach. Gałązki wierzby drapały o materiał spodni. Antonii ten dźwięk wydawał się wręcz hu­kiem w panującej dookoła ciszy.

Mało brakowało, a od stania w takim napięciu chwyciłby ją kurcz. Jej oczy przez cały czas przesu­wały się po zaroślach, usiłowały sięgnąć między pnie drzew. Raz w kierunku, z którego nadeszli strażnicy, to znów tam, dokąd poszli.

Nic nie słyszała.

Rozsądek podszeptywał jej, że to znaczy również, iż nie ma tu nikogo, kto mógłby usłyszeć ją.

Pokusa była wielka. Wprost płonęła z chęci, by pójść tam, skąd nadeszli. Wszystko podpowiadało jej, że właśnie tam przetrzymywana jest Jumala.

Gdzieś po drugiej stronie bagna.

Ach, gdyby mogła powiedzieć Raiji, że widziała boginię! Złotą boginię...

Ale przecież ona nigdy już nie zobaczy Raiji.

W obozie zaczną jej szukać. Trudno będzie wytłu­maczyć, gdzie była. Chociaż potrafiła zupełnie nieźle kłamać, to mimo wszystko mogło jej być niełatwo.

Tutejsi ludzie są tacy podejrzliwi. Wprost chorob­liwie podejrzliwi.

Już i tak zbyt długo jest nieobecna.

Antonia podjęła szybką decyzję. Nie zabiją jej, przynajmniej dopóki Anastas nie poślubi Kati albo... Ta myśli była znacznie bardziej brzydka, lecz być może wcale nie daleka od prawdy: albo przynajmniej dopóki nie wejdzie Kati pod spódnicę.

Jak ona zdoła mu o tym powiedzieć?

Czy w ogóle powinna mu mówić?

Antonia zaszła tak daleko w stronę moczarów, jak tylko mogła. Bagno było rozległe, zielone. Rozciąga­ło się dalej, niż sięgał jej wzrok. Wyglądało też na nie­groźne, choć ona wiedziała, że wzrok może mamić. Było to bagno z rodzaju tych, które trzeba znać, by móc je przejść. Zieleń zasłaniała ukryte zdradliwe ja­my bez dna. Takie, które zdolne są wessać człowieka w głąb w ciągu kilku krótkich chwil.

Antonia zadrżała na myśl o tym, co może kryć ta­kie mokradło.

Uświadomiła sobie także, że kryjówka Jumali mu­siała znajdować się tu już od dawna. Strażnicy mówi­li o skarbcu.

W obozowisku stały szałasy. Zbudowanie domów wymagało znacznie więcej czasu, nawet jeśli - a tak z całą pewnością uważali - ważniejsze jest zadbanie o Jumalę niż o innych.

Przypuszczała, że Judin z rodziną i strażnikami uciekli tutaj, w pobliże bogini. Kryjówka była dobra dla Jumali, a więc będzie dobra dla nich jeszcze przez jakiś czas. A gdyby żołnierze zaczęli krążyć zbyt bli­sko, to Jumala również znajdowała się w pobliżu.

Antonia była przekonana, że będą ratować boginię, nim pomyślą o własnym życiu.

Przeniknął ją dreszcz. Cóż to za zimna wiara! Ale Jumala również została zrobiona z zimnego metalu. Jedynie jej blask wydawał się ciepły.

Antonia złapała pęk gałęzi wierzby i wysunęła jedną nogę. Poczuła, że się zapada, że bagno ją wciąga, otacza, jakby chciało wessać ją w głąb.

Jeszcze mocniej uchwyciła się gałęzi. Jedną z nich oplatała wokół nadgarstka.

Nie wiedziała, czy jest odważna.

A to wymagało odwagi. Było to jednak najprawdo­podobniej najlepsze kłamstwo, jakie mogła wymyślić. Oni tutaj nawykli do odkrywania kłamstw. Sami tka­li takie delikatne sieci. A jeśli oczka okażą się za du­że, na pewno się zorientują. To zaś mogło obcych przybyszów zbyt drogo kosztować.

Antonia dostawiła drugą nogę.

I pod tą stopą nie było wcale twardszego gruntu.

Ufała, że korzenie wierzby sięgają dostatecznie głę­boko. Że dostatecznie mocno trzymają się ziemi.

Jeśli tak nie jest, z Antonią mogło być bardzo źle.

Teraz zaczęła krzyczeć:

- Ratunku! Pomocy! Tonę! Na pomoc! Do diabła! Wierzyła, że jej głos poniesie się daleko. Że okaże się dostatecznie donośny, by zagłuszyć piosenkę pta­ków.

I prędko wyliczyła sobie, że niemożliwe, by strażni­cy dotarli do obozowiska. Na to kroczyli zbyt leniwie.

Bagno mocno trzymało ją już za kolana.

Antonię zaczynała ogarniać panika.

Wokół niej panowała taka cisza.

Będą udawać, że jej nie słyszeli. Pozwolą jej utonąć. Ona przepadnie w bagnie. Nie zostanie po Antonii nawet kępka włosów. Może i przyjdą w to miejsce, ale wszelkie ślady znikną. W tym podmokłym terenie na­stąpi to bardzo, bardzo szybko.

- Pomocy! - wrzasnęła.

Teraz nie było w tym już żadnego udawania, tyl­ko przerażenie, śmiertelne przerażenie.

Bagno ledwie zauważalnie, lecz nieustannie wcią­gało ją w głąb. W równym tempie pożerało coraz większe części jej nóg.

- Na pomoc! Czy nie mogła raczej wymyślić jakiejś historii?

Przecież nie raz wcześniej bywała do tego zmuszona i wypadała przy rym doskonale. Słynęła z tego, że z łatwością omija prawdę.

- Pomocy!

Czy nikt tu nie przyjdzie?

Przecież niemożliwe, żeby w całym lesie znajdowa­li się tylko dwaj nędzni strażnicy! Musiało ich być więcej niż pół tuzina, wiedziała to z całą pewnością. Ogółem mieszkało ich tu około dwudziestu, a po obiedzie w obozowisku nie zostało nawet dziesięciu. Za to głowę dałaby sobie uciąć.

- Pomóżcie mi! Ja tonę! Pomocy! Zapadam się w bagno!

Rozsądek podpowiadał jej, że większość strażni­ków musi znajdować się w pobliżu moczarów. W tych okolicach wszak ukrywali Jumalę. To nie mogło być tak daleko stąd. Strażnicy szli przecież całkiem spo­kojnie, rozmawiali o zabraniu Kati do skarbca, musia­ła więc zdążyć w ciągu jednej nocy przebyć drogę tam i z powrotem, w dodatku nie po to, by spędzić w skarbcu zaledwie chwilę.

- Pomocy!

Bagno ściskało ją już w pasie. Antonia walczyła. Wymachiwała nogami z całej si­ły, lecz to, doprawdy, nie było proste. Spływała potem. Pot kapał jej do oczu, piekł tak, że momentami wręcz oślepiał.

Koniuszki palców bolały. Zaczynała tracić w nich czucie. Gałązka wierzby owijała nadgarstek tak moc­no, że palce całkiem jej zbielały.

- Pomocy! Głos zaczynał stawać się szorstki jak pień sosny.

Antonia na przemian to śmiała się, to znów płakała.

Antonia, umarła dla kłamstwa. W kłamstwie. To naprawdę byłaby niezła historia. Szkoda tylko, że nikt nie będzie mógł jej opowiedzieć.

Utonie, zanim ktokolwiek się tu zjawi.

Im bardziej zmagała się z bagnem, tym szybciej wciągało ją ono w głąb.

Rozumu, rozumu, rozumu...

Powtarzała to słowo szeptem niczym modlitwę:

- Rozumu, rozumu, rozumu...

- Ratunku! - znów zaczęła krzyczeć. - Ratunku!

Nic więcej. Nie miała głosu na więcej słów. Nie pa­miętała, jak wymawia się inne słowa. To jedyne po­zostało w jej świadomości. Jedyne słowo, jakie były w stanie uformować jej usta.

- Ratunku!

Dobry Boże, czy nikt się nie zjawi? Antonia chciała jeszcze raz zawalczyć z bagnem.

Chciała zmagać się z nim do ostatka sił.

Opanowała się jednak.

Im mocniej walczyła, tym prędzej zapadała się w głąb.

Sama osłabiała swoje siły. Własnymi rękami kopa­ła sobie grób.

Rozumu...

Antonia zaczęła poruszać kolejno poszczególnymi palcami. Musiała wrócić im nieco życia. Starała się oddychać spokojnie i cały czas mocno się trzymała. Na nic więcej nie mogła sobie pozwolić.

- Ratunku! - wrzasnęła znów.

Krzyk wydawał się taki próżny. Oni jej nie słysze­li. Nie chcieli jej słyszeć. Była jedynie obcą. Była kimś, kto do niczego im się nie przyda. Stanowiła za­grożenie.

Pozwolą jej utonąć.

- Ratunku! - krzyknęła jeszcze raz i sama usłysza­ła, jak bardzo głos jej osłabł.

Nie do końca wierzyła, że bagno już przy brzegu może być takie niebezpieczne. O wiele prościej było­by tłumaczyć się z tego, że zawędrowała tak daleko.

Grigorij... Jak on sobie da radę, kiedy ona zginie? A Olga nigdy się nie dowie, że matka utopiła się w bezdennym bagnisku gdzieś na wschód od Uralu...

- Ratunku! I wtedy to usłyszała. Z początku sądziła, że to echo jej własnego krzyku, istniejące jedynie w jej głowie. Że nie jest to nic rzeczy­wistego, lecz coś, co jedynie ona jest w stanie usłyszeć.

A potem usłyszała wiatr. Wcześniej nie wiało, nie­mal cały dzień był bezwietrzny. Na ogół jednak pod wieczór zrywał się wiatr.

Antonia nie zdawała sobie sprawy, że pora jest już tak późna, chociaż wiatr na ogół nie pojawiał się o żadnej stałej porze. Trudno było zawierać z nim ja­kieś umowy.

Usłyszała wiatr.

I krzyk.

Mało brakowało, a wypuściłaby z ręki gałązki wierzby.

Ten krzyk jednak nakłonił ją, by jeszcze mocniej się ich uchwyciła. Zamknęła oczy, nie mogąc w to uwierzyć.

Nad moczarami niósł się głuchy, przenikliwy dźwięk. Wznosił się ponad lasem, sięgał niemalże do samego nieba.

Trzeba było być martwym, by go nie usłyszeć.

Bezduszny krzyk.

Antonia nasłuchiwała. Wiedziała, że nigdy nie będzie w stanie go zapomnieć. Nie wyglądało wprawdzie na to, by jej życie miało trwać szczególnie długo, widoki na przyszłość miała dosyć marne. Gdyby jednak ją oca­lono, to tego krzyku nigdy nie zapomni. Żaden czło­wiek, usłyszawszy go, nie potrafiłby go zapomnieć.

Nie był to ludzki krzyk. Nie był to również krzyk najwyższej męki.

Był bezduszny.

Antonia nie wierzyła w to. Figury nie przemawia­ją, nie wydają żadnych dźwięków.

W tym momencie jednak z niezłomną pewnością wiedziała, że to krzyczy Jumala.

Krzyk trwał długo. W końcu ucichł.

I teraz krzyczeć zaczęła Antonia.

- Ratunku!

Znaleźli ją dwaj strażnicy. Jednego z nich rozpo­znała po łacie na spodniach. Bagno sięgało już jej wte­dy ponad ramiona. Powoli zaczęła się godzić z losem. Nacisk na ciało był tak wielki, że miała wrażenie, iż wszystkie kości ma dawno pogruchotane. To przesta­ło mieć już jakiekolwiek znaczenie. Tęskniła za tym, by wolno jej wreszcie było się poddać. Tęskniła za tym, żeby palce mogły puścić gałązki wierzby.

- Czego tu szukałaś? - burknął jeden ze strażni­ków, łapiąc ją za oba nadgarstki.

Antonia wciąż nie puszczała gałęzi. Nie mogła. Pal­ce zesztywniały jej w uścisku.

- Czego, do pioruna, tu szukałaś? - powtórzył strażnik, próbując ją wyciągnąć. Ale to łatwiej było powiedzieć niż zrobić.

- Byłaś sama? Antonii udało się wyprostować kark. Popatrzyła mu w twarz. W jego oczach dostrzegła człowieczeń­stwo. Ogromnie ją to zaskoczyło.

Kiwnęła głową. Dwukrotnie, tak by na pewno to zrozumieli. Na więcej ruchów nie było jej stać. Nie miała na to siły. Ale jedno kiwnięcie głową nie wy­starczyło, jeszcze by pomyśleli, że po prostu broda jej opadła.

- Sama... - szepnęła. Zauważyła, że wymieniają spojrzenia.

- Wołałam...

Ten drugi zdołał wsunąć jej ręce pod pachy. Mu­siał przy tym zanurzyć ręce w bagnie, lecz wcześniej zatroszczył się o to, by przywiązać się mocno do drzewa, rosnącego kawałek dalej na brzegu. Znał hu­mory mętnej głębi.

Próbowali ją ratować.

Antonia czuła, że jakaś siła ciągnie ją jednocześnie w dół, tak samo jak mężczyźni usiłowali wydostać ją na brzeg. Miała wrażenie, że ciało jej się wydłuża. By­ła przekonana, że pęknie na pół i na brzeg wyciągną tylko górną połowę Antonii, podczas gdy jej nogi znikną w bezdennej głębinie... A w takim razie nie ma sensu jej ratować.

- Słyszeliśmy - wystękał jeden z nich. - Słyszeliśmy...

- Wcale nie ciebie - uzupełnił drugi ze złością. Wyciągnęli już ją do piersi, ale bagno za nic nie chciało wypuścić swojej zdobyczy.

- Słyszeliśmy Jumalę. To Jumala cię ocaliła, obca kobieto! To Jumala okazała ci swoją troskę. Bez jej opieki przepadłabyś bez śladu...

Antonia kiwnęła głową. Ona również słyszała tam­ten krzyk. Nie miała zresztą sił ani odwagi, by pro­testować.

Dopiero całą wieczność później udało im się uwol­nić jej nogi z bagna.

Antonia leżała na bezpiecznym gruncie, jak za­trwożone ptasie pisklę. Policzki miała białe, całe cia­ło aż do szyi pokrywał jej czarny, lepki szlam. Oba buty bagno zatrzymało dla siebie.

- Czego tu szukałaś? - spytał ten, który siedział w kucki tuż przy niej. Nawet przez moment nie spuszczał z niej oka.

- Chciałam siusiu - szepnęła Antonia i zamknęła oczy. Nie pytali o nic więcej. Jeden z nich wziął ją na rę­ce i poniósł przez tajemniczy las. Do obozu.

Antonia nabrała pewnej wartości. Bo to Jumala ją ocaliła.

9

Antonia pamiętała jedynie przebłyski. Fragmenty nieba nad jej głową. To, jak przez cały czas się zmie­niało. Gałęzie uderzające ją w twarz. Pamiętała koły­sanie ramion strażnika. Pamiętała jego kuszę. Była ona największym przedmiotem, jaki znajdował się w polu jej widzenia. Zwisała mu z ramienia. Antonia opierała o nią policzek.

Przebłyski.

Potem pojawiły się głosy. Anastas, który wziął ją na ręce. Zaniepokojenie Grigorija. Ciemność w ich sza­łasie. Dłonie Grigorija. Chlupotanie wody w drewnia­nym kuble. Grigorij, który zdejmował z niej ubranie. Antonia miała wrażenie, jakby rozbierał ją z bagna. Jego głos był najmiększy na świecie.

Same kawałki.

Słowa nie chciały zachować się na trwałe.

Grigorij naciągnął na nią suknię. Buty do konnej jazdy na szczęście zostawiła w obozie, inaczej rów­nież one zniknęłyby w bezdennej gardzieli, a to były takie dobre, porządnie szyte buty. Zabrała je ze sobą z Archangielska.

Zasnęła.

Gdy się obudziła, wciąż była zmęczona. Tak zmę­czona, że nawet samo siadanie przyprawiało ją o udrękę.

- Nie śpisz? - spytał Grigorij. Leżał na plecach obok niej.

Antonii cieplej się zrobiło na sercu. A więc nie od­stąpił od jej boku. Jego miłość była najcenniejsza na świecie.

- Nie, już nie - odpowiedziała i ścisnęła go za rękę.

- Co, u diabła, tam robiłaś? - spytał.

- Poszłam za potrzebą - zapewniła. - I chyba za­wędrowałam za daleko od obozu.

Umilkła.

- Jest sporo rzeczy, które muszę omówić z tobą i z Anastasem...

- Za dużo zobaczyłaś?

- Może niedokładnie zobaczyłam... Nic więcej Antonia nie chciała powiedzieć. Wciąż wyczuwała ów chłód, który się pojawił, gdy usłysza­ła tamten krzyk.

- Czy wy to słyszeliście? - dopytywała się. - Sły­szeliście ten krzyk?

Grigorij kiwnął głową.

- Nie wiedziałem, że masz taki mocny głos - rzekł z uśmiechem. - Ten krzyk przenikał aż do szpiku kości.

- To nie ja krzyczałam. Potrzebował czasu, by to przetrawić. Antonia powtórzyła jeszcze raz:

- To nie ja, Grigoriju. Ja również go słyszałam. Już się poddawałam. Tkwiłam w bagnie po szyję, gdy go usłyszałam. Sama nie miałam już siły wołać... Jak oni to nazwali?

- Krzykiem Jumali - odparł. - To mógł być ktoś inny - dodał po chwili milczenia. - Na pewno nie był to ptak. Ani też z całą pewnością zwierzę. Dostatecznie długo żyłem w puszczy, by poznać głosy większo­ści zwierząt i ptaków. Nigdy dotąd nie słyszałem, że­by cokolwiek zanosiło się takim krzykiem. To musiał być człowiek, a skoro nie byłaś to ty, znaczy, że krzy­czał ktoś inny.

Antonia jednak nie przyjęła tego do wiadomości.

Bolała ją każda część ciała, każdy staw. W ramio­nach jej pulsowało. Oba nadgarstki miała poranione. Odcisnęły się na nich gałązki wierzby. Na dłoniach również widniały rany po zdartych pęcherzach. Czu­ła, że wargi ma spuchnięte, musiała je widać przygry­zać. Nawet mówienie sprawiało jej ból. Gardło bola­ło od krzyków na bagnie.

Nie była pewna, jak długo to trwało, ale, dopraw­dy, miała za co być wdzięczna - znowu mogła znaj­dować się u boku Grigorija.

Niedługo pozostali we dwoje. Zjawiła się Glikeria i sam Judin. Antonia czuła, że nieczęsto się zdarza, by osobiście odwiedzali chorych. Widać jednak nie li­czyli, że Antonia przyjdzie do nich o własnych siłach.

- Twoje życie wisiało na włosku - oświadczyła Glikeria, klękając przed nią. Obejrzała rany Antonii. Po­wiedziała, że przyniosła jej maść.

Antonia podziękowała. Była zmęczona, tak zmę­czona, że w głowie jej się mąciło. Glikeria z pewno­ścią zna się na rzeczy. Maść na rany nie może być chyba niebezpieczna.

- Moje życie wisiało na gałązce wierzby - powie­działa Antonia.

- Miałaś szczęście, że zdążyłaś się czegoś złapać - odezwał się Judin.

Antonia tylko kiwnęła głową. To wciąż w niej tkwiło. Wychwyciła drwinę w jego głosie, wiedziała, że wątpił w jej słowa. Liczyła się z tym, że nie będą jej wierzyć. Mieliby jeszcze większe wątpliwości, gdy­by wróciła późno, a w dodatku nie potrafiła powie­dzieć, gdzie była.

- Zabłądziłam - wyznała. Dobrze dla niej, że przyszli, gdy jeszcze była tak zmęczona, że nie miała sił zbyt szybko się tłumaczyć. Mówiła tak wolno, że tym samym budziła zaufanie.

- Nie miałam pojęcia, że w pobliżu jest bagno - za­pewniła. - Zorientowałam się dopiero, gdy wyczułam jego zapach. I nagle się zapadłam.

Spróbowała się zaśmiać, lecz to nie wypadło najlepiej.

- Jumala ocaliła ci życie - wyjaśnił jej Judin. - Twój kruchy ludzki głos nie niósł się dostatecznie daleko. Las go zdusił. Jumala krzyczała w twoim imieniu. Tylko w taki sposób strażnicy mogli cię usłyszeć i uratować.

- Oni też tak mówili...

Antonia była blada. Roztrzęsła się, gdy o tym po­myślała.

- Ten krzyk był wszędzie - szepnęła. Mówiła praw­dę. - Wszędzie. Nic straszniejszego wcześniej nie sły­szałam. Ten krzyk nie miał duszy.

- Jumali niepotrzebna jest dusza - stwierdził Judin. W jego głosie zabrzmiała niemalże duma. - Jumala jest najpotężniejsza. Jedynie nam, nędznym ludzkim robakom, potrzebna jest dusza. Oczywiście jej głos różni się od ziemskich głosów, jest zupełnie do nich niepodobny. Głos Jumali jest nadziemski, kobieto. Głos Jumali jest głosem bogów. To ona cię ocaliła, chociaż jesteś tu obca. Wciąż nie pojmuję, dlaczego.

- Jeśli to może być jakąkolwiek pociechą, ja również tego nie rozumiem - westchnęła Antonia. Poża­łowała jednak, gdy tylko te słowa padły. - Przepra­szam, nie chciałam bluźnić.

Jeśli Judin jej to wybaczył, to w każdym razie ni­gdy się z tym nie zdradził. Tylko mięsień na policz­ku mu drgnął. Bardzo mocno.

- Niemądrze postąpiłam - ciągnęła Antonia cicho. - Ale drzewa były takie podobne jedno do drugiego.

W odpowiedzi zetknęła się jedynie z niedowierza­niem.

- Antonia nigdy nie umiała zorientować się w stro­nach świata - powiedział Grigorij ciepło, na poły z uśmiechem. W taki sposób, w jaki kochankowi wol­no żartować ze słabostek wybranki.

Antonii przeleciało przez głowę, że nie powinien mówić nic więcej, bo wtedy oni się domyśla, iż on ro­bi to po to, by ją chronić. Że chce ją tłumaczyć. Doj­dą do wniosku, że ona ma coś do ukrycia. A niczego bardziej nie pragnęła, niż przekonać Judina i jego żo­nę, że jest niewinna. Czysta jak świeżo spadły śnieg.

Bo w myślach chyba nie potrafią czytać!

Grigorij był dostatecznie mądry, by nie dodawać nic więcej. Niekiedy zastanawiała się, czy on przypad­kiem nie potrafi odgadywać jej myśli. Tak często się zdarzało, że rozmaite rzeczy postrzegali identycznie.

- Powinnaś podziękować Jumali, gdy tylko wy­poczniesz - powiedziała Glikeria.

Antonię ogarnęło nieprzyjemne uczucie, że nie jest to jedynie propozycja, lecz rozkaz.

- Musisz jej złożyć ofiarę - ciągnęła kobieta. Stale była mowa o ofiarach. Już na sam dźwięk tego słowa Antonię przenikał dreszcz. Wiedziała, że tu nie jest tak, w każdym razie nie tutaj i nie teraz, lecz za­wsze przychodziła jej na myśl krwawa ofiara. Przed oczyma stawały jej kamienie, czarne od zakrzepłej krwi. Oni nigdy dotychczas o tym nie wspomnieli. Mówi­li wszak o czymś tak niewielkim jak nitka z ubrania.

- Nie należę do waszego ludu - oświadczyła Anto­nia. - I nie wyznaję waszej wiary. Nie potrafię uda­wać. Moja wiara jest inna...

Judin wstał.

- Wiemy o tym - powiedział bez wyrazu. - Od daw­na już wiemy, że jesteś innej wiary. Dziś jednak Jumala ocaliła życie niewiernej. Nie potrafimy zrozu­mieć wszystkich zamiarów Jumali. Jesteśmy na to zbyt mali. Nie możemy nawet zgadywać, do tego stopnia jesteśmy niegodni. Ale byłoby bluźnierstwem wobec Jumali, gdybyśmy sądzili, że bogini rozpostar­ła nad tobą chroniącą rękę, nie mając ku temu powo­dów. Ona widziała w tym sens. To wszystko, co mo­gę powiedzieć. A w takiej sytuacji nie zaszkodzi, jeśli jej podziękujesz. Jumala wie, że jesteś niewierna.

Jumala wie.

Antonia wciąż czuła się nieswojo. Gdy tylko Judin wypowiadał imię bogini, w uszach znów dźwięczał jej ten krzyk. Doskonale rozumiała, że mógł dręczyć Kati w snach.

Czuła też po sobie, że nie będzie mogła wykręcić się od ofiary, od podziękowania.

Antonia czuła również, że ofiara ta wymaga czegoś naprawdę wartościowego.

Judin odszedł.

Glikeria została i nasmarowała rany Antonii. Owi­nęła je również czystymi gałgankami. Wyglądało na to, że podarła na bandaże halkę, a to wywołało w An­tonii histerię, którą z trudem udało jej się ukryć. Tak więc Glikeria również poniosła ofiarę. W dodatku dla niewiernej. Dla osoby tak mało znaczącej, jak Anto­nia Jurkowa.

- Musisz teraz odpocząć i zapomnieć o tym, co dziś przeżyłaś - rzekła Glikeria cichym, niemal na­trętnym szeptem. - Masz odpocząć i odzyskać siły. Twoje rany się zagoją. Będziesz spała i śniła. Twoje sny nie będą złe. Nie będą cię dręczyć wątpliwości. I zapomnisz o wszystkim, co przeżyłaś.

Antonia czuła się niemal wzruszona pięknymi ży­czeniami. Miała wrażenie, że znów jest małą dziew­czynką, która upadła i rozbiła kolano, a matka tuli ją i przemawia ciepłym, przyjaznym głosem.

Cofnęła kilka raczej nieprzychylnych myśli na te­mat Glikerii. Wszystko jedno, szamanka czy nie szamanka, Glikeria była również kobietą i matką. Miała uczucia. Inna wiara nie powinna stanowić dostatecz­nego powodu na to, by w myślach Antonii uczynić z niej upiora. Inna wiara nie powinna być dostatecz­nym powodem, by ludzie budowali pomiędzy sobą ta­kie mury. Glikeria wszak chciała dobrze...

- Kati przyniesie jedzenie - oznajmiła szamanka, wychodząc. - Musisz jeść. To było dla ciebie strasz­ne przeżycie. Niebezpiecznie wkraczać na ścieżki, których się nie zna. Człowiek nie wie, co go czeka, kiedy postawi dalej nogę.

Zdaniem Antonii było to dziwne stwierdzenie, pu­ściła je jednak mimo uszu. Miała tylko nadzieję, że Kati nie będzie zbyt długo zwlekać z przyniesieniem jej czegoś do jedzenia. Antonia czuła, że jest głodna.

Grigorij również nic nie powiedział. Ale zmarsz­czył brwi tak mocno, jak nigdy dotąd.

Czekali.

Kati przyszła razem z Anastasem. Na policzkach miała rumieńce, w oczach zaś niepokój. A gdyby nie to, że musiała nieść miskę z zupą, nie byłaby w sta­nie utrzymać rąk z dala od chłopaka.

Antonia patrzyła na nią. Widziała.

To była ta sama Kati, która zajęła się jej domem i jej życiem, kiedy Antonia najbardziej tego potrze­bowała. Kati, z którą wymieniały tajemnice, z którą razem się śmiały i prowadziły poważne rozmowy.

