. Wyjaśnij pojęcia „rozwój osobniczy (ontogenetyczny) i filogenetyczny”

2. Wymień okresy w rozwoju człowieka i podaj ich ogólną charakterystykę

3. Wyjaśnij, co to jest rozwój fizyczny i jakie są jego aspekty (wzrastanie, różnicowanie i dojrzewanie)

4. Wyjaśnij, co oznacza określenie: wiek rozwojowy

5. Wyjaśnij, co oznacza określenie: dymorfizm płciowy

6. Omów czynniki wpływające na rozwój fizyczny

7. Wyjaśnij, co oznacza termin „rozwój motoryczny” i omów czynniki go warunkujące

8. Osobnicza ewolucja motoryczności:

9. Omów znaczenie aktywności fizycznej dla rozwoju i zdrowia człowieka

10. Wymień najczęstsze zaburzenia układu ruchu u dzieci i młodzieży oraz sposoby zapobiegania im

11. Wymień fazy życia wewnątrzmacicznego i potrzeby kobiety w czasie ciąży

12. Scharakteryzuj typowy przebieg dojrzewania płciowego dziewcząt i chłopców

13. Omów zjawisko „rozszczepienia” procesu dojrzewania, jego przyczyny i skutki

14. Omów zjawiska towarzyszące starzeniu się organizmu oraz sposoby opóźniania i łagodzenia skutków starzenia się

15. Co to są układy wegetatywne i jakie pełnią funkcje?

16. Co to są układy somatyczne i jakie pełnią funkcje?

17. Scharakteryzuj okres prenatalny w rozwoju człowieka.

18. Scharakteryzuj okres noworodkowy w rozwoju człowieka.

19. Scharakteryzuj okres niemowlęcy w rozwoju człowieka.

20. Scharakteryzuj okres poniemowlęcy w rozwoju człowieka.

21. Scharakteryzuj okres przedszkolny w rozwoju człowieka.

22. Scharakteryzuj okres szkolny w rozwoju człowieka.

23. Scharakteryzuj okres pokwitania w rozwoju człowieka.

24. Scharakteryzuj okres dorastania w rozwoju człowieka.

25. Scharakteryzuj okres dorosłości w rozwoju człowieka.

26. Scharakteryzuj okres starości w rozwoju człowieka.

27. Co to są rytmy biologiczne, omów wybrany przykład?

28. Scharakteryzuj zróżnicowanie fizjologiczne wśród ludzi.

29. Co to jest normalność i prawidłowość w rozwoju dziecka.

30. Scharakteryzuj funkcje szkieletu.

31. Wymień i scharakteryzuj typy połączeń stawowych.

32. Dokonaj ogólnej charakterystyki połączeń ścisłych kości.

33. Scharakteryzuj prawidłową postawę ciała.

34. Wymień i scharakteryzuj wady postawy w obrębie kręgosłupa.

35. Wymień i scharakteryzuj przyczyny wrodzone powstawania wad postawy.

36. Wymień i scharakteryzuj przyczyny nabyte powstawania wad postawy.

37. Scharakteryzuj działania zapobiegające wadom postawy.

38. Przedstaw etapy kształtowania się krzywizn kręgosłupa.

39. Wymień i scharakteryzuj czynniki endogenne paragenetyczne i jaki jest ich wpływ na rozwój potomka?

40. Wymień i scharakteryzuj czynniki niegenetyczne i jaki jest ich wpływ na rozwój potomka?

41. Opisz wpływ czynników klimatyczno-pogodowych na rozwój.

42. Scharakteryzuj wpływ czynników społeczno-ekonomicznych - wewnątrzrodzinnych na rozwój.

43. Scharakteryzuj wpływ czynników społeczno-ekonomicznych - zewnątrzrodzinnych na rozwój.

44. Opisz główne kierunki rozwoju psychomotorycznego dziecka, z uwzględnieniem rozwoju chwytu i czynności manipulacyjnych.

45. Przedstaw rozwój ruchów lokomocyjnych dziecka do 3 roku życia.

46. Scharakteryzuj pierwszy ^złoty wiek^ motoryczności dziecka.

47. Opisz rozwój psychomotoryczny człowieka od okresu szkolnego do okresu dorastania.

48. Opisz rozwój psychomotoryczny człowieka w okresie dorosłości i starości.

49. Scharakteryzuj wpływ aktywności ruchowej na rozwój.

50. Opisz rozwój układu dokrewnego w ontogenezie.

51. Czym jest choroba wrodzona?

52. Czemu służą badania prenatalne?

53. Rozwój dziecka z ADHD

1) Wyjaśnij pojęcia „rozwój osobniczy (ontogenetyczny) i filogenetyczny"

Rozwój-proces ukierunkowanych zmian, w którym dany obiekt przechodzi przez kolejne etapy przemian, od stanów prostszych, mniej doskonałych, do bardziej złożonych, doskonalszych (pod określonym względem).

Rozwój osobniczy (ontogenetyczny, ontogeneza) - proces przemian morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu całego życia człowieka-od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci.

Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg różnych czynników jest auksologia (auksein- gr. rosnąć, rozwijać się).

W rozwoju tym wyróżnia się następujące, wzajemnie ze sobą powiązane sfery, często o różnej dynamice zmian:

- rozwój fizyczny (biologiczny)- morfologiczny, funkcjonalny, motoryczny;

- rozwój psychiczny- umysłowy, emocjonalny, moralny, duchowy;

- rozwój społeczny;

- rozwój seksualny.

Rozwój filogenetyczny (rodowy, filogeneza, antropogeneza) - wieloetapowy proces ewolucyjny, sięgający w głąb drzewa rodowego ssaków. Człowiek, w trwającym kilkadziesiąt milionów lat procesie rozwoju rodowego, osiągnął swoisty przebieg ontogenezy.

2) Wymień okresy w rozwoju człowieka i podaj ich ogólną charakterystykę

Ze względu na charakter i dynamikę procesów biochemicznych N. Wolański wyróżnił w życiu człowieka trzy etapy:

- Progresywny (ewolucja) - przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciństwo i młodość (do 20- 25 r.ż)

- Stabilizacji (transwolucja) - równowaga przemian biochemicznych u człowieka dorosłego (do około 40- 45 r.ż)

- Regresywny (inwolucja) - przewaga zmian katabolicznych nad anabolicznymi, starzenie się organizmu.

W pediatrii stosuje się najczęściej następujący podział:

I. Okres wewnątrzłonowy (śródmaciczny, prenatalny), który wynosi około 280 dni i dzieli się na:

- Fazę zarodkową - do 8 tyg. ciąży;

- Fazę płodową - od 9 tyg. ciąży do porodu (38 - 42 tydzień ciąży)

II. Okres zewnątrzłonowy (poza maciczny, postnatalny), z podokresami:

- Noworodkowym - do 28 dnia życia;

- Niemowlęcym - do ukończenia pierwszego roku życia;

- Wczesnego dzieciństwa (poniemowlęcym) - 2 - 3 r.ż;

- Przedszkolnym - 4 - 6 r.ż;

- Młodszego wieku szkolnego - 7 - 10/12 r.ż (do wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania płciowego);

- Dojrzewania płciowego (pokwitania) - około 10 - 15 lat u dziewcząt, 12 - 17 lat u chłopców;

- Dorosłości - do około 50 r.ż;

- Starzenia się i starości od około 50 r.ż.

W 1996 r. w Polsce przeciętny dalszy okres życia wynosił: dla noworodka płci żeńskiej - 68,1 lat; męskiej - 76,6 lat. Z powyższego zestawienia wynika, że dzieciństwo i młodość obejmują przeciętnie ¼ część życia człowieka, podczas gdy u większości ssaków tylko 1/10 część życia.

3) Wyjaśnij, co to jest rozwój fizyczny i jakie są jego aspekty (wzrastanie, różnicowanie i dojrzewanie)

Rozwój fizyczny (biologiczny, somatyczny) - całokształt procesów biologicznych, morfologicznych, obejmujących następujące aspekty:

- wzrastanie - proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała przez: rozrost (hipertrofia) i rozplem (hiperplazja - zwiększanie się liczby) komórek;

- różnicowanie - zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego";

- dojrzewanie - doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i organizmu jako całości.

W rozwoju fizycznym można, zatem wyróżnić komponenty dotyczące:

- ciała (soma) - rozwój morfologiczny, somatyczny;

- funkcji organizmu, w tym: rozwój motoryczny (ruchowy) - pojawianie się nowych ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania motoryczne i większa sprawność fizyczna organizmu; rozwój zdolności do wysiłków fizycznych wydolności fizycznej: te sfery rozwoju są powiązane z rozwojem psychicznym (u małego dziecka mówimy o rozwoju psychomotorycznym).

4) Wyjaśnij, co oznaczają określenia: wiek rozwojowy, dymorfizm płciowy

Wiek rozwojowy - biologiczny, fizjologiczny. Rzeczywisty poziom zawansowania w rozwoju, kryteria:

- Wiek morfologiczny, „wagowy, wzrostowy"

- Wiek kostny

- Wiek wtórnych cech płciowych

- Wiek zębowy

Dymorfizm płciowy (dwupostaciowość)

- Różnice między osobnikami płci męskiej i żeńskiej w zakresie cech płciowych pierwszo; -drugo i trzeciorzędowych,

- Ujawniają się także odrębności w zachowaniach, pełnieniu ról społecznych, niektórych właściwościach psychicznych,

- Zaznacza się już w okresie płodowym i wybitnie nasila się w okresie dojrzewania,

- Zdeterminowany genetycznie (odmienne pary chromosomów płciowych: XX- kobiety, XY- mężczyźni, ale także wpływ obyczajów, tradycji, stylu życia, rodzaju pracy).

5) Omów czynniki wpływające na rozwój fizyczny

Czynniki wewnętrzne (endogenne)

1. Genetyczne

- determinanty rozwoju - już przy zapłodnieniu decydują o wielu właściwościach (płeć, budowa).

2. Paragenetyczne

- nie genetyczne matki, związane z właściwościami środowiska wewnątrz macicznego - wiek matki, kolejność porodu, metabolizm matki (choroby, leki, żywienie),

- hormonalne

Czynniki zewnętrzne (egzogenne)

1. Środowiskowe

- biogeograficzne - klimat, sezonowość, stan powietrza, gleby,

- społeczno-ekonomiczne - status społeczny (wykształcenie) rodziców, warunki bytowe rodziny, miejsce zamieszkania, atmosfera w rodzinie

2. Styl życia i zachowania zdrowotne

- żywienie - pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze

- aktywność ruchowa

3. Choroby przewlekłe.

7) Wyjaśnij, co oznacza termin „rozwój motoryczny" i omów czynniki go warunkujące

Motoryka, (motoryczność) ludzka to całokształt czynności ruchowych człowieka, czyli sfera ruchowej aktywności człowieka, czyli wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.

Psychomotoryka to zjawiska i procesy psychiczne związane z ruchową działalnością człowieka, są one:

- jej przyczyną, np. motywy działania

- towarzyszą stanom aktywności ruchowej, np. wrażenia

- skutkiem aktywności, np. emocje

Psychomotoryka do 3 r.ż

1. Układ ruchu

Część bierna - kości, stawy, wiązadła

- wytrzymałość i elastyczność tkanek

- wzajemne proporcje szkieletu

Część czynna - mięśnie

- rozrost włókien mięśniowych

- doskonalenie struktury i unaczynienia

- innerwacja mięśni - wzrastanie zakończeń nerwowych w głąb włókien mięśniowych

2. Układ nerwowy

- dojrzewanie komórek nerwowych

- wzrost wypustek i rozgałęzień à (tworzenie się Synaps, elementów stykowych)

- dojrzewanie pola i warstwy kory mózgowej (Móżdżek koordynacja równowagi)

- myelinizacja komórek i włókien nerwowych (obrastanie otoczką tłuszczową - izolator stanu pobudzenia)

Początek - najważniejsze dla życia części układu nerwowego

Zakończenie - dystalne części kończyn

3. Funkcje zaopatrzenia tlenowego - układ krążenia, oddechowy…

4. Trening, stymulacja ruchowa.

Osobnicza ewolucja motoryczności:

Okres płodowy: - ruchy nieskoordynowane

Noworodek: - nie poradność ruchowa,

- uogólnione reakcje ruchowe

- odruchy bezwarunkowe

Niemowlę: - rozwój ruchów lokomocyjnych

- chwyt manipulacji

- rozrzutność ruchowa

Poniemowlęcy:

- doskonalenie ruchów

Przedszkolny: - „złoty okres" - równowagi przedszkolnej

- nowe umiejętności

- nie doskonałość manualna

- rozrzutność ruchowa

Młodszy szkolny: - „dziecko doskonałe"

- wysoka sprawność

- ekonomia motoryczna

- nowe umiejętności à sport

Dojrzewania:

- „kryzys motoryczności" (mutacja)

- ociężałość ruchowa

- zanik harmonii ruchu

- niepokój motoryczny (dymorfizm płciowy)

Młodzieńczy: - zakończenie rozwoju motorycznego

- motoryczność kobiet i mężczyzn

Wiek dorosły: - motoryczność uboższa

- precyzja, ekonomia

- zależność od pracy i stylu życia

Starzenie się: - zubożenie motoryki, stereotypy ruchowe

- niechęć do ruchów

- starcze niedołęstwo

8) Omów znaczenie aktywności fizycznej dla rozwoju i zdrowia człowieka

Aktywność fizyczna (ruchowa)

- wysiłek fizyczny, praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem czynności w organizmie

- kluczowy integrujący skład zdrowego stylu życia

Korzyści dla rozwoju i zdrowia dziecka

1.Stymulacja rozwoju

- fizycznego- wzrastanie, rozwój mięśni, układu krążenia, oddechowego, harmonia rozwoju,

- intelektualnego - poznawanie otoczenia, przedmiotów, zjawisk

- psychicznego - pokonywanie trudności, radzenia sobie ze zmęczeniem, stresem, przeżywanie sukcesów negatywnych porażek

- społecznego - relacje negatywnych innymi, współdziałanie, samokontrola negatywnych grupie społecznej

2.Kompensacja negatywnych czynników współżycia

- uruchomienia

- nadmiar napięć

3.Adaptacja do różnych zmian środowiska

- fizycznego - zmian tempa wysokości

- społecznego

- hartowanie

4.Korekcja i leczenie wielu chorób, zaburzeń

- zapobiega wystąpieniu wielu zaburzeń

- zmniejsza ryzyko i opóźnia rozwój miażdżycy - obniżenie cholesterolu, ciśnienia tętniczego krwi, - utrzymanie odpowiedniej masy ciała,

10) Wymień najczęstsze zaburzenia układu ruchu u dzieci i młodzieży oraz sposoby zapobiegania im

Najczęstsze zaburzenia układu ruchu:

1. Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza 2-4 %)

- większa deformacja żeber, garb mięśniowy

2. Nadmierna kifoza piersiowa - plecy okrągłe

- okres dojrzewania (choroba Szojermana)

3. Koślawość kolan

4. Stopy płasko - koślawe

Wady postawy - odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej - właściwej dla danego wieku, płci, typu budowy

- błędy postawy - pojedyncze odchylenia

- wady postawy - złożone odchylenia

13) Wymień fazy życia wewnątrzmacicznego i potrzeby kobiety w czasie ciąży

Okres wewnątrzłonowy (śród maciczny, prenatalny) - 280 dni ciąży

Jest to okres o najszybszym tempie rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej, nie widocznej gołym okiem, w ciągu około 280 dni ciąży rozwija się organizm dziecka o przeciętnej długości 50 cm i masie ciała 3500 g.

Faza zarodkowa (embrionalna) - do 8 tygodnia ciąży

Nosi ona nazwę organogenezy, choć dla wielu układów przedłuża się nawet do 3 m.ż.

W pierwszym tygodniu zapłodniona komórka jajowa ulega wielu podziałom komórkowym (bruzdkowaniu); w drugim tworzą się listki zarodkowe - endo- i ektoderma; w trzecim mezoderma; w czwartym - somity; między 4 a 8 tygodniem ciąży zarodek różnicuje się w kierunku struktur typowo ludzkich. Masa 8 -tygodniowego zarodka wynosi około 10 r. a długość 2-3 cm

Faza płodowa - od 9 tygodnia ciąży do porodu (38-42 tygodnia ciąży)

Charakteryzuje ją gwałtowne, szczególna w drugim trymestrze ciąży, tempo wzrastania i rozwoju funkcjonalnego wszystkich narządów i układów. Masa ciała płodu wynosi pod koniec trymestru: pierwszego (12 tydzień ciąży) - około 25 g; drugiego (28 tydzień ciąży) - około 1000 g. Płód urodzony przed 24 tygodniem ciąży nie jest zdolny do życia. W trzecim trymestrze zwiększa swoje rozmiary ciała, głównie dzięki przyrostom tkanki tłuszczowej podskórnej i mięśniowej.

Pierwsze ruchy płodu matka zaczyna odczuwać około 14 tygodnia ciąży (nie skoordynowane, arytmiczne prostowanie, rozpychanie, kopanie), ale aktywność neurologiczna płodu - skurcze mięśni i ruchy izolowanych okolic ciała pod wpływem stymulacji lub spontanicznie - występuje już około 9 tygodnia ciąży. Płód wykonuje ruchy: połykania około 14 tygodnia ciąży, warg około 20 tygodnia ciąży, aktywne ruchy ssania około 24 tygodnia ciąży. W 17 tygodniu ciąży pojawiają się pierwsze oznaki odruchu chwytnego, a w 25 tygodniu ciąży odruchu Moro. W końcu ciąży płód może reagować ruchem i przyśpieszeniem czynności serca na bodźce akustyczne (hałas słyszany przez powłoki brzuszne) i stany emocjonalne matki (przenikanie przez łożysko adrenaliny i innych neuromediatorów).

14) Scharakteryzuj wzrastanie (przyrosty wysokości i masy ciała), rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w poszczególnych okresach życia: noworodkowy, niemowlęcy (w tym karmienie piersią), poniemowlęcy, przedszkolny, młodszy szkolny, dojrzewania płciowego ( Uwaga! Zadania egzaminacyjne będą dotyczyć każdego okresu osobno)

Okres noworodkowy - 28 dni życia

Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia płodowego urodził się. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42 tygodniem ciąży) ma przeciętną:

- masę ciała 3300-3600 g (większa u chłopców niż u dziewcząt);

- długość ciała 50-52 cm;

- długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;

- obwód głowy 35 cm (o 1-2 cm większy niż obwód klatki piersiowej).

W pierwszych dniach życia dochodzi do ubytku masy ciała o 6-10 % (utrata płynu zewnątrzkomórkowego). Większość noworodków osiąga urodzeniową masę ciała około 10 dnia życia.

Proporcje ciała noworodka cechuje duża głowa, krótka szyja, długi tułów, z klatką piersiową o kształcie okrągłym i krótkie kończyny dolne. Środek ciężkości ciała znajduje się na wysokości pępka (u dorosłych na wysokości spojenia łonowego).

Noworodek przyjmuje na początku pozycje zgięciową (kończyny zgięte we wszystkich stawach), przypominającą ułożenie płodu, a następnie grzbietowo-wyprostowaną. Jego aktywność związana jest przede wszystkim z zaspokajaniem uczucia głodu - płacze, odwraca głowę, układa usta w „ryjek" pod wpływem każdego bodźca w okolicy ust (odruch szukania).

Charakterystycznymi cechami motoryki noworodka są:

1. Nieporadność ruchowa, stwarzająca równocześnie wielki potencjał i sznsę na wszechstronny rozwój motoryczny.

2. Uogólnione reakcje ruchowe - na pobudzenie jednej części ciała reaguje cały organizm (np. „noworodek płacze całym ciałem"); zwiększone napięcie mięśniowe.

3. Obecność wrodzonych odruchów bezwarunkowych, instynktownych, które można podzielić na trzy grupy:

- niezbędne do życia: ssanie, oddychanie, połykanie, kichanie, odruchy obronne (np. odruch spojówkowy);

- dające początek rozwojowi odruchów warunkowych i innych czynności ruchowych: zaciskanie dłoni po podrażnieniu ich wewnętrznej powierzchni, kroczenie (chód automatyczny - naprzemienne stawianie nóg przy dotykaniu stopami podłoża);

- atawistyczne, wywodzące się z rozwoju filogenetycznego, zanikające po kilku tygodniach lub miesiącach: odruch pływania, odruchy Moro, Babińskiego.

Okres niemowlęcy - do 12 miesiąca życia

Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym okresie życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę zwiększa:

- długość ciała o 25 cm (połowę tego, co w okresie wewnątrzłonowym);

- masę ciała o 6-7 kg - urodzeniową masę ciała podwaja około 5 m.ż, a potraja w 12 m.ż; największy przyrost masy ciała występuje około 9 m.ż, w następstwie zwiększenia się ilości podskórnej tkanki tłuszczowej (niemowlę staje się „pulchne").

Około 12 m.ż, wyrównują się obwody głowy i klatki piersiowej. Ciemiączko przednie zmniejsza się około 6 m.ż, a zamyka się między 9-18 m.ż.

Pierwsze zęby mleczne(dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6 m.ż. W końcu pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).

Okres niemowlęcy charakteryzuje szybkie tempo dojrzewania ośrodków motorycznych i sensorycznych w o.u.n. Znajduje to wyraz w bogactwie przejawów rozwoju psychomotorycznego dziecka. Do najbardziej charakterystycznych zjawisk tego okresu należą:

- kształtowanie się krzywizn kręgosłupa - lordozy szyjnej (około 3-4 m.ż - unoszenie głowy), kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej (siadanie i wstawanie);

- rozwój ruchów lokomocyjnych i pionizacja ciała;

- ukształtowanie chwytu „obcęgowego", z przeciwstawieniem kciuka, co umożliwia dalszy rozwój ruchów manipulacyjnych;

- początek rozwoju mowy: od wokalizacji dźwięków spółgłoskowych około 7 m.ż do wypowiedzenia ze zrozumieniem kilku słów pod koniec pierwszego roku życia;

- stopniowe przechodzenie od ruchów, nazywanych przez S. Szumana „błędnymi" (mimowolnych, nieskładnych, bez związku z bodźcem), do ruchów manipulacyjnych - poznawanie przedmiotów, świata;

- nadal niepokój ruchowy i uogólniona reakcja na bodźce.

Okres poniemowlęcy (wczesnego dzieciństwa)- 2 i 3 rok życia

Cechuje go wyraźne zwolnienie tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała wynoszą: w 2 r.ż około 12 cm, w 3 r.ż 8 cm; masy ciała odpowiednio 2,5 i 2 kg. Wyraźnie zmniejsza się ilość podskórnej tkanki tłuszczowej, zwiększa się masa mięśni (w następstwie zmniejszonego łaknienia oraz większej aktywności ruchowej); dziecko szczupleje, co często niepokoi rodziców. Zmieniają się proporcje ciała. Postawę dziecka cechują: pogłębiona lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch; zaczyna zaznaczać się podłużny łuk stopy.

Jest to okres doskonalenia się ruchów lokomocyjnych. Chód dziecka jest jeszcze niezgrabny, nieelastyczny - stąpanie na całych stopach, dostawczy krok przy wchodzeniu na schody; może być zakłócony nawet małymi przeszkodami. Doskonali się mowa dziecka - zwiększa się zasób słów, płynność mowy; 3-latek potrafi łączyć proste zdania. Dziecko w tym okresie cechuje:

- duża aktywność ruchowa (jest niemal w ciągłym ruchu), radość z udanych czynności ruchowych;

- rozrzutność ruchów - włączanie o wykonania jednej czynności ruchowej wielu grup mięśniowych, obecność tzw. przyruchów (wczesna faza mielinizacji włókien nerwowych i rozchodzenie się pobudzenia na sąsiadujące neurony);

- pojawienie się ruchów naśladujących zachowania osób dorosłych (tzw. Apraksje wg S. Szumana).

Przedszkolny - 4-6 rok życia

Obejmuje on 3 lata poprzedzające rozpoczęcie nauki w szkole (w zależności od wieku i środowiska 30-80 % dzieci w tym wieku uczęszcza do przedszkola).

Tempo wzrastania jest wyraźnie mniejsze. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą średnio 6-8 cm; masy ciała 2 kg. Dziecko jest szczupłe, wydłużają się kończyny. Dzięki rozwojowi tkanki mięśniowej poprawia się postawa ciała - zmniejsza się lordoza lędźwiowa, uwypuklenie brzucha; kształtują się podłużny i poprzeczny łuk stopy (zakończenie około 8 r.ż); większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan. Około 6 r.ż wyrzyna się pierwszy ząb stały (pierwszy trzonowiec, „szóstka") i rozpoczyna się wymiana zębów mlecznych (zwykle od siekaczy przyśrodkowych w żuchwie).

Ruchy lokomocyjne dziecka cechuje stale zwiększająca się harmonia (swobodnie biega, chodzi, skacze, jest zwinne). Ruchy są rytmiczne, płynne, choć brak im jeszcze dokładności. Dziecko łatwo opanowuje nowe ruchy i umiejętności ruchowe - sportowe (np. pływanie, jazdę na rowerze, łyżwach, nartach) i obsługi. Wiek około 5 r.ż nazywa się w rozwoju motorycznym okresem „złotym" lub „równowagi przedszkolnej".

Dziecko jest bardzo ruchliwe (nadruchliwość, „głód ruchu"). Jego ruchy są nadal rozrzutne (obszerne). Chętnie rywalizuje w zajęciach ruchowych, czerpie z nich radość i wzorce z zachowań ruchowych starszych dzieci i dorosłych. Ta duża spontaniczna aktywność ruchowa sprzyja obciążeniu wysiłkiem i rozwojowi funkcji zaopatrzenia tlenowego (wydolności fizycznej). Dziecko ma przy tym zdolność do samoregulacji wysiłku. Niedoskonałe są nadal ruchy manualne (trudności w zawiązaniu sznurowadeł, zapięciu guzika). Występują trudności w dłuższej koncentracji na jednej czynności, dziecko stale zmienia rodzaje zajęć. Nie potrafi przystosować się do czynności wykonywanych przez dorosłych (np. monotonnego spaceru).

Charakterystycznym, nowym zjawiskiem w motoryczności dzieci w wieku przedszkolnym jest dymorfizm płciowy (różnice między chłopcami a dziewczętami) w zakresie zainteresowań ruchowych. Jest to uwarunkowane czynnikami kulturowymi i obyczajowością. Dziewczęta dostają zabawki:dziewczęce: i preferują (naśladują) zabawy o mniejszej ekspresji ruchowej (np. zabawa „w dom"). Chłopcy wybierają zabawki i zabawy wymagające większego wysiłku fizycznego i ruchu na większej przestrzeni. Jest to przyczyną zaznaczających się w wieku przedszkolnym różnic w sprawności i wydolności fizycznej dziewcząt i chłopców - na korzyść tych ostatnich.

Młodszy szkolny - od 7 do 10/12 roku życia

Granice biologiczne tego okresu wyznaczają: wyrżnięcie się pierwszego zęba stałego oraz wystąpienie pierwszych, widocznych objawów dojrzewania płciowego.

Cechuje go najwolniejsze w całym dzieciństwie tempo wzrastania (jakby „wyciszenie przed burzą"). Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą około 5 cm; masy ciała 3-3,5 kg. Trochę większe niż wcześniej przyrosty masy ciała (tkanki tłuszczowej i mięśniowej) sprawiają, że dziecko „pełnieje". Maleją przyrosty obwodu głowy; pod koniec tego okresu mózg osiąga swą ostateczną wielkość. U części dzieci obu płci około 7-8 r.ż obserwuje się pewne przyśpieszenie wzrastania, zwane „skokiem szkolnym". Uważa się, że jego przyczyną jest zmiana trybu życia i zwiększenie liczby bodźców działających na o.u.n. w związku rozpoczęciem nauki w szkole.

Jest to szczególnie korzystny okres rozwoju motorycznym, zwany „pełnią dzieciństwa" lub etapem „dziecka doskonałego". Dziecko charakteryzuje doskonałość ruchów lokomocyjnych i sportowych; refleksyjność, celowość, ekonomia ruchów; zdolność do opanowania wielostronnych umiejętności ruchowych, wysoki poziom sprawności fizycznej, zwłaszcza zwinności. Jest ono zainteresowane ruchem płciowego wciąż odczuwa jego potrzebę („głód ruchu"). Rozpoczęcie nauki płciowego szkole stanowi płciowego tego powodu trudność, „wymuszając" długotrwałe unieruchomienie, koncentrację uwagi oraz pracę drobnych mięśni dłoni, których sprawność nie jest jeszcze duża. Stopniowo, około 10 r.ż następuje przystosowanie motoryczne do szkoły - zwiększenie zdolności do koncentracji uwagi płciowego precyzji pisania, zmniejszenie niepokoju ruchowego płciowego liczby przyruchów (kończy się okres mielinizacji układu nerwowego).

W tym wieku pogłębiają się różnice w rozwoju motorycznym dziewcząt i chłopców w zakresie zainteresowań rodzajem zajęć ruchowych, sposobu wykonania ruchów (większa płynność i rytmizacja ruchów u dziewcząt) oraz sprawności i wydolności fizycznej (wyraźnie większa u chłopców).

Dojrzewania płciowego

Jest to okres:

- o najintensywniejszym, poza okresem niemowlęcym, tempie wzrastania, któremu towarzyszą szybkie zmiany budowy, sylwetki ciała, wyglądu, funkcji organizmu, gwałtowne przemiany hormonalne, psychiczne i emocjonalne (niekiedy nazywa się go okresem „burzy i naporu");

- ostatecznego ukształtowania się dymorfizmu płciowego w zakresie cech somatycznych i funkcjonalnych.

Dojrzewanie jest procesem złożonym. Można go określić jako dochodzenie do dojrzałości, czyli stanu, zbioru cech, jakimi odznacza się osoba dojrzała, dorosła. Dotyczy ono wszystkich sfer rozwoju i wyróżnić możemy dojrzałość:

- Fizyczną (biologiczną), obejmującą trzy komponenty, osiągnięcie dorosłych („ostatecznych"): rozmiarów i proporcji ciała (dojrzałość morfologiczna); funkcji układów i narządów (dojrzałość fizjologiczna); zdolności do tworzenia komórek płciowych, zapłodnienia i donoszenia ciąży (dojrzałość płciowa).

- Seksualną - pojawienia się napięcia seksualnego i zdolność do przeżywania orgazmu.

- Psychiczną, która jest trudna do zdefiniowania i najczęściej określa się ją jako odpowiedzialność za swoje czyny, zdolność kontrolowania zachowań i emocji, niezależność itd.

- Społeczną - zdolność do produktywnego pełnienia ról społecznych, zarobkowania, utrzymania siebie i rodziny oraz skutecznego komunikowania się z innymi ludźmi.

Wszystkie sfery dojrzewania są ze sobą ściśle powiązane. Fakt, że obecnie młodzi ludzie osiągają w różnym czasie poszczególne komponenty dojrzałości (rozkojarzenie dojrzewania) stwarza wiele problemów zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych.

15) Scharakteryzuj typowy przebieg dojrzewania płciowego dziewcząt i chłopców

Dojrzewanie płciowe chłopców, przebiega wolniej i dłużej niż u dziewcząt. Skala Tannera ujmuje przebieg dojrzewania płciowego w pięciu fazach:

I - okres przedpokwitaniowy (wielkość narządów płciowych jak we wczesnym dzieciństwie);

II - wiek 10-11 lat (powiększają się jądra);

III - 11-12 lat (rozwój jąder, pojawia się owłosienie łonowe, powiększa się członek);

IV - 12-13 lat (dalszy rozwój jąder i moszny, wyraźne owłosienie łonowe, rozwijają się pęcherzyki nasienne);

V - 15-16 lat (powiększa się i zaczyna wydzielanie gruczoł krokowy, owłosienie typu męskiego, narządy płciowe w pełni rozwinięte).

W czternastym roku życia występuje tzw. skok pokwitaniowy (wzrost 7-12 cm w ciągu roku), który trwa do około 18. roku życia. Pierwsze wytryski nasienia występują przeważnie około 14 roku życia, po kilku miesiącach pojawiają się plemniki. W ciągu dwóch lat od pierwszego wytrysku (ejakularche) nasienie osiąga pełną dojrzałość. Dojrzewanie u chłopców wiąże się ze zmianą głosu, pojawieniem się owłosienia na ciele i twarzy, wzrostem masy mięśni, rozwojem szkieletu.

Dojrzewanie płciowe dziewcząt, wyróżnia się następujące okresy:

Budowa gruczołów mlecznych kobiety:

I - 10-11 lat (rosną kości długie, miednica, zaokrąglają się biodra i ramiona, powiększają się piersi, ciemnieje otoczka brodawki piersiowej, zwiększa się wydzielanie estrogenów, gruczoły szyjki macicy zaczynają wydzielać śluz, pojawiają się białawe upławy o kwaśnym zapachu);

II - 11-12 lat (pojawia się owłosienie łonowe, zmieniają się wymiary miednicy);

III - 12-13 lat (zwiększa się owłosienie pachowe, rozwijają się piersi, pojawia się pierwsza miesiączka - menarche);

IV - 13-14 lat (miesiączki najczęściej są nieregularne, często bez jajeczkowania, zwiększa się owłosienie pachowe);

V - zaokrąglają się biodra, cykle miesiączkowe zaczynają być regularne, zwiększa się zdolność do zapłodnienia). Na przebieg dojrzewania płciowego wpływa wiele czynników: klimat, rasa, uwarunkowania genetyczne, odżywianie, standard życia itd.

Wiek dojrzewania, dorastania, okres rozwojowy człowieka, stanowiący przejście od dzieciństwa do dojrzałości biologicznej i psychicznej. Trwa od 11-12 do 17-18 roku życia. Charakteryzuje się intensywnym rozwojem fizycznym i fizjologicznym organizmu, ilościowym i jakościowym wzrostem sprawności i wydajności umysłowej, pojawianiem się nowych zainteresowań, wzrostem znaczenia procesów emocjonalnych, aktywizujących do działania. Jest to okres silnych konfliktów z otoczeniem, których przyczyną są: zwiększenie wymagań programowych i zakresu wiedzy w szkole, zwiększenie obowiązków w domu, silne identyfikowanie się z grupami rówieśniczymi, przebudowa dziecięcego systemu wartości w system wartości ludzi dojrzałych. Wychowanie młodych ludzi w tym okresie wymaga od rodziców i wychowawców dobrego poznania wychowanków i indywidualizacji oddziaływań wychowawczych.

16) Omów zjawisko „rozszczepienia" procesu dojrzewania, jego przyczyny i skutki

W warunkach naszej cywilizacji zagadnienie dojrzewania stało się bardzo skomplikowane i złożone. Nastąpiło „rozszczepienie" procesu dojrzewania na różne komponenty, przy czym ich osiąganie jest znacznie rozciągnięte w czasie (czas ich pełnej integracji trwa około 10 lat), kolejność ich występowania u dziewcząt i chłopców jest różna.

Przyczyny:

Poprawa standardu życia (żywienie, urbanizacja, postęp, poziom wykształcenia) i rozwój cywilizacji spowodowały, że dzieci są poddawane dużej ilości bodźców. To spowodowało wystąpienie zjawiska Akceleracji - przyśpieszenie rozwoju (powiększenie się wysokości ciała i wcześniejsze dojrzewanie płciowe).

Akceleracja + wychowanie i struktura społeczna = rozszczepienie

Kiedyś dojrzałość seksualną osiągano później, a obowiązki dorosłych obejmowano wcześniej - nie było rozszczepienia.

18) Omów zjawiska towarzyszące starzeniu się organizmu oraz sposoby opóźniania i łagodzenia skutków starzenia się

Starzenie się, fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.

O szybkości i tempie starzenia się decyduje w dużej mierze czynnik genetyczny, determinujący długość życia. Na szybkość starzenia się mają również wpływ czynniki zewnętrzne: przebyte choroby, urazy, nieprawidłowe odżywianie się, niewłaściwy tryb życia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych, praca w szkodliwych warunkach (górnictwo, hutnictwo itp.). Natomiast czynnikami hamującymi proces starzenia się są: aktywny fizycznie jak i psychicznie tryb życia, prawidłowa dieta, wystrzeganie się nałogów.

Starzenie dotyczy wszystkich żyjących organizmów, ale tylko człowiek rozumie pojęcie starości.

Starzenie się, to stopniowy postępujący i nie odwracalne zmniejszenie zdolności organizmu do zachowania homeostazy (równowagi środowiska wewnętrznego). à Zmiany struktury i funkcji à śmierć.

Człowiek nie może żyć dłużej niż 120 lat - przeciętnie żyje krócej

Na zmiany biologiczne nakładają się choroby.

Dożycie do wieku 90 lat à starość bez chorób nowotworowych i neurodegeneracyjnych.

W procesie starzenia się mają miejsce trzy główne mechanizmy:

1) komórki nierozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu (dotyczy to głównie komórek nerwowych)

2) komórki rozmnażające się charakteryzują się znacznie mniejszą aktywnością biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu (przykładem mogą być komórki odpowiedzialne za odporność organizmu, z czym wiąże się znacznie większa częstość zachorowań na choroby zakaźne, autoalergiczne i nowotworowe),

3) zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu tkanki łącznej, co objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką skórą.

Szyszynka - jest to gruczoł dokrewny

- zegar biologiczny reguluje:

* rytmy okołodobowe - sen, czuwanie,

- regulator innych regulatorów

Melatonina - chemiczny przekaźnik

- trzecie oko - wydzielanie malatoniny zalęży od ilości światła

- światło hamuje jej wydzielanie

Światło à oko (siatkówka) à podwzgórze à szyszynka

Wydzielanie melatoniny w nocy - szczyt godz. 1-5 dziennie

Przekwitanie - klimakterium - ustanie czynności rozrodczych à starzenie się jajników

Zmniejszanie się liczby pęcherzyków Graffa, zmienia się cykliczne wydzielanie hormonów jajnikowych, podwzgórzowych, przysadkowych. Początek ok. 45 r.ż.

Menopauza - ostatnia miesiączka, wewnętrzna oznaka zakończenia płodności, przeciętnie ~ 52 r.ż.

Następstwa braku hormonów jajnikowych:

- objawy i dolegliwości somatyczne,

- osteoporoza,

- choroby układu krążenia,

Skutki braku Estrogenu - chwiejność emocjonalna, pocenie, nasilenie osteoporozy.

Hormonoterapia zastępcza - poprawia jakość życia, zmniejsza ryzyko chorób i śmierci z powodu choroby wieńcowej.

Klimakterium, przekwitanie męskie (andropauza).

Okres w życiu mężczyzny, w którym stopniowo zmniejsza się czynność hormonalna podwzgórza, przysadki i jąder à obniżenie wydzielania hormonów płciowych męskich à androgenów (testosteronu i innych) oraz hormonu wzrostu i Melatoniny.

Początek 50-60 r.ż powolne obniżenie się stężenia testosteronu już po 30 r.ż.

W wieku 75 lat poziom testosteronu = 2/3 stężenia tego hormonu u młodych mężczyzn.

Proces powolny, zróżnicowany; ok. 25-45 % mężczyzn nie odczuwa żadnych objawów.

Prostata - gruczoł męski

Przerost prostaty - łagodny - ucisk na cewkę moczową.

Badanie krwi - PSA - wykrywanie prostaty.

Dodać życia do lat:

Aktywne starzenie się (active ageing) powinno rozpoczynać się wcześnie i obejmować:

- uczestnictwo w życiu rodziny i społeczności

- zbilansowaną, zdrową dietę

- odpowiednią aktywność fizyczną

- unikanie palenia

- zestarzeć się bez chorób.

Czynniki wpływające na rozwój dziecka:

Endogenne i egzogenne

Genetyczne (endogenne) - determinanty - zespół genów dziedzicznych po rodzicach. Genotyp - zespół informacji genetycznej zawartej w DNA w chromosomach. Kierują one procesami metabolicznymi, ich natężeniem, przebiegiem procesów różnicowania się dojrzewania tkanek i narządów. Konstytucja psychiczna a nawet skłonność do występowania chorób. Genetycznie silniejsze są dziewczynki bo mają XX.

Paragenetyczne - środowisko matczyne, wewnątrzmaciczne.

Środowiskowe - modyfikują one genetycznie zdeterminowany przebieg rozwoju. Zaliczamy tu :

czynniki biogeograficzne (klimat, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne i wodne, świat roślinny i zwierzęcy). W temperaturach umiarkowanych rozwój szybki, wahania szybkości wzrostu (na wiosnę szybciej), nabieranie masy ciała (największe w zimie) - najprawdopodobniej jest to mechanizm hormonalny.

czynniki społeczno-ekonomiczne, kultura: czyli sytuacja rodzinna, zarobki, warunki mieszkaniowe, higieniczne, poziom wykształcenia, żywienie dziecka, aktywność ruchowa.

czynniki psychiczne: zmiana środowiska dziecka, stresy (zaburzenia sekrecji hormonów).

choroby przewlekłe

Rytmy biologiczne.Rytm biologiczny-jest to cykliczne,okresowe wygaszanie lub spowalnianie określonych narządów.Bodźce wpływające na rytmy biologiczne człowieka:-endogenne:wewnętrzne,-egzogenne:zewnętrzne.U człowieka spotykamy rytmy:roczne(np.forma sportowców),miesięczne(menstruacja)dobowe(regulowane głównie przez zmiany oświetlenia).Rytm dobowy-jest rytmem z którym mamy do czynienia codziennie,przez całe życie,jest on regulowany gł.przez zmiany oświetleni.Człowiek każdego dnia funkcjonuje na określonym poziomie aktywności po czym następuje spowolnienie wszystkich reakcji podczas snu. Klasyfikacja rytmó biol.ze względu na pochodzenie.Przykład.Dokonująd klasyfikacji rytmów biologicznych ze względu na pochodzenie-czyli Czynniki determinujące ich istnienie możemy wyróżnić dwa Bodźce wpływające na rytmy biologiczne:engogenne(wewnętrzne)i egzogenne(zew.).:rytm roczny(np. forma sportowa,jest regulowany głównie przez Czynniki wewnętrzne),rytm sezonowy(aktywność nasza jest regulowana przez pory roku,oraz związaną z tym zmianą oświetlenia,czynniki zewn),rytm miesięczny(menstruacja,czynnik wew.),rytm dobowy(jest rytmem z którym mamy do czynienia codziennie,przez całe życie,jest on regulowany gł.przez zmiany oświetleni.Człowiek każdego dnia funkcjonuje na określonym poziomie aktywności po czym następuje spowolnienie wszystkich reakcji podczas snu..regulowany głównie przez Czynniki zewnętrzne-oświetlenie). Klasyfikacja rytmów biol.ze względu na Częstotliwość występowania.Dokonując klasyfikacji rytmów biologicxznych ze względu na Częstotliwość ich występowania możemy wymienić rytmy:roczne,sezonowe,miesięczne,dobowe(jest rytmem z którym mamy do czynienia codziennie,przez całe życie,jest on regulowany gł.przez zmiany oświetleni.Człowiek każdego dnia funkcjonuje na określonym poziomie aktywności po czym następuje spowolnienie wszystkich reakcji podczas snu..regulowany głównie przez Czynniki zewnętrzne-oświetlenie),oraz jedne z najkrótszych-cykle periodyczne występujących wyładowań elektrycznych w ukł.nerwowym.

SOMATYCZNY UKŁ NERWOWY

Odpowiada za kontakty ze światem zewnętrznym. Jego efektory to głównie mięśnie szkieletowe i skórne, gruczoły skórne i komórki barwnikowe. Kieruje czynnościami na ogół zależnymi od woli organizmu możliwość szybkiej odpowiedzi na odebrane bodźce. Można go nazwać układem szybkiej, świadomej reakcji.

WEGETATYWNY UKŁ NERWOWY

Inaczej autonomiczny układ nerwowy kontroluje i reguluje funkcje narządów wewnętrzny i nie podlega naszej woli. Składa się z układu sympatycznego (współczulnego) i parasympatycznego (przywspółczulnego). Obie części działają antagonistycznie. Jeżeli jedna z nich wzmaga działanie narządu, to druga powoduje zmniejszenie jego aktywności.

Sympatyczny układ nerwowy ma ośrodki w rogach bocznych substancji szarej piersiowego i lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego. Pobudzenie tej części układu wegetatywnego daje prawie takie same efekty jak wydzielanie adrenaliny do krwi w sytuacji stresowej.

Parasympatyczny układ nerwowy ma ośrodki w międzymózgowiu i rdzeniu przedłużonym oraz w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Z ośrodka biegną wypustki przedzwojowe, które w pobliżu unerwianego narządu wchodzą do zwoju. Ze zwoju wybiegają krótkie wypustki zazwojowe, unerwiające narządy docelowe.

Omów kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w ontogenezie.

Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w trakcie ontogenezy przebiega w sposób następujący: w okresie płodowym występuje ogólna kifoza tylnej ściany tułowia. Noworodek posiada niemal zupełnie prosty kręgosłup. W wyniku pracy mięśni karku towarzyszących podnoszeniu głowy kształtuje się lordoza szyjna (ok.3-4 miesiąca życia), jej pogłębienie następuje przy siadaniu i raczkowaniu. Siadanie (ok.6 miesiąca) przyczynia się do kształtowania rozległej kifozy piersiowej. Ok.9-12 miesiąca życia, w efekcie pionizacji, następuje wysunięcie ku przodowi talerzy biodrowych przy równoczesnym cofnięciu klatki piersiowej ku tyłowi. Powoduje to powstanie lordozy lędźwiowej.

Krzywizny kręgosłupa początkowo nie są stałe. Ich względna stabilizacja następuje od 3 roku życia, ale znaczny wzrost tułowia przy słabych mięśniach utrzymujących kręgosłup powoduje ciągłe modyfikacje krzywizn. W wieku 4-6 lat dominuje kifoza piersiowa, charakterystyczny jest również wypukły brzuch w związku z bardzo słabymi mięśniami, wchodzącymi w skład jego ścian. O ukształtowaniu się przednnio-tylnego wygięcia kręgosłupa, a w tym również typu postawy dziecka, można mówić dopiero w wieku ok.7 lat. W wieku 8-11 lat wraz ze stopniowym rozwojem silnych mięśni grzbietu następuje u większości dzieci (zwłaszcza u chłopców) znaczne pogłębienie lordozy lędźwiowej. W okresie skoku pokwitalnego obserwujemy często pogłębienie się kifozy piersiowej (tzw. kifoza młodzieńcza) spowodowane dystonią mięśni grzbietu w tym okresie rozwojowym. Właściwy dla człowieka sposób trzymania się ustala się ostatecznie w okresie młodzieńczym, tj. około 18 roku życia. Dla młodych mężczyzn charakterystyczna jest postawa o zrównoważonym wygięciu kręgosłupa, dla kobiet - o lekko pogłębionej lordozie lędźwiowej. Zmiany postawy ciała w okresie starości są wyrazem zmian tkanki łącznej oraz zmniejszonej siły mięśniowej. Człowiek stara się wówczas podświadomie zrównoważyć ciężar ciała elementami podporowymi w większym niż poprzednio. Statyka ulega zaburzeniu również z powodu zmian wstecznych w aparacie więzadłowo-stawowym. Wszystko to prowadzi do dalszego pogłębienia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa (np. garb starczy jako wyraz zwiększonej kifozy piersiowej).

Przedstaw charakterystyczne cechy prawidłowej postawy ciała.

Ogólnie prawidłowa postawa ciała charakteryzuje się następującymi cechami:

- prostym ustawieniem głowy,

- fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałowej oraz prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej,

- dobrze wysklepioną klatką piersiową; przednia ściana klatki piersiowej powinna być częścią najdalej wysuniętą ku przodowi,

- dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowych,

- prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami

Nieprawidłowa postawa jest wtedy, gdy:

- głowa jest wysunięta do przodu lub pochylona w bok;

- klatka piersiowa płaska, zapadnięta lub zniekształcona, barki wysunięte do przodu, odstające łopatki;

- plecy zgarbione, zaokrąglone;

- znaczne uwypuklenie brzucha;

Podział i przyczyny wad postawy

1. wady wrodzone

a) kości

b) mięśni

2. wady nabyte

a) rozwojowe

b) nawykowe

Wady wrodzone

Do tej grupy należą przypadki z odchyleniami prawidłowej budowy ciała w następstwie czynników, które działały w okresie płodowym. Przyczyny powstawania wad są różne. Niektóre z nich przekazywane są dziedzicznie, do rozwoju innych doszło na skutek zaburzonego wydzielania wewnątrzmacicznego. Bezpośredniej przyczyny innych wad należy upatrywać w czynnikach toksycznych (zatrucia, choroby infekcyjne matki) lub mechanicznych, które działały w różnych okresach życia płodowego.

a) Wady wrodzone kości:

- zaburzenia kostnienia (chondrodysplazje i chondrodystrofie),

- dodatkowe kręgi lub niedorozwój pojedynczego kręgu, kręgi klinowe,

- dodatkowe żebra,

- zrost kręgów,

- kręgozmyk,

- rozszczepy kręgów,

- wrodzony kręcz szyi,

W obrębie kończyn dolnych i stóp spotykamy najczęściej:

- wrodzone zwichnięcia stawu biodrowego,

- asymetrię długości kończyn dolnych,

- wady stóp np.(stopa wydrążona, końsko-szpotawa, piętowa, szpotawa, końska, płaska, płasko-koślawa

b) Wady wrodzone mięśni:

- wrodzona atonia mięśniowa (choroba polega na osłabieniu siły mięśniowej i zaniku tej tkanki),

- postępujący zanik mięśni

Wady nabyte

Mogą być wywołane przebytymi chorobami ? i określamy je terminem rozwojowe ? lub powstają na skutek zaburzenia nawyku prawidłowej postawy ciała ? wady nawykowe

a) Wady nabyte rozwojowe

Powstają najczęściej w wyniku następujących chorób: krzywicy, gruźlicy i choroby Scheuermanna.

b) Wady nabyte nawykowe

Ich przyczyn upatrujemy w trzech sferach czynników, do których należą:

1) czynniki środowiskowe:

- siedzący tryb życia,

- brak ruchu,

- nieprawidłowe obuwie,

- złe oświetlenie, niedobrane ławki, krzesła do wzrostu,

2) czynniki morfologiczne:

- dystonia mięśniowa (zaburzenia napięcia mięśniowego),

3) czynniki fizjologiczne:

- nawyk nieprawidłowej postawy.

Do najczęstszych wad postawy należą:

plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy wklęsło-okrągłe, plecy płaskie, boczne skrzywienia kręgosłupa-skoliozy, wady statyczne kończyn dolnych.

Rys. 3 Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej:

a-plecy okrągłe, b-plecy wklęsłe, c-plecy wklęsło-okrągłe, d-plecy płaskie.

Plecy okrągłe

Plecy okrągłe to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej. Wada ta charakteryzuje się: osłabieniem mięśni grzbietu, przykurczem mięśni piersiowych, barki są wysunięte do przodu, łopatki odstające. Łokcie i kolana są często w pozycji lekkiego zgięcia.Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte.

Ich najczęstszą przyczyną jest dystonia mięśniowa, czynniki psychiczne (kifoza ?wstydliwych? np.: u dorastających dziewcząt), wady wzroku. Mogą też powstawać w następstwie takich chorób jak: krzywica, gruźlica kręgosłupa, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, choroba Scheuermanna (choroba powoduje powolne zginanie się kręgosłupa do przodu).

U dzieci w młodszym wieku szkolnym często przyczyną wady ?pleców okrągłych? jest dystonia mięśniowa (zaburzenie równowagi napięć mięśniowych mięśni grzbietu) i zaniedbanie prawidłowej postawy.

Plecy wklęsłe

Istota tej wady polega na pogłębieniu lordozy lędźwiowej. Sylwetkę charakteryzuje pogłębione wygięcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, zwiększone przodopochylenie miednicy, wypięty brzuch (tzw. przodujący brzuch) i wypięte pośladki. Wada ta może być wrodzona lub nabyta.

Wśród wad nabytych najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej. Mięśnie brzucha, pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego są osłabione, natomiast nadmiernie napięte i często przykurczone są mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego.

Plecy wklęsło-okrągłe

Plecy te są wadą postawy, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla pleców okrągłych i wklęsłych.

U dziecka z tą wadą postawy obserwuje się pogłębienie kifozy piersiowej, wysunięcie głowy i barków do przodu, odstawanie łopatek, pogłębienie lordozy lędźwiowej, zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty brzuch i uwypuklenie pośladków. Towarzysząca tej wadzie dystonia mięśniowa jest połączeniem dystonii występującej w plecach wklęsłych i okrągłych.

Skolioza

Skolioza jest bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Jest to choroba, która polega na wielopłaszczyznowym odchyleniu linii kręgosłupa od stanu prawidłowego. Odchylenie to występuje w płaszczyznach:

- czołowej ? kręgosłupa wygina się w bok, lewo lub prawo;

- strzałkowej ? pogłębia się wygięcie lordotyczne lub kifotyczne;

- poprzecznej ? następuje rotacja kręgów, co prowadzi do powstania garbu.

Istnieje wieleklasyfikacji bocznych skrzywień kręgosłupa

Połączenia kości:

a)szwy (połączenia nieruchome)

b)stawy (połączenia ruchome)

-stawy obrotowe (krążki międzykręgowe zbudowane z

tkanki chrzęstnej amortyzują siły działające wzdłuż osi kręgosłupa)

-staw nadgarstkowy (kości przesuwają się jedna w stosunku

do drugiej w jednej płaszczyźnie)

-stawy zawiasowy (kości zmieniają kąt wzajemnego położenia), np. kość przedramienia i ramieniowa

-stawy panewkowe (ruch kości odbywa się na wielu płaszczyznach), np. staw biodrowy

Stawy zbudowane są z:

-torebki stawowej (produkuje maź stawową)

-więzadeł (wzmacniają połączenia między kośćmi)

-łąkotki (zabezpiecza dodatkowo połączone kości)

-chrząstki stawowej

-mazi stawowej (pokrywa poruszające się względem siebie powierzchnie