Bente Pedersen

LATO GRZECHU

1

- Oczywiście, że popłyniecie! - parsknęła Raija. Krew lała się gwałtownie. Raija zacisnęła ranę, by powstrzymać krwotok. Czoło miała spotniałe, włosy przyklejały się, wpadały do oczu.

Antonia podarła swoją halkę na pasy. Rozerwała rękaw bluzki Raiji. Żadna z kobiet nie przejmowała się rzucanymi na nie spojrzeniami. Jewgienij owszem, i dlatego ustawił się tak, by zasłonić żonę przed ocza­mi ciekawskich.

Antonii udało się założyć prowizoryczny opatru­nek, który jednak szybko przesiąkał krwią. Raija za­cisnęła zęby.

- Rzućcie moje rzeczy na brzeg! - rozkazała. Przybra­ła dziarski wyraz twarzy, ale czuła zbliżający się płacz. Tylko dla Michaiła starała się go powstrzymać. - Wam nie będą potrzebne.

- Oczywiście, że nie popłyniemy! - Jewgienij ukląkł przed żoną, wziął ją za rękę i uścisnął mocno.

- Statek musi odpłynąć - rzuciła Tonią, potrząsa­jąc kędzierzawą głową. Spojrzała twardo na Jewgie­nija ciemnymi oczami. - Jesteś, u diabła, mężczyzną! Pryncypałem!

- Tonią zaopiekuje się mną - powiedziała Raija przez zaciśnięte zęby, a nawet robiąc grymas, który od biedy można by uznać za uśmiech.

- Muszę cię odprowadzić - protestował. Tonią tylko utkwiła w nim oczy. Nic nie powie­działa, a jednak przekazała wiele.

- Misza! - Raija wyciągnęła dłoń w stronę chłopca. Drugą zakryła czerwieniejący opatrunek. - Mama da sobie radę - zapewniła ochrypłym głosem. Uśmiech­nęła się. Jakże kochała swego syna! Skończył już trzy­naście lat. Może w ciągu tego lata stanie się mężczy­zną, a ona nie będzie tego świadkiem. - Masz patrzeć, uczyć się i dobrze się bawić. Obiecujesz?

Misza pokiwał ciemnowłosą głową. Raija spostrze­gła nagle, że syn jest bardziej podobny do niej niż do Jewgienija. No i że jest ładny.

- Obserwuj także za mnie - dodała. - Po powrocie, w czasie zimy, wszystko mi opowiesz!

Pokiwał głową twierdząco, ale się nie odezwał. Miał zaciśnięte gardło. Raija widziała, że jej duży syn ma zbyt błyszczące oczy, ale rozumiała, że nie chciał, by ktokolwiek to widział. Już teraz wolał być odbie­rany jako mężczyzna.

Jakże pragnęła go przytulić, pocałować - ale nie mogła tego zrobić wobec tylu ludzi...

- Do widzenia - powiedziała tylko, ściskając dłoń Mi­chaiła. Pogładziła szybko jego policzek. Skóra syna na­dal była miękka. Pewnie po powrocie będzie szorstka...

Misza się cofnął.

Jewgienij nie dostrzegał nikogo wokół nich. Nawet nie słyszał. Objął ramieniem Raiję. Wargami przesu­nął po jej czole, policzkach, ucałował usta.

- Jestem pryncypałem - wyszeptał. - Muszę jechać. Ale moje myśli pozostaną z tobą. Przez całe lato bę­dą przy tobie w Archangielsku.

- Wyzdrowieję - odparła Raija. Zamrugała oczami, by pozbyć się wiszących na jej gęstych rzęsach łez.

Jewgienij odsunął dłoń żony i zobaczył krew.

- Kocham cię, mój aniele! - Pochylił się ku niej. Po­całował jej skroń, potem znowu usta.

- Jedź. I nie myśl o mnie zbyt często! - rzuciła Raija. Przytulił ją przez moment. Najchętniej by został, ale przecież nie mógł. Był pryncypałem.

- Ktoś musi zawieźć ją do Toni! - Jewgienij rozej­rzał się po tłumie, pomagając Raiji stanąć na nogi. Z trudem się poruszała.

Pechowy woźnica szybko się zbliżył. Chciał za­dośćuczynić krzywdzie, którą wyrządził Bykowej. Je­go koń był nadal niespokojny po wypadku, gdy to wóz załadowany skrzyniami przechylił się i jedna z nich, o brzegach i rogach obitych metalem, spadła prosto na Raiję. Metal rozorał jej ramię jak nóż.

Ułożyli ranną Raiję na wozie. Nadal się uśmiecha­ła. Pociła się, krwawiła, lecz się uśmiechała.

- Opiekuj się nią! - Jewgienij przytrzymał jeszcze Antonię.

- Oczywiście! - odparła Tonią niemal zirytowana.

- W ranę może się wdać zapalenie.

- Będzie dobrze! Jewgienij puścił przyjaciółkę. Znów podszedł do Raiji. Jeszcze raz uściskał. Pocałował w czoło.

- Idź już! - poprosiła Raija. - Kocham cię. Idź! Tak zrobił. Popłynął na zachód, zabierając ze sobą ich niemal trzynastoletniego syna. Był rok tysiąc sie­demset czterdziesty ósmy. Czternaście lat temu w Norwegii wziął Raiję na pokład.

Tyle samo lat nie stał na pokładzie statku na prawdziwym morzu. Może to będzie jego ostatnia podróż. A pierwsza dla jego syna.

Raija też chciała płynąć z nimi na zachód. Nie po­trafił jej tego wyperswadować.

Ale już nie musiał.

Nie chciał dopuścić do siebie tej myśli, ale jednak zaistniała. Wypadek był jak zesłany z nieba. Albo z piekła.

- Już nie musisz się tak dzielnie uśmiechać - rzu­ciła Tonią, gdy wreszcie zostały same.

Olgę wygoniła na dwór. Jej trzynastoletnia córka nie sprzeciwiała się zbytnio. Rozumiała. Też doroślała. Raija zamknęła oczy i oddychała gwałtownie.

- Musisz to czymś ścisnąć! - wystękała. Antonia kiwnęła głową. Zaczęła rozwiązywać prze­siąknięty krwią opatrunek. Palce zaczęły jej się lepić.

- Muszę to umyć. Jest głęboka - dodała po chwili Tonią.

Raija wiedziała. Bez trudu można by dotknąć ko­ści. Krew lała się nieprzerwanie.

Kręciło jej się w głowie, czuła mdłości. Bała się.

- Nie umiesz tego zatrzymać? - spytała Tonią, zre­zygnowana. - Jakimś zaklęciem?

- Nic by to nie pomogło - wyszeptała Raija. - Już w nic nie wierzę. Zresztą nigdy nie umiałam pomóc sobie samej. Poza tym chyba nie mam już mocy. Od­dałam ją komuś...

Antonia ścisnęła brzegi rany. Przytrzymując je, drugą ręką przyłożyła owinięty płótnem kawałek dre­wienka. Nic nie pomogło. Rana otwierała się, gdy tylko cofała dłonie. Nacisk tylko wzmagał cierpienie Ra­iji, widziała to po jej twarzy.

Toni zrobiło się słabo. Ręce miała uwalane krwią, nie mogła na nie patrzeć. W życiu już dość napatrzy­ła się na krew.

- Musisz to zszyć!

Raija wbiła w przyjaciółkę oczy pociemniałe z bó­lu. Musiała powtórzyć swoje słowa.

Tonią opanowała się. Nie było czasu na słabość. Ani na protesty, że nie umie.

- To moje siostry potrafią szyć - zdołała się uśmiechnąć. Raija odpowiedziała jej tym samym. - Oczyszczę ranę wódką...

Raija krzyknęła, gdy polał się płyn. Ciało jej wy­gięło się w cierpieniu. Nagle krzyk ucichł, mimo że ciało nadal było napięte.

Tonią pamiętała, jak boli przemycie wódką choć­by tylko skaleczonego palca. Nie rozumiała, jak moż­na było zdławić o tyle większy ból.

Ale przypomniała sobie blizny na ciele Raiji.

Tonią nawlokła igłę, której używała do zszywania porwanych żagli, zgiętą w łuk i spłaszczoną na koń­cu. Miała nadzieję, że będzie wystarczająco ostra.

Nitka też powinna wytrzymać.

Coś przewracało się w jej żołądku. Ale dłonie by­ły spokojne.

Ścisnęła brzegi rany. Wbiła igłę. Starała się nie zwracać uwagi na reakcję Raiji. Przeciągnęła igłę przez mięsień. Jakoś poszło. Tonią odgadywała, gdzie znajduje się ostrze. Pod opuszkami palców czuła, jak przechodzi od dołu z drugiej strony rany i wybija się na powierzchnię skóry.

Z trudem przeciągnęła nić. Szła opornie, była cała czerwona.

Czy powinna zaszyć ranę do końca i dopiero po­tem zawiązać? Czy wiązać po każdych dwóch prze­kłuciach?

To drugie wyjście uznała za rozsądne.

Wydało się jej, że nie da rady. Ale zamknęła oczy i na nowo wbiła igłę. Czuła, jak Raija się wzdryga, jak jest spięta... Przyspieszony oddech mówił wyraźnie o jej cierpieniu.

Zaczęła pracować automatycznie. Szew szedł za szwem. Było ich dziesięć. Może zmieściłby się i jede­nasty, ale Tonią zdecydowanym ruchem zawiązała nić i odcięła resztę.

Na ślepo sięgnęła po butelkę z wódką, przytknęła do ust i piła, piła... W żołądku czuła ogień, w gardle płomienie.

Dopiero wtedy spostrzegła, że nadal w prawej dło­ni trzyma igłę z zakrwawioną nicią. Puściła ją. Słysza­ła, jak upadła. Przełknęła więcej wódki. Otarła oczy. Nawet nie wiedziała, że płacze.

- Dasz mi wódki? - wyszeptała Raija ochryple. Wyciągnęła w stronę Toni dłoń, która jednak za­raz opadła.

Antonia przytknęła kubek do ust rannej, podparła jej plecy, ale to nie pomogło. Raija była bezwładna. Tonią położyła ją z powrotem na siennik.

- A więc jednak zemdlałaś - mruknęła. Śmiała się i płakała. Pogładziła swą zakrwawioną dłonią czoło Raiji, odsunęła jej spocone włosy.

Raija nie słyszała.

Tonią umyła ranę, nałożyła nowy opatrunek. Wypiła resztę wódki, ale mimo to czuła się trzeźwa.

Przez okno dostrzegała kolorowe żagle „Raiji An­tonii” daleko na wodzie.

A więc Jewgienij wyruszył w podróż. Na zachód, do Norwegii. Jako kapitan „Raiji Antonii”. Jako pryncypał. Może zaspokoi swe tęsknoty za morzem.

Gdyby tylko wiedział, jak niebezpieczna była ta ra­na, nie pojechałby.

Wiele można było powiedzieć o Raiji, ale z całą pewnością kobitka z niej z piekła rodem! Z uśmie­chem przekonywała męża i syna, by płynęli. Antonia chętnie by zobaczyła, jak którykolwiek z mężczyzn zdobywa się na to, co ona!

- Jesteś pijana - stwierdziła Olga po powrocie z na­brzeża. Patrzyła, jak znika statek. I mówiła wtedy sło­wa, których dziewczynka w jej wieku nie powinna wypowiadać.

Nie było sprawiedliwości na tym świecie! Misza popłynął do Norwegii, by uczyć się o statkach i han­dlu. A ona popłynęła tylko dla rozrywki!

Nieważne, że była tam przed Misza. Czuła wyraź­nie, że jego podróż jest ważniejsza od jej wyprawy.

- Zszyłam ranę Raiji - Raisy! Tonią musiała pokazać Oldze igłę i zakrwawioną nić, by córka jej uwierzyła.

Dziewczynka zbladła, co jak na nią było niezwykłe.

- Przecież wyglądała na... małą... Tonią westchnęła i objęła Olgę.

- Jesteś na tyle dorosła, by poznać prawdę - powie­działa. - Jako kobiecie pisane jest ci udawanie. Bar­dzo częste. Raija właśnie udawała. Inaczej statek by nie odpłynął. Jewgienij i Misza by nie odpłynęli.

- A nie powinni zostać, skoro rana jest poważna?

- A powinni? - spytała Antonia, spoglądając córce w oczy. Dwie pary ciemnych oczu spotkały się na długą chwilę.

Olga przypatrzyła się Raiji, jej bladej twarzy, wil­gotnym włosom, plamom krwi na skórze. Potem wyj­rzała przez okno. Nie widziała już statku, ale gdy zamknęła oczy, wyobraziła sobie go wyraźnie.

Misza na pewno by został, gdyby zdawał sobie sprawę z powagi sytuacji. Misza kochał Raiję - Raisę. Tak bardzo ją kochał. Nigdy tego nie przyznał, ale Olga wiedziała. Znała go tak dobrze, jak siebie.

I Misza tak strasznie cieszył się na podróż na za­chód...

Olga zaczynała rozumieć, jaką to prawdą jej mat­ka właśnie się z nią podzieliła.

Udawanie.

- Raija przyjdzie do siebie - stwierdziła Tonią. - W ranę nie wda się zakażenie, jak długo mam wód­kę. A Jewgienij nigdy się nie dowie, jak bardzo było to poważne. Raija opowie mu o tym, ale na pewno nie przekaże wszystkiego.

- Będzie udawała? Tonią pokiwała głową i pogładziła córkę po policzku.

- Szybko się uczysz, moja mała - powiedziała z uśmie­chem. - Szybko!

Coś ścisnęło się w brzuchu Olgi. Jeszcze nie chcia­ła być dorosła!

Widziała ocean. Tylko ocean. Zielony, niebieski, we wszystkich swoich kolorach. Widziała białożółtą pianę.

Był tylko ocean.

Głębia.

Wokół siebie dostrzegała tylko zieleń, gdy opada­ła i opadała, i opadała...

Wreszcie jej stopy niemal dosięgnęły dna.

Mogła chodzić po dnie, ale nie dotykała go. Stopy nie poruszały piasku, kamieni ani roślin.

Unosiła się ponad nimi.

Była na dnie oceanu.

Oceanu bez śladów życia.

Cisza. Nieskończona cisza. I tylko ta zieleń. Inten­sywna, przezroczysta zieleń.

W oceanie był spokój. Niepojęty spokój. Otaczał ją. Nie istniały dźwięki ani zimno, ani ciepło. Ani ból.

Tylko spokój.

Jej oczy widziały zieleń. I patrzyły poprzez zieleń. Tkwiła w tej zieleni, na dnie oceanu. Wiedziała, że to niemożliwe, ale przyjęła to. Po prostu znalazła się tam, otoczona spokojem.

Nie była sama.

Intensywnie czuła, że nie jest sama. Ten spokój, który ją otaczał, nie był przeznaczony tylko dla niej. Pochodził z czegoś poza nią. Z czegoś, czego nie mog­ła ujrzeć oczami. Z czegoś, co istniało.

Nie był to ocean.

Coś innego.

Ale napełniało spokojem. Dobrze. Chciała tam zo­stać.

Ale nie mogła dotknąć stopami dna, nie mogła po­chwycić żadnej rośliny. Bardzo się starała, ale one jak­by uchylały się przed nią. Zagarniała tylko wodę.

Zieloną, przezroczystą wodę.

Płynęła. W górę.

- Pewnego razu wycięłam kulę z ramienia brata Jewgienija - rzuciła Raija zdecydowanym tonem. - Sądzę, że też musiałam zszyć ranę. Widzę to teraz wy­raźnie. Tak jest podobne...

- A więc pamiętasz? - spytała Antonia z trudem. Bolała ją głowa. Zasnęła, oparta o stół kuchenny.

Nie była pewna, kiedy. Wszystko spowijała mgła.

- Wiedziałaś o tym? - Raija od razu zaostrzyła czuj­ność. Ramię ją bolało, ale rozum nie ucierpiał w wy­padku.

Antonia pokiwała głową. To jeszcze spotęgowało ból.

- I nic mi nie mówiłaś? Teraz Tonią pokręciła głową bardzo powoli.

- Dlaczego nie?

Raija chciała usiąść, ale nie dała rady. Straciła prze­cież dużo krwi. Zakręciło jej się w głowie i bezwied­nie wsparła się na zranionej ręce.

- Bo Jewgienij nie chciał - odparła Tonią po chwi­li. - Długo milczał. Czekał, aż odzyskasz pamięć. A ponieważ nie wracała, zataił wszystko. Dla twoje­go dobra. No i własnego. Ja też tak myślałam. A te­raz ci to powiedział, choć naprawdę nadal powinien milczeć.

Raiji zaschło w ustach. Słowa Toni zaszokowały ją. Antonia była jej najlepszą przyjaciółką. Czasami są­dziła, że jest jej bliższa niż Jewgienij.

Tonią rozumiała niektóre sprawy lepiej niż Jewgie­nij. Toni wierzyła. Wierzyła całkowicie.

A ona wiedziała o Aleksieju!

Raija go nie pamiętała, poza faktem wyjmowania kuli. Nie pamiętała jego twarzy. Ani ciała. Ani tego, czy był więcej niż przyjacielem. A przecież to dla nie­go jechała na wschód. Dla niego chciała rozpocząć nowe życie w obcym kraju.

Na pewno był jej kochankiem. Ale ona go nie pa­miętała. A Tonią wiedziała o wszystkim. I milczała.

- Rozumiem, dlaczego Jewgienij nic nie mówił - stwierdziła w końcu Raija. - To, co on zrobił, ja też bym zrobiła. Pewna byłam tylko swojego wieku, a on mnie nigdy nie poprawiał. Wiele rzeczy ułożyło się na miejscu, gdy powiedział mi o Aleksieju. Ale wiele stało się trudne.

- Dzieci? Raija pokiwała głową.

- Czy można zapomnieć o czworgu dzieciach? Można?

- A pamiętasz? - odparła Tonią pytaniem. Raija zaprzeczyła.

- Czyli można - stwierdziła Tonią. - Jeśli wierzysz Jewgienijowi.

- Przecież muszę - westchnęła Raija, wsparta o po­duszki. - Mam jakiś wybór? Jaką to matką jestem - dodała - jeśli mogłam zapomnieć o swoich dzieciach? Gdzie one są? Jaką jestem matką, skoro je opuściłam?

- Jeśli spytałabyś Misze, odparłby, że najlepszą pod słońcem - odrzekła Tonią ciepło. - Nie umiemy spoj­rzeć za ciebie w przeszłość. Nic o niej nie wiemy.

- Na pewno nie?

- Nie wiemy - zapewniła ją Tonią.

- Najgorsze w tym jest - rzuciła Raija - że już nie wiem, komu mogę wierzyć. Nie wiem nawet, czy mogę wierzyć tobie. Może Jewgienij prosił cię, byś zata­iła coś jeszcze?

Antonia poczuła zimno w piersiach. Cieszyła się, że potrafiła kłamać, że ma w tym doświadczenie. Ktoś mniej odporny złamałby się i wyśpiewał wszystko.

- Sądzę, że miałam dostateczne powody, by mil­czeć - odparła. - Jeśli nawet jest coś więcej, powody do zachowania milczenia są równie dobre.

- A więc jest coś więcej?!

- O tym nie możesz nic wiedzieć - wyznała Tonią. - Nadal jestem twoją przyjaciółką. Nie mogę wyrwać so­bie serca, złożyć go w twoich dłoniach z prośbą, byś sa­ma je wywróciła na drugą stronę i sprawdziła. Mówię ci, że możesz na mnie polegać. A ty musisz wybrać, czy chcesz, czy nie.

- Byłoby mi łatwiej, gdybyś odpowiedziała tak al­bo nie - westchnęła Raija.

- Nie może być łatwo - stwierdziła Tonią. - Po­trzebujesz teraz czegoś?

Ranna pokręciła głową.

Antonia musiała ruszać do codziennych obowiąz­ków.

Raija nawet nie wspomniała przyjaciółce o swoim zielonym śnie. O oceanie, w którym się zagłębiała aż do osiągnięcia spokoju.

Wiedziała, że nigdy jej o nim nie opowie.

Tak pragnęła popłynąć na zachód. Do Norwegii. Gorąco tego pragnęła. Wiodły ją tam jej ścieżki snów, tego była pewna. Chciała nimi iść, szukać dalszego ciągu wielu ścieżek, którymi zaczęła wędrować w ma­rzeniach.

Jewgienij uznał to za wymyślony przez nią pretekst do odwiedzenia Soroya. Sądził, że wszystkie jej prośby o podróż na zachód wypływają z chęci zoba­czenia Wasilija. Nie powiedział tego na głos, ale Ra­ija dobrze znała męża. Widziała, jak zżerają go wąt­pliwości. Jewgienij był przekonany, że Raija tęskni za Wasilijem.

Rzeczywiście były chwile, gdy tęskniła za Wasią. Tęskniła aż do bólu.

Poprzednie lato przyniosło jej tyle płomiennych przeżyć.

Ale teraz Wasilij był na Soroya. W Finnmarku. W Norwegii. Bardzo daleko. Nie mogła do niego do­trzeć.

Nazywała go przyjacielem. Ale miała trzydzieści osiem lat. Wystarczająco wiele, by być wobec siebie uczciwa. Na. tyle patrzyła trzeźwo, by wiedzieć, że wszystko wyglądałoby inaczej, gdyby Wasia nie wy­jechał.

Na pewno byłby jej przyjacielem. Bardzo bliskim przyjacielem. Może staliby się sobie tak bliscy, że zra­niliby innych. Że zraniliby siebie nawzajem.

Raija cieszyła się, że Wasilij przebywał w Finnmarku.

Pod przymkniętymi powiekami ujrzała Jewgienija. Posrebrzały mu włosy. Dostrzegła to, gdy nastała wiosna. Ciemność zimy ukrywała siwiznę. Wiosną brązowe włosy męża jakby wyblakły, obramowanie twarzy stało się bardziej miękkie. Na samej twarzy przybyło więcej bruzd. Znak upływu czasu. Zimą nie dostrzegała tego wszystkiego. Może po prostu nie zwracała uwagi na wygląd Jewgienija. Przecież do­brze wiedziała, jak on wygląda. Można stać się śle­pym na drugą osobę, z którą dzieli się życie...

- Będziesz za nim tęsknić? Tonią stanęła w drzwiach, opierając się o framugę i splatając ręce pod biustem. Otworzyła, by do poko­ju Raiji weszło nieco ciepła z kuchni.

- Oczywiście - odparła Raija. Słowo to było tak gładkie, że wręcz wymknęło się jej bezwiednie. - Zo­stałam sama. Przecież Miszy też nie będzie...

Tonią pokiwała głową. Uśmiech błądził jej wokół ust.

- Nie będziesz samotna w Archangielsku, Raiju - Raiso. Masz mnie. Połowa miasta je ci z ręki. Jewgie­nij czułby się o wiele bardziej samotny, gdybyś to ty wyjechała.

Raija zamknęła oczy. Była to gorzka prawda. Tłu­maczyła wiele.

Jewgienij znajdował się w drodze na zachód. Ona nie. Tylko jej myśli szły w ślad za nim.

Jej sny.

2

Jewgienij pełną piersią wdychał zapach morza. Czuł jego rytm pod stopami. Stał pewnie, a ciało ko­łysało się wraz z falami.

Tęsknił za tym. Przez te wszystkie lata spędzone na lądzie tęsknił za morzem. Wyrzekł się go dobro­wolnie, ale jego serce zawsze biło dla słonej wody. Tęsknił za wiatrami, których nie czuło się na lądzie, za bezkresnym widnokręgiem, za nieprzewidywal­nym tańcem fal.

Na lądzie był szczęśliwy, ale na morzu czul jesz­cze inny rodzaj szczęścia.

Nie oznaczało to powrotu do pływania. Powie­dział to Raiji. Chodziło tylko o ten jeden rejs. Ostat­ni. Musiał znów poczuć morze, a nie jakąś jego na­miastkę na Morzu Białym czy Dwinie. To były tylko wody, a nie prawdziwy ocean.

Jego ostatni rejs. Michaiła pierwszy. Dlatego tak ważny. Dlatego nie chciał, by Raija płynęła, ale nie starczyło mu argumentów, by ją powstrzymać.

Czyżby jego myśli spowodowały ten wypadek? Nie miał czystego sumienia. Nie mógł nawet na mo­ment zapomnieć o Raiji.

Michaił pytał, dlaczego nie zawinęli na wyspę Soroya. Odparł, że zrobią to w drodze powrotnej. Może dotrzyma tej obietnicy.

Jewgienij sam się zastanawiał, co go tu ciągnęło. To on postanowił, że zawiną do tego fiordu. On wyzna­czył kurs na widniejące w oddali strome góry.

Pięły się niemal ku niebu, pokazując im, że nie­bieski ma wiele odcieni. Już morze było niebieskie. U podnóża gór widniał pasek zielonego, a dalej wznosiły się one: góry. Spowite takim niebieskim kolorem, jakiego Jewgienij nigdzie indziej nie wi­dział. Wiedział, że z bliska skały są czarne. Kamień wzięty w dłonie byłby czarny albo szary, ale nie nie­bieski.

Ale te góry były niebieskie. Dopiero tuż pod nie­bem naciągały na siebie białe kołderki chmur. Miej­scami cale, a miejscami dziurawe. Niebieskie niebo gładziło swoje niebieskie siostry, góry.

Góry wiodły ich w obręb zatoki, odsłaniając pła­ski obszar przy ujściu rzeki, która błękitną wstęgą się­gała od słonego morza ku szerokim płaskowyżom w głębi lądu, w innych krajach. Jewgienij tam nigdy nie był, słyszał tylko o miejscach o wielojęzycznych nazwach.

Wydał polecenie zawinięcia do tego fiordu może dlatego, że właśnie to miejsce prześladowało go w snach przez te wszystkie lata...

Jego sumienie było niczym otwarta rana. Nadal bo­lało. Musiał znów zobaczyć to miejsce. I może znów skłamać, po raz ostatni.

Jewgienij skończył pięćdziesiąt lat. Zbliżał się do schyłku życia. Nadal miał nadzieję na wiele dobrych lat, ale w głębi serca wiedział, że nie mógł tego być pewien. Najlepsze lata już minęły.

Michaił miał zostać pryncypałem. Armatorem.

Jewgienij zawsze chciał popłynąć z synem w jego pierwszy rejs. I właśnie tak się stało.

Ze wszystkich fiordów, do których zawijała „Raija Antonia”, tego jednego nie mógł ominąć.

Jewgienij pragnął, by Michaił zobaczył osadę. Tylko zobaczył, nie chciał mu nic więcej mówić. Może, by zszedł na ląd, ten sam, po którym chodziła jego matka.

Dla Miszy wszystko nadal stanowiło przygodę, za­bawę. Czas pokaże, czy to naprawdę polubi. Był je­dynym dziedzicem części majątku przypadającej na Jewgienija. Misza właściwie nie miał wyboru. Dlate­go lepiej, by polubił morze i pływanie.

Mieli teraz cztery większe statki i kilka mniejszych łodzi. Mieli kutry rybackie. Oczywiście, to wiele kosztowało zarówno Jewgienija, jak i Olega, ale za­pewniło im i ich rodzinom solidne podstawy bytu. Ich spadkobiercy nie odziedziczą mało.

Jakże dawno Jewgienij widział ten fiord... Wtedy nawet sobie nie wyobrażał, jak bardzo zmieni się je­go życie.

Wtedy nawet nie marzył, że będzie miał syna. A Michaił zrodził się w miłości.

To stanowiło argument na jego obronę. Chociaż wątpił, czy będzie jej potrzebował. Wiele wody upły­nęło od tego czasu. Piętnaście lat. Pewnie już dawno przestali na nią czekać.

Mały domek na cyplu wywierał na Jewgienija jakiś magiczny wpływ. W ciszy wieczoru stał oparty o reling ze wzrokiem skierowanym w jego stronę. Wi­dział jakieś postacie, ale nie mógł stwierdzić, czy na­dal mieszka tam Reijo. Równie dobrze mogli to być obcy ludzie. Jewgienij liczył na to.

- Byłeś tu kiedyś, tato?

Chłopiec podszedł do niego niepostrzeżenie. Sta­nął obok ojca, też oparł się o reling i próbował zgad­nąć, na co patrzy ojciec.

- Tak - odparł Jewgienij. - Ale to było dawno, daw­no temu.

- Znałeś tu kogoś? Pokiwał głową.

- Dobrze znałeś? - drążył z ciekawością Misza. - Czy tylko z nim handlowałeś?

- Naprawdę znałem. Wzrok Jewgienija ponownie powędrował w stronę zagrody na cyplu. Przybyło kilka budynków. Ściany z bali drewna były dobrze utrzymane. Nad fiordem dostrzegł szopę i łódkę.

- To działo się dawno temu, Michaił. Dawno przed twoim urodzeniem. Byłem wtedy młody. On na pew­no tu już nie mieszka.

Męczące wspomnienia. Twarze prześladujące Jew­gienija w snach.

Jak też ułożyło się im życie? Dzieci Raiji...

Myśl ta męczyła go zwłaszcza wtedy, gdy patrzył na rozwój Miszy. Rozumiał, co to znaczy szczęśliwe dzieciństwo. Rodzina. Misza dorastał otoczony miło­ścią i matki, i ojca. A Jewgienij cały czas wiedział, że Raija ma jeszcze troje, które nigdy nie zaznały jej mi­łości. Czworo, licząc wychowankę.

Zdarzały się chwile, gdy Jewgienij nie był dumny z tego, co zrobił. Stał tu teraz, tak bliski odpowiedzi na swoje pytania, i nie mógł się odważyć, by je zadać.

- Starzeję się, Michaile - rzucił zmęczony - starze­ję się.

Nie słuchał sprzeciwów syna.

Michaił nic nie wiedział.

Nigdy nie miał się dowiedzieć, że ojciec zbudował ich życie na kłamstwie.

Jewgienij wrócił do swych obowiązków. Wydał rozkazy. Przepłynął na „Iwana”, inny statek zacumo­wany na wodach fiordu. Nie dogadał się z kapitanem.

Pryncypał „Iwana” został nad Morzem Białym, może i daleko, ale kapitan musiał po powrocie przed nim odpowiadać. Jewgienij i Oleg mogli się targować, ustępować, gdy chcieli. Mogli swobodnie decydować. Byli panami siebie.

Potem Jewgienij popłynął na ląd.

Dziwnie było znów stanąć na tej ziemi. Na kamie­niach, po których chodziła i Raija. Podniósł jeden, za­stanawiając się przelotnie, czy go jej nie zawieźć.

Cisnął go do morza.

Podeszli do niego ci, którzy mieli ryby na sprze­daż. Mówili po norwesku, fińsku i lapońsku. Posłu­giwali się gestami i grymasami, słowami, które jakby rozumiał. Używali wyrazów, o których sądzili, że są rosyjskie.

Rozumieli się nawzajem. I nie rozumieli. Ale doga­dywali się. Dobijali targu. Wymieniali uściski dłoni.

Miejscowi rzucali ukradkowe spojrzenia na pusty rękaw koszuli Jewgienija. Był do tego przyzwyczajo­ny i nawet nic nie zauważał.

Czuł się silniejszy, stojąc na jej ziemi, otoczony tym krajobrazem. Górami.

Czy ona umiałaby mu kiedykolwiek wybaczyć, gdyby wiedziała...?

Stał tak, wysoki i wyprostowany, w ciemnych spodniach i wysokich butach. Nosił je nawet na po­kładzie statku. Szeroką koszulę miał włożoną w spodnie, w pasie owiązał się kolorowym szalem. In­nym, należącym do Raiji, okręcił szyję. Przewyższał wzrostem miejscowych. Wyróżniał się nie tylko bra­kiem ramienia.

Jewgienij poczuł nagle, jak spośród tłumu na brze­gu dosięgło go szczególnie intensywne spojrzenie. Spojrzenie, które chciało przeniknąć go na wskroś.

Odwrócił się.

Serce ściął mróz, a potem ogarnął je ogień.

Rzeczywiście upłynęło dużo czasu. Jewgienij nie dostrzegał tego na sobie ani na Raiji. Ona zawsze by­ła dla niego młoda i śliczna, jak wtedy.

Mógł ocenić upływ czasu, gdy patrzył na Misze.

A teraz ujrzał, że ten mężczyzna się postarzał. Do­strzegł siwe pasma w gęstej, jasnej czuprynie - tej, która kiedyś przypominała łan zboża w letni, słonecz­ny dzień. Dostrzegł zmarszczki na jego twarzy.

Ale oczy pozostały te same. Zielone, przejrzyste. Patrzyły na niego. Oceniały go.

Szok był równie wielki dla nich obu.

- Drawsi, Jewgieniju Dymitrowiczu - rzucił Reijo. Jewgienij odpowiedział mu w jego ojczystym języ­ku. Był mu winien chociaż to.

- Paivaa, Reijo Kesaniemi. Kopę lat.

- Znasz go? - zdziwił się młody chłopak stojący obok Reijo.

Jewgienij zastanowił się przez moment, czy to nie syn Raiji. Ale nie, jej syn miał jaśniejsze włosy, poza tym ten nie miał jej rysów. On przecież rozpoznałby jej dzieci.

- Tak, znam go. Ale to było dawno temu, Emil. Dawno.

Spojrzenie Reijo spoczęło ciężko na Jewgieniju, jakby chciał wydobyć wzrokiem prawdę o minionych latach.

- Ci mężczyźni chcą z tobą dobić targu, Jewgienij. - Reijo wskazał dłonią jeszcze jednego młodzieńca. Jew­gienijowi spodobał się on: ciemnowłosy, z bystrymi oczami i ciekawym grymasem błąkającym się wokół ust. Ten pierwszy, Emil, nie wzbudzał w nim żadnych uczuć. - Ja przyszedłem tu jako tłumacz - mówił dalej Reijo. Piętnaście lat starszy Reijo.

- Dostaną dobrą cenę - zapewnił go Jewgienij ochrypłym głosem. - Potem zapraszam cię na mój sta­tek, na herbatę i rum.

Nie mógł inaczej.

- Basiba - podziękował Reijo. - Mamy wiele do omówienia.

- Tak, wiele, Reijo. Kątem oka Jewgienij dostrzegł, że na brzeg dostał się Michaił. Zesztywniał. Czy ten młokos nie mógłby trzymać się z dala jeszcze przez chwilę?

Reijo musiałby być ślepy, żeby nie zrozumieć. A zawsze odznaczał się bystrością spojrzenia.

- Dzieciaki wręcz zwariowały - zaśmiał się Misza. - Chyba nigdy wcześniej nie widziały cukierków!

- Bo może i nie widziały! - uciął Jewgienij. Sam słyszał, jak szorstko to zabrzmiało. Chciał tylko, by Misza sobie poszedł. Przecież nawet jego głos był po­dobny do głosu Raiji! Jeszcze ten chłopięcy, jasny. Załamywał się już czasem w mutacji, ale wciąż przy­pominał głos matki.

Jewgienij dostrzegł spojrzenie Reijo. I sam popa­trzył na jedynaka wzrokiem Fina.

Misza był wysoki, o długich nogach. Ciemnowło­sy, niemal czarnowłosy. Ciemnooki. Z brwiami Jew­gienija, choć z małym załamaniem pośrodku każdej. Z uśmiechem Raiji. Prostym nosem ojca, ale z policz­kami niemal dziewczęcymi.

Jewgienij nie wiedział, jak Raija wyglądała jako dziewczynka. A Reijo wiedział.

- Twój syn? - spytał Reijo, nie spuszczając wzro­ku z chłopaka.

- Tak - potwierdził Jewgienij. Nie był w stanie do­dać nic więcej.

Milczenie Reijo uderzyło w Jewgienija niczym mocny wiatr.

- Mamy wiele do omówienia, Jewgienij - powtó­rzył Reijo ciężko. Zaczerpnął powietrza i zaczął mó­wić o handlu.

Michaił zrozumiał sytuację na tyle, by zniknąć. Ale zdążył rzucić ojcu czupurne spojrzenie. Jewgienij był pewien, że Reijo rozpoznał to spojrzenie i upór. Wie­dział, że w tym przypadku nie uniknie powiedzenia prawdy.

Musiał to wytłumaczyć.

Dał Norwegom dobrą cenę. Worki z mąką zmie­niły właściciela. Beczki z rybami zabrano łódką na statek. Mąka została załadowana na wózek chłopa­ków.

Obserwował, jak Reijo z nimi rozmawia. Kładzie rękę na ramieniu ciemnowłosego, przekazując jakąś wiadomość. Może w ścianach domu z bali przebywa jakaś kobieta? Może Reijo ma żonę?

Jewgienij życzył mu tego.

Reijo w drodze na statek siedział naprzeciwko nie­go. Jewgienij czuł się jak złodziej, natręt, który w do­datku zacumował na wodach fiordu Reijo.

Misza zajął miejsce za jego plecami. Reijo mógł mu się dobrze przyjrzeć. Porównać ojca z synem i porów­nać syna z obrazem, który nosił w pamięci.

Nie można jej kochać, a potem zapomnieć.

Weszli na statek i skierowali się do kajuty. Jewgie­nij przypomniał sobie, że jego obecna kajuta nie róż­ni się specjalnie od tej sprzed piętnastu lat. Spojrzał na nią oczami Reijo. Zrozumiał, że tamten też ją pa­miętał.

Ikona Maryi Panny na ścianie. Raiji zawsze podo­bała się ta ikona, mimo że sama nie była szczególnie wierząca. Na stoliku poniżej - lampka oliwna, w szaf­ce - kieliszki i kubki. Krzesła miały skórzane siedze­nia. Oboje z Raiją nie lubili haftów. Raija wolała tkać. Kapa przykrywająca koję była jej dziełem. Niebieska niczym trzecia miłość Jewgienija - morze.

Miedziana rukamojka. Taka, jak inne: zbiornik na wodę, kran i miska.

Samowar też nie był ani większy, ani bardziej ozdobny niż na innych rosyjskich statkach.

Jewgienij wskazał ręką w stronę jednego z krzeseł. Reijo usiadł. Michaił wszedł za nimi do kajuty, naj­wyraźniej ciekaw obcego.

- Masz swoje obowiązki, mój synu - powiedział do niego Jewgienij. - Idź do Olega, powie ci, co trzeba zrobić. Ja muszę porozmawiać z tym panem. O inte­resach. Możesz uścisnąć mu dłoń na pożegnanie.

Michaił usłuchał ojca. Jego dłoń utonęła w dłoni Fina.

- Muszę się pożegnać - powiedział Misza, choć nie wiedział, czy tamten go rozumie. Bardzo chciał z nim porozmawiać, choć sam nie wiedział, dlaczego. Mo­że przypominał mu Wasię? Mieli coś podobnego w uśmiechu, w zielonych oczach...

- Mój syn się żegna - przetłumaczył Jewgienij sztywno. - Niestety, nie mówi żadnym z języków, które ty znasz. Ma swoje obowiązki.

Reijo przyjął to wyjaśnienie bez mrugnięcia okiem.

- Miło było mi go poznać. Jest świetnym chłopa­kiem. Takiego syna sam miałem nadzieję mieć.

Jewgienij dokładnie przetłumaczył synowi słowa Reijo, mimo że pojmował ich podwójne znaczenie. Ale Reijo zasługiwał na uczciwość.

Twarz Miszy rozjaśniła się w uśmiechu. Lubił po­chwały. Jewgienij ze skurczem krtani dostrzegł, jak uderzająco syn podobny jest w tym momencie do matki.

Chłopak wyszedł posłusznie. Raija dobrze go wy­chowała.

Jewgienij uroczyście nalał rumu do dwóch krysz­tałowych szklanek. Potrzebował czegoś na uspokoje­nie. Czasu na przygotowanie odpowiedzi na nieunik­nione pytania.

Unieśli ku sobie naczynia i wypili w milczeniu.

Reijo odezwał się pierwszy.

- Jak ona się miewa? Jewgienij poczuł, jak drga mu policzek.

- Co chcesz usłyszeć? - spytał, pragnąc zyskać na czasie. Każde słowo, o ile nie mówił o niej, pomaga­ło mu w tym.

- Prawdę - odparł Reijo. W dłoni ściskał szklankę.

Jewgienij wciągnął z drżeniem powietrze. To było nieuniknione. Miał tego świadomość, gdy wydawał rozkaz zawinięcia do fiordu Lyngen. Jednak nie za­wrócił.

- Zrozumiałeś, że chłopak jest jej synem?

- Nie jestem ślepy - rzucił Reijo. Tak, z pewnością nie był. Jewgienij wypił do dna swój rum. Dolał im obu. W końcu skończyłby się i trunek. Musiał coś powiedzieć, zanim kłamstwa przestaną być wiarygodne.

- Tylko mnie możesz obarczać winą - westchnął. - Jeżeli masz kogoś nienawidzić, to tylko mnie. Ona nie jest winna. To ja ją uwiodłem. Ja użyłem wszelkich środków, by została.

- A teraz?

Czy ona wróciłaby, gdyby odzyskała pamięć? Jew­gienij nie był pewien. Ale w nagłym olśnieniu ujrzał twarz Wasilija obok Reijo. Dotychczas sądził, że Wasia jest podobny do Aleksieja. Błąd! Wasia o wiele bardziej przypominał Reijo! Mogliby być braćmi.

- Ona nie żyje.

- Od kiedy?

- Chłopak skończył trzynaście lat. - Przynajmniej to było prawdą. - Miał wtedy zaledwie rok. Raija wra­cała do domu z Archangielska z przyjaciółką. Jechały wozem konnym. Była zima. Jeden z koni przestraszył się czegoś i gwałtownie szarpnął. Raiję wyrzuciło, a potem wóz ją przygniótł.

Zamilkł. Niech Bóg wybaczy mu i to kłamstwo! A czy Raija wybaczyłaby?

- Nie cierpiała - dodał. Ujrzał przed sobą twarz Raiji. Jego Raiji. Raisy Bykowej. Jego żony.

Nadal żywej. Starszej o piętnaście lat. Ale z gorą­cą krwią płynącą w żyłach.

- Umarła, gdy na niebie płonęła zorza polarna. Reijo podniósł szklankę do ust i jednym haustem wypił złocisty płyn.

Co on teraz myślał? Czy uwierzył? A dlaczego miałby nie uwierzyć?

- Czekałeś na nią? Wiedział, że to oczywiste, ale pytanie samo mu się wymknęło.

- Właściwie nie - odparł Reijo z wahaniem.

Jewgienij był przekonany, że Fin mija się z praw­dą. Dostrzegał ból zastygły w jego twarzy. W twarzy męża Raiji. Raiji Kesaniemi.

- Masz kogoś?

- Nie wiedziałem, czy się mogę ożenić - uciął Re­ijo. - Teraz wiem.

Jewgienij zdawał sobie sprawę z tego, że Reijo uniknął odpowiedzi na jego pytanie. Wiedział także, dlaczego. Minęło piętnaście lat i Reijo nie napotkał żadnej, która mogłaby się równać z Raiją.

- Jak się ułożyło jej dzieciom? - Jewgienij musiał się tego dowiedzieć.

- Dobrze - odparł Reijo z dumą. Jewgienij rozpo­znał tę dumę. Także był ojcem.

- Stały się moimi dziećmi - mówił dalej Reijo. - Wszystkie założyły rodziny. Maja pojechała do Fin­landii razem z mężem, który stamtąd pochodzi. Knut mieszka w pierwszym domu Raiji i ma miłą żonę, Finkę. A moja Ida wyszła za syna Mikkala.

- Było jeszcze jedno?

- Owszem, Elise - uśmiechnął się Reijo. - Przybrana córka Raiji. Wyszła za brata Raiji, Mattiego. Wszystkim ułożyło się dobrze.

Tak, to stanowiło pewne pocieszenie.

- Znienawidzili ją? Jeżeli kiedykolwiek powie Raiji prawdę, ona na pewno zada mu takie pytanie.

- Nie, nie nienawidzili - Reijo zastanowił się przez chwilę. - Ale nigdy jej nie zrozumieli.

Zielone oczy napotkały oczy Jewgienija. I to on musiał odwrócić wzrok.

- Mnie też było trudno. Ale gdy zobaczyłem chło­paka, zrozumiałem. Ona zawiodła wystarczająco wie­lu. Nie mogła opuścić nowo narodzonego dziecka! To była jej ostatnia szansa, rodzaj odkupienia win wobec innych.

- Nazwaliśmy go Michaił - wyznał Jewgienij, cze­kając z napięciem na odpowiedź