Ta sama Kati.

A zarazem inna.

To była inna Kati niż ta, która szeptem wyznawa­ła Antonii swój strach.

Ta Kati wyglądała na szczęśliwą. Pełną nadziei.

Jak kot, który się oblizuje, ukradkiem wypiwszy śmietankę.

Nie, to paskudna myśl.

Ale w kącikach ust czaiła się jej jakaś chciwość. Tak samo jak w spojrzeniach, które zatrzymywały się na Anastasie.

Była zakochana.

Antonia jadła. Chyba jeszcze nigdy nie była tak głodna.

- Jak mogło ci przyjść do głowy, żeby iść na bagno? - spytała Kati. Patrzyła na nią bardzo poważnie. - To prze­cież niebezpieczne!

- Nie widziałam go - odparła. - Nie zauważyłam, że bagno tam się zaczyna.

Kati pokręciła głową.

- Nie powinnaś się zapuszczać tak daleko sama. To się mogło bardzo źle skończyć. Jumala cię ocaliła.

Antonia nie spodziewała się, że Kati będzie wy­chwalać boginię. Zauważyła wszak u dziewczyny nie­chęć i wątpliwości. Tym razem jednak wydawało się, że nie ma w niej żadnego zwątpienia.

- Złego diabli nie biorą - zażartował Anastas, wi­chrząc Antonii włosy.

Antonia miała wrażenie, że w oczach Kati dostrze­ga płomień. A to przecież był taki niewinny gest.

Zastanawiała się, czy taka Kati naprawdę istnieje. Taka, o której mówili strażnicy. Taka, którą dałoby się nakłonić na nocne zabawy w skarbcu Jumali.

W takim razie Kati skłamała.

Kati twierdziła, że nigdy nie widziała Jumali. Tym­czasem grubiańskie żarty strażników wskazywały na coś zupełnie innego.

Jeśli naprawdę taka Kati istniała... to wiele rzeczy było tu nieprawdziwych.

Antonia poczuła rozleniwienie ogarniające ciało.

Taka jest zmęczona, taka rozgrzana. Chciała tylko spać. Tylko odpoczywać.

Niedługo chyba już będzie noc.

Spytała.

- Jest późny wieczór - odparła Kati. Zachichotała i posłała przelotne spojrzenie Anastasowi.

Miska z zupą był pusta. Kati oświadczyła, że zabie­rze ją do domu, a potem się położy. I jej szelmow­skie spojrzenie znów pobiegło ku Anastasowi.

Antonia czuła, że w powietrzu wisi coś ciężkiego. Anastas miał zapał wymalowany na twarzy. Nigdy dotąd nie widziała chłopaka w takim stanie. Gotów był całować ślady pozostawione przez stopy Kati.

Antonia była taka zmęczona.

Położyła się z powrotem na posłanie. Zamknęła oczy. Ciało jej drgnęło, usłyszała dobiegające gdzieś z oddali głosy. Kati, Anastasa, Grigorija.

Poczuła powiew świeżego powietrza.

To Kati wyszła z szałasu.

Pozostały jedynie głosy mężczyzn.

Sen mocno ją pochwycił w swoje objęcia. Kołysał miękko w ramionach. Tak łatwo było mu się poddać. I to ciepło, które ogarnęło ciało, było takie przyjemne...

I nagle sobie przypomniała...

Z całych sił usiłowała się wyrwać z objęć snu. Pod­czas tej walki musiała mocno wymachiwać rękami, gdy bowiem otworzyła wreszcie oczy, Grigorij deli­katnie ją przytrzymywał.

- Co się stało? - spytał zatroskany. - Śniło ci się coś złego, pomimo że nasz domowy szaman zaklinał złe sny i paskudne zmory?

Antonia patrzyła na niego zdumiona.

Upłynęło trochę czasu, zanim jego słowa do niej dotarły. W głowie jej szumiało, wirowało, jakby już spała. Ciało było ciężkie, rozleniwione. Jeszcze nigdy nie była aż tak senna.

Ale też i nigdy dotychczas nie miała w walce o ży­cie bezdennego bagniska za przeciwnika.

Zaklinanie?

Antonia zadrżała.

Podrapała się, usiłując zedrzeć bandaże, którymi Glikeria tak starannie obwiązała jej dłonie i nadgarst­ki. Rozpłakała się, nie mogąc rozplatać supłów. Ogarnęły ją mdłości, zakręciło jej się w głowie. A przy tym ciało miała tak ospałe, że ruchy były powolne i nie­pewne.

- Pomóż mi - szepnęła, patrząc na Anastasa. Tylko on mógł jej teraz pomóc, on, który widział.

- Pomóż mi je zdjąć!

Popatrzył na nią zdumiony, ale zrobił to, o co pro­siła. Antonię zabolało, kiedy musiał mocno ciągnąć pasma materiału, by ją od nich uwolnić, nie zdołał bowiem rozplatać węzłów. Ale Antonia zacisnęła tyl­ko zęby. Nie było nic gorszego od tkwienia w bagnie. Ból, jaki odczuwała teraz, to ledwie błahostka.

Przymykała oczy, gdy cierpienie się wzmagało. Wiedziała, że ono minie, gdy tylko uśnie. Wtedy do­okoła wszystko będzie przyjazne, ciepłe i leniwe. Bę­dzie unosić się na chmurach...

Zakołysze się w powietrzu. Zapomni o tym, co złe... Nie, zapomni o tym, co przeżyła...

Zapomni...

Antonia zerwała bandaże. Sięgnęła po wiadro z wodą i zanurzyła w nim poranione ręce aż po nad­garstki. Tarła je aż do krwi. Ścierała kleistą maść, któ­ra grubą warstwą wciąż pokrywała skórę. Paznokcia­mi rozdrapywała rany, zrywała cienkie strupy, które już zaczynały się tworzyć.

Ta substancja przeniknęła w rany. Weszła do krwi. Ale przecież nie mogła wyssać krwi z ciała. Zapewne poczuje działanie maści, chyba już czuła.

Głowa zrobiła się taka ciężka, pragnęła jedynie uło­żyć się na którymś z ramion. Antonia musiała wal­czyć, by trzymać ją prosto. Szyję miała taką słabą.

Kati zwlekała z odejściem, dopóki Antonia nie zasnęła, a przynajmniej dopóki nie wydawało jej się, że tak się stało.

- Ta maść - szepnęła Antonia. - Maść Glikerii. Gri­goriju, ona naprawdę zaklinała. Nie zrozumiałam te­go, ale w tej maści coś jest. Czuję się taka śpiąca, a ona mówiła, że mam zapomnieć...

- Rzeczywiście, miałaś zapomnieć to, co dziś przeży­łaś - przyznał Grigorij. Dotknął rękami poranionych nadgarstków Antonii. Pieścił je palcami. Pocałował ją w skroń, tulił mocno, chciał chronić. - Znalazłaś się zbyt blisko Jumali, Antonetto? To dlatego tak się ciebie bo­ją? Co ma zmazać sen? Co chcą, żebyś zapomniała?

- Ciii... - szepnęła Antonia. Wiedziała, że już niedługo uśnie. Czuła to w ciele.

Czuła, że nie jest zdolna dłużej się opierać.

- Muszę o rym opowiedzieć - szepnęła. I chociaż po­wieki ciążyły jej tak mocno, jakby ktoś przywiązał do nich kamienie, zdołała unieść je na tyle, by odnaleźć wzrok Anastasa. Na krótką chwilę. - O Kati - dodała.

I słowo po słowie, tak zwięźle, jak tylko była w sta­nie, powtórzyła, o czym rozmawiali strażnicy. Opo­wiedziała o Kati.

Pod koniec tej opowieści nie była już w stanie utrzy­mywać oczu otwartych. Słowa napływały tak wolno.

Urwała w połowie zdania.

- Kati ma poprowadzić...

- To nieprawda! - wyrwało się Anastasowi. - Sły­szysz, Toniu? To nieprawda! Ja ci nie wierzę!

- Pst! - uciszył go Grigorij i ułożył Antonię na po­słaniu. Starannie otulił ją przykryciem.

- Ona już śpi, nie słyszy cię, Anastas.

- Ja w to nie wierzę! - powtórzył Anastas z takim samym uporem. - I wcale nie muszę w to wierzyć. Kati nie jest taka. Kati to porządna dziewczyna. Nie pozwoliłaby się tak wykorzystywać...

Grigorij milczał. Siedział z pochyloną głową.

- Endyr leży na zachód od Uralu - powiedział w końcu.

- Co takiego? - Anastas nie bardzo zrozumiał.

- Nie pamiętasz, jak ona mówiła, że przybyła z Endyr? - powtórzył Grigorij cicho. - A kiedy wyjeżdża­ła, mówiła, że wraca do domu. Że to niedaleko od Chanty - Mansyjska. To nie ma tak wielkiego znacze­nia, to po prostu znaczy, że ona się zapomniała. Przy­puszczam, że oni rzeczywiście pochodzą z Endyr, z zachodniej strony Uralu, a to znaczy, że musieli uciekać już wcześniej, już w czasach Kati. To znaczy, że są silni w swej wierze, Anastas. Czy ty masz jakąś wiarę? Pamiętasz, jak to było? To coś w rodzaju mi­łości. Być może silniejszej, aniżeli jesteśmy w stanie pojąć. I dla nich ofiary to nic nadzwyczajnego.

- To po prostu znaczy, że ona kłamała - stwierdził Anastas. - Ale to mało ważne.

Grigorij wzruszył ramionami.

- Być może - odparł. - Okazali wielką ostrożność wobec Antonii. Postanowili za wszelką cenę sprawić, żeby nic nie pamiętała. Żeby nic nie mogła nam opo­wiedzieć. Może ma zapomnieć o drodze na moczary? Może sądzą, iż słyszała, skąd dobiegał krzyk Jumali? Jeśli te wrzaski to rzeczywiście głos Jumali. Może strażnicy pamiętali, o czym rozmawiali, kiedy szli przez las? W każdym razie przypuszczam, że opowie­dzieli o tym Judinowi. Oni nie mają przed nim tajem­nic. A Judin jest bardzo ostrożnym człowiekiem.

- Musiało chodzić o drogę - mruknął Anastas, ude­rzając zaciśniętymi pięściami o kolana. - Musiało cho­dzić o drogę. To nie mogło być nic innego. Oni przecież nie mogą wiedzieć, że Antonia ma naprawdę kurzy móż­dżek, jeśli chodzi o wyczucie kierunków. Nawet mnie nie uwierzą, jeśli ich o tym zapewnię. Chodziło im o dro­gę, słyszysz, Grigorij? Nie mogą pozwolić, abyśmy my, niewtajemniczeni, wiedzieli, jak dojść do Jumali.

- W nocy masz .się spotkać z Kati, prawda? - spy­tał Grigorij.

Anastas kiwnął głową.

- Tak - odrzekł cicho, przypominając sobie, że Gri­gorij przecież nie mógł tego zobaczyć.

- Spróbuj ją nakłonić, żeby ukradła dla ciebie nóż - nakazał Grigorij. - Może się nam przydać.

Anastas nic na to nie odpowiedział.

Szałas pogrążył się w ciszy.

A nad obozowiskiem zapadła spokojna noc.

10

Anastas leżał z ramieniem pod głową i gapił się w otwór w dachu. Niewiele dymu wydobywało się przez dymnik. Ogień się wypalił. Może powinien do­łożyć szczapę albo dwie.

Noc jednak nie była zimna.

Środek lata. Niebo pełne gwiazd. Pogodny, ciepły, letni wieczór.

Już niedługo będzie na niego czekać piękna, mło­da dziewczyna.

Kochał ją. Niemal miał tego pewność. Uczucie roz­pierające mu pierś było wielkie i potężne. Nie dało się znaleźć słów, którymi można je opisać.

Kiedyś pytał Antonię, czym jest miłość. Jakie to uczucie kochać. Naprawdę kochać. Antonia odpo­wiedziała mu serdecznym, głośnym śmiechem, lecz nie śmiała się z niego. To był śmiech szczęścia, śmiech wtajemniczenia.

- Dowiesz się, gdy to poczujesz - powiedziała. - Będziesz miał wtedy pewność, Anastas.

Od tamtej pory czuł się jakby oszukany, ponieważ ona wiedziała, ale nie chciała mu nic więcej zdradzić. A przecież zapewne nie tak trudno to wyjaśnić.

Teraz zastanawiał się, czy właśnie takie uczucie mia­ła na myśli. Nie mógł jej jednak spytać. Antonia spa­ła, a poza tym nie potrafił opisać, co się w nim dzieje.

Ona zresztą była przeciwko Kati.

Anastas nie miał ochoty wierzyć Antonii, ale ona go nie okłamywała. Owszem, doświadczył jej półprawd, lecz Antonia nigdy nie oszukiwała ludzi, którzy byli jej bliscy. Pod tym względem miała własną moralność.

Nie chciał też wierzyć, że Kati go okłamuje. Kati przez cały ten tydzień trzymała go na dystans wyciągnię­tej ręki. Rzucała przestraszone spojrzenia przez ramię za każdym razem, gdy jej dotknął. I zapewne miała ku te­mu powody, gdzieś w pobliżu zawsze znalazły się czuj­ne oczy. Anastas czuł się obserwowany i oceniany. Wciąż nie wiedział, co myślą jej rodzice. Nie powiedzie­li mu, czy go lubią. I wcale nie zbliżył się do małżeństwa.

Czy ojciec Kati ich sobie poślubi?

Zamyślił się.

Anastas nie był zanadto bogobojnym człowiekiem, raczej chyba należałoby go nazwać bezbożnikiem. Ale nie czułby, że zostali sobie formalnie poślubieni, gdyby nie nastąpiło to w kościele. Gdyby nie połą­czył ich prawdziwy ksiądz.

Doszedł do wniosku, że możliwy chyba będzie dwukrotny ślub. Rodzice Kati nie muszą nawet wie­dzieć o tym drugim. O tym prawdziwym.

Jeśli w ogóle do tego dojdzie...

Czy ona teraz na niego czeka?

Powiedziała, że musi czekać, aż w obozie zapanu­je cisza. Aż rodzice zasną. Aż strażnicy rozproszą się po lesie.

Na noc w obozowisku zostawała ich zaledwie garstka. Spali w szałasach. Łańcuch, jaki pozostali tworzyli w ciemności wokół obozu, wystarczył do odkrycia obecności obcych, nim zanadto by się zbliżyli. Wystarczył, by ostrzec pozostałych i zjawić się na posterunku. Byli na to przygotowani.

W każdym momencie doby oczekiwali wroga.

Zdaniem Anastasa działali naprawdę umiejętnie. Z niechętnym podziwem patrzył, w jaki sposób się or­ganizują, jak zmieniają się straże, jak sprawnie się to wszystko odbywa. On i Grigorij spędzili w ten sposób całe lata, pół życia, i rzeczywiście się na tym znali.

Kochał Kati. W jej spojrzeniu kryły się obietnice. Tak wiele obietnic, że nie starczało mu palców u rąk, by wszystkie je policzyć. Pragnął całować jej uśmiech.

Mówiła, że go lubi. Powtarzała to z radością, a jej oczy nie przestawały obiecywać wszystkiego tego, o czym nie mogła mówić na głos w obecności siedzą­cej w pobliżu matki czy ojca.

Ale on i tak zrozumiał.

Przynajmniej wydawało mu się, że rozumie.

Kati nie mówiła, że go kocha.

Anastas pragnął wierzyć, że fakt ten ma związek ze skromnością, z jej wychowaniem. Trudno wypowiedzieć takie słowa, zostawiały po sobie niewiele przestrzeni, w którą się można było wycofać. Człowiek, wypowiada­jąc je, za każdym razem oddaje cząstkę samego siebie.

Jemu również nie przychodziły one z łatwością. Ale powiedział je właśnie jej.

Raz.

Dziś po południu.

Na moment zostali sami, kiedy rodzice dziewczy­ny poszli zajrzeć do Antonii.

Właśnie wtedy wyznał, że ją kocha. Że pragnie ją poślubić, i to jak najszybciej. Obiecał jej dom wiel­kości tego, w którym sam wyrósł. Ona na szczęście nie potraktowała tego poważnie. Mówił jej, że za nią tęsknił, że pragnie jej dotykać...

A jej oczy odpowiedziały obietnicami. Niebez­piecznie kuszącymi obietnicami.

Nie chciał dać się im porwać, dopóki Kati nie bę­dzie oficjalnie do niego należeć. Uczucia, jakie dla niej żywił, obudziły w nim również szacunek i rycerskość. Nigdy dotąd nie szanował tak żadnej dziewczyny.

Nie chciał zhańbić Kati. I czuł, że myśli słusznie.

Ale tak bardzo za nią tęsknił.

Dziewczyna, czerwieniąc się, szepnęła mu, że z ca­łą pewnością zdoła się jakoś wyrwać. Nocą, gdy wszy­scy zasną. Rodzice mają twardy sen. Mogą się spo­tkać za jego szałasem.

Tyle się kryło w tych słowach. Tyle, że Anastas nie miał odwagi nawet o tym myśleć.

A potem Antonia opowiedziała mu historię, w któ­rą nie chciał wierzyć. Wstrętną, obrzydliwą historię.

Czy ona już na niego czeka?

Anastasowi brakło już sił, by dłużej zwlekać. Sły­szał oddech Antonii, spała dziwnym, jakby leniwym snem. Nie wątpił w to, że maść Glikerii była dopraw­dy wyjątkowego rodzaju. Nie wątpił też, że Glikeria miała swoje powody.

Glikeria była ostrożna. Tak ostrożna, że zapewne nawet od własnego cienia żądała przysięgi milczenia na temat tego, co poczynał sobie w ciągu dnia.

Ale Glikeria to nie Kati.

Anastas nie chciał o tym myśleć.

Grigorij najwyraźniej również spał. Oddychał tak spokojnie. Anastas na chwilę przysiadł, żeby na nich popatrzeć.

Grigorij jedną rękę wsunął pod głowę Antonii, dru­gą obejmował ją w pasie. Twarz wtulił w czarne loki ukochanej.

Anastas wiedział, że łączy ich miłość. Nie wątpił w to przynajmniej wtedy, gdy na nich patrzył. Roz­poznawał ją u innych. Grigorij i Antonia wprost nią promienieli.

Trudniej było stwierdzić, czy sam promienieje.

Cicho uklęknął i wyczołgał się z szałasu. Zamknął wejście za sobą tak bezszelestnie jak potrafił. Rozej­rzał się dokoła, ale nic nie było widać.

Nawet ognisko na środku polany już się wypaliło. Sza­łasy na tle lasu wyglądały niczym milczące półokrągłe ciemne trolle. Na suficie nieba zapłonęły lampy z gwiazd.

Lekkim krokiem przemknął za szałas, na tył, od strony lasu. Serce waliło mu w piersi. Mocno, ryt­micznie, niczym doświadczony drwal.

A ona już czekała.

Kati z blaskiem gwiazd we włosach i żarem na po­liczkach czekała na niego. Z przelotnymi uśmiecha­mi i oczyma ciemniejącymi w nocnym mroku.

Chciał coś do niej powiedzieć, lecz ona zaraz po­łożyła mu palec na wargach. Pocałował go, a ona się uśmiechnęła.

Znów jej oczy składały obietnice. Nie przestawały ich składać...

Prędkim ruchem wskazała głową na ciemność mię­dzy drzewami.

- Strażnicy? - szepnął.

Kati uśmiechnęła się. Pokręciła głową. Włosy mia­ła rozpuszczone. Musiała poświęcić dużo czasu, by uczesać je tak, by błyszczały. Zrobiła to dla niego.

I Anastas nie stawiał oporu, pozwolił się pociągnąć w las, między gęste drzewa. Byle dalej od obozu.

Tak, to jest to samo.

Wszystko złożył w jej ręce. Nie wierzył, by Kati mogła uczynić cokolwiek, co mogło go zranić. Anastas traktował tę nocną schadzkę jako znak, że dziew­czyna czuje do niego coś więcej niż tylko sympatię, o której mówiła. Wierzył, że go kocha.

Kati poruszała się tak lekko. Zaczął też przypusz­czać, że widzi w ciemności jak sowa. Przemykając się wśród najgęstszych zarośli, nie nadepnęła na żadną gałązkę. Poprowadziła ich tam, gdzie las był najczar­niejszy. Znalazła ciasno rosnące iglaste drzewa, które gałęziami zamiatały ziemię. Znalazła drzewa liściaste o ciężkich gałęziach, tworzące najprawdziwsze zasło­ny z bujnego listowia. Do takiego właśnie zielonego namiotu go poprowadziła.

Kiedy podniósł głowę, mógł dojrzeć gwiazdy. Wo­kół nich była jedynie ciemność, a pod nimi najmiększy, najdelikatniejszy mech, jakiego można sobie za­życzyć na posłaniu.

Zrobiła to, ponieważ go kochała. Anastas nie chciał wierzyć w nic innego. Przeszło mu przez głowę, że i ona może go pragnąć, ale to pragnienie miało prze­cież swe korzenie w miłości.

W tym, co usłyszała Antonia, nie było ziarnka prawdy.

Nie zastanawiał się, skąd Kati zna to miejsce. Byli tu osłonięci, niewidzialni.

- Kocham cię, Kati - szepnął lekko w jej szyję.

Wargami poznawał jej smak. Poczuł uderzenia pul­su, gdy wyciągnęła szyję w jego stronę.

- Zabierzesz mnie stąd? - spytała szeptem.

Anastas objął ją za ramiona. W ciemności szukał wzro­ku Kati, ale miała spuszczoną głowę. Pytanie wydało mu się dziwne, ale też i Kati nie była zwykłą dziewczyną.

- Zabiorę - obiecał Anastas uroczyście. - Ożenię się z tobą, Kati. Zabiorę cię na północ. Albo za góry, jak zechcesz. Na zachód, do morza. Zabiorę cię tam, dokąd tylko będziesz chciała. Przysięgam.

Dziewczyna westchnęła, uszczęśliwiona. Siedząc, oparła się o pień drzewa, odchyliła głowę i przymknę­ła oczy. Uśmiechała się. To był uśmiech szczęścia.

Kati promieniała.

Anastas doszedł do wniosku, że widzi miłość. Rze­czywiście rozpoznał ją, gdy ją ujrzał. Rzeczywiście zrozumiał, co to jest, gdy miał ją już w rękach.

Na kolanach pochylił się w stronę dziewczyny. Je­go wargi delikatnie dotknęły jej powiek, a potem brwi i rzęs. Całował jej policzki. Jej skóra przypomi­nała aksamit. Miękki, tak miękki, że nawet najwspa­nialsze płaszcze podbijane tą materią nie mogły się równać z policzkami Kati.

Pocałował ją w usta, lekko. Było to raczej muśnię­cie niż pocałunek. Anastas pragnął czegoś więcej. Pragnął rozdzielić te kuszące, wilgotne wargi języ­kiem, poszukać w środku jej języka, bawić się nim.

Wargi załaskotały go na samą myśl o tym i poca­łunek stał się twardszy, bardziej zdecydowany. Kati ustąpiła, uchyliła przed nim usta.

Objęła go za szyję. Ogromnie go to ucieszyło. A potem jej palce splotły się u nasady jego włosów i Kati przyciągnęła go mocniej do siebie. Miękkie ko­biece ręce nabrały siły, były niczym wijące się węże, które go pochwyciły. Żyły kierowane własną wolą i nie chciały się poddać jemu.

Zdziwiło to Anastasa.

A potem rozległ się jej śmiech.

Po kociemu miękki.

Oczy Kati błyszczały, gdy oparła dłonie o pierś Anastasa i lekko go od siebie odepchnęła. Nie pozwa­lała mu się zbliżyć.

Ta dziewczyna wprawiała go w zdumienie.

W jej oczach niby w zwierciadłach odbijały się gwiazdy. Nad nimi szumiał wiatr. Ogłuszał Anastasa.

Przez moment miał wrażenie, że gdzieś wokół nich zapaliły się jakieś oczy. Że błysnęły zęby odsłonięte w uśmiechu. Że otaczają ich jakieś istoty, które się im przyglądają i ostrzą sobie na nich kły.

Kati przyłożyła palec do własnych warg. Dmuch­nięciem przesłała mu pocałunek z dłoni.

A potem palce dziewczyny zaczęły rozpinać stanik bluzki. Robiąc to, patrzyła na Anastasa. Badała wyraz jego twarzy. Kąciki ust ostrożnie unosiły jej się w gó­rę, a na jej obliczu odmalował się wyraz zatracenia.

Anastas go rozpoznał.

Ona się bała. To kochane dziecko bało się, co on o niej pomyśli. Bała się, że okaże się zbyt śmiały, że posunie się za daleko.

Spotkał już w życiu kobiety, które rozbierały się dla niego. Takie, które zdzierały z siebie ubranie i roz­kładały nogi, nim on zdążył zdjąć kurtkę. I za każdym razem, gdy tak się działo, czuł się nie na miejscu. Ale to były kobiety, które nie miały czasu na udawanie. Chwytały zapłatę i odwracały się plecami, gdy tylko przez jego ciało przebiegły ostatnie drgania.

Teraz było inaczej.

Podobało mu się, że Kati jest wyzywająca. Skrom­nie wyzywająca. Bo taka właśnie była. Delikatny ru­mieniec na policzkach czynił ją jeszcze bardziej god­ną pożądania.

Rozsznurowała stanik, który nosiła pod bluzką. Potem na pół się uniosła, odwróciła do niego tyłem.

Anastas widział, że podnosi spódnicę z przodu, że mocuje się z tasiemkami. Zrzuciła białe majtki i z po­wrotem opuściła spódnicę.

Osunęła się przed nim na kolana, opuściła ręce. Odszukała wzrokiem jego oczy, półotwarte usta drżały z niepewności.

Anastas mocno złapał ją w pasie i pocałował. Po­całował mocno.

- Nie powinniśmy - szepnął bez tchu. - Tylko ło­try tak postępują z dziewczętami, które kochają!

- Bądź łotrem! - odpowiedziała mu gorącym odde­chem prosto w skroń. - Bądź taki, Anastas! Zrób to ze mną! To będzie słuszne. To nie może być złe. I noc jest taka piękna. Nawet gwiazdy świecą dla nas.

- Chcę się z tobą ożenić - wyszeptał. Musiał jej to powiedzieć. Musiał się upewnić, czy Kati to rozumie. Nie chciał się dręczyć myślą, że ją tyl­ko wykorzystał. Rzeczywiście zachował się tak w sto­sunku do wielu dziewcząt, ale z Kati było inaczej.

- Najpierw mnie kochaj! - poprosiła. Pociągnęła go lekko za włosy, przycisnęła jego twarz do własnej piersi. Usta Anastasa jęły się prze­suwać po miękkiej skórze. Pięknej, pachnącej, kuszą­cej skórze. Nie pojmował, jak ona może tak pięknie pachnieć, tu, w środku lasu. Ale ona pachniała jak ukwiecone łąki. A może to z mchu, na którym leże­li, unosił się taki aromat?

Anastas nie zorientował się wcześniej, że leżą na mchu. Pewnie w zauroczeniu wciągnął ją pod siebie. Nie przyszło mu do głowy, że to Kati mogła go za sobą pociągnąć.

Całował jej piersi, które sam odsłonił. A potem je­go ręce wsunęły się pod jej spódnicę, podwinąwszy ją do góry. Musiał unieść własne ciało, by się do niej zbliżyć. Kati ułożyła się tak, żeby było mu wygodnie. Spódnica skłębiła jej się w pasie. Anastas dłońmi gła­dził gładkie wnętrze ud Kati. Przycisnął się do jej cia­ła. Nawet przez ubranie czuł, jak bardzo jest gorąca.

A jej piersi były niczym pączki wierzby na wiosnę, w porannych godzinach, nim słońce nakłoni je, by pękły, zmieniając się w pulchne bazie.

Całował je i kąsał. Westchnienia dziewczyny docho­dziły do niego jak z oddali. Słyszał ją wypowiadającą słowa, których ona w ogóle nie powinna, jego zda­niem, znać, lecz one przepłynęły obok niego. To nie miało żadnego znaczenia. Ona była życiem i ciepłem. Jej kruche ręce posiadały siłę. Prowadziły go tam, gdzie ledwie śmiał pomyśleć, że mógłby ją dotknąć. Ku swe­mu zdumieniu stwierdził, że to sprawia jej rozkosz.

To przypominało grę na instrumencie. Grał na nim ustami i dłońmi. Dźwięki wydobywające się z jej ust były najpiękniejszą melodią, a ruchy przeistoczyły się w taniec.

Anastas poczuł, że kręci mu się w głowie. Nie wiedział, że jest w stanie to zrobić. Nie uważał się wprawdzie za kompletnie niedoświadczonego, lecz nie miał też o sobie opinii kochanka, o którego kobiety mogą walczyć.

A teraz robił to z Kati...

Jej ręce zdarły z niego spodnie. Nie traciła nawet czasu na rozpinanie paska. Wsunęła jego męskość tam, gdzie chciała. Tam, gdzie i on pragnął się znaleźć.

Teraz główną rolę przejęły instynkty.

Noc była pogodna, gwiaździsta.

Anastas obejmował Kati tak jak Grigorij Antonię, kiedy zostawiał ich w szałasie. Kati obciągnęła spód­nicę, on odrobinę poprawił spodnie.

U nasady włosów perlił jej się pot.

Anastas spostrzegł to, gdy odgarnął jej grzywkę. Chciał wiedzieć, jak wygląda z włosami ułożonymi w taki sposób. Chciał poznać całą jej twarz.

- Jesteś piękna - powiedział. - Najpiękniejsza ze wszystkich, jakie znam.

W tych słowach zabrzmiała wielka powaga.

Kati przyjęła je z uśmiechem. Polubiła jego dłonie. Obdarzały ją takimi przyjemnymi pieszczotami.

Takie ręce jak jego nie mogą bić, przeleciało jej przez głowę. Uznała, że nie byłby z niego dobry żoł­nierz ani wojownik. A mimo to miał w sobie tyle nieodgadnionego. Wiedziała, że i on się ukrywa. Wie­działa, że jest wyjęty spod prawa, chociaż jej o tym nie mówił.

Nie potrafiła jednak wyobrazić go sobie w tej ro­li. On był za miękki. Wydawał się za słaby.

Co innego Grigorij. Ten miał wokół ust wypisaną jakąś brutalność. Coś, co Kati widziała u wielu in­nych mężczyzn.

Anastas tego nie miał. On był dobry.

- Byłaś wspaniała - powiedział jej cicho. Nie bał się już mówić. Nie drżał przestraszony na najmniejsze tchnienie wiatru w koronach drzew, na odgłos gałęzi szorującej po suchym pniu.

- Najwspanialsza, jaką miałem.

Kati nic nie mówiła. Tylko się uśmiechała. Zamk­nęła oczy. Nie lubiła rozmawiać o tym, co właśnie przeżyła.

Co było, to było.

Ten moment już się skończył.

Nie lubiła ważyć i mierzyć. Nie lubiła być mierzo­na i ważona.

Leżała z podciągniętymi kolanami, starając się trzymać pośladki uniesione lekko ponad ziemią, ale tak, by on tego nie zauważył. Próbowała się rozluź­nić, jednocześnie mocno zaciskając wszystkie mięśnie tam, na dole. Wstrzymywała jak potrafiła najlepiej. On miał tego nie dostrzec.

Była dobra.

On też był dobry. Kiedy już zrozumiał, czego prag­nęła. Nie każdy mężczyzna pozwalał się prowadzić. Niektórzy wiedzieli wszystko o kobietach. Wiedzieli wszystko o kryciu kobiet. Robili to z taką brutalnością, że później przez kilka dni chodzenie sprawiało ból.

Kati znała kilku takich.

Znała również takich, którzy się bali. Takich, którzy nigdy nie pozwalali sobie na pełne rozprężenie z wy­jątkiem tych kilku sekund szczytowej rozkoszy. Póź­niej się wycofywali i odchodzili, odwracając wzrok.

Matka mówiła jej, że ma utrzymywać płyny. Po­winna leżeć z uniesionymi biodrami i nie puszczać Anastasa aż do rana. Nie powinna wstawać przed na­dejściem świtu, a nogi trzymać uniesione do góry.

Gdyby zechciał, powinna go przyjąć kilka razy.

Kati nie wiedziała, czy do tego dojdzie.

Anastas był dziwny, w taki niezwykły dobry sposób. Głaskał ją po policzkach, jak gdyby miał do czynienia z dzieckiem. W oczach błyszczały mu łzy, a w uśmie­chu szczęście. Naprawdę ją kochał. On ją szanował.

To było dziwne.

Niewielu przed nim obdarzało ją szacunkiem, a w każdym razie na pewno nie dlatego, że ona była Kati. Większość z nich się jej bala, ponieważ należa­ła do rodziny szamana.

Anastas był taki prostolinijny. Widziała, że ma wy­rzuty sumienia. Ze wolałby poczekać, aż nad ich gło­wami zostanie odmówione błogosławieństwo.

Dziwak.

Kati czuła, że bardzo go polubiła. Było to nawet sil­niejsze niż sympatia. Nie marudził, nie dopytywał się jej, co czuje. O nic nie pytał. Przecież w powietrzu da­wało się wyczuć, że ona pragnie go poślubić, tymcza­sem on nigdy nie spytał jej, jakie ma ku temu powody.

Nigdy nie była przez nikogo tak bezwarunkowo kocha­na. Innych kochali rodzice, ona od swoich nie otrzymała takiej miłości. Jej rodzice stawiali wymagania, dopiero po­tem obdarzali ciepłem. Kati zaś zawsze miała wrażenie, że przed czymś się wstrzymują, że pozbawiają ją czegoś, co jest ważne. Ze nie stanie się w pełni człowiekiem, dopóki nie dowie się, co to jest, i jakie to uczucie.

Tym właśnie obdarzył ją Anastas.

Uczynił ją pełną.

Kati nie wiedziała, czy jest dla niego tym samym. Tyle wciąż było niejasności, co do tylu rzeczy nie mogła mieć absolutnej pewności.

Ale noc była pogodna, gwiaździsta.

- Dlaczego pojechałaś na południe? - spytał Anastas, pieszcząc jej ucho.

W głowie utkwiła mu szalona myśl, że musi się na­uczyć tej dziewczyny na pamięć.

- Przecież wiedziałaś, że wrócę - ciągnął. - Musia­łaś zauważyć, że zaczynam mięknąć, że mój opór słabnie. Musiałaś się domyślać, że wrócę po to, by po­prosić cię o rękę...

- Nie mogłam tego wiedzieć - odrzekła ta, która wiedziała tak wiele. - Byłam sama. Pojawił się Dimi. Nie mogłam odmówić tego, o co mnie prosił. Był mo­im bratem. Starszym ode mnie. Oczywiście musiałam być mu posłuszna.

To mówiła uległa Kati. Nie rozpoznawał jej w owej rozpalonej kobiecie, z którą kochał się tak namiętnie.

- Dimi prosił, żebym wróciła do domu - ciągnęła Kati. - Mówił, że tu jestem bardziej potrzeba niż tam na północy. Uznałam, że to matka i ojciec go przy­słali. Sądziłam, że to ich życzenie. A rodziców prze­cież trzeba słuchać.

- Żałuję, że nie zostałaś.

- Ale przecież ty przyjechałeś - uśmiechnęła się do nie­go. - Przyjechałeś i teraz jesteśmy już razem, Anastas. Nie ma sensu wracać do tego, co należy do przeszłości. I tak nie możemy tego odmienić. Nie będzie inaczej. Rzeczy­wistości nie da się zmienić, nawet gdybyśmy tego bardzo chcieli. Żadne pragnienia nie są na to dostatecznie silne.

Wykazywała się mądrością, która go zaskoczyła. W krótkich przebłyskach wykazywała się mądrością starej kobiety. To niezwykłe jak na tak młodą dziew­czynę. Nieustannie się zmieniała. Pozostawała taka sama zaledwie na krótką chwilę.

Nie potrafił zrozumieć Kati.

Ale wpadł już w jej sieci. Śmiertelnie pociągały go te jej nieoczekiwane zmiany. Była niczym wiosna na wybrzeżu. Nieobliczalna, lecz nigdy nudna.

- Nie mam ochoty cię puścić - mruknął i pocało­wał ją w czoło.

Leżała na plecach, a on przysunął się do niej jesz­cze bliżej. Tulił ją mocno, bardzo mocno, lecz w każ­dej chwili gotów był się od niej oderwać. Gotów był wrócić do szałasu i słuchać tak różniących się rytmem oddechów Grigorija i Antonii.

Nie mógł spać w taką noc. Nie po tym, jak trzy­mał Kati w ramionach.

- Nie mam ochoty od ciebie odchodzić, Kati. Pragnę cię obejmować również wtedy, gdy się zbudzę. Chcę czuć zapach twoich włosów, kiedy przebudzę się nocą...

- Nie musisz ode mnie odchodzić - szepnęła.

Anastas nagle oprzytomniał. Uniósł się na łokcia Za­patrzył na nią. Musiał się przekonać, czy Kati mówi po­ważnie. Zapewne mówiła przez sen, inaczej być nie mog­ło. Nie mógł jej usłuchać, odkryją ich przecież, a Judin natychmiast odrzuci go jako kandydata na zięcia.

- Dosypałam im pewnego proszku do herbaty - szepnęła. - Tej nocy będą mocno spać.

Uśmiechała się przy tym niewinnie. Anastas nie pojmował, jak mogła być tak przebiegła.

- Dziś w nocy możemy spać tutaj, Anastas. Razem. Na pewno nie będzie tak chłodno, żebyśmy zmarzli. Słońce zbudzi nas w porę...

Pozwolił się przekonać. To takie kuszące. A noc była pogodna, gwiaździsta.

11

O świcie przekradli się z powrotem do obozowi­ska. Było już tak jasno, że nie zdołaliby się skryć przed czujnym spojrzeniem. O dziwo jednak, w obo­zie panował niezwykły spokój. Może istniały jakieś dobre moce, które trzymały ich stronę?

Anastas nie mógł otrząsnąć się z oszołomienia. Był bardzo szczęśliwy. To takie cudowne uczucie trzy­mać ją za rękę, a przebudzenie się wraz z nią było ni­czym spełnienie snu. Cóż z tego, że trochę przemarzł w ciągu nocy? To tylko dostarczyło mu powodu, by jeszcze mocniej tulić Kati, by przysunąć się jeszcze bliżej do dziewczyny.

Rozdzielili się w lesie za szałasami. Przeciągali chwilę rozstania. Ręce nie chciały wyrwać się z uścis­ku, jeszcze skradli kilka pospiesznych pocałunków, przelotnych pieszczot.

- Kocham cię, Kati - powiedział Anastas. - Bardziej niż kiedykolwiek.

Uśmiechnęła się. Uśmiech Kati... Takiego uśmie­chu nie miał nikt inny na świecie. Należał wyłącznie do niej.

- Idź już teraz - poprosiła cicho, odsuwając jego rękę. Sama zaczęła się cofać, nie spuszczając wzroku z Anastasa. W jej oczach zabłysła żartobliwa piesz­czota, kiedy zdmuchnęła mu z dłoni pocałunek.

Piersi Anastasa mało nie rozsadziło szczęście. Był tak szczęśliwy, że mógłby ulecieć ponad wierzchołki drzew.

Potykając się, wsunął się do szałasu. Nie sądził jed­nak, by ktokolwiek na polanie go dostrzegł. Chociaż, prawdę powiedziawszy, nie tracił czasu na to, by bacznie się rozejrzeć. Wolał myśleć, że to bardzo nie­zwykły poranek.

Ptaki ledwie zdążyły strzepnąć piórka, nic więc dziwnego chyba, że strażnicy nie zmienili się jeszcze na posterunkach. Ogniska również nie rozpalano o tak wczesnym świcie.

Grigorij nie spał. Rozniecił ogień na palenisku. Anastasowi przez głowę przeleciała myśl, że Grigorij nie powinien się tym zajmować na własną rękę, nie był jednak w stanie się na niego rozgniewać. Zresztą w wypadku Grigorija nic by to również nie pomogło. Odniosłoby taki sam skutek, jak próby dodawania wody do masła. Grigorij, kiedy nie chciał, nie słuchał.

- Dobrze się miewasz? - spytał Grigorij. Mówił cicho, lecz w jego głosie nie wyczuwało się tonu oskarżenia.

- Tak.

- Wciąż chcesz się z nią ożenić?

- Tak.

- A ona? Cóż to za pytanie? Czyżby Kati miała zmienić swoją decyzję? Z powodu tej nocy?

- Oczywiście - odparł Anastas z irytacją. - Prosiła, żebym ją stąd zabrał. Sądzisz, że bezpiecznie będzie dla mnie wyruszyć na zachód? Nie do domu, ale przynajmniej za góry...

- Pewnie już tam o nas zapomnieli - stwierdził Grigorij głosem, w którym dało się słyszeć zmęczenie. - Pewnie ścigają tam teraz innych przestępców, nie uważasz? Albo prowadzą jakąś wojnę. Czy nie z Tur­kami właśnie walczą? A może się mylę? Z tego co wiem, ta wojna już się skończyła. Tak, na pewno mo­żesz wyruszyć na zachód, Anastas. Jesteś za młody, żeby się tutaj zakopać.

Nie mówił nic o Kati. A to, zdaniem Anastasa, by­ło dość osobliwe. Ale pewnie tylko on pragnął wyma­wiać jej imię w każdym oddechu. Właściwie nic dziw­nego, że Grigorij nie odczuwał takiej samej potrzeby.

- Na twoim miejscu nie wspominałbym ani Judinowi, ani Glikerii o tym, że zamierzasz zabrać Kati na zachód - powiedział Grigorij.

- Myślisz, że ona sama im o tym nie powie?

- Nie - odparł Grigorij. - Kati to mądra dziewczy­na. Sądzę, że ostatnio widziała to i owo, czego nie wi­działo żadne z jej rodziców.

Grigorij nabrał oddechu.

- Nie bierz sobie tak bardzo do serca tego, o czym wczoraj mówiła Antonia.

- Ja w to ani trochę nie wierzę! - wykrzyknął Anastas ze wzburzeniem. Głos lekko mu przy tym drżał, co było do niego bardzo niepodobne. Anastas nie ule­gał łatwo wielkiemu wzburzeniu. Do tej pory żył ukryty w swoim wnętrzu. To Kati przebudziła w nim ochotę przeżywania życia w pełni, odbierania zmy­słami i napełniania dni czymś więcej niż tylko tym, co niezbędnie konieczne.

Grigorij udał, że nie słyszał wybuchu Anastasa.

- Bez względu na to, co Kati robiła wcześniej, wła­śnie to uczyniło z niej tę osobę, którą jest dzisiaj.

A taką ją pokochałeś, Anastas. Bez względu na to, jak wcześniej wyglądało jej życie, nie masz powodu, by ją potępiać. Rozumiesz mnie? Kati bez względu na wszystko pozostanie Kati. Jeśli kochasz tę Kati, któ­rą widzisz dzisiaj, to nic, co tkwi w przeszłości, nie może zniszczyć tego uczucia. Nie masz prawa do jej przeszłości, podobnie jak ona do twojej. Bez wzglę­du na to, co zrobiła bądź czego nie zrobiła, nie mo­żesz jej o nic obwiniać. Nie masz też prawa pytać, dlaczego tak się stało. Musisz ufać, że miała swoje po­wody. Musisz zamknąć uszy na plotki, one cię nie do­tyczą. To przeszłość. Jeśli kochasz Kati, nie wolno ci o tym zapominać. Jeśli naprawdę ją kochasz, coś, co wydarzyło się wczoraj, nie może cię z nią rozdzielić. To, co uczyniła wczoraj, nie jest zdradą wobec ciebie, Anastas. Czy jesteś dostatecznie wielkoduszny, by się z tym uporać? Czy naprawdę kochasz ją tak bardzo?

Anastas poczuł, że w ustach mu zaschło. W każ­dym razie nagle zrozumiał głębię miłości Grigorija: on właśnie tak kochał Antonię, bez odrobiny wyma­gań i zazdrości.

Nie wierzył w to, co usłyszała Antonia. Nie wie­rzył w to ani trochę.

Kati nie była taka.

Znał Kati. Kochał ją, ona nie była taka.

Czy kochał ją na tyle mocno, że nie miałoby to zna­czenia, gdyby mimo wszystko okazało się prawdą?

Czy potrafił być aż tak wielkoduszny?

Nie musiał zajmować stanowiska. Nie przypusz­czał, by Grigorij spodziewał się jakiejkolwiek odpo­wiedzi na swoje pytanie. Anastas jednak pragnął od­powiedzieć. Z uwagi na samego siebie.

Przypuśćmy, że to prawda.

Nie!

Przypuśćmy, że to, co wydawało się niemożliwe, jest jednak prawdą. Czy myślałby o jej przeszłości?

Oczywiście, że by myślał!

Grigorij twierdził, że nie ma do tego prawa. Zda­niem Grigorija, nie kochałby Kati, gdyby pozwolił, aby coś to dla niego znaczyło.

Ale nie chciał zostać wykorzystany!

Nie był rozpłodowym ogierem. Nie chciał, by wy­korzystywano go w tej roli. Nie chciał być oglądany i oceniany na wszystkie możliwe sposoby, nim uzna­ją go w końcu za godnego, by pokryć klacz.

Anastasa przeszył dreszcz.

Czy właśnie przed chwilą tego nie zrobił?

Przez tydzień go poznawali. Matka Kati i sam Judin. Rozmawiali z nim i oceniali go. Wcale się nie spieszyli. On krążył wokół Kati, starając się pokazać od jak najlepszej strony. Nie powiedział ani nie zro­bił nic, co mogłoby odwrócić ich sympatię. Nie chciał zmarnować żadnej, nawet najmniejszej szansy.

Prawdopodobnie zdołał przejść przez ucho igielne.

Ta noc...

Nie, nie mógł tak myśleć. Przecież kochał Kati, pragnął zabrać ją ze sobą na zachód. Chciał się z nią ożenić i uciec z tej krainy pełnej przesądów i zabo­bonów. Pragnął wieść spokojne, zwyczajne życie, mieć niedużą zagrodę, gdzie hodowałby konie...

- Kocham Kati - oświadczył stanowczym głosem. - Nie obchodzi mnie, co się zdarzyło wcześniej, lecz na­wet gdyby okazało się to prawdą, i tak nie ma to żad­nego znaczenia...

W każdym razie powiedział te słowa na głos, choć miały zdecydowanie gorzki smak. Anastas nie wie­dział, czy kłamie. Po prostu musiał tak powiedzieć. Grigorij nie może odnieść wrażenia, że mniej ma w sobie mężczyzny niż on.

Więcej do tej sprawy nie wracali.

W obozie tego dnia zapanował niezwykły nastrój. Może stało się tak za sprawą pogody? Do tej pory dni były promiennie piękne, niebo jasnobłękitne, letnie, dużo słońca. Teraz nad lasem zebrały się gęste, szare chmury. Byli jakby zamknięci w ciasnej przestrzeni. Chmury się zniżyły, unosiły się ledwie ponad wierz­chołkami drzew. Całkowicie przesłoniły niebo.

Nie było jednak zimno. Raczej ciepło i duszno. Pa­nowała taka wilgoć, że ubrania ciążyły i wszyscy zle­wali się potem.

Duchota.

Antonia wciąż była senna. Musieli ją zbudzić, kie­dy nastał dzień, ale ona mogłaby dalej spać. Całe cia­ło wciąż jej ciążyło. Bolały wszystkie stawy.

- Mam wrażenie, jakbym wczoraj cały dzień ścina­ła drzewa - zażartowała.

Glikeria na widok Antonii przy ognisku na środ­ku polany wydawała się zdumiona.

- Zdjęłaś bandaże - stwierdziła.

- Przesiąkły - natychmiast odparła Antonia. - Rę­ce mnie bolały, kiedy się obudziłam. Chyba właśnie przez to nie mogłam spać. Inaczej spałabym przez ty­dzień. Wrzuciłam bandaże w ognisko.

Antonia poruszyła palcami i pokazała dłonie Glikerii.

- Dobrą maść mi dałaś - powiedziała. - Widzisz, jak się goją?

Glikeria nie zaproponowała Antonii dalszej kura­cji. Odebrało jej mowę. Jej oczy długo spoczywały na Antonii, pełne wątpliwości i badawcze. Wystraszył się nawet Anastas.

Antonia nabrała już teraz pewności, że w ogóle nie planowano, by kiedykolwiek więcej miała się obu­dzić. Może to ona była tą ofiarą, którą zamierzali zło­żyć Jumali?

Teraz zaś Glikeria straciła pewność siebie.

Mimo wszystko to krzyk Jumali ocalił Antonię od pewnej śmierci.

Być może nie uprzedzili bogini, co zamierzają uczynić z Antonią. Wskazywał na to wyraz twarzy Glikerii i jej wątpliwości. Nie poradzili się Jumali.

Tymczasem Antonia wciąż żyła i wciąż pamiętała, co zdarzyło się dzień wcześniej. Być może nie z taką samą jasnością, jak jeszcze przed zaśnięciem, lecz naj­istotniejsze szczegóły zatrzymały się w jej pamięci. A rany już zaczęły się goić.

Glikeria wyraźnie się wystraszyła. Pojęła, że ta obca kobieta znajduje się pod ochroną mocy wyższej, aniże­li się tego spodziewali. Chroniła ją bogini Glikerii.

- Co tu się będzie dzisiaj działo? - dopytywała się Antonia na widok dwóch strażników, przygotowują­cych jeszcze jedno ognisko. Nieśli również dwie zwierzęce tusze. Jasne było, że zamierzano je upiec nad ogniem, przywiązali je bowiem do dwóch pozba­wionych wcześniej gałęzi pniaków młodych drzew w taki sposób, by zwierzęta znalazły się dość wyso­ko nad ogniem.

- Czy będzie jakaś uczta? Czy to jedno z waszych świąt?

Glikeria pokręciła głową. Znów się uśmiechała, rym uśmiechem, który krył w sobie tajemnice nie do przeniknięcia.

- To żadne takie święto - powiedziała. - Ale mia­łaś przecież dzisiaj podziękować Jumali. Zapomnia­łaś już o tym? Przecież wczoraj otrzymałaś życie w podarunku!

Dzisiaj również, pomyślała Antonia z goryczą, ale pokiwała głową, udając, że wierzy słowom szamanki.

- Będziemy również świętować z innego powodu - oznajmiła Glikeria. Patrzyła teraz na Anastasa. - Judin odda dzisiaj Kati Anastasowi za żonę.

Antonia zdumiona popatrzyła na Anastasa. Wyglą­dał na równie zaskoczonego jak i ona. Powstrzymała się więc od pytania, dlaczego ich o tym nie uprzedził.

On również o niczym nie wiedział.

- Ogromnie się z tego cieszę - rzekł wreszcie. Upłynęła dobra chwila, nim odzyskał mowę.

- My również - powiedziała Glikeria z nieoczeki­waną życzliwością. - Kati jest naszym jedynym dziec­kiem. Nie chcieliśmy jej oddawać pierwszemu lepsze­mu mężczyźnie. Wygląda jednak na to, że ty na nią zasługujesz. Sądzimy, że będziesz potrafił się nią za­jąć jak najlepiej. Staniesz się godnym jej mężem. Da­my wam ziemię i zagrodę. Niczego wam nie będzie brakować...

- Ale... - zająknął się Anastas. Grigorij szturchnął go w bok. Anastas umilkł.

Wciąż przełykał ślinę, ale cały czas miał sucho w ustach. Za nic na świecie nie był w stanie ich nawilżyć. Tyle kawałeczków zagadkowej układanki na­gle zaczęło do siebie pasować. Nie chciał, by tak nim rządzono. Właśnie w taki sposób obchodzono się z końmi, sam przecież to robił. Z początku wabiło się je pieszczotami, a potem używało ciężkiej ręki.

Ale on przecież nie był koniem. Nie był dzikim ogierem, którego można ujeździć i oswoić.

- Takie dary zawsze trudno jest przyjąć - rzekła Glikeria z uśmiechem, który był w istocie matczyny. - Musisz jednak zrozumieć, że my po prostu pragniemy dla Kati wszystkiego, co najlepsze. Nie pozwolimy, by zadowoliła się czymś pomniejszym. Musisz pojąć, że chcemy się o nią zatroszczyć jak najlepiej. Tacy już są rodzice. A ona jest ostatnią z naszego rodu. Wszystkie nasze nadzieje są związane z Kati. Damy wam podsta­wy bytowania, a już od was będzie zależało, co z tym zrobicie. To nie jest dobroczynność, to podarek z rąk matki i ojca, którzy mają tylko to jedno jedyne dziec­ko. Pragniemy jej to ofiarować. Tak jak oddajemy ją pod twoją opiekę, Anastas. Chwila taka jak ta jest nie­zwykle trudna dla matki i ojca. I ciężko jest dać córkę mężczyźnie nie pochodzącemu z naszego ludu. Nie wywodzącemu się z rodu, który znamy. Takiemu, któ­ry nawet nie wyznaje naszej wiary. Robimy to jednak, ponieważ uważamy, że jesteś jedynym człowiekiem, który będzie w stanie uszczęśliwić Kati.

To była długa przemowa i brzmiała tak, jak gdyby każde wypowiadane przez Glikerię słowo było samą tylko prawdą. Anastas jednak nie mógł się oprzeć wątpliwościom.

Oni go do siebie przywiązywali. Darowali mu go­spodarstwo, zapewniając, że będzie należało do niego. Oddawali mu Kati, ale wciąż mocno ją trzymali, równie mocno jak dotychczas. O, nie, nie zamierzali zrezygnować ze swojej boskiej córki. To ona była na­dzieją rodu. On tylko środkiem, dzięki któremu ród miał przetrwać. Kati nie była w stanie samodzielnie spłodzić dziecka.

Anastas poczuł, jak w jego wnętrzu zaciska się bo­lesny węzeł.

Ale przynajmniej chcieli oddać mu rękę Kati. Przy­najmniej więc w ich rozumieniu zostanie jego żoną. On jednak nie poczuje się prawdziwie żonaty.

Postanowił mimo wszystko, że pozwoli im prze­prowadzić tę ceremonię, chętnie na to przystanie. Po­ślubi Kati. Kocha Kati. Będzie udawał, że zgadza się na wszystko, czego od niego żądają.

A gdy nadarzy się odpowiednia okazja, ucieknie ra­zem z nią. Pojął już, że nie będzie to zwyczajne poże­gnanie i zwykły wyjazd. Znów będzie musiał uciekać.

A potem poślubi Kati naprawdę.

Uwolni ją od tych szponów, w których trzymali ją rodzice. Ona nigdy nie dorośnie, jeśli nie puszczą jej od siebie.

- Co się teraz będzie działo? - spytał. To było bardzo dziwne: za chwilę miał wystąpić w roli pana młodego, a tymczasem nie miał świado­mości, co go czeka.

Glikeria uśmiechnęła się.

- Judin i Kati poszli po Jumalę - powiedziała. Antonii dech zaparło w piersiach. W jednej chwili nabrała ostatecznego przekonania, że nie miała być świadkiem tego, co będzie się działo. Tak też by się stało, gdyby wszystko potoczyło się wedle planu Glikerii i jej męża. Dla Judina widok Toni z całą pew­nością okaże się szokiem.

- Nie możemy urządzić takiego wesela, jakie obcho­dzimy zazwyczaj - powiedziała Glikeria szybko, nie­mal przepraszając. - Nie mamy możliwości sprowa­dzenia tu kogokolwiek z naszej rodziny. Nie możemy wyprawić tak hucznego wesela, na jakie zasłużyła Kati. Ale ślub tak czy owak będzie ważny, Anastas. W na­szym rozumieniu będzie obowiązywał aż do śmierci.

Po chwili milczenia dodała:

- Gdy nadejdzie czas, który pozwoli nam wrócić do miasta, trzeba będzie połączyć was również w ko­ściele. Nie oznacza to, że zamierzamy ugiąć kolana przed bogiem, w którego nie wierzymy. Nie możemy was jednak narażać na niepotrzebne pytania i niebez­pieczeństwo. Kobietę, która bez ślubu żyje z mężczy­zną, wysyła się do klasztoru, wtrąca się do więzienia. Mężczyzna zaś musi płacić surowe grzywny. Nie mo­żemy narażać na to Kati.

Anastas pokiwał głową. Rozumiał. Ale oświadcze­nie Glikerii sprawiło mu również ulgę.

- Wówczas też będziemy mogli wyprawić ucztę - ciągnęła Glikeria z rozmarzeniem w oczach. - Wtedy zaprowadzicie już porządek u siebie i będzie można zaprosić całą rodzinę...

I znów układała plany dotyczące Kati i jego. Nie za­mierzała zrezygnować z władzy nad córką. Kati przez całe życie miała trzymać się matczynej spódnicy.

Anastas czuł narastającą bezradność, lecz budził się w nim również gniew.

Nie zamierzał pozwolić im na wszystko, czego chcieli. Nie wiedzieli jeszcze, kogo wybrali na męża dla swojej córki. Wydawało im się, że dobrze go zna­ją, lecz przekonają się, że potrafi jeszcze ich zasko­czyć. Jest na to dostatecznie przebiegły.

- Muszę chyba zmienić koszulę - stwierdził Anastas, wstając. Nic jeszcze nie jadł, ale nie czul głodu. - Nie chcę być brudny, kiedy będę brał ślub z Kati.

- Tuż za szałasami jest strumień. Znajdziesz go, jak pójdziesz prosto i nie zabłądzisz na inne ścieżki - po­wiedziała Glikeria.

Najwyraźniej piła do Antonii. Ona jednak posta­nowiła nie zwracać uwagi na jej przycinki.

- Dzisiaj nie zabłądzę za nic na świecie - obiecał Anastas.

Uśmiechał się przy tym tak szeroko, że na ten wi­dok Glikerii zdawało się mięknąć serce. Szczera twarz chłopaka była tak piękna. I nic nie pozwalało wątpić, że naprawdę kocha Kati. To musiało poru­szyć serce każdej matki, a Glikeria również była mat­ką. Wprawdzie w jej życiu najbardziej liczyła się wia­ra, lecz od matczynych uczuć nie mogła uciec.

- Skąd taki pośpiech? - Antonia spytała Grigorija ściszonym głosem.

Glikeria pozostawiła ich samych sobie przy ogni­sku. Nigdy tego nie robiła, widać jednak czekało na nią dużo innych zajęć.

Pomimo wszystko mająca nastąpić ceremonia, oznaczała dla niej prawdziwy ślub Kati. Kościelny ślub, który będzie musiał odbyć się później, dla za­chowania pozorów przed otoczeniem, dla nich zupeł­nie się nie liczył.

- Anastas spał tej nocy z Kati - odparł Grigorij. - A oni w tej rodzinie chcą mieć dzieci z prawego łoża. Spłodzone w prawym łożu. - Skrzywił się przy tym. - Nie bardzo wiem, czy dobrze zrozumiałem, ale gdy wczoraj się zgubiłaś, Antonetto, moja ty nie­szczęsna ptaszyno, to niepokoiło ich również coś in­nego. Stałem dość blisko Judina, gdy jeden z jego strażników składał mu raport. Mną się najwyraźniej nie przejmowali. Gdy człowiek jest ślepcem, wszyst­kim się wydaje, że jednocześnie jest głuchy. Na do­brą sprawę staje się niewidzialny... - Musiał zrobić przerwę. - Odnoszę wrażenie, że po lasach krąży ja­kiś patrol. Jest gdzieś niedaleko stąd. Oni wydają się bardzo wystraszeni. Judin mówił coś o odejściu z te­go miejsca, o przeniesieniu Jumali głębiej na bagna. Muszą ją mieć w pobliżu, żeby w razie konieczności wraz z nią uciekać.

- Nie mogłam być zbyt daleko od skarbca... Antonię przeszedł dreszcz.

- To prawda - przyznał Grigorij. - Kocham cię, moje dziecko. Nie wiem, co się teraz z nami stanie, Antonio. Mam nadzieję, że uda nam się stąd wyrwać, nim do czegoś dojdzie. Mam nadzieję, że będą się sta­rali odesłać Kati i Anastasa z powrotem do miasta i że dlatego tak im się spieszy z tym ślubem... Może i nas też puszczą. Nie zdołają zatrzymać Anastasa, jeśli nas spotka coś złego.

Antonia zadrżała.

- Ach, wejść w taką rodzinę! Nie wiem, czy jesz­cze lubię Kati...

- Kati nie jest temu winna - oświadczył Grigorij wielkodusznie. - Ona się w tym urodziła. Nie możesz nie lubić kogoś tylko za to, że przyszedł na świat w takiej a nie innej rodzinie. Człowiek nie wybiera sobie rodziców, moja kochana. Traktuj raczej Anastasa jako jedyną szansę Kati na wyrwanie się stąd. Wygląda na to, że ona tego pragnie. Jak gdyby nie czuła się tu już najlepiej. Jak gdyby ochrona i błogo­sławieństwo Jumali naprawdę jej ciążyły.

- On ją rzeczywiście kocha - słabym głosem powie­działa Antonia. - Jeszcze nigdy nie widziałam tego chłopaka w takim stanie. Kati jest dla niego ważniej­sza nad życie. Nie będę wobec tego nikogo potępiać. Ale obawiam się o naszą przyszłość. Boję się dzisiej­szego dnia. Czy ty nie czujesz, jakie ciężkie jest po­wietrze, Grigorij? Coś jakby nas okrążało. Coś poza tym ciepłem i wilgocią, coś, od czego wszystko robi się lepkie i duszne. Boję się tej ciszy dookoła. Mam wrażenie, jakby las również czekał, że coś się stanie...

- Gdybyś była w jakimś innym miejscu, uważała­byś, że jest ciepły, przyjemny dzień. Może nieco po­chmurny, ale przecież do zniesienia - uśmiechnął się Grigorij. - Czy mogę być weselnym gościem, tak jak wyglądam? - spytał. - Jesteś kobietą, znasz się na ta­kich rzeczach.

Antonia przeczesała mu włosy, ogoliła go. Ręce jej się trzęsły, lecz ani razu go nie zacięła. Nóż musiała zwrócić Glikerii. Wcześniej musiała o niego prosić. To było bardzo upokarzające.

W obozie panowała cisza. Wszystko było ciche. Antonia, Grigorij i Anastas czekali.

Anastas naciągnął skórzane spodnie. Nie były one być może zbyt uroczyste, lecz o wiele czyściejsze od tych, w których chodził niemal nieprzerwanie od czasu, gdy opuścili okolice na północy u ujścia Obu. Koszula, którą w nie wsunął, była czysta. Trochę pognieciona i z ledwie widocznymi łatami na łokciach, lecz rękawy miała tak sze­rokie, że łaty na pewno znikną wśród fałd. Dostał też od Antonii chustkę, którą przewiązał się w pasie. Na nogach zatrzymał buty do konnej jazdy, w innym obuwiu nigdy się dobrze nie czuł. Odkąd samodzielnie zrobił pierwsze kroki, zawsze chodził w butach do konnej jazdy.

Zresztą nikt inny nie będzie tu dzisiaj lepiej ubrany.

Wiele razy dorzucali torfu do ogniska. Kawałki nie były zupełnie suche, ogień trzaskał nieco, nim się po­rządnie rozpaliły.

Antonia od czasu do czasu podchodziła do mięsi­wa i obracała je. Nie było nikogo innego, kto by do­pilnował, żeby się nie spaliło. Uznała to niemalże za swój obowiązek.

Glikeria gdzieś zniknęła, rozpłynęła się w powietrzu.

Nigdzie też nie było widać strażników.

Wszelkie życie w obozie jakby zamarło. Zostali w nim jedynie oni. Nikt inny.

- Gdyby nie był to taki wielki dzień - rzekł Grigo­rij, uśmiechając się nieco krzywo - mogłaby to być niezła okazja do ucieczki.

- Nie jesteśmy tu więźniami - zaoponował Anastas.

- Doprawdy? - spytał Grigorij. Pytanie pozostało bez odpowiedzi. Dzień wciąż był pochmurny i duszny. Pokrywa chmur równie gęsta.

A las wciąż nie zdradzał tajemnic, które skrywał w swym wnętrzu. Las zawsze był sprzymierzeńcem, któremu można ufać.

W tak pochmurny dzień prędko zaczęło zmierz­chać. Szarość stała się jeszcze bardziej szara, cienie gęste i krótkie, jak gdyby wśród drzew objawił się świat pełen szarych karłów i stworów. Jak gdyby las pełen był małych trolli.

W końcu usłyszeli głosy. W lesie objawiło się ży­cie. Odległy szmer stawał się coraz głośniejszy.

- Nadchodzą od tej samej strony, z której przyszli wczoraj z tobą - powiedział Anastas do Antonii. Je­go twarz wyrażała przygnębienie. W jego sercu kłębi­ło się teraz wiele skomplikowanych uczuć.

- Na pewno zanadto się zbliżyłam do Jumali - stwierdziła Antonia. - Ale celowo weszłam na mocza­ry. Chciałam mieć jakąś wymówkę, dlaczego zabawi­łam tam tak długo.

Dopiero teraz powiedziała prawdę.

- To chyba najgorsza ze wszystkich twoich wymó­wek - cierpko zauważył Grigorij. - Mało brakowało, a przypłaciłabyś ją życiem.

Antonia położyła dłoń na ramieniu Anastasa i lek­ko go uścisnęła.

- Bez względu na to, co się teraz stanie, Anastas, pa­miętaj: przede wszystkim masz być szczęśliwy. Wszystko jedno, kim oni są, czy czym są, oddają ci te­raz swoją córkę. Kochasz Kati. To ją dostaniesz, a nie jej rodziców. I nie może być w tym nic bardziej prze­rażającego od tego, w co wciągnął cię Grigorij w cią­gu tych lat. Byłeś mężczyzną na tyle, by przyjmować wszystko z podniesioną głową. Teraz również sobie poradzisz. Nie wolno nam okazywać strachu. Oni nie mogą nam nic zrobić. Poślubisz ich córkę. Jeśli spotka cię coś złego, będzie to bolało Kati. A bez względu na to, co o nich myślisz, oni nie chcą jej krzywdy.

- Dziękuję ci, Antonio.

Anastas uścisnął jej rękę. Wpatrywał się w las. W każdej chwili spodziewał się, że ich zobaczy. Na razie jednak wzmagały się tylko dźwięki.

- Nie wiem, czy zgadzam się z tobą we wszystkim, co powiedziałaś - dodał. - Lecz i tak miło było to usły­szeć. I rzeczywiście pragnę Kati. Chcę ją poślubić. Muszę przez to przejść dla niej.

Jednostajny szum się zbliżał. Było to coś w rodza­ju pieśni w języku, z którego nic a nic nie rozumieli. Nawet rytm różnił się od rosyjskiego.

To Judin śpiewał.

Albo odprawiał modły.

Antonia tak właśnie to określiła. Nie był to zwy­czajny, codzienny ton. Nie nuciłby takiej melodii podczas normalnej pracy.

To była modlitwa.

Szedł przodem.

Był najwyższym kapłanem, szamanem.

Za nim kroczyło czterech strażników z drewnianą skrzynią. Spoczywała na okrągłych drągach, które mie­li na ramionach. Skrzynia nosiła ślady starości, drewno nasmarowane tłuszczem pociemniało na brąz. Wieko było zaokrąglone, okucia z błyszczącego metalu, który na brzegach zmienił kolor, zrobił się zielonoczarny. A z przodu widniał zamek wielkości pięści.

Nie było wątpliwości, jaki skarb jest przechowy­wany w skrzyni.

Za skrzynią kroczyła Kati razem z Glikerią.

- Ona wyszła im na spotkanie - szepnęła Anto­nia. - Widać musiała im powiedzieć, że jestem jak najbardziej żywa. Ciekawe, jak Judin na to zareago­wał. Teraz oczywiście udaje, że nic się nie stało.

- Pst! - uciszył ją Grigorij. - Nie psuj tej chwili Anastasowi. Przecież mimo wszystko on się teraz że­ni, moja śliczna. Pogańska ceremonia również może kryć w sobie piękno w tak ważnych momentach, ko­chana. Pozwólmy mu ją przeżyć.

Antonia przełknęła ślinę. Poruszyła ją panująca tu atmosfera, nie dało się temu zaprzeczyć. Monotonna pieśń wypełniła powietrze czymś osobliwym. Czymś pełnym nadziei i przerażającym jednocześnie.

Zapadał zmrok.

Weszli na polanę.

Pierwszy Judin. Ubrany był w szkarłatnoczerwony płaszcz, podobny do tego, który nosił brat Kati. Szata Judina jednak była złocona na brzegach. Czer­wień w kontraście z białą skórą mężczyzny budziła grozę. Mogło się wydawać, że kąpał się we krwi.

Antonia drgnęła, próbując otrząsnąć się z takich fantazji. Nie powinna zanadto popuszczać wodzy wyobraźni... Strażnicy kroczący za Judinem również mieli czerwone peleryny, takie jak te, jakie wkładali poborcy danin. Może i ci mężczyźni pełnili taką funkcję? To by wyjaśniało, dlaczego wolno im było nieść skrzynię Jumali. Antonia była przekonana, że trzeba należeć do najbliższego kręgu bogini, by móc dostąpić takiego zaszczytu.

Z godnością kroczyli za Judinem. Gdy on stanął, oni również się zatrzymali.

Powoli unieśli drągi z ramion i opuścili skrzynię. Antonia zauważyła, że jej nie dotykali. Odtoczyli ki­je spod niej i odstawili je na bok.

Judin podszedł do skrzyni, wyjął klucz i przekrę­cił go w zamku. Dłońmi popieścił wieko.

A potem otworzył skrzynię.

Strażnicy cofnęli się jeszcze o kilka kroków. Wy­dawało się, że westchnęli albo może jęknęli.

Judin wyjął coś ze środka z delikatnością taką, z ja­ką matka trzyma nowo narodzone dziecko.

Antonia również przełknęła ślinę. Drżała teraz na ca­łym ciele. Dobrze, że mogła przytulić się do Grigorija.

- On wyjmuje teraz tę figurę, prawda? - szepnął jej do ucha.

Wprawdzie nic nie widział, lecz i on uległ nastro­jowi, temu napięciu tkwiącemu w powietrzu. Potra­fił się domyślić, co się dzieje.

Antonia kiwnęła głową. Grigorij policzkiem tulił się do jej włosów, mógł więc to poczuć. Głos nie chciał jej słuchać. W ustach zaschło jej tak, że język lepił się do podniebienia. Zdołała jednak szepnąć:

- Jest mniejsza, niż przypuszczałam. Ale rzeczywi­ście cała ze złota. Musi być ze złota. Nigdy w życiu nie widziałam nic, co by bardziej błyszczało. Odbija­ją się w niej płomienie ogniska. Chyba muszą ją po­lerować. Na pewno. Inaczej nie byłaby taka lśniąca...

Nieustannie przełykała ślinę w czasie, gdy Judin podnosił Jumalę ku niebu. Glikeria wystąpiła w przód. Zamknęła skrzynię kluczem, który jej mąż rzucił na ziemię. A potem postawiła ją na krótszym boku i rozłożywszy kawałek materiału, nakryła nim skrzynię. Materiał również był czerwony.

- Ona przygotowuje ołtarz - ochrypłym głosem szepnął Anastas.

- Jumala to figura nagiej kobiety - cicho powiedzia­ła Antonia do Grigorija. Miał prawo widzieć jej ocza­mi. - Klęczy, a w dłoniach trzyma czarę. Włosy upięte z tyłu w coś w rodzaju węzła. Nigdy u żadnej ko­biety nie widziałam podobnej fryzury. To stosunko­wo młoda kobieta, bardzo zgrabna. Sięgałaby mi pew­nie do kolan... Wygląda dokładnie tak, jak widziała ją Raija, Grigorij. Dokładnie tak samo!

Judin ustawił Jumalę na skrzyni nakrytej czerwo­nym obrusem. Stanął przed nią jako kapłan. Potem od­wrócił się do obcych, popatrzył na nich pierwszy raz.

Antonia musiała lekko uścisnąć Anastasa za rękę. Popchnęła go naprzód.

Ceremonia się rozpoczęła.

12

Anastas szedł naprzód jak pijany. Przed nim wzno­sił się ołtarz, który zbudowali ze skrzyni. Na nim nie­rzeczywista, niepojęta, złocista statuetka kobiety.

Jumala.

Nie przewidział tego, bo wcale nie chciał odczuć takiego wzruszenia na widok pogańskiego bożka. Był dostatecznie oświecony, by wiedzieć, że ten posążek jest dziełem ludzkich rąk. Widział, że jest stary. W głowie pojawiły mu się słowa z innego życia. Ktoś zapewne nazwałby tę statuetkę klasyczną, jej linie by­ły takie czyste i proste. Kobieta klęczała w sposób na­turalny, tak jak uklękłaby żywa kobieta. Ale niezna­ny artysta z dalekiej przeszłości nie ujął wszystkich szczegółów: kobieca postać była gładsza i zimniejsza od rzeczywistej kobiety. Mimo to jednak coś w niej sprawiało wrażenie, że jest żywa...

Niech Bóg go od tego broni, lecz przejął się tym, co widzi. Czuł, że podniosłość tej chwili niemal go paraliżuje. A na ową podniosłość składała się również statuetka, sposób, w jaki się do niej odnosili, ów uro­czysty język, ruchy powolne i nienaturalne...

Judin zatrzymał Anastasa gestem ręki, nim chło­pak zanadto zbliżył się do ołtarza.

Anastasowi dech zaparło w piersiach. W jednej chwili powrócił do rzeczywistości. Wciąż był tu jedynie obcym przybyszem, niewiernym. To oczywiste, że nie mógł zanadto się zbliżyć do ich największej świętości.

Judin gestem nakazał mu paść na kolana. Anastas usłuchał.

Wypełniało go podniosłe uczucie.

Niezwykle, niemal nierzeczywiste, lecz bardzo uroczyste.

Ujrzał, że Glikeria staje u boku męża. Za nią po­dążali dwaj strażnicy w płaszczach. Między sobą dźwigali balię, całkiem zwyczajną balię z drewna. Ustawili ją przy ołtarzu.

Anastas spostrzegł, że jest w niej woda.

Kati wciąż stała na skraju placyku. Ledwie ośmie­lał się na nią spojrzeć. Coś mu podpowiadało, że to nie wypada, że będzie mu wolno na nią patrzeć do­piero wówczas, gdy zostaną sobie poślubieni.

W każdym razie zdążył dostrzec, że dziewczyna wygląda pięknie. Ubrana była w białą suknię, mięk­ko otulającą jej ciało. W talii przepasała się czerwo­nym pasem, zawiązanym na biodrze, a jego krańce opadały niemal do kraju sukni. We włosach miała po­dobną krajkę, a pod nią wsunięty żółty kwiat, z ro­dzaju tych, które rosły na bagnach.

Była piękna.

Judin odwrócił się do Anastasa plecami. Stanął przodem do statuetki ze złota i monotonnie wypo­wiadał słowa, których Anastas nie rozumiał. Trochę go to przerażało.

Ta chwila miała być dla niego taka ważna, tymcza­sem nawet nie rozumiał słów. Ale też i nie był to prawdziwy ślub.

Kolana rozbolały go od długiego klęczenia, ale wy­trzymał. Wytrzymał dla Kati.

Po tej ceremonii przynajmniej w ich oczach będzie jego żoną. To pierwszy krok.

Później musi uczynić ją swą małżonką w oczach reszty świata. Wszystko należy czynić stopniowo. Na nic się nie zda wiara, że wszystkiego da się dokonać jednym skokiem wprost w niepewność. Niekiedy trzeba tak działać; tu musiał przy każdym kroku uważnie patrzeć, gdzie stawia nogę.

Glikeria padła na kolana obok męża. Oboje na prze­mian odprawiali modlitwy, chyląc głowy przed Jumalą.

Niebo nad nimi wciąż ciemniało.

O ogniska prawdopodobnie zadbała Antonia. Pło­nęły, a Anastas nie widział, by ktokolwiek inny do­kładał torfu.

Znów zerknął na Kati. Dziewczyna wciąż stała z pochyloną głową. Dłonie złożyła. W sercu go zapie­kło, chociaż nazywał się bezbożnikiem. Może gdzieś głęboko w jego wnętrzu tkwiły resztki dziecięcej wia­ry? Miał wrażenie, że ten widok kłuje go w oczy...

Wreszcie szamani powstali. Anastas delikatnie się poruszył, a rodzice Kati na szczęście nie zwrócili na to uwagi. Co do strażników nie miał takiej samej pewno­ści, stali nieruchomo i przynajmniej z pozoru wyda­wało się, że patrzą wprost przed siebie. Trudno jednak było stwierdzić, co widzą, a czego nie widzą. Podejrze­wał, że mimo iż ich twarze pozostają bez wyrazu, to jednak mężczyźni ci mają baczenie na każdy szczegół.

Zastanawiał się, czy nogi utrzymają go, gdy pozwo­lą mu się w końcu podnieść.

Nie, nie trzeba o tym myśleć...

Judin zdjął statuetkę z ołtarza. Anastas nie wierzył własnym oczom, kiedy szaman umieścił Jumalę w na­czyniu z wodą.

Potem złożył dłonie, ukląkł przy naczyniu i zaczął śpiewać z twarzą zwróconą ku niebu. Przyłączyła się do niego Glikeria.

Mało brakowało, a Anastas uszczypnąłby się w ra­mię. Jakiż sens mogło mieć kąpanie bogini podczas takiej ceremonii?

Miał nadzieję, że przynajmniej on i Kati unikną za­nurzania w wodzie. Ale cóż, skoro będzie trzeba, na pewno podda się kąpieli.

Tylko że to może zaszkodzić skórze, z której uszy­te były jego buty do konnej jazdy. Nie miał okazji nasmarować ich tłuszczem, odkąd przekraczali rzeki, by się tu dostać. I już zauważył, że zrobiły się sztywniejsze i utraciły swój blask.

Wielkie nieba, jakież to myśli przychodzą mu do głowy! Można tylko mieć nadzieję, że szamani nie po­trafią w nich czytać. Bo jeśli tak, to może się poże­gnać z marzeniem o zostaniu ich zięciem. Te myśli za­pewne są bluźniercze, Jumala wszak nie ma żadnego związku z tak przyziemnymi sprawami, jak stan jego butów. Fakt, że uważał Jumalę za przedmiot równie zwyczajny, na pewno tylko pogorszyłby jego sytuację.

Bez wątpienia mogli znaleźć lepszego zięcia wśród mężczyzn z własnego ludu. Anastas wciąż nie mógł pojąć, dlaczego wybrali właśnie jego.

Bo był to wybór rodziców, przynajmniej co do te­go nie miał żadnych wątpliwości. Owszem, Kati go polubiła, lecz to z całą pewnością nie wystarczało sza­manowi Judinowi i jego żonie.

Musiało być w Anastasie coś takiego, z czego sam nie zdawał sobie sprawy.

Tymczasem Jumalę wyciągnięto z wody. Teraz wy­raźne się stało, że nie o wszystkim pomyśleli przed ceremonią, nie przygotowali bowiem nic, w co moż­na by wytrzeć posążek. A widać niemożliwe było od­stawienie statuetki wciąż ociekającej wodą.

Glikeria poświęciła swój płaszcz.

Osuszona bogini stanęła na powrót na swoim miej­scu. Świeżo wymyta błyszczała teraz jeszcze mocniej, zaś do czarki, którą trzymała w rękach, Judin wsypał garść monet.

Anastasowi przeleciało przez głowę, że dla szamana nie było to nic trudnego. Mógł wziąć sobie to, co wcześniej ofiarowali już inni. Wszak to on zawiadywał skarbami, a Jumala z całą pewnością nie zwracała uwagi na to, czy otrzymuje w darze pieniądze, które raz już dostała.

Nazwaliby Anastasa niewiernym, bezbożnym.

Z całą pewnością taki właśnie był. Nie stracił jed­nak zdolności do ironii, umiejętności jasnego widze­nia spraw.

Nadeszła wreszcie ta chwila, kiedy Judin odwrócił się do córki. Uśmiechnął się do niej, a przynajmniej Anastasowi wydało się, że tak uczynił. Odniósł wra­żenie, że na twarzy szamana dostrzega ojcowską du­mę. Było jednak ciemno, możliwe więc, że się mylił.

Płomienie ogniska sprawiały, że cienie magicznie migotały. Nie każdy więc mógł widzieć wszystko z taką samą jasnością.

Judin podszedł do córki i podprowadził ją do ołta­rza. Kati padła tam na kolana.

Glikeria podprowadziła Anastasa.

Kolana naprawdę porządnie go bolały, kiedy wsta­wał, żeby przejść te kilka kroków. Potem znów mu­siał uklęknąć. Tym razem obok Kati.

Teraz czuł się o wiele lepiej.

Zerknął na dziewczynę. Głowę trzymał uniesioną wysoko, lecz Judin zaraz posłał mu karcące spojrze­nie. Anastas skłonił ją więc tak, by wyglądało to na chylenie czoła.

Nie miał zamiaru bluźnić, lecz to była gra, w któ­rej to tamci mieli w rękach wszystkie atuty. On zaś nawet nie znał jej zasad. A nie stać go było na zbyt wiele błędnych posunięć.

Napotkał też przelotne spojrzenie Kati. Kąciki ust leciutko uniosły jej się w górę, lecz również tylko na moment. Zaraz potem twarz znów jej spoważniała.

Ostatniej nocy spała w jego objęciach.

Wówczas nie wyobrażał sobie, że sprawy potoczą się tak szybko. Nastawiał się na długie czekanie. Przy­puszczał, że ona również nie znała planów matki i oj­ca, inaczej by mu przecież powiedziała.

Czy jej rodzice wiedzieli, że oni ze sobą spali? Czy Kati się do tego przyznała?

Anastasa na moment przeszył lodowaty dreszcz.

Ale w takim razie nie odprawialiby chyba podob­nej ceremonii? Trudno mu było uwierzyć, że przyj­mą go jako zięcia z otwartymi ramionami, gdyby o tym wiedzieli...

Owszem, na pewno pragnęli wnuków, ale nie mog­li się domyślać, że on już próbował im je zapewnić.

Teraz Judin popatrzył na Kati. Zadał jej jakieś py­tanie. Kati kiwnęła głową i powiedziała coś w tym ję­zyku, którego Anastas nie znał.

Potem Judin zwrócił się do niego.

- Jumala i my oddajemy ci tę kobietę za żonę. Czy chcesz ją przyjąć i wziąć pod opiekę, którą do tej po­ry my nad nią sprawowaliśmy?

Anastas czekał, aż padnie więcej słów. Więcej po­uczeń. Przywykł do tego podczas kościelnych ślu­bów. Wprawdzie nie uczestniczył w zbyt wielu po­dobnych uroczystościach, lecz w każdym razie pa­miętał, że mówiło się o czymś więcej. Czul się niemal oszukany, kiedy zrozumiał, że to już wszystko.

- Tak - powiedział.

Kati uśmiechnęła się do niego zadowolona. Przypo­mniał sobie cień strachu, widoczny na jej twarzy zaled­wie przed chwilą. Musiał więc na nią zerknąć w oczeki­waniu na dalszy ciąg słów Judina, które nigdy nie padły.

Kati wstała, poszedł w jej ślady. Ona wszak nie mog­ła się mylić, tutaj się urodziła.

Podeszli do posążka.

Judin ujął dłonie obojga i położył je na zimnej, gładkiej skórze bogini. Swoją ręką nakrył ich dłonie. Znów modlił się monotonnie z zamkniętymi oczami. Anastas nie mógł się powstrzymać przed spogląda­niem na szamana. Uznał, że to bezpieczne, skoro Judin ma zamknięte oczy.

Modlitwa, którą odmawiał, była zapewne błogosła­wieństwem dla tego małżeństwa, błaganiem o szczę­ście i płodność.

Anastas się skrzywił.

Judin skończył. Odsunął ich dłonie od bogini, po­tem zaś wyjął nóż.

Anastas zmarszczył brwi, ale Kati stała zupełnie spokojna. Na jej twarzy nie widać było nawet cienia strachu. Nie dotykała go, on również nie śmiał jej na­wet musnąć. To zapewne nie było dozwolone, przy­najmniej na razie.

Anastas pojął wreszcie, że ceremonia wcale nie do­biegła jeszcze końca, jak mu się wydawało.

A więc nie odbywa się to tak szybko, chociaż py­tania, jakie Judin mu zadawał, były proste i krótkie.

Szaman zanurzył nóż w naczyniu z wodą, potem zaś stanął pomiędzy córką a Anastasem.

Kati wysunęła lewą rękę. Anastas, idąc w ślad za nią, również wyciągnął rękę, ale prawą.

Judin cierpko poprosił go o wyciągnięcie drugiej ręki.

Dlaczego to takie istotne? zastanawiał się Anastas.

Kiedy Judin ledwie przytknął ostrze do nadgarstka Kati, delikatnie go nacinając, odpowiedź sama przy­szła mu do głowy. Przecież po lewej stronie jest serce!

Pozwolił, by Judin naciął skórę i jemu, nawet się przy tym nie skrzywił. Szaman nie mógł wątpić w to, że jest dzielny. W dodatku Anastas nieraz zaznał już gorszego bólu. To była naprawdę błahostka.

Judin zetknął nadgarstki młodych w taki sposób, by ich krew się zmieszała.

Anastas uznał, że w tym rytuale jest coś śmiesznego. Takie rzeczy robili z kolegami, kiedy byli jeszcze chłop­cami, kiedy chcieli stać się braćmi krwi i składali uroczy­ste przysięgi, o których tak łatwo później zapominali.

To wyglądało na dziecinne zabawy, lecz musiał się z tym pogodzić.

Dla Kati.

Teraz przyszła Glikeria, niosąc niedużą drewnianą czarkę. Wypowiedziała nad nią kilka słów, a później zanurzyła ją w dużej balii, w której kąpali Jumalę.

Nabrała pełną czarkę wody i podała ją Anastasowi.

- Wypij - szepnęła Kati. - Do dna.

Anastas ujrzał w wodzie własne odbicie. Ujrzał włas­ne oczy, szeroko otwarte, chyba ze zdumienia. I wody w miseczce wydawało się bardzo dużo. Ale zaczął pić.

Opróżnił czarkę.

Judin położył mu rękę na głowie.

Teraz Kati dostała naczynie. Ona również je opróż­niła. Trwało to dłużej niż w wypadku Anastasa.

Gdy opróżniła miseczkę, Judin drugą rękę położył na głowie córki. Znów monotonnym głosem zaczął wyśpiewywać modlitwę całkowicie niezrozumiałą dla Anastasa. Trwało to długo.

Kiedy skończył, jego rolę przejęła Glikeria. Ona również nakryła ich głowy dłońmi. Jej pieśń jednak była krótsza W dodatku, zdaniem Anastasa, Glikeria miała lepszy glos.

Z całą pewnością to również były bluźniercze my­śli, lecz pojawiały się w jego głowie nie wiadomo skąd, nie potrafił nad nimi zapanować.

Kiedy Glikeria się cofnęła, Judin podał im ręce. Wstali. A Kati objęła Anastasa w pasie. Odczuł ulgę. Zrozumiał, że to już wszystko, że ceremonia dobieg­ła nareszcie końca.

- Jesteś teraz moją żoną? - spytał cicho. Głośne wypowiadanie słów wydawało się niemoż­liwe w takiej bliskości złotego posążka.

Kati kiwnęła głową, wyraźnie szczęśliwa.

- Jestem twoja - powiedziała. Były to najpiękniejsze słowa, jakie Anastas kiedy­kolwiek usłyszał.

Za ich plecami Judin podniósł posążek. Glikeria ułożyła skrzynię na ziemi, otworzyła ją. Włożyli Jumalę do środka i nakryli płaszczem Judina. Potem znów zamknęli skrzynię na klucz. Strażnicy z powro­tem wsunęli pod nią drągi, również tym razem nie dotykając świętości nawet palcem.

- To przerażające, lecz również bardzo piękne. Uroczyste - szepnęła Antonia Grigorijowi, gdy cere­monia niemal dobiegła już końca.

Stali przy ognisku. W milczeniu zrozumieli, że ich obecność jest tolerowana, chociaż byli niewiernymi. Grigorij wszak i tak nie mógł zobaczyć bogini, nato­miast jeśli chodziło o Antonię, to uważali chyba, że Jumala wzięła ją pod swoją ochronę, pomimo iż by­ła niewierna. W pewnym sensie przyznano im prawo do obecności w tym miejscu, przynajmniej dopóki trzymali się z tyłu, wśród cieni, dopóki w żaden spo­sób w niczym nie przeszkadzali.

- To oczywiste, że chwila jest uroczysta - odszepnął Grigorij. - Wszyscy czynią chwile takie jak ta uroczysty­mi. Sądzisz, że nasi dalecy przodkowie nie traktowali uroczyście faktu znalezienia kobiety, z którą pragną żyć?

Antonia nigdy wcześniej nie zastanawiała się nad podobnymi problemami. Dopiero Grigorij zmusił ją, by jej myśli wkroczyły na ścieżki, na które bez niego nigdy by się nie zapuściły. Przy nim stała się innym człowiekiem. Patrzyła dalej, aniżeli czyniła to niegdyś w Archangielsku.

- Żałuję, że nie mogłeś zobaczyć Jumali - dodała Antonia. - Na miłość boską, tak bardzo bym chciała opowiedzieć o niej Raiji! Powiedzieć jej, że Jumala jest dokładnie taka, jaka jawiła się Raiji w jej snach. Powiedzieć, że ją widziałam. Ze widziałam lud, który wciąż oddaje jej cześć. Nigdy nie przypuszczały­śmy, że to możliwe. Sądziłyśmy, że ta wiara dawno już wymarła, że kościół zdołał ją całkiem pokonać.

- Wiele rzeczy jest możliwych - uznał Grigorij. Od­powiedział jej dziwnie krótko, Antonia zdała sobie sprawę, że powodem tego była jej wzmianka o Raiji.

To oczywiście bezmyślne z jej strony, ale tak łatwo było się zapomnieć. A odkąd tu przybyli, Antonia wręcz nieustannie myślała o Raiji. To stało się nieunik­nione. Antonia była szczerze przekonana, że gdyby nie Raija i jej niezwykłe sny, nigdy by tutaj nie trafili.

Kati objęła Anastasa. Strażnicy tymczasem chwy­cili za drągi, gotowi podnieść skrzynię do góry.

- Nie będą jej przechowywać tutaj - szepnęła An­tonia.

- Chyba się tego nie spodziewałaś - odparł Grigo­rij. - Ale nie odniosą jej z powrotem do skarbca. Nie potrwa długo, nim tu znów wrócą. Przekonasz się! Ukryją ją w lesie, domyślam się, że niedaleko od obo­zowiska. Znają ten las lepiej niż własną kieszeń, Antonetto! Nic nie robią przypadkiem.

- Powinniśmy życzyć młodym szczęścia. Antonia poderwała się na nogi i pomogła wstać Grigorijowi. Ich palce się splotły.

- Żałuję, że to nie my - powiedziała smutnym głosem, cicho wzdychając. - Nawet w taki sposób - dodała.

Grigorij na krótką chwilę objął ją, usta musnęły czoło. Potem wargi.

- Nie mamy prawa tego pragnąć, Antonio - rzekł zasmucony. - Skradliśmy czas, który razem spędza­my. Ale ja potrafię z tym żyć. Potrafię być z tobą szczęśliwy, dopóki nie myślę o tym, jak mogłoby być.

Tego nam nie wolno. Kochamy się i niebiosa o tym wiedzą. Wiedzą o tym ptaki i drzewa wokół nas. Ty mi to mówisz, a ja powtarzam to tobie, najmilsza Antonetto. Tylko nie możemy poprosić księdza, żeby nas połączył. Nikt nie może uczynić nic, aby więzi, które nas łączą, były jeszcze mocniejsze. To my je tworzymy, moja kochana. My. Nie powinniśmy tęsk­nić za niczym więcej, to powinno nam wystarczyć. Kocham cię, wyraźniej nie mogę tego powiedzieć. Mocniej nie mogę się z tobą związać.

Antonia przełknęła ślinę. Grigorij tak pięknie radził sobie ze słowami. Tak świetnie umiał przemawiać. Mu­siał zresztą, całe jego życie polegało na przekonywaniu ludzi do idei, w które wierzył. Musiał umieć mówić.

- Kocham cię - powiedziała. - Tyle że pozwoliłam się porwać tej uroczystości, była naprawdę piękna, bez względu na to, co myślisz i mówisz, najmilszy. Naprawdę piękna.

Grigorij otarł jej łzy. Usłyszał, że płakała. Ucało­wał cieniutką skórę pod oczami.

- Chyba mieliśmy życzyć im szczęścia - przypo­mniał, lekko się śmiejąc. - Wydaje mi się, że nie bar­dzo wypada, aby weselni goście próbowali się zjeść, jeszcze zanim podadzą do stołu...

Objęli Anastasa, uściskali Kati. Oczy obydwojga młodych błyszczały szczęściem.

- Pięknie wyglądasz - powiedziała Antonia do Kati, ostrożnie dotykając cienkiej, wełnianej materii jej sukni. - Nigdy nie widziałam nic piękniejszego - stwierdziła. - Wyglądasz jak prawdziwa księżniczka.

- To ślubna suknia, którą noszą wszystkie panny młode w naszej rodzinie - wyjaśniła Kati, skromnie zerkając na swój strój. - Jest bardzo stara. Jako pierw­sza włożyła ją prababka mojej matki, a materiał utka­ła i uszyła z niego suknię jej matka. Tylko krajki są no­we, każda panna młoda musi sama utkać je dla siebie. Kati zdjęła krajkę, którą nosiła na głowie. Kwiat upadł na ziemię, a Antonia, wiedziona impulsem, podniosła go i wsunęła do kieszeni, nie zdając sobie sprawy z tego, co robi.

- Jedną z krajek zawsze dajemy mężowi - powie­działa Kati, czerwieniąc się. Wciąż widać nie potrafiła uświadomić sobie w pełni, że Anastas jest jej mężem. Na oczach wszystkich patrzyła na niego ostrożnie i nieśmiało. Tak samo też go dotykała.

Chłopak miał w pasie przewiązaną chustkę Anto­nii, Kati więc nie mogła mu zawiązać swojej krajki jako paska.

Zarzuciła mu ją na szyję i owinęła dwukrotnie, potem zaś zawiązała, czyniąc z niej swego rodzaju ozdobę.

- Teraz jesteś ze mną jeszcze mocniej związany - powiedziała niemal zawstydzona. - Na nic nie zda się żadna próba ucieczki, Anastas. Nosisz na szyi moją krajkę, tylko ja taką tkam. Każdy, kto ją zobaczy, bę­dzie wiedział, że należysz do mnie.

Anastas wzruszony ucałował ją w czoło.

- A co ja mogę tobie dać, kochana? - zachodził w głowę. - Nie mam nic ze sobą. Nie mam cię czym obdarować. Tak być nie powinno...

- Nie myśl o tym - powiedziała z uśmiechem. - Już i tak dałeś mi dosyć.

Zapadła wielka cisza. Jakby zgęstniała. Anastas wreszcie zebrał się na odwagę i pocałował Kati w usta. Długo smakował jej miękkie wargi. Cały czas mocno ją obejmował. A ona tuliła się do niego. Opar­ła się o Anastasa całym swoim ciężarem, by móc stać jak najbliżej niego. Gładziła go po piersi w sposób, jakiego nie dało się błędnie odczytać.

Antonia odwróciła się w bok i pociągnęła za sobą Grigorija, choć bliskość, jaką okazywali sobie mło­dzi, jego nie wprawiała w zakłopotanie.

I wtedy ich zobaczyła. Mocno szarpnęła Grigorija za rękę. Chciała krzyknąć, lecz nie była w stanie. W gard­le całkiem jej zaschło, język zrobił się suchy i ciężki. Spomiędzy jej warg nie wydobył się żaden dźwięk.

- Co się stało? - spytał Grigorij, kiedy pchnęła go przed sobą, próbując biec. Starała się go nakłonić, by ruszył za nią. Z polany w głąb lasu, w ciemność po­między cienie, droga nie była daleka. Musiała istnieć możliwość, by się tam ukryć.

Pozostali ujrzeli ich tuż potem. Antonia usłyszała przenikliwy krzyk Kati. Usłyszała, że Anastas coś do niej woła, ale słowa do niej nie dotarły. Usłyszała też, że Judin krzyczy w swoim własnym języku.

Słów nie rozumiała, brzmiały jednak jak przekleń­stwo. Nic nie mogło dźwięczeć z równą nienawiścią, z taką wściekłością. Zawtórował mu głos Glikerii, a ona przeklinała już zarówno we własnym języku, jak i po rosyjsku.

- Żołnierze? - dopytywał się Grigorij.

Antonia zdołała zaciągnąć go przez polanę za sza­łasy. Nie była pewna, na jak długo znaleźli schronie­nie. Bardzo prawdopodobne, że zostali otoczeni. Po­lana była częściowo oświetlona, żołnierze musieli przeczekać ceremonię, wstrzymali się do czasu, aż strażnicy odeszli i w obozowisku zostało zaledwie kilka osób. Zaatakowali w chwili nieuwagi, w jedy­nym właściwym momencie.

- Jest ich na pewno jakichś dwunastu, piętnastu - szepnęła Antonia.

Leżała na brzuchu i próbowała stopić się w jedno z mchem. Strój miała ciemny, mogło się to więc udać. Gorzej było z Grigorijem, jego jasne włosy przycią­gały do siebie nawet blask gwiazd.

- Naprawdę sprawni - pochwalił Grigorij. - Mu­sieli oszukać któregoś ze strażników z kręgu wokół obozu. Albo może przekupić. Czy ten, który się tak zachwycał Kati, był wśród tych czterech?

- Chyba nie - odparła Antonia cicho. Usiłowała sobie przypomnieć, jak wyglądał tamten młodzieniec, lecz sprawiało jej to trudność. Wszyscy młodzi mężczyźni byli do siebie tak bardzo podobni. Niezbyt dokładnie pamiętała rysy twarzy tamtego. W pamięć wryła jej się jedynie łata na spodniach, a to przecież niezbyt istotna wskazówka.

Nie widziała dokładnie, co dzieje się na polanie. Sły­szała krzyki i przekleństwa miotane przez Glikerię. Nie przypuszczała, że ta święta kobieta jest w stanie wykrzykiwać takie słowa. Nie sądziła, że szamanka Jumali może je w ogóle znać. Słyszała też głos Anastasa.

I Judina.

Jego zachowanie przerażało najbardziej. Przy wtó­rze szczęku mieczy Judin donośnym głosem odma­wiał modlitwę. Nawet na moment nie ustawał. Wy­powiadał słowa w swoim własnym języku. Modlitwa była drwiną ze wszystkich niewiernych.

- Przybyło kilku strażników - szepnęła Antonia, zauważywszy powiewający czerwony płaszcz.

Zobaczyła, że jeden z młodych mężczyzn uwolnił się z okrycia i dopiero wtedy pobiegł do obozu pod­jąć walkę z żołnierzami.

- Pst - szepnął Grigorij. Leżał nieruchomo jak mar­twy, nasłuchiwał całym ciałem. - Tu są konie - szep­nął wreszcie samym tylko oddechem. - Słyszę, że są.

Antonia przełknęła ślinę. Bała się tutaj zostać, lecz bała się również poruszać w ciemności. Śmiertelnie się lękała, że mogą zostać odkryci.

Przypuszczała, że ten żołnierski patrol nie będzie się zastanawiał, kogo chwyta jako jeńca albo zakłuwa włócznią. Widzieli ich przecież na placyku w obo­zowisku. Nie bacząc na tłumaczenia, uznają ich za wyznawców Jumali. Antonia nie miała zaufania do ludzi reprezentujących władzę.

Jeśli ich schwytają, w najlepszym razie wtrącą do więzienia. Postawią przed sądem za coś, czego nie zrobili. Na pewno skażą. Kto zechce ich wysłuchać? Nie mogli nawet się przyznać, kim naprawdę są.

- Widzisz cokolwiek wyraźnie? - spytał Grigorij. Wciąż mówił tak cicho, że musiała się wysilać, by usłyszeć jego słowa.

Czy widziała wyraźnie?

Antonia zmrużyła oczy i wpatrzyła się w ciemność. Mrok był gęsty, wełnisty. Tej nocy należało zapo­mnieć o blasku księżyca i o pogodnym niebie, to jed­no było pewne.

Ciemność stała się jeszcze ciemniejsza niż zwykle. Noc zapowiadała się czarniejsza niż którakolwiek z nocy, jaką oglądała, a przynajmniej z tych, które miała w pamięci.

- Jako tako - odparła.

Nie zamierzała karmić Grigorija fałszywymi na­dziejami. Wiedziała, o czym myślał, i to napawało ją jeszcze większym strachem. Nie miała w sobie tyle odwagi co on, nie była ulepiona z tej samej gliny.

- Nie przybyliśmy tutaj po to, żeby umrzeć dla głu­piego posągu ze złota - szepnął Grigorij. - Ty widzisz, musisz więc czołgać się pierwsza. Będziesz pełznąć przede mną, a ja cię będę trzymał za kostki, moja Antonetto! Nigdy nie spotkałem takiej kobiety jak ty. Nigdy nie spotkałem kogoś, z kim chciałem dzielić życie. Ono nie może zakończyć się tutaj. Odwagi, ukochana! Musimy przedostać się w głąb lasu, chyba słuch zdoła doprowadzić mnie do koni. Jeśli trzeba będzie zmienić kierunek, pociągnę cię za właściwą nogę. Nie będziemy musieli wtedy rozmawiać. Głos tak przeklęcie się niesie, Antonetto...

- Dobrze - zgodziła się Antonia. Przełknęła strach i prędko się obróciła. Zarzuciła Grigorijowi ręce na szyję i obsypała pocałunkami ca­łą jego twarz. Pocałowała też w usta.

- Kocham cię, Grigoriju - szepnęła z wargami przy jego ustach. - Kocham cię tak mocno, że to aż boli. Słyszysz? Gdybym umarła, nigdy nie wolno ci o tym zapominać. Obiecujesz? Nikt nigdy nie kochał cię równie mocno jak ja.

- Wiem - mruknął ledwie słyszalnie i uwolnił się z jej uścisku. - Musimy próbować. Niebezpiecznie jest leżeć tutaj, moja droga. Oni musieli nas zobaczyć. Widzieli, gdzie zniknęliśmy. Trzeba stąd odejść.

Antonia zrozumiała powagę sytuacji. Serce i tak miała już w gardle, udusi ją, jeśli pozwoli mu podsko­czyć jeszcze wyżej.

Ostrożnie zaczęła pełznąć, pozwoliła Grigorijowi złapać się za kostki u nóg.

- W las - szepnął. - Do diabła z kierunkiem! Tyl­ko w głąb lasu!

Skryli się już między drzewami, gdy usłyszeli glos Judina. Jego ostatni krzyk. Przeraźliwy wrzask ostat­niego cierpienia.

Być może ta chwila po dwakroć przydała szama­nowi jasności widzenia.

- Glikerio! - krzyknął. - To ty poprowadzisz ród dalej!

Później rozległo się jedynie pozbawione słów zawo­dzenie, coraz głośniejsze. Potem zaś nastąpiła cisza.

Antonia na moment musiała ukryć twarz w mchu. Cała się trzęsła. Zdjął ją przenikliwy chłód i jedno­cześnie napłynęły mdłości. Wciąż musiała przełykać ślinę, by nie zwymiotować.

Nawet gdy umierał, myślał o rodzie. Cóż to za człowiek!

Grigorij pociągnął ją za lewą stopę. Antonia wzię­ła się w garść. Wolno popełzła dalej. Nie było to wca­le łatwe, lecz tyle mieli do stracenia, że nie mogła się poddać. Również Grigorij złożył życie w jej ręce. Mu­siała myśleć nie tylko o sobie.

Czołgali się długo, wiele razy zmieniali kierunek. Antonia z wysiłku spływała potem. Bardzo też prze­mokła, bo ziemia przesiąkła wilgocią. Nie była to jed­nak odpowiednia chwila na to, by się skarżyć.

Rozmyślała o losie Anastasa i Kati. Bezsilność nie­mal ją paraliżowała. A potem znów zacisnęła zęby.

Wolno jej myśleć jedynie o tym, że muszą dać so­bie radę.

Anastas nie jest przecież niemowlęciem w pielusz­kach. Pół życia spędził na zmaganiu się z niebezpie­czeństwami, czyhającymi za jego plecami. Potrafił za­dbać o własną skórę. A odpowiedzialność za Kati również należała do niego.

Takie rozumowanie nie leżało w charakterze An­tonii. Wprost sprawiało jej ból. Walczyła z płaczem, z paskudną kulą w brzuchu. Walczyła ze strachem i rezygnacją. I tak donikąd nie dojdą. To bez sensu. Nie zdołają umknąć żołnierzom.

Było ich tak wielu. Czym mieli walczyć przeciwko ca­łemu patrolowi nawykłemu do przeczesywania lasów?

Grigorij pociągnął ją za obie kostki.

Antonia się zatrzymała.

Za późno.

Miała oczy, lecz patrzyła w głąb siebie, zamiast spoglądać w przód. Grigorij usłyszał niebezpieczeń­stwo, zanim ona je zobaczyła.

Poczuła, że ją puścił w tej samej chwili, w której ujrzała skrzynię.

Ledwie zdążyła uklęknąć, gdy spostrzegła, że męż­czyzna rzuca się do ataku na Grigorija.

To był jeden ze strażników.

Oczywiście jeden z nich został przy skrzyni. Jeden zawsze musiał wiedzieć, gdzie znajduje się Jumala. Je­den, bez względu na to, co się działo, musiał jej strzec.

To Jumala była najważniejsza dla całego ich ludu. Znaczyła więcej aniżeli jej poddani.

Z niczyich ust nie wydobył się żaden dźwięk.

Zarówno strażnik, jak i Grigorij wiedzieli, że nie wolno im ściągać na siebie uwagi żołnierzy. Wciąż do­chodziły do nich odgłosy walki z obozowiska. A to oznaczało, że nie mogli się od niego zanadto oddalić. Nie było też żadnej pewności, że wszyscy żołnierze z patrolu zgromadzili się właśnie tam. Kilku prawdo­podobnie zostało przy koniach.

Strażnik miał nóż. Nosił również kuszę, lecz tej broni nie mógł użyć. Przynajmniej nie w takiej walce.

Grigorij był nieuzbrojony. Walczył gołymi rękami, posługując się wszelkimi podstępnymi sztuczkami, których nauczył się w ciągu życia. Mimo ślepoty do­trzymywał poła młodszemu mężczyźnie. Wprawdzie Grigorij nie był równie mocnej budowy, lecz w jego żylastym ciele tkwiła siła. Miał doskonały słuch i zwin­ność kota. Niełatwo było zaatakować go nożem.

Żaden z nich dwóch nie zwracał uwagi na Antonię. Ona zaś, cały czas klęcząc, dostrzegła wśród mchu połyskujący przedmiot.

Strażnik nie zauważył, że coś wypadło mu z kie­szeni w momencie, gdy wyciągał nóż.

Klucz.

Złoty klucz do skrzyni.

Antonia usiłowała zrobić się tak maleńka, jak tylko mogła. Ułożyła się na brzuchu i w milczeniu modliła się o to, by Grigorij wytrzymał do chwili, gdy jej uda się podejść. Podpełzła do gwiazdy lśniącej w mchu.

Jej palce zagłębiły się w ziemię, zacisnęły na kluczu.

Strażnik był odwrócony do niej plecami. Chyba jej nie usłyszał.

Czym prędzej wsunęła klucz we właściwe miejsce. Poszło zupełnie gładko. Widać niedawno naoliwili zamek. Przekręciła klucz, uniosła wieko skrzyni. By­ło dosyć ciężkie.

Czerwony płaszcz odrzuciła na bok.

Strażnik wciąż nie widział jej poczynań. Zastana­wiała się, czy Grigorij ją słyszy. I czy domyśla się jej zamiarów.

Nie miała jednak czasu, by dłużej to rozważać.

Ręce ujęły posążek. W geście tym nie było namasz­czenia. To tylko statuetka.

Straszliwie ciężka.

Antonia zrozumiała, dlaczego figurka nie jest więk­sza. Gdy jednak przykucnęła i w obie ręce włożyła całą siłę, jaką miała, zdołała ją wyciągnąć ze skrzyni. Musiała mocno nabrać oddechu przed kolejnym wy­siłkiem, lecz jakoś się obróciła, unosząc złocistą bo­ginię nad głową. Musiała to zrobić, by uderzyć dosta­tecznie mocno. Ręce jej drżały.

Upuściła posążek na czaszkę strażnika.

Mężczyzna nie miał żadnych szans. Umarł, nie wy­dając z siebie żadnego dźwięku. Cały tył czaszki miał zmiażdżony.

Antonia odsunęła złoty posążek na bok, później odciągnęła strażnika.

Grigorij jęknął cicho, gdy próbowała go podnieść.

Dopiero wtedy to zobaczyła.

Nóż strażnika tkwił głęboko w piersi Grigorija. Strażnik i posążek upadli wprost na niego, wbijając ostrze jeszcze głębiej.

- Nie chciałam - szepnęła, wyciągając nóż. Trysnęła krew, czym prędzej więc przyłożyła obie dłonie do rany. Nacisnęła. Położyła się całym swym ciężarem na ranie, nie zdołała jednak wstrzymać krwi, rytmicznie tryskającej z ciała Grigorija.

- Kocham cię - szepnął. - Wracaj do domu, Antonetto. Do Archangielska...

- Ja także cię kocham - odszepnęła z płaczem. - Kocham cię, Grigoriju! Ty nie możesz mi umrzeć!

- Ciii - powiedział, z wysiłkiem tuląc policzek do jej policzka.

I nagle jego ciało zrobiło się ciężkie. Wysunął się z jej objęć i upadł na mech.

Antonia cicho płakała. Nie wiedziała, jak długo to trwało. Siedziała przy nim ze świadomością, że jest martwy. Wiedziała, że znów została na świecie cał­kiem sama.

Przynajmniej tu, na wschód od Uralu, a to właści­wie oznaczało cały świat. Las dookoła pełen był żoł­nierzy i strażników Jumali, a żaden z nich nie oka­załby jej łaski.

Pocałowała martwe wargi Grigorija. Przez długą chwilę jeszcze na niego patrzyła. Na zawsze miała zapa­miętać, jak w tę gęstą, ciemną noc jaśniały jego włosy.

Potem otarła o mech nóż z krwi, wsunęła go pod spódnicę i weszła w las.

13

Nie było już nikogo, kto by ją nazywał Antonettą. Tyl­ko taka myśl tkwiła w głowie Antonii, gdy zapuszczała się coraz głębiej w obcy, nieznajomy las. Nie słyszała ko­ni, lecz nie czuła także zapachu bagniska. Akurat w tej chwili nie przejęłaby się ani jednym, ani drugim.

Gdyby wpadła teraz w bagno, nie walczyłaby. Po­zwoliłaby wciągnąć się w głąb, zatopić. Cieszyłaby się z nastania końca wszystkiego.

Miała nóż.

Czuła go przez spódnicę. Wystarczyłoby jedno po­tknięcie, a mogła się nim zranić. Być może noszenie noża przymocowanego do paska pod ubraniem było lekkomyślnością.

Ale i to jej nie obchodziło.

Miała broń.

I nie była w stanie użyć jej przeciwko sobie. Wie­działa, że potrafiłaby skierować ją na innego człowieka, gdyby jej zagroził. Teraz już to wiedziała. Ale uciekać w taki sposób, o, nie! Mogą sobie nazywać ją tchórzem, mówić, że zabrakło jej odwagi, wszystko jedno.

Antonia po prostu nie mogła.

Nie miała pojęcia, dokąd idzie. Właściwie też nie starała się zachowywać cicho. Rozgrzewała się mar­szem, szła, szła i szła...

Na niebie nie było gwiazd, którymi mogłaby się kierować. Niebo tutaj zresztą różniło się od tego, jakie znała z Archangielska, niepodobne było także do nie­ba, które widywała nad ujściem Obu. Anastas opowia­dał jej o gwiazdach na północy, a podczas podróży na południe nocami często stawał obok niej i Grigorija i objaśniał, jakie gwiazdy mogli oglądać po drodze i gdzie się one znajdują.

Wiele z nich otrzymało nazwy związane z legen­dami dalekiej Grecji, z zadziwiającymi historiami o bogach i boginiach, którzy znieruchomieli na skle­pieniu niebieskim. Kilka z nich pokazał jej też w obo­zowisku. Wiedziała, w której części nieba szukać zna­jomych gwiazdozbiorów. To by mogło jej pomóc.

Ale niebo było zachmurzone, pokryte szaroczarną postrzępioną warstwą chmur. Nie pomogło jej ani odrobinę.

Z drugiej” jednak strony nie mogło też się przysłu­żyć nikomu innemu.

Żołnierze, uznawszy napaść na obóz za zakończo­ną, na pewno się domyślali, że w lesie musi ukrywać się więcej ludzi. Nie odnaleźli też w obozowisku żad­nego wizerunku bożka, a z daleka mieli okazję oglą­dać złocistą statuetkę. Wiedzieli więc o jej istnieniu, lecz czciciele posągu zdołali się go pozbyć, nim pa­trol dotarł na miejsce.

Żołnierze przeszukiwali las.

Byli też strażnicy, którym udało się uciec. Tacy, którzy się pochowali. Tacy, którzy obawiali się, że obcy przybysze będą szukać żołnierzy, ich zaś zdra­dzą. Oni też przeszukiwali las.

Antonia wędrowała, aż kompletnie opadła z sił. Usiad­ła wtedy wprost na mchu, by odpocząć. Nie zawracała sobie głowy szukaniem kryjówki. Nikogo nie widziała. O niczym innym nie myślała. Nogi ją rozbolały, jakby maszerowała przez całe życie. Czuła się też śpiąca, truci­zna zawarta w maści wciąż krążyła w jej żyłach. Przez cały dzień była senna, a poza tym nic nie jadła.

Kiedy zamknęła powieki, przed oczami stanęły jej dwie zwierzęce tusze piekące się nad ogniskiem. Za­pomniała spytać, co to za mięso. Może jeleń? A mo­że świnia albo owca?

W myślach zadawała sobie pytanie, czy wciąż wi­szą nad ogniem. Czy ktoś znalazł czas, żeby je zjeść? Czy też ptaki i drapieżne zwierzęta będą mogły wy­prawić sobie ucztę, gdy tylko zgasną resztki żaru? To trochę potrwa. Pamiętała, że dołożyła sporo torfu.

Ale to działo się całą wieczność temu.

Nie nasyciła się też myślą o jedzeniu, które nigdy nie miało trafić do jej ust.

Antonia podniosła się z wysiłkiem. Zachwiała się na nogach i musiała przytrzymać się drzewa. Upłynęła chwila, nim była gotowa do dalszej wędrówki.

W uszach jej zaszumiało.

Antonia momentalnie znieruchomiała.

To nie mogło dziać się tylko w jej głowie. To by­ło zbyt rzeczywiste!

Wstrzymała oddech i nasłuchiwała.

Szumiało.

Szumiało jak wiatr. Jak woda... Jak rzeka...

Z trudem stawiając nogi, skierowała się w tę stro­nę, z której, jak jej się wydawało, dochodził ów od­głos. Nieraz wpadała na drzewa, podrapała twarz, a rany na nadgarstkach znów się otworzyły. Szła jednak, kierując się dźwiękiem. Raz po raz musiała zatrzymywać się i nasłuchiwać. Słuchała całą sobą.

Nie chciała podejmować ryzyka, że tym razem za­błądzi. Musi trafić do tej rzeki. Musi ją znaleźć. Rze­ki prowadziły do ludzi, a dla niej ludzie byli ratun­kiem. Uczyniłaby wszystko, byle tylko wydostać się z tego lasu, który odebrał jej to, co kochała.

Nigdy więcej już nie poczuje się dobrze w lesie. Ni­gdy więcej jej oczy nie zaznają spokoju, spoczywając na niekończącej się linii drzew. Las oznaczał dla niej śmierć. I szaleństwo czające się w wierze, która zatra­ciła wszelkie granice.

Jej wzrok dawno już przywykł do ciemności. Pła­kała jednak tak długo, że oczy jej zapuchły, patrzyła więc właściwie przez dwie wąskie szparki. Oczy pie­kły, bolały od ocierania łez rękawem bluzki.

Raz po raz przeklinała też spódnicę, czepiającą się wszystkiego, co tylko wystawało z ziemi. To jakieś fatalne zrządzenie losu, że tego dnia nie miała na so­bie spodni, w których czuła się o niebo lepiej. Spód­nica żadną miarą nie nadaje się na wyprawy przez las, doszła do wniosku Antonia.

Człowiek, który wymyślił, że kobiety powinny no­sić spódnice, zapewne nie przewidział ich pragnienia wędrówek i żądzy przygód. Przecież strój jest mi teraz jedną z największych przeszkód, pomyślała z goryczą.

Rozważania o innych rzeczach trochę pomagały, chociaż Antonia nie potrafiła na zbyt długo oderwać myśli od Grigorija. Te inne myśli były niczym drob­ne przebłyski w świecie jej umysłu, niczym przelotne uderzenia ptasich skrzydeł, odrywające ją od rzeczy­wistości. Potem rzeczywistość znów do niej wracała, a z jej serca upuszczano jeszcze trochę krwi.

Przez cały czas potykała się, szła i przedzierała na­przód Nóż trzymała teraz w ręku. Skaleczyła się nim w udo, gdy upadła za pierwszym razem, i to wystarczy­ło, by rozsądek podpowiedział jej, co powinna zrobić.

Przez głowę przeleciała jej pewna myśl, właściwie nawet dość zabawna: gdyby teraz spotkała na swej drodze samego diabła, to przestraszyłby się jej i rzu­cił do ucieczki. Antonii natomiast nic już chyba by nie przeraziło.

Zbyt wiele przeszła. Dość się napatrzyła.

Odgłos płynącej wody wzmagał się. Nie były to więc fantazje ani też szumy nocnego wiatru szelesz­czącego w koronach drzew. Nie szumiało jej też w głowie ze zmęczenia. To szemrała woda, choć nie płynąca ostrym nurtem, tylko spokojna woda, leni­wie posuwająca się naprzód.

Szeroka rzeka, pomyślała Antonia.

Czyżby dotarła do Obu?

Czy to właśnie w tym miejscu parł na północ, czy może też była to ta jego część, która zakręcała na wschód, do krainy, w której nie miała czego szukać?

Nie mogła tego wiedzieć.

Akurat w tej chwili było to bez znaczenia. Anto­nia myślała jedynie o tym, by odnaleźć rzekę. Odczu­wała pragnienie, a rzeka pozwoli jej się napić. Wie­działa, że jeśli tylko będzie miała trochę wody, długo wytrzyma. Kiedy uciekali z Archangielska, wiele dni musiała przeżyć bez jedzenia.

To było inne życie.

Życie, w którym dużo się nauczyła. Mogła prze­trwać. Wiedziała, że woli życia jej wystarczy. Nie za­łamywała się i nie uznawała sytuacji za beznadziejną, w każdym razie nie na długo. Potrafiła wziąć się w garść nawet wówczas, gdy najbardziej się bała.

Przecież uratowała się od śmierci w bagnie.

Widać był w tym jakiś sens. A świadomość, że je­dynym sensem mogła być śmierć w chłodzie i samot­ności, w wycieńczeniu i głodzie w tutejszych lasach, wywoływała w niej jedynie śmiech. Wszystko wyda­wało się jednym wielkim żartem.

Antonia nie chciała w to wierzyć.

Musi odnaleźć rzekę.

Dalej nie sięgała myślą. Nie była w stanie patrzeć bardziej w przyszłość.

Znalazła się na środku otwartej równiny. W jedną stronę, jak okiem sięgnąć, ciągnęła się rzeka, szeroka i leniwa. W drugą stronę, jak okiem sięgnąć, rozcią­gała się rzeka, tak samo szeroka i tak samo leniwa.

Na drugim brzegu było płasko. Dostrzegała jakieś mroczniejsze cienie. Przypuszczała, że jest tam las, tak samo jak na tym brzegu, na którym się znajdowała.

Rzeka, las i niebo.

Jak okiem sięgnąć.

Osunęła się na kolana. W jednej chwili nogi nie chciały jej dłużej nieść. Dotarcie do rzeki ją przytło­czyło. Miała w uszach szum wody, a ta woda płynę­ła blisko. Widziała rzekę. Wcześniej szum był jedynie odległym szeptem, teraz rzeka do niej przemawiała, życzliwa i bliska. Gdyby zdołała przejść jeszcze kil­ka kroków, mogłaby się z niej napić.

Antonia usiłowała stanąć na nogi, lecz one nie mia­ły już sił. Poniosły ją przez las, teraz zaprotestowały.

Wycieńczona nie podnosiła się z kolan.

Czuła, jak bardzo jest spragniona. W dusznym lesie zlewała się potem. Szła i biegła, aż w ustach czu­ła smak krwi. Ciało wprost krzykiem domagało się wody, wody, która była tak blisko.

Antonia znów wsunęła nóż za pasek spódnicy. Kie­dy człowiek się czołga, nie może się potknąć.

Wbiła palce w ziemię i popełzła w stronę brzegu. Zatrzymała się dopiero wówczas, gdy dłońmi dotknę­ła rzecznego piasku w miejscu, gdzie woda rzeki ła­godnie lizała brzeg. Przyniosło to ulgę poranionym nadgarstkom. Chłodna woda przynosiła ukojenie. Antonia położyła się na brzuchu i piła. Piła prosto z rzeki, niczym spragnione zwierzę, które przez całą noc szukało jamy wypełnionej wodą. Piła tak długo, aż w żołądku jej zaciążyło i nie wierzyła, że kiedykol­wiek uda jej się podnieść. Musiała przetoczyć się w gęstą, wysoką trawę, rosnącą wzdłuż brzegu.

Trawa o tej porze roku rosła bujnie. Susza też nie dała się jej we znaki.

Antonia położyła się na plecach i poczuła, że odzy­skuje siły. W gardle już jej nie zasychało, usta się nawil­żyły, żołądek nie był pusty. Z twarzy spłukała słony pot i ślady pozostawione przez łzy. Dotarła do rzeki.

Teraz nie wiedziała już, czego pragnie. W głowie nie było więcej myśli. Panowała w niej ciężka pustka. Antonia zasłoniła oczy ręką i zasnęła.

Obudziło ją słońce. Skore do żartów promienie słoneczne, które wybrały się na przedpołudniową wę­drówkę przez stepy i lasy. Pogłaskały ją po koniusz­ku nosa, a ona nawet tego nie zauważyła. Połaskota­ły ją w czoło i pogładziły po zabawnych lokach. Omiotły je i przesunęły się na policzki.

Antonia wciąż spała.

Musiały więc przypuścić szturm, żeby zbudzić tę dziwną ludzką istotę. Na ogół ludzie wstawali o świ­cie, niemal jeszcze zanim słońce zdążyło wyjrzeć zza grzbietów wzgórz, żeby życzyć im dobrego dnia.

Ta istota leżała tak nieruchomo, jakby już nie ży­ła, lecz to przecież niemożliwe, bo oddychała.

Promienie słońca połaskotały ją mocniej w powie­ki. Nie było lepszego sposobu na to, żeby zmusić do wstania opornych śpiochów.

Tym razem sposób ten również nie zawiódł.

Antonia zaczęła się krzywić. Próbowała odgrodzić się od światła, zasłaniając oczy rękami, lecz maleńkie pro­myki potrafią się przedrzeć nawet przez najmniejszą szparkę. Nie zostawiły jej więc w spokoju i w niczym nie pomogło burczenie niezrozumiałych słów ani obracanie się plecami. Po krótkiej chwili znów się pojawiały, tań­czyły radośnie na powiekach, dopóki ich nie podniosła.

Gdzie ona jest? Dobry Stwórco, co to ma znaczyć?

Antonia usiadła w miękkiej trawie. W powietrzu wyczuwało się ciepło, niebo było najbłękitniejszym błękitem. Słyszała szum rzeki, szerokiej jak jezioro.

W jaki sposób się tu znalazła?

W końcu sobie przypomniała.

Antonia osunęła się z powrotem na trawę. Zamk­nęła oczy na wspomnienia, lecz one pozostawały równie wyraźne, równie natrętne. Tkwiły w obrazach i dźwiękach, w zapachach.

W nosie aż kręcił zapach mchu. Miała go nigdy nie zapomnieć.

Nikt już nie będzie jej nazywał Antonettą.

Długo leżała nieruchomo, pozwalając obrazom napływać. Zalewać ją. Deptać po niej. Nie zdołała z ni­mi walczyć. Zresztą i tak pojawiłyby się później. Nie mogła zamknąć ich w żadnym pokoju, do którego nie prowadziły żadne drzwi. A drzwi zawsze dało się otworzyć. Zawsze mogły znów wyjść.

Obrazy zalewały ją strumieniem. Gwałtowniejsze niż lód na rzece, który kruszył się wiosną i spływał do morza. Bolesne. Straszne. I takie wyraźne...

Słyszała też krzyki, jęki, szczęk mieczy. I głosy. Słysza­ła trzask pękającej czaszki strażnika, odgłos ciała upada­jącego na mech. Łoskot upadającej Jumali. Słyszała głos Grigorija i słowa, które stały się jego ostatnimi słowami.

Dlaczego?

Dlaczego Grigorij?

- Chyba mogłam go zatrzymać? - spytała cicho, pa­trząc w niebo szeroko otwartymi oczyma. W taki dzień nie powinno być aż tak niebieskie, raczej krwi­stoczerwone. Dzień następujący po tak krwawej no­cy powinien zalewać się łzami.

Dzień jednak uśmiechał się słonecznie. Antonia rów­nież nie potrafiła płakać. Oczy wciąż ją bolały. Palce nadal były opuchnięte. Prawdopodobnie przedstawiała sobą dziwaczny widok, tym jednak się nie przejmowa­ła. Nie było już nikogo, dla kogo chciała być piękna.

Prosił, żeby wróciła do domu. Mówił o Archangielsku.

Grigorij równie dobrze mógł ją prosić, żeby się wy­prawiła na Księżyc. Albo do Grecji.

Archangielsk był równie daleko.

Grigorij powinien wiedzieć, że to jedyne miejsce, do którego nigdy nie mogła wrócić.

Antonia wstała. Ręką obmacała pasek spódnicy. Nóż zniknął! Zgubiła nóż!

Umysł powoli zaczynał pracować.

Czy miała go przy sobie, kiedy odnalazła rzekę? Tak, chyba tak. Pamiętała, że myślała o tym, iż nie potknie się, jeśli będzie pełznąć. A musiał istnieć ja­kiś powód tak idiotycznej myśli. Jedynym, oprócz, rzecz jasna, tego, że oszalała, był nóż. Antonia nie uważała się jednak za szaloną, przynajmniej na razie. Musiała mieć wtedy nóż.

Ale chyba tylko sam diabeł pamięta, w którym miejscu piła i którędy dokładnie się czołgała. Równi­na była tu rozległa, otwarta. Spanie w tym miejscu to istne szaleństwo. Każdy mógł tutaj przyjść.

Podeszła nad brzeg i przykucnęła. Dzisiaj napiła się już wody czerpanej ręką.

Nóż leżał tuż przy brzegu. To prawdziwy cud, że rzeka nie zabrała go w ciągu nocy i poranka. Pewnie był zbyt ciężki. Antonia obmyła go w wodzie z rze­ki. Nie chciała go stracić.

Zapewne znaleźliby się tacy, których na widok jej poczynań przeszedłby dreszcz, ale od tego noża zgi­nął Grigorij. Nóż był ogniwem, które ją z nim łączy­ło, bez względu na to, jak przerażające i paskudne mogło się to wydawać. Antonia była przy nim w chwili jego śmierci. To ona wyciągnęła nóż z jego ciała. Nie mogła się go teraz pozbyć.

W dodatku potrzebna jej była broń. Bóg jeden wie, jak długo będzie musiała wędrować, nim trafi do lu­dzi. A tu mogły być dzikie zwierzęta, przed którymi należy się bronić. O dzikiej zwierzynie poruszającej się na dwóch nogach myśleć nie chciała.

Nie miała zamiaru kolejny raz odbierać nikomu życia. Zresztą wszystko i tak poszło na marne.

Gdy chodziło o obronę Grigorija, nie wahała się.

To być może usprawiedliwiało jej czyn, ale w głę­bi duszy czuła się źle. Potrzeba będzie jej wiele cza­su, by znaleźć usprawiedliwienie przed samą sobą. Ostatecznie to ona była swoim najsurowszym sędzią.

Drugi brzeg rzeki był kamienisty. Antonia aż prze­łknęła ślinę, gdy to zobaczyła. Bez wątpienia wyglą­dało na to, że czuwa nad nią jakaś opiekuńcza dłoń. Osoby znające teren uznałyby to miejsce za nieodpo­wiednie do przekroczenia rzeki, konie na przeciwleg­łym brzegu z trudem dałyby sobie radę. A przecież żołnierze przyjechali konno. Nigdy nie zdecydowali­by się na wybór tego miejsca, by ponownie przepra­wić się przez rzekę, a już na pewno nie zrobiliby te­go nocą. Jeśli w ogóle chcieli dostać się na drugi brzeg.

Antonia nawet tego nie mogła wiedzieć.

Przyroda nie podpowiadała jej, w którą stronę po­winna pójść. Postanowiła zaryzykować kierowanie się nurtem. Założyła, że rzeką jest Ob, a nie jeden z jego licznych mniejszych dopływów. Antonia zdecydowała się ruszyć w tym samym kierunku, w którym płynęła rzeka. Prędzej czy później musi dojść do ludzi. Po dro­dze może wymyślić jakąś historię, zdawała sobie spra­wę, że powinna to być bardzo wiarygodna wymówka.

Nie ośmieliła się podejść na sam brzeg, trzymała się zarośli. W każdej chwili mogła tu przykucnąć i skryć się w zieleni. Nie chciała ryzykować. Gdyby w istocie natknęła się na ludzi, wolała zobaczyć ich pierwsza. Upewnić się, czy z ich strony nic jej nie zagraża.

Od czasu do czasu zagłębiała się bardziej w las. Wśród cieni panował przyjemny chłód. Miło było choć na chwilę uciec spod palącego, gorącego słońca.

Zanadto w głąb zapuszczać się jednak nie śmiała, nie miała odwagi oddalać się od rzeki. Rzeka stano­wiła klucz do jej dalszej wędrówki, bez niej skazana była na zatracenie.

Znalazła jakieś jagody, które zjadła. Nie były jesz­cze dojrzałe, lecz smakowały inaczej niż woda. W pe­wien sposób syciły. Znalazła też grzyby. W ustach by­ły paskudnie miękkie, ale niektóre miały przyjemny smak. Te gorzkie od razu wypluła. Nie znała tutej­szych grzybów. Niektóre pamiętała z Kotlasu, ale tamte były inne. Antonia wiedziała, że istnieją rów­nież trujące grzyby, miała jednak nadzieję, że natura urządziła to na tyle dogodnie, że trujące były właśnie te gorzkie. Te natomiast, przyjemne na języku i pod­niebieniu, można swobodnie jeść.

Szła dalej. Ledwie poświęcała czas na odpoczynek. Zawadzającą jej spódnicę zaczepiła w pasie, tak że się­gała kolan. To przecież nie miało żadnego znaczenia. I tak nikt jej tu nie widział. O wiele łatwiej się teraz poruszała. A buty do konnej jazdy sięgały na tyle wy­soko, że nie kaleczyła sobie łydek.

Mimo wszystko jednak Antonia czuła wyraźnie, że buty nie były przeznaczone do tak długich wędrówek.

Słońce zaczęło zniżać się na niebie, intensywny błękit przyblakł, ale wieczór również nie chciał dla niej krwawić. Widać rozlano już dość krwi. Przyroda nie widziała powodu, by odzwierciedlać wszystko złe, co się stało. W pewnym sensie Antonia również się zgadzała, że to niepotrzebne.

Im ciemniej się robiło, tym dalej ośmielała się wyjść z lasu. Kiedy była taka zmęczona, mniej się też bała. Wciąż zachowywała niezwykłą czujność, lecz nie lękała się już tak bardzo wszystkich drobnych dźwięków, które rozlegają się wszędzie tam, gdzie są drzewa.

Po ciemku łatwiej było wślizgnąć się w cienie. W dodatku wędrowała cały dzień, nie widząc nic, co choćby przypominało człowieka. Nie słyszała ludz­kiego głosu z wyjątkiem własnego.

Któż więc krążyłby po takim pustkowiu o tej po­rze doby?

Antonia zaczynała zdawać sobie sprawę również z innej prawdy, która żarzyła się w niej właściwie przez cały dzień. Nie chciała się nad nią zastanawiać, bo ta świadomość mogła jej odebrać tę ostatnią iskier­kę nadziei, jaka w niej jeszcze tkwiła. Nie chciała się poddawać. Nie chciała zasiewać ziarna niewiary.

Na rzece powinny być łodzie.

To właśnie dręczyło Antonię przez cały dzień pod­czas wędrówki. Ta rzeka była szeroka, bardzo szero­ka. Płynęła leniwie i powoli.

Antonia zakładała, że to Ob. Całą ufność pokłada­ła w tym, że idzie wzdłuż Obu.

Ale na Obie powinny być łodzie. Nie można cały dzień maszerować wzdłuż Obu, nie widząc ani jednej łodzi.

Nie mógł to również być Irtysz. Także na tej rze­ce panował ruch.

A ona szła wzdłuż rzeki, którą nic nie pływało.

Musiała jednak podążać brzegiem bez względu na to, jaką nazwę nosiły te wody. Być może nigdy się tego nie dowie. Prędzej czy później i tak musi dotrzeć do O b a Antonia szła naprzód.

Pod wieczór zaszyła się w zarośla, wcześniej zaspo­koiła pragnienie. Na brzegu rzeki nie pozostał po niej żaden ślad, uważnie to sprawdziła. Noc zapowiadała się pogodna. Na niebie ledwie się trzymał sierp księ­życa. W miarę jak stawało się ciemniej, jaśniały gwiazdy, wyglądało na to, że ich przybyło. Anastas mówił, że po prostu świecą tu jaśniej. On tyle wie­dział. Kiedy był mały, miał nauczycieli, mężczyzn, którzy studiowali, jeździli po świecie. Po Europie...

Antonia siedziała zapatrzona w niebo. Tej nocy wspomnienia już tak jej nie dręczyły. Nie dlatego, że się od nich oddalała, to niemożliwe. Odległość dzie­ląca ją od miejsca, w którym się to zdarzyło, nie by­ła w stanie umniejszyć bólu. Z bólem natomiast moż­na nauczyć się żyć.

Antonia zorientowała się, że zalicza się do ludzi, którzy potrafią wiele znieść.

Zasnęła niemal na siedząco, śniąc rozmaite baśnie, któ­re opowiadał jej Anastas. Bogowie z dalekiej Grecji stali się dla niej rzeczywiści. Okazywali jej życzliwość, byli niemal ludzcy, w odróżnieniu od tego ciężkiego posągu...

Ból zabił sen.

Antonia poruszyła się niespokojnie. Głosy ze snu stały się takie prawdziwe. Rozbrzmiewały tak blisko, lecz jakby poza jej głową.

Poderwała się gwałtownie i popełzła w gęste liścia­ste zarośla. Oczy przeszukiwały mrok. Usiłowały zo­rientować się, z której strony nadciągnęły głosy. Bo te głosy naprawdę nie rozbrzmiewały w jej wnętrzu. Były prawdziwe.

Ludzie.

Czy to strażnicy Jumali? Czyżby usiłowali uciec? Glikeria? Musieli znaleźć nową kryjówkę dla skrzy­ni. Antonia wiedziała, że bez niej nigdzie nie pójdą. Zapewne odkryli strażnika, którego zabiła. Sposób, w jaki tego dokonała, z całą pewnością sprawił, że w ich przekonaniu zasługiwała na karę śmierci. Naj­wyższej bogini nie dało się zbezcześcić bardziej, niż ona to zrobiła. Gdyby to od nich zależało, spadłby na nią gniew Jumali. Choć może nie w aż tak dosłowny sposób, w jaki spadł na strażnika.

Jeśli znaleźli Jumalę, wiedzieli już, że Grigorij nie żyje. Wiedzieli, że Antonia ucieka sama.

Tkwiła nieruchomo.

- Rzeka powinna być gdzieś tutaj - rozległ się głos, niemal nierozpoznawalny ze zmęczenia. - To pętla, którą tworzy Ob, nim popłynie na północ.

Kroki nadciągnęły od strony lasu. Ci ludzie nie spodziewali się, że może tu być ktoś jeszcze. Antonia prędko zdała sobie z tego sprawę.

Podniosła się z zarośli. Płakała, aż łzy płynęły stru­mieniem, i śmiała się tak, że całe ciało jej się trzęsło.

Zatrzymali się, gdy ją usłyszeli. Zawołała ich po imieniu. Ona też nie dbała już o zachowanie ostroż­ności. Kiedy wyszli z cieni, stała już z rozpostartymi ramionami, gotowa pochwycić ich w objęcia. Kati w wybrudzonej sukni i Anastasa, na którego twarzy więcej było widać brudu niż skóry.

- Żyjecie! - zapłakała Antonia, obejmując ich obo­je jednocześnie.

Wczepili się w siebie nawzajem, śmiali się i płaka­li na przemian.

- A Grigorij? - spytał Anastas wreszcie. Napotkał spojrzenie Antonii ponad głową Kati.

- Nie żyje - odparła Antonia. - Jestem teraz sama.

- Nie jesteś sama - zaprzeczył Anastas. - Jesteśmy razem. Damy sobie radę. Na pewno sobie poradzimy.

14

Usiedli w zaroślach tak blisko siebie, jak tylko by­ło to możliwe. Do Antonii nie całkiem docierało, że naprawdę ma przy sobie Kati i Anastasa. Znajdowa­li się tak blisko, że mogła ich dotknąć. Łzy płynęły jej z oczu, a ona nie była w stanie ich powstrzymać. Odrobinę się odprężyła. To, co wydawało się takie trudne w samotności, łatwiej dawało się znieść, kie­dy miała przy sobie tych dwoje.

- Musiałaś jako pierwsza dostrzec żołnierzy - powie­dział do niej cicho Anastas. - Zobaczyłem, jak ciągniesz Grigorija w las, i nie mogłem zrozumieć, dlaczego. Do­piero potem ich usłyszałem, wcześniej niż zobaczyłem.

- Nie dałam rady krzyczeć - odparła Antonia. - Krzyk uwiązł mi w gardle.

Kati cała trzęsła się z zimna. Anastas objął ją, ogrzewał własnym ciałem.

Trawa na równinie, ciągnącej się ku rzece, leciut­ko się poruszała. Sięgała Antonii niemal do pasa, szu­miała rozmarzona, gdy wiatr przemykał się przez nią w nocnej porze. Niedaleko szemrała rzeka. Jakiż to spokojny, bezpieczny odgłos, pomyślała Antonia. Ta rzeka zawsze tu płynęła. Antonia nie potrafiła sobie wyobrazić, by kiedykolwiek mogła zniknąć. Rzeka była wieczna.

Patrzenie na coś wiecznego przynosiło ulgę. Odbierało pierwszy ból tego ciernia, który utkwił w sercu.

- Nie wiem, czy w ogóle was zobaczyli - zwrócił się Anastas do Antonii. Zrozumiała, że mówił do niej już od jakiegoś czasu, a ona tego nie słyszała. - W pierwszej chwili zapanował chaos, wszyscy tylko krzyczeli. Nie potrafiliśmy myśleć jasno. A potem po­jawiło się kilku strażników. Żołnierze chcieli pochwy­cić Judina, to było najzupełniej oczywiste. On zaś na­wet nie walczył. Tylko się modlił. Zakłuli go, ot, tak. Kati tak strasznie krzyczała, że mało jej nie udusiłem, chcąc zmusić do milczenia. Ale to ona poprowadziła mnie przez las. Uciekliśmy przez bagna. Moczarów jest tu więcej, Antonio. Byłem pewien, że utoniemy. Tak jak mało brakowało, a stałoby się z tobą.

Wypuścił powietrze z płuc.

- Ja znam mokradła - krótko oznajmiła Kati.

A potem ukryła twarz na piersi chłopaka. Na pew­no ogromnie ciężko jej było słuchać opowieści Anastasa o śmierci ojca.

- Na moczarach byliśmy bezpieczni przed żołnie­rzami - z ciężkim sercem rzekł Anastas.

Jego spojrzenie mówiło więcej. Antonia zrozumia­ła, że wielu rzeczy nie mógł powiedzieć w czasie, gdy słuchała go Kati. Przynajmniej na razie.

- Myślę, że mama uszła z życiem - odezwała się Kati. Powiedziała to beznamiętnie, bez żadnych uczuć. - Prędzej czy później by tam przyszła. Jedynie na bagnach mogliśmy czuć się bezpieczni. Nikt inny nie odważy się zapuścić na moczary. Nikt inny nie zna ich tak, jak my je znamy.

- Liczyliśmy się z tym, że najpierw odnajdą Jumalę - powiedział Anastas, odchrząknąwszy. - Chyba zdołali ją ukryć, nim żołnierze zaatakowali. Nie mog­li pozwolić, by ją znaleźli.

- Ja ją znalazłam - oświadczyła Antonia. Teraz również Kati wbiła w nią wzrok. Antonia czuła się jak martwa.

- Zabiłam nią strażnika - powiedziała. - On chciał zabić Grigorija. I zabił go. To było takie bezsensowne...

- Ty... zabiłaś... strażnika? - spytała Kati. - Posąż­kiem Jumali?

- Niczego innego nie mogłam użyć - odparła An­tonia. - Uczyniłabyś to samo, gdyby ktoś na twoich oczach próbował uśmiercić Anastasa. Nie miałam w czym wybierać, do diabła!

Anastas tylko kręcił głową.

Kati miała o wiele poważniejszą minę.

- Oni odgadną, że to ty - stwierdziła. - Zbezcześci­łaś Jumalę. Będą cię szukać, dopóki cię nie odnajdą. Nikogo nie słyszałaś?

Antonia pokręciła głową.

- Przed waszym nadejściem nikogo. Kati lękliwie rozejrzała się w ciemności, lecz nie było widać nic poza chylącą się trawą i niskimi zaroś­lami wierzby przed wejściem do lasu.

- My też nikogo nie słyszeliśmy - rzekł Anastas. - Kati wiedziała, jak dojść do Obu. Stwierdziliśmy, że musimy dotrzeć na północ, w taki czy inny sposób znaleźć statek, który nas tam zabierze.

- Ja myślałam jedynie o przejściu przez rzekę - westchnęła Antonia.

Kati nie powiedziała jej nic, o czym wcześniej sa­ma by nie pomyślała. Do tej pory jednak tak napraw­dę się nie bała. Dopiero teraz poczuła prawdziwy strach. Teraz Antonii zaczęło się wydawać, że w lesie dostrzega całe hordy ludzi w czerwonych płaszczach. Wszyscy szukali tylko jej. Wszyscy otrzymali rozkaz, by ją zabić. To ona była tą obcą, która ośmieliła się znieważyć Jumalę.

Antonia przypomniała sobie jeszcze, jak Kati i Glikeria mówiły, że ona i Grigorij staną się częścią histo­rii ludu Konda. Do tej pory nie bardzo w to wierzyła.

Teraz zrozumiała, że oni nie zapomną żadnego z nich. To, co się stało, zapamiętają jako najstrasz­niejsze świętokradztwo w całej ich historii. Antonia zabiła, używając bogini jako broni...

- Po drugiej stronie też nie byłabyś bezpieczna. Wieści rozchodzą się tutaj lotem błyskawicy - powie­działa Kati.

W jej głosie słychać było zmęczenie, lecz również strach. Antonię przeszyło wrażenie, że to jej Kati tak się boi. Niemal bardziej niż prześladowców, którzy musieli się gdzieś kryć.

- Nasi ludzie mieszkają również na drugim brze­gu. Jest nas też trochę na zachód od Uralu. Musisz je­chać daleko, Antonio, by przed nimi umknąć. Bardzo daleko. I oni na pewno wiedzą o tobie wszystko. Ta­kie rzeczy prędko się roznoszą.

Antonia w to nie wątpiła. Nie mogła się jednak poddawać. Musiała iść naprzód.

- Zechcecie zabrać mnie ze sobą? - spytała.

- Dobry Boże! - krzyknął Anastas. - Cóż to zno­wu za pytanie? Mało się nie rozpłakałem, widząc, że cię odnaleźliśmy, a ty jeszcze pytasz, czy cię ze sobą zabierzemy! Myślisz, że moglibyśmy cię tu zostawić? Zostawić całkiem samą? W takim razie nie znasz mnie tak dobrze, jak mi się wydawało! Gniewasz mnie, kobieto!

- Słyszałeś, co powiedziała Kati - zaprotestowała Antonia. - Trzeba się liczyć z tym, że mnie szukają. Przebywanie ze mną może wam zaszkodzić.

Anastas tylko pokręcił głową i zmierzwił Antonii włosy.

- Od tego, co się stało, chyba już zupełnie ci się po­mieszało. Nie pojmuję, jak w ogóle możesz tak myśleć! Jesteś dla mnie jak siostra, nie rozumiesz? Ty i Kati je­steście jedyną rodziną, jaką mam. A rodziny nie pozo­stawia się na pewną śmierć. - Wykrzywił się w gryma­sie, który miał przypominać uśmiech. - Wygląda też na to, Antonio, że twojej spódnicy uczepił się jakiś anioł stróż. W ciągu ostatnich dni kilkakrotnie byłaś już bli­ska śmierci, lecz się wyrwałaś z jej szponów... Niemą­drze z naszej strony byłoby tego nie dostrzegać. Może i na nas skapnie coś z twojego szczęścia? Przyda nam się całe to szczęście, na jakie tylko możemy liczyć.

- Na Boga, mam nadzieję, że wy się tym nie zara­zicie - twardo odparła Antonia. - Nie wyszłam z te­go bez szkody, Anastas. W tym lesie pozostawiłam to, co miało dla mnie największą wartość. Nie nazwa­łabym tego szczęściem. Owszem, żyję, lecz być mo­że lepiej by było, gdybym umarła.

- Chyba o tym nie myślałaś? - spytał Anastas prze­rażony.

- Oczywiście, że myślałam - odparła Antonia po pro­sta - Ale nie mogłam się na to zdobyć. Nie jestem taka.

Wyjęła nóż spod spódnicy i podała go chłopakowi rękojeścią do przodu.

- Możesz go teraz wziąć. Ty najlepiej będziesz wiedział, jak go użyć, Anastas. Ale później, gdy ujdzie­my z tego z życiem, chcę, byś mi go zwrócił.

- Skąd go masz? - spytał Anastas, który tego nie zrozumiał, a przynajmniej nie od razu. Pojął wszyst­ko dopiero, gdy ujrzał wyraz jej twarzy i usłyszał sło­wa, jakie wypowiedziała:

- Odebrałam go strażnikowi przy skrzyni Jumali. Anastas więcej nie pytał. Ale wziął nóż.

- Nas też będą szukać - stwierdziła Kati. Najwyraź­niej nóż nie obchodził jej ani trochę. - Odkryją, że by­liśmy na bagnach. Mogliśmy tam zaczekać. Ale ja błaga­łam Anastasa, żeby mnie stąd zabrał. Żeby zabrał mnie z Konda. Oni zrozumieją, że uciekliśmy. Jestem w ich oczach odszczepieńcem, a to również należy karać.

- W ciągu tych lat musiało być więcej takich, którzy uciekli od tej wiary - powiedziała Antonia zamyślona. - I nie mów mi, że wszystkich odszukano i ukarano.

Kati pokręciła głową.

- Nie wszystkich. Jedynie tych, którzy byli ważni. Takich, którzy coś znaczyli. A ja jestem córką szama­na - oznajmiła, podnosząc głowę.

W jej głosie kryła się duma. Fakt, iż jest córką sza­mana, przydawał jej godności. Czynił z niej osobę, odróżniającą się od pozostałych.

- Tatę zabito - ciągnęła Kati. - Jumala jedna wie, gdzie może być mama. W każdym razie już niedługo będzie za stara, żeby mieć więcej dzieci. Zresztą to i tak nie byłyby dzieci taty. Pozostałam jedynie ja. Je­stem córką szamana. To oczywiste, że będą mnie szu­kać. Jestem jedyną, która może zapewnić przyszłość tej ważnej gałęzi rodu.

Kati zaniosła się chichotem, Anastas gładził ją po włosach. Próbował ją uspokoić. Wzrokiem błagał An­tonię o milczenie. Prośbę tę wcale nietrudno było spełnić. Antonia była zbyt wstrząśnięta, by powie­dzieć coś więcej. Przez głowę przeleciało jej tylko, że jak najprędzej powinni wyjść z tych lasów.

Muszą znaleźć Ob, dostać się na jakąś łódź, na któ­rej ludzie zgodzą się ich zabrać. I popłynąć na pół­noc, uciec przez góry. Pozwolić, by jak największy obszar oddzielał ich od ludu Konda.

Dla dobra Kati.

Innego wyjścia nie było. Antonia poważnie się już bała o stan umysłu dziewczyny.

- Jestem córką szamana - mruknęła Kati i zasnęła w ramionach Anastasa.

Zapadła wielka cisza. W niebie odbijała się nieskończoność. Anastas upewnił się, czy Kati naprawdę śpi. Teraz mógł mówić.

- Śmierć Judina była dla niej strasznym wstrząsem - powiedział cichym przygnębionym głosem.

- Bez względu na to, kim w ogóle był, to przecież jej ojciec - przypomniała Antonia. - Nie ma się cze­mu dziwić.

- Wiesz, Antonio, na bagnach był skarbiec. - Anastas przeskakiwał z tematu na temat. - Taki dom z drewnianych bali. Bóg jeden wie, skąd je wzięli. Ani na bagnach, ani w okolicy nie ma takich drzew.

Z czułością popatrzył na Kati. Delikatnie przeciąg­nął palcem po czole dziewczyny. Antonia zrozumia­ła, że bez względu na to, co przeżył z Kati na ba­gnach, jego miłość do niej ani trochę nie przygasła.

Anastas miał w sobie tyle dobra. Tak wiele ciepła.

- To zupełne szaleństwo! - podjął. - Stały tam naczy­nia pełne monet. Niektóre stare jak diabli. Widziałem monety pochodzące jeszcze ze starożytnego Rzymu. Na wielu z nich widniały podobizny władców, którzy już dawno obrócili się w proch. Był tam zbiór klejno­tów, jakiego nie jesteś w stanie nawet sobie wyobrazić, Antonio! Bransolety, naszyjniki i pierścienie. Srebro w takich ilościach, że biedaka mogło wprost kłuć w oczy. I dość złota, by każdemu carskiemu poborcy danin zakręciło się w głowie. Cały by się zaślinił na ten widok. Pozbawili cara i kościół przeogromnych bo­gactw. Chociaż to i tak bez znaczenia, te skarby i tak przepadłyby na wojny albo na budowę kościołów. Ale, doprawdy, to szaleństwo, taki widok! Tyle skarbów zgromadzonych i ukrytych na moczarach. Tam były całe masy futer, niektóre zniszczyła już wilgoć i prze­chowywanie w stosach sięgających dachu nie wiadomo już jak długo. To zakrawało na obłęd, Antonio! Kati powiedziała, że używanie skarbów Jumali to święto­kradztwo. One bowiem są własnością bogini. Jedynie w największej potrzebie można z nich skorzystać. Je­dynie w najczarniejszej godzinie bogini może pomóc swemu ludowi w tak konkretny sposób.

Anastas urwał na chwilę. Zaschło mu w ustach.

- To mnie przeraziło, Antonio. Wystraszyło nie­mal do szaleństwa. Wyznawców Jumali musi być wie­lu. To są zwykli ludzie, nie ma wśród nich wielu bo­gaczy, którzy mogą zapewnić Jumali takie skarby. Zresztą bogacze by tego nie zrobili. To ubodzy odda­ją wszystko, co mają najcenniejszego. Bogaci nigdy nie ofiarują tego, co najlepsze.

Urażony nabrał powietrza.

- Tym ludziom, ludowi Jumali, bardzo przydałyby się te skarby. Lecz oni chętnie ściągną ostatnią koszulę z grzbietu i oddadzą ją posągowi. Modlą się, wierząc, że mają w niej ochronę, a to takie okropne kłamstwo, An­tonio, że robi mi się od niego niedobrze! Ci tak zwani szamani muszą o tym wiedzieć, a wobec tego z ich stro­ny to potworne oszustwo. Oni oszukują lud. Wyzysku­ją go. Nie są bodaj o włos lepsi od cara, od właścicieli ziemskich i od kościoła. Wysysają krew najuboższych. Kupują sobie władzę za garstkę wiary. Nie ma na to słów. Po prostu nie znajduję słów, by to nazwać!

- Musisz dać Kati dość czasu - stwierdziła Antonia niemal z czułością.

Uśpiona Kati wyglądała tak młodo i bezbronnie. Twarz miała taką czystą, jak gdyby niczego jeszcze nie doświadczyła. Ale wrażenie może mamić, Anto­nia doskonale zdawała sobie z tego sprawę.

Anastas kiwnął głową.

- Na mokradłach przeżyła ciężkie chwile. W jed­nej chwili klęczała przede mną, błagając, bym ją stąd zabrał, tak daleko, by nikt nigdy jej nie odnalazł. W następnej zaś mówiła, że jest jedynym potomkiem szamana w prostej linii. Mówiła o tym, że jej dzieci także będą szamanami. Wyrosną na ważnych ludzi, posiadających władzę. Zmroziła mnie tymi słowami. Wystraszyłem się tak, że zęby mi dzwoniły.

- Tak ją wychowano - stwierdziła Antonia. - To nie jej wina. Kati nie znała innego życia, zanim przy­była do nas. Tam była inna, pamiętasz?

Anastas znów kiwnął głową.

- Stanie się na powrót taką dziewczyną - obiecał. - Si­łą zaciągnąłem ją do łodzi, mówiłem ci o tym? Musieliśmy wsiąść do płaskodennej łodzi i, odpychając się wio­słem od dna, przepłynąć przez ostatni odcinek dzielący nas od skarbca Jumali. Oni nigdy nie zdają się na przy­padek Doskonale wiedzieli, gdzie powinni wystawić bo­gini ołtarz. Kati się boi, że nas znajdą. Boi się też myśli, że w ogóle jej nie szukają - ciągnął Anastas, odetchnąw­szy głębiej. Czule kołysał przy tym Kati w ramionach. Dziewczyna spała, kompletnie wycieńczona.

- Zabiję ich, zanim mi ją odbiorą! Antonia nie była pewna, czy powinna go o to py­tać, lecz to było nieuniknione.

- Czy ona usłyszała, co krzyknął Judin? Anastas przymknął oczy.

- Nie chcę o tym myśleć - szepnął. - To budzi we mnie strach. Wolę wierzyć, iż wiedział, że Kati stąd odejdzie. Inaczej musiałbym myśleć, że umrze...

- Albo że nie może mieć dzieci - powiedziała An­tonia.

- To również przykra dla niej myśl.

- Dla Kati? - zdziwiła się Antonia. Anastas nic na to nie powiedział. Pewnie nie chciał, by mu o tym przypominano.

- Chyba nie mogła tego nie słyszeć - westchnął Anastas ciężko. - Sądzisz, że ona o tym nie myśli? Ale ze mną nie rozmawiała, a ja nie śmiem naciskać. Przy­puszczam jednak, że jej strach w dużej mierze wyni­ka właśnie z tego powodu.

Długo patrzył na gwiazdy. Może i on rozmyślał o związanych z nimi legendach. Może i on wspomi­nał wielu dalekich greckich bogów. Zastanawiał się, czy byli równie przerażający dla ludzi, którzy w nich wierzyli albo nie wierzyli.

Do tej pory te mity jawiły się tylko jako piękne hi­storie, właściwie baśnie, lecz zawarta była w nich rów­nież śmierć, gwałt i przemoc wprost trudne do pojęcia.

Może w swoim czasie ci bogowie byli równie prze­rażający, jak teraz dla nich Jumala.

- Zabiorę ją stąd! - oświadczył Anastas. - Nawet gdyby miała to być ostatnia rzecz, jakiej dokonam.

I znów na dłuższą chwilę zapadła cisza, wypełnio­na jedynie szumem rzeki i lekkimi podmuchami wiatru.

Ani Antonia, ani Anastas nie mogli zasnąć.

- Grigorij prosił, żebym wracała do domu - powie­działa w końcu Antonia. - Przed śmiercią prosił, że­bym wracała do Archangielska.

Anastas czekał na dalsze słowa, lecz do powiedze­nia nie było już nic więcej.

- Chcesz tam wracać? - spytał.

- Czy chcę? - zaśmiała się Antonia głucho. - Cóż tam po mnie? Sądzisz, że przyjmą mnie z otwartymi ramionami? Kamieniami wypędziliby mnie z miasta. To, co uczyniłam wtedy, Anastas, jest równie niewy­baczalne, jak to, co robi Kati, uciekając od swego ple­mienia. W moim świecie jestem tak samo wyklęta jak ona w swoim. Doprawdy, w towarzystwie dziwnych kobiet się obracasz, mój chłopcze!

- Masz przecież córeczkę...

O tym Antonia wiedziała.

Nigdy nawet na moment nie zapomniała o Oldze.

Grigorij chyba też cały czas o niej pamiętał. Anto­nia dopiero teraz zaczynała to rozumieć. Bali się obo­je, by zanadto nie wdzierać się w życie drugiego, tak bardzo obawiali się popsuć to, co ich łączyło. Nie mogli więc o tym rozmawiać. Nie mogli zwierzać się z tęsknot, które oboje musiały dręczyć.

Wystarczało, że się kochają. Że mogą być razem. Przynajmniej przez jakiś czas.

Zaznali szczęścia, jakie się rzadko spotyka.

Oboje jednak wiele musieli poświęcić po drodze do niego. Oboje ukrywali tęsknoty.

- Nie wiem, czy mam jeszcze jakiekolwiek prawa do Olgi - powiedziała cicho Antonia. - Mojej małej córeczce niepotrzebna taka matka jak ja...

Anastas nic nie powiedział. Antonia niezmiernie się z tego cieszyła. Nie chciała słuchać niczyich opi­nii. Niepotrzebne jej były słowa pociechy.

- Ty też powinnaś teraz zasnąć, Antonio - powie­dział chłopak. - Jutro znajdziemy Ob. Kati twierdzi­ła, że nie może być daleko stąd. Może już jutro do­trzemy do wielkiej rzeki.

Antonia westchnęła. Ułożyła się w trawie. Noc sta­ła się odrobinę chłodniejsza, ale ona nie marzła, nie tak naprawdę. Dziwne, jak człowiek prędko się do wszystkiego przyzwyczaja, przebiegło jej przez głowę.

Zasnęła.

To był również pewien rodzaj ucieczki.

Wstali w deszczu. Antonia ledwie powstrzymała się od śmiechu. Wszyscy troje wyglądali jak na wpół utopione kocięta. Niebo wprost wylewało na nich wodę, siekło ich strugami deszczu, mocnego deszczu głośno bębniącego w liście.

- Do lasu! Anastas wprost zagnał je na skraj lasu pod korony drzew.

Antonia cały czas się śmiała.

Kati miała łzy tuż pod powiekami. Wargi jej drżały, a w przemoczonej sukni trzęsła się z zimna. Wełna chło­nęła wodę, nie zapewniała teraz ani odrobiny ciepła.

Pod koronami drzew na poły w ukryciu Antonia pomogła jej podciągnąć suknię. Krajkę tak mocno za­wiązały w pasie, żeby zdołała przytrzymać dolną kra­wędź sukni.

Kati gładziła delikatną wełnianą materię. Płakała za tą sukienką.

- Tyle pokoleń przede mną - łkała. - I wszystkie potrafiły tak pięknie się z nią obchodzić. Wszystkie mogły dalej przekazać ją swoim córkom. Tak było, dopóki ja jej nie dostałam...

- Ty również będziesz mogła dać ją córce - powie­działa Antonia przygnębiona. - Może sukienka tro­chę się zbiegnie, ale miejmy nadzieję, że twoja córka będzie szczupła i wiotka na tyle, by mimo wszystko mogła ją nosić...

Kati nie zdobyła się na uśmiech. Cały czas tylko płakała.

Deszcz nie ustawał. Nie mogli stać tutaj i czekać, aż przestanie padać. Musieli iść dalej. Musieli ruszać naprzód, pomimo iż Kati płakała.

Anastas objął ją mocno i niemal poniósł.

Antonia szła przodem. Sporo czasu zabierało im przedzieranie się przez zarośla, unikanie czepliwych gałęzi, których prawie się nie widziało. Nie była to przyjemna wędrówka, wszystko było mokre i ciężkie. Spódnica lepiła się Toni do nóg, za każdym krokiem mocno o nie uderzając. Cienka bluzka również prze­mokła na wskroś. Antonia musiała iść szybko, żeby utrzymać ciepło, lecz cały czas się bała, żeby tempo nie było zbyt szybkie dla Kati.

Na dodatek buty wcale nie zrobiły się wygodniejsze. Miała wrażenie, że w każdym z nich płynie oddzielna rzeka. Antonia popatrzyła na nie z żalem. Była tak dumna z tych butów do konnej jazdy, mięciutkich jak rękawiczka, uszytych na miarę dla niej, zapewne z mi­łością, przez człowieka, który tak samo kochał konie jak ona.

Doszła do wniosku, że nigdy nie odzyskają dawnej świetności.

W następnej chwili przez głowę przeleciało jej, że to przecież nie jest takie ważne. Najważniejsze, by podeszwy wytrzymały, dopóki oni stąd nie odejdą.

Buty jeszcze będzie mogła sobie później kupić, je­śli w ogóle zdoła ocalić życie.

Wędrowali niemal przez cały dzień. Posuwali się znacznie wolniej niż wtedy, gdy Antonia szła sama, lecz ani razu się nie poskarżyła. Bez nich czułaby się taka samotna. Cieszyła się, że Kati i Anastas są ra­zem z nią.

Z trudem szli przez las. Niewiele znaleźli do jedze­nia. Od czasu do czasu tylko schodzili do rzeki, żeby się napić. Był jasny dzień i musieli zachować ostrożność.

Byli akurat przy brzegu, kiedy Antonia uznała, że daleko w przodzie rzeka przed nimi wygląda jakoś inaczej. Pobiegła wzdłuż brzegu. Nie zwracała uwagi na to, że Anastas za nią woła. Zapomniała o wszel­kiej ostrożności, nie czuła już, jak źle się biega w tych butach.

Kiedy dotarła w upatrzone miejsce, osunęła się na kolana. Bardziej mokra i tak już być nie mogła. Siedziała w rzece po pas w wodzie i pluskała się jak dziecko. Deszcz wciąż lał się z nieba. Włosy oblepiły Antonii głowę jak czarny czepiec.

- Znaleźliśmy Ob! - krzyknęła do Anastasa, który zbliżał się, dźwigając Kati.

Przed nią rzeka, wzdłuż której wędrowali, wpada­ła do innej, jeszcze większej, jeszcze szerszej, płyną­cej jeszcze bardziej leniwie. Antonia ją poznała. Wi­działa ją już wcześniej.

Znaleźli Ob.

15

Wędrowali wzdłuż wielkiej rzeki aż do wieczora. Antonia szła tuż przy brzegu, buty zaś niosła w ręce. Lepiej było iść na bosaka po miękkim rzecznym pia­sku, aniżeli wciskać stopy w ciasne buty.

Kati trzeba było nieść, i to na długich odcinkach. Antonia nie mogła pojąć, skąd Anastas czerpie siły. Przecież już od kilku dni wędrowali, nie jedząc nic po­rządnego. Skutki stawały się widoczne u wszystkich. Kati nigdy dotąd nie przeżyła niczego podobnego. By­ła przecież córką szamana, zawsze coś dla niej zosta­wało. Nawet wówczas, gdy brakowało jedzenia dla jej ludu. Ta sytuacja była dla niej najzupełniej nowa.

Gdy się ściemniło, Anastas zostawił kobiety, by odpoczęły, sam zaś ruszył dalej brzegiem. Chciał sprawdzić, co jest przed nimi. Po ciemku mógł to zro­bić, nie narażając się na niebezpieczeństwo, że ktoś go zobaczy.

- Wydaje mi się, że wszyscy umrzemy - wyrwało się naraz Kati. Leżała na plecach w mokrej trawie, oczy miała zamknięte. - Nie powinniśmy byli odcho­dzić. Na moczarach byliśmy bezpieczni. Nie powin­niśmy byli odchodzić...

- Nie wolno tracić odwagi - powiedziała jej Anto­nia, choć i jej daleko było do pogody ducha. - Dotar­liśmy do Obu, prawda? Wszyscy troje żyjemy. Nie zauważyliśmy nikogo, kto by szedł naszym śladem, no i przez cały czas mamy wodę...

Kati śmiała się tak, że aż dostała czkawki.

Antonia naprawdę zaczynała się o nią bać. Miała świadomość, że Kati niewiele więcej zniesie. Nigdy nie powinna była zostać wystawiona na tak ciężką próbę. Pomimo najszczerszych chęci Antonia nie po­trafiła skłamać i zapewnić dziewczynę, że najgorsze mają już za sobą. Nie śmiała w to wierzyć. Od Zato­ki Obskiej wciąż dzieliły ich jeszcze tygodnie tułacz­ki, w dodatku tygodnie żeglugi. A przecież nie wie­dzieli, czy kiedykolwiek znajdą jakąś łódź.

Nie potrafiła pocieszyć Kati żadnymi kłamstwami ani tym bardziej żadną prawdą.

Antonia milczała więc.

- Wiesz - odezwała się Kati, szeroko otwierając oczy. Niebo przestało już płakać, lecz wszystko do­okoła było mokre. Wśród ciemności lekko świeciły gwiazdy. - Wiesz, odkąd skończyłam dwanaście lat, próbowali mnie nakłonić, żebym wywiązała się ze swoich obowiązków wobec rodu. Sprowadzali do mnie młodych mężczyzn z rodziny. Kolejno, jeden po drugim, musieli udowadniać swoją męskość. Nie liczyło się, czy ich lubię, czy nie. Ojciec po prostu wybierał najlepszych. Najmądrzejszych, najsilniej­szych, najsprawniejszych. I najpiękniejszych. Ze wszystkich rodów, które miały jakąś wartość. Wszystkich synów z wtajemniczonych rodów. Wszystkich synów, którzy już dojrzeli...

Mówiła z płaczem, a Antonia miała ogromną ocho­tę poprosić ją, by zamilkła, lecz Kati nie dało się już powstrzymać. Musiała to z siebie wyrzucić, zbyt długo już to w sobie nosiła. Krzywdzili ją w imię Jumali, dla dobra rodu. Takie było jej życiowe zadanie.

- Miałam ich wszystkich - szepnęła Kati, a w gło­sie słychać było obrzydzenie. - Każdego bez wyjątku. Niektórzy byli jeszcze dziećmi. To nie wydawało się takie straszne, gdy sama byłam dzieckiem. Potem zro­biło się wstrętne. Inni byli niemal starzy. Niektórych nawet lubiłam. Tak, niektórych lubiłam. A czasami robiłam to ze złości. Z mężczyznami, których oni dla mnie nie wybrali. Tylko po to, by ich ukarać. Ich al­bo samą siebie. Klękałam przed Jumalą, modląc się, by właśnie tym razem pozwoliła mi spłodzić dziec­ko. Błagałam, aby stało się to z człowiekiem, którego oni uznali za niegodnego. Dlatego nigdy nie zaszłam w ciążę. Zostałam ukarana za swoją nieodpowiedzial­ność. Za swoje myśli...

Antonia pogładziła ją po włosach. Nie potrafiła nic powiedzieć. Nie znajdywała słów.

- Oni nie rezygnowali. A potem mama oznajmiła, że moim przeznaczeniem jest obcy mężczyzna. Że przeznaczono mi bezbożnika. Żadnego z naszego lu­du nie dało się tak nazwać. To miał być obcy, z ze­wnątrz. Wysokiego rodu, ale z zewnątrz. Anastas. On jest wysokiego rodu, prawda?

Antonia kiwnęła głową.

- Anastas pochodzi ze szlachty, Kati. Wiele mógł osiągnąć, lecz los nie okazał się dla niego łagodny.

Nie miała prawa ujawniać niczego więcej z życia Anastasa. Nawet przed Kati. Jeśli Anastas zechce, by się dowiedziała, może jej o wszystkim powiedzieć sam. Do tej pory na pewno się to nie stało, nie mieli na to czasu. Ta odrobina, jaka im była dana, wypełniona została większym dramatem, aniżeli wielu lu­dzi doświadcza podczas całego życia.

- Pewnego dnia on ci wszystko opowie, Kati - stwierdziła Antonia. - Będziesz miała dzieci wysokie­go rodu, moja kochana. W ich żyłach popłyną krople błękitnej krwi.

Kati lekko się uśmiechała.

Antonia nigdy nie przypuszczała, że tak będzie wy­chwalać królewską krew. Lecz Kati się ucieszyła, a to w tej chwili było najważniejsze.

Tak więc i ze szlachty może wyniknąć coś dobrego.

Wrócił Anastas, dźwigał całe naręcze ubrań. Szero­ko uśmiechał się do kobiet.

- Nie chcecie wierzyć, że umiem czarować?

- Gdzie, u diabła, to wszystko znalazłeś? - dopyty­wała się Antonia, wyciągając mu z rąk spódnice, kurt­ki i koszule. - Ukradłeś pranie biedakom?

Anastas wzruszył ramionami.

- Nie wszystko wziąłem od jednej osoby - usprawie­dliwiał się. - Te rzeczy nie są zresztą suche. Nie do poję­cia, że ludzie wywieszają pranie w taki deszczowy dzień!

Antonia przewróciła oczami.

- Tutaj są ludzie? - spytała Kati. Znów się bała.

- Niedaleko stąd - wyjaśnił Anastas. - Nad brze­giem rzeki stoi kolonia chat. Jest też kilka spłachet­ków ziemi, które wyglądają na dość ubogie. Kilka nie­dużych łodzi, jakaś obora. Mieli też konie. Ale ukraść ubrania to jedno, ukraść konie zaś to zupełnie co in­nego. Na tyle nie jestem jeszcze złodziejem. Owszem, mam pewną wprawę, ale chyba nigdy porządnie nie opanuję tego fachu.

Kati drżała.

Anastas popatrzył na Antonię.

- W dole widziałem więcej świateł, jakąś większą miejscowość po drugiej stronie rzeki. Wydaje mi się też, że widziałem światła na łodzi. Na statku.

Antonia bezustannie przełykała ślinę. Miała wraże­nie, że sama to widzi. Widziała już przecież tyle stat­ków. Tyle razy oglądała latarnie na masztach. Ciągnę­ło ją ku morzu.

Nie urodziła się do życia w głębi lądu. Przycho­dząc na świat, poczuła w nosie zapach słonej wody...

Rzeka była tu szeroka, prąd łagodny. Płynęła leni­wie, tylko szeroko się rozlewała. Antonię, gdy się w nią wpatrywała, ogarnął lęk.

- Jest jakaś tratwa? - spytała Anastasa.

- Musimy się przeprawić na drugi brzeg? - to odezwa­ła się Kati. Dziewczyna uniosła głowę znad podciągnię­tych kolan. Popatrzyła na Anastasa, potem przeniosła wzrok na Antonię i z powrotem na chłopaka. - Musimy?

- Chyba nie odważę się iść do ludzi, którzy tu mieszkają - stwierdził Anastas. - Na ścianie jednej z obór wyryta była gęś.

- Nie, nie możemy tam iść - stwierdziła Kati bezna­miętnie. - To nasi ludzie. Oni wiedzą o gęsi z brązu. Na pewno więc wiedzą też i o nas. Tam iść nie możemy.

W jednej chwili prześladowcy znaleźli się tak blisko.

Antonia znów zapatrzyła się w rzekę.

Nie mogli zostać tu do jutra. Nie mogli tu być, kie­dy nadejdzie jasny dzień.

Do tego czasu ludzie odkryją kradzież ubrań. Zro­zumieją, co to oznacza. Będą szukać. I przecież zna­ją te lasy lepiej niż obcy.

Nie mogli tu zostać.

- Umiesz pływać, Antonio? - spytał Anastas. - Wiem, że Kati potrafi. To nasza jedyna szansa.

Antonia kiwnęła głową. Dawno już nie pływała, ale potrafiła poruszać się w wodzie. Takich sztuk chyba się nie zapomina? To trochę jak chodzenie.

- Ciemno jest - stwierdziła Kati. Wyraźnie było wi­dać, że dziewczyna się boi. - Pogubimy się. Do dru­giego brzegu tak daleko.

- Rzeczywiście - przyznał Anastas. - Daleko. Ale innej szansy nie mamy, najdroższa.

Obejmował ją. Ukucnął przy niej i mocno ją tulił. Usiłował przekazać jej choć trochę swojej siły i choć trochę swego ciepła.

Antonia wciąż nie rozumiała, skąd sam je czerpał. Wydawało się, że nic się go nie ima.

- Nie chcesz odejść stąd razem ze mną, Kati, najdroż­sza moja? Nie chcesz, żebyśmy zaczęli wszystko od no­wa, już razem? Daleko stąd... będziemy mieli dom, któ­ry będzie nasz. Nasze dzieci. I nikt nigdy nie będzie od nas żądał więcej, niż będziemy w stanie z siebie dać.

Mówił o wiele więcej. Wypowiadał słowa o miłości i więzi. Słowa, których Grigorij być może nigdy nie powiedział Antonii, lecz które cały czas miał w głowie.

Antonia nie wiedziała, że Anastas potrafi tak prze­mawiać. Nie podejrzewała, że potrafi wyczarowywać takie czułe, pełne miłości słowa niczym kwiaty.

Kati pozwoliła się przekonać.

- Musimy zdjąć buty - oświadczył Anastas. - Będą nas wciągać w głąb. Wy być może powinnyście zawiązać spódnice całkiem w pasie, tak żeby wam nie przeszka­dzały, nie zrobiły się ciężkie i nie utrudniały ruchów.

- Strasznie zimno - powiedziała Kati, cała się trzęsąc.

Antonia podniosła spódnicę i mocno się nią obwią­zała. Zacisnęła węzły szala, aż poczuła ból. Ale była gotowa.

Zaraz też pomogła Kati.

Dziewczyna nie przestawała drżeć. Trzęsła się tak, że dzwoniły jej zęby. Nie odrywała oczu od czarnej rzeki.

Anastas zawinął ich buty w jedną ze skradzionych koszul, podobnie postąpił ż resztą ubrań. Zrobił z nich tłumoczek, zawiązał koszulę tak, by się nie roz­wiązała, chociaż wiadomo było, że nabierze wody.

- Dam sobie z tym radę - oświadczył. Przymocował tobołek do spodni chustką, którą nosił w pasie.

- To powinno wystarczyć, jeśli prąd nie okaże się zbyt mocny.

Ale rzeka wydawała się tu spokojna. Płynęła sen­nie i leniwie.

- Chyba na nic się nie zda odkładanie tej chwili - stwierdziła Antonia.

Weszła do wody. Zadrżała.

Rzeka była zimna, przynajmniej co do tego Kati miała rację. Mógł ich złapać kurcz...

Ale nie była to odpowiednia chwila, by o tym my­śleć. Anastas wiedział, co mówi. Oboje zdawali sobie sprawę z tego, że miał rację. To ich jedyna szansa.

- Będę płynąć kawałek przed wami - rzuciła Anto­nia przez ramię. - Wy się możecie trzymać razem. Umiem dobrze pływać. I nie tak łatwo pójdę na dno.

Ruszyła naprzód. Szła przez wodę, dopóki mogła. Po chwili równe, delikatne piaszczyste dno zmieniło się w gruby żwir i kamienie.

Nieprzyjemnie było po nim chodzić. Antonia jed­nak postanowiła iść tak długo, jak sięgnie dna nogami.

Gdy poczuła wodę na karku, musiała zacząć pły­nąć. Rzuciła się w przód i poczuła, jak woda ją uno­si. Jak gdyby w jednej chwili przestała ważyć.

Rzeka sama ją utrzymywała na powierzchni.

Wystarczyło leżeć i dać się nieść. Płynąć i czuć, że nie trzeba się wcale wysilać.

Antonia usiłowała zerknąć do tyłu, lecz nie zdołała nigdzie dojrzeć Anastasa i Kati. Było na to za ciemno.

Wydawało jej się, że słyszy ich głosy, a to znaczyło, że przynajmniej tam są. Musieli zresztą posuwać się mniej więcej w tym samym kierunku, nikt nie zdołałby swobod­nie unosić się pod prąd. Przynajmniej to było pewne.

Antonia poczuła, że ciało jej sztywnieje, i zrozu­miała, że nie może jedynie pozwolić dźwigać się wo­dzie. Musiała płynąć, musiała porządnie machać rę­kami i trochę powalczyć z wodą, nie mogła bezwol­nie poddawać się nurtowi.

Tak wprawdzie było łatwiej, lecz może ją złapać skurcz. Prędzej czy później. I zamarznie na śmierć.

A jeśli szczęście przestanie jej sprzyjać, to prąd mógł ją znieść na brzeg przy zabudowaniach, które Anastas okradł.

Antonia dostrzegła światełka dochodzące stamtąd. Nie było ich wiele. Ludzi nie stać na to, by zapalać lampy nocą. Ale też nie było jeszcze bardzo późno. Również i te światła z czasem zgasną.

Antonia mocniej zaczerpnęła powietrza. Wzmoc­niła się kilkoma haustami wody z rzeki i płynęła da­lej, starając się przeciąć na ukos słaby prąd, który okazał się dostatecznie silny, gdy się zmęczyła. Prędzej czy później musiała dotrzeć na drugi brzeg.

Był tak daleko.

Ale to widziała, jeszcze zanim zdecydowali się na ten krok. Nie wolno jej teraz się poddawać.

Niedługo będzie na drugiej stronie.

Niedługo.

Jeszcze tylko kilka ruchów.

I jeszcze parę...

Płynąc, nuciła stare znajome piosenki. Zapewne wytracała w ten sposób siły, lecz jednocześnie nabie­rała otuchy.

Śpiew zagłuszał też walenie serca. Zagłuszał strach, który wciąż w niej tkwił.

Śpiewała.

Nie przestawała płynąć.

Walczyła z prądem, starając się go przeciąć. Prze­klinała, wmawiała sobie samej, że jest cholernie do­brą pływaczką, więc na pewno się nie utopi. Jedynie źli pływacy toną.

A ona miała żyć.

W końcu Antonia nie pamiętała już więcej piose­nek. Kiedy usiłowała dopasować oderwane słowa do melodii, której również nie pamiętała, wszystko jej się plątało niczym ramiona lepkich wodorostów.

Ale zrezygnować nie mogła.

Antonia płynęła aż do momentu, gdy kolanami za­częła szorować o żwir. Dopiero wtedy, na pół przy­tomna, uświadomiła sobie, że dotarła do drugiego brzegu rzeki. Nogi miała zbyt zdrętwiałe, by móc na nie stanąć. Przeczołgała się więc przez odcinek, dzie­lący ją od lądu. Wypełzła na piasek, ułożyła się wśród wrzosów i mchu. Brzeg był tutaj inny.

Wyczuwała to dłońmi. Po tej stronie nie rosła tra­wa, a ziemia była bardziej kamienista.

Dotarła na drugi brzeg.

Długo leżała, z wolna odzyskując siły. To było nie­mal jak walka z bagniskiem, ale znów udowodniła, że jest ulepiona z mocnej gliny. I że, widać, nie dane jej jeszcze żegnać się z rym światem.

Tyle było wokół niej niebezpieczeństw, zresztą jeszcze wciąż im zagrażały. Wciąż znajdowali się w kraju Konda.

Czas zaczynał się już dłużyć. Antonia niecierpliwie oczekiwała Kati i Anastasa. To trwało zbyt długo, choć z całą pewnością dla Kati musiała to być ciężka próba.

Powinni już tu być.

Oczywiście mogło się zdarzyć, że dobili do brzegu gdzieś powyżej lub może poniżej.

Antonia przyjęła, że tak właśnie jest.

Anastas być może pozwolił im unosić się z prądem dłużej, niż ona miała śmiałość. Jeśli chciał oszczędzić Kati, mógł tak zrobić, chociaż to było ryzykowne. Ale on przecież płynął przy niej, mógł więc jej po­móc, gdyby chwycił ją kurcz.

Antonia podjęła decyzję. Na bosaka powędrowała wzdłuż brzegu rzeki, kierując się ku światłom. Zosta­ło ich zaledwie dwa czy trzy. To przynajmniej doda­wało otuchy.

Podjęła ryzyko i zaczęła wołać towarzyszy. Nie głośno, lecz wystarczająco, by głos choć trochę po­niósł się w przód.

Szła długo. Zaczęła już przypuszczać, że dopłynę­li do brzegu znacznie powyżej miejsca, w którym ona wyszła na ląd, i że szukają jej, tak jak i ona bezładnie usiłowała ich odnaleźć.

I nagle usłyszała głos Anastasa.

- Tutaj, Toniu! Tutaj! Dobiegał gdzieś z przodu!

Serce Antonii zaczęło mocno walić ze szczęścia. Tak strasznie się bała, że utonęli. Starała się nie do­puszczać do siebie tej myśli.

Teraz biegła, ile sił w nogach. W tej małej wiosce i tak nie mogli jej usłyszeć. Na pewno wszyscy są już w chałupach. Była wszak noc i każdy porządny czło­wiek powinien już spać.

Biegnąc, raniła sobie nogi, lecz na to nie zważała. Wcześniej zaznała tyle cierpienia, że teraz trzeba by­ło czegoś więcej, by poczuła ból.

I wreszcie dotarła na miejsce. Anastas siedział na brzegu. Podniósł głowę, gdy do niego podeszła, lecz nie zdołała pochwycić jego wzroku. Twarz miał białą.

- Glikeria musi dalej poprowadzić ród - oznajmił beznamiętnie.

- Kati? - wydyszała Antonia.

Rozejrzała się w koło. Zdjął ją chłód, wystraszyła się. Chciała płakać, ale nie potrafiła.

- Kati złapał kurcz - mówił Anastas. - Tam były silne wiry. Z naszego brzegu nie było ich widać, na­wet w dzień. Nie doceniłem rzeki, Antonio. Wciągnął ją wir. Był jak kocioł. Chciałem ją ratować, ale wessało ją pod wodę. Mnie też. Musiałem ją puścić, gdy mi zabrakło powietrza...

Ciężko odetchnął, kiedy już jej o tym powiedział. Wyrzucił z siebie wszystkie słowa, ani razu nie nabie­rając tchu.

- Nie wiem, jak się z tego wydostałem. Ale wynu­rzyłem się z dala od wirów. Odciąłem węzełek z ubra­niami, innego wyboru nie miałem. Zanurkowałem za nią, wiele razy. Ale jej nie znalazłem...

Antonia usiadła przy Anastasie i objęła jego szero­kie ramiona. Długo tak siedzieli, żadne z nich się nie odzywało.

Cóż mieli mówić?

- Ona już nie wróci - westchnął w końcu Anastas. Wysunął się z objęć Antonii i wstał. Pociągnął i ją w górę. - Kati już nie wróci. Być może niesłuszne by­ło podejmowanie próby uwolnienia jej od tej krainy. Może Kati ją kochała? Może ta kraina kochała ją...

Znów westchnął, a potem ujął Antonię za rękę.

- Musimy iść dalej, Toniu. Nie możemy tu zostać. Kati już nas nie potrzebuje. Dzisiejszej nocy musimy zajść daleko. Myślisz, że zdążymy dotrzeć do tego statku? Sądzisz, że jest w nas dość siły, Toniu?

- Musi być - odparła.

To była długa wędrówka w ciemności. Wcześniej oboje przeklinali buty do konnej jazdy, teraz jednak, gdy byli zmuszeni boso iść brzegiem rzeki, którego prawie nie widzieli, gorąco pragnęli je odzyskać.

- Odważna jesteś? - spytał Anastas, gdy zaczął zbli­żać się świt.

Dawno już minęli gromadkę domów na przeciw­ległym brzegu.

- Niewiele mnie już obchodzi - odparła Antonia. - Na jakie niebezpieczeństwo chcesz nas tym razem wystawić?

- Tak będzie szybciej niż marsz piechotą. I nóg nie będziemy kaleczyć.

- Ale się przemoczymy. Nie wiem, czy dam radę płynąć, Anastas. Jestem już bardzo zmęczona.

- Nie chodzi mi o pływanie - odparł. Pociągnął ją za sobą. Antonia zobaczyła, co spo­strzegł wcześniej niż ona.

Przy brzegu utkwił gruby drewniany bal, zapewne leżał tu, odkąd spławiano drewno wczesnym latem.

- Starczy ci odwagi? - spytał i jeszcze nim zdążyła mu odpowiedzieć, zaczął staczać kłodę do wody.

Owszem, Antonii starczyło odwagi. Całym cięża­rem ciała oparła się o bal i pomogła go wypchnąć tak daleko, aż nie mieli już dna pod stopami. Prąd po­chwycił bal, a ich wraz z nim.

- Trzymaj się mocno! - wrzasnął Anastas do Antonii.

Miała w sobie jeszcze dość woli życia, że uchwyci­ła się z całych sił, nim jej to polecił. Wczepili się w bal. Rzeka ich poniosła.

Płynęli niemal środkiem, Antonia miała nadzieję, że nie natkną się na łodzie żeglujące w przeciwną stronę. Bo wtedy nikt już nigdy nie usłyszy o Antonii i Anastasie.

Nastała szarówka, a po niej jasny poranek.

Wtedy Antonia ujrzała statek. Zobaczyła maszty. I od razu je pokochała.

Serce wypełniło się radością, ale wciąż nie mogła puścić drewnianej kłody.

Powoli zbliżali się do domów, do portu, do statku.

Gdy byli już tak blisko, że mogli widzieć ludzi w por­cie, Anastas puścił bal. Antonia czym prędzej poszła w jego ślady. Znalazła się w wodzie tuż obok niego.

- Musisz znaleźć siły, żeby dopłynąć do brzegu - nakazał. - Bez względu na wszystko, nie wolno ci się teraz utopić, Toniu!

Kiwnęła głową.

- Wyrzuć nóż - powiedziała.

Popatrzył na nią przez moment i usłuchał. Nie py­tał, dlaczego. Rozumieli się bez słów.

Nadbiegli ludzie i wyciągnęli ich na brzeg, mokruteńkich, ale przede wszystkim śmiertelnie zmęczonych.

- Skąd, na miłość boską, się tu wzięliście? - pytali. Ze wszystkich stron otaczały ich obce twarze. Antonia zamknęła oczy. Wyznawcy Jumali również wyglądali zwyczajnie.

W głowie za bardzo jej szumiało, by mogła wychwy­cić, czy i ci ludzie mówią z tym samym obcym akcen­tem. Bała się odezwać. Mogło się okazać, że wpadli z deszczu pod rynnę. Z tego, co wiedziała, ci ludzie również wyznawali wiarę w złotą boginię.

Anastas próbował coś powiedzieć, lecz i dla niego okazało się to zbyt wielkim wysiłkiem. Był tak zmę­czony, że nie mógł mówić.

- Sprowadźcie kapitana - powiedział ktoś, a Anto­nia usłyszała odgłos oddalających się w biegu kroków.

Ktoś zdjął kurtki i nakrył ich, lekkie ciepło było prawdziwym błogosławieństwem. Ktoś inny zwrócił uwagę na nadgarstki Antonii.

- Jezus Maryja! - wykrzyknął. - Widzieliście coś po­dobnego? Ale oni przecież nie wyglądają na łajdaków...

Tłum wokół nich umilkł. Antonia widziała, że lu­dzie wymieniają między sobą spojrzenia.

A potem znów rozległy się kroki. Odgłos skórza­nych butów.

Wyrósł nad nimi mężczyzna w mundurze.

- Dzięki Bogu - szepnęła Antonia. - Dzięki Bogu!

Nieustannie przełykała ślinę, a w końcu zdołała zmusić się, by usiąść. Anastas zemdlał z wycieńczenia.

Udało jej się utkwić wzrok w mężczyźnie, który stał przed nią. Mówili, że to kapitan. Wysoka ranga.

Na chwilę opuściła powieki. Przed oczami stanął jej Grigorij. Zdecydowała, że będzie mówić.

Kati już nie żyła.

Wśród jej ludu nie było nikogo, na kim Antonii by zależało. W dodatku to, co nazywali wiarą, nie było słuszne, lecz niebezpieczne.

- Uciekliśmy - szepnęła, lecz głos nie chciał jej słuchać. Ale mężczyzna przykucnął przed nią i wsłuchiwał się z powagą w to, co mówiła.

- Trafiliśmy w niewłaściwe rejony - ciągnęła Anto­nia. Była na tyle przytomna, iż wiedziała, że powinna teraz dobierać odpowiednie słowa. Muszą jej uwierzyć. Ten człowiek musi jej pomóc. Bez tego będą zgubieni. - Był atak na obóz Konda - ciągnęła. Spostrzegła, że kapitan mruży oczy. - Zabili naczelnego szamana...

- Nazwisko?

- Judin - szepnęła Antonia. - Byliśmy tam. Ucie­kliśmy.

Długo patrzyła mu w oczy.

- Oni nas ścigali. Za dużo wiedzieliśmy. Musimy się stąd wydostać.

Pokiwał głową. Przez jakiś czas się w nią wpatry­wał. Antonia zdawała sobie sprawę, że przypomina teraz przemoczone pisklę. Anastas także nie wyglą­dał na wojownika.

- Mogę opowiedzieć o złocistej bogini - powiedzia­ła Antonia tak cicho, że usłyszał ją jedynie kapitan.

To przeważyło. Kapitan wstał, chrząknął, rozejrzał się dokoła. Znalazł kogoś wśród zgromadzonych, ge­stem przywołał ich do siebie.

- Zanieście mężczyznę do baraków. Z kobietą sam sobie poradzę. Wygląda na to, że nie waży więcej niż pisklę.

Antonia uśmiechnęła się.

- Dokąd popłyniemy?

- Muszę was zabrać do Jekaterynburga - odparł. - Przypłynęliśmy tu po zapasy drewna. Wyruszamy dziś po południu. Jesteście pod naszą ochroną.

Jekaterynburg leżał w środku gór. Tam za nimi nie pójdą.

Byli ocaleni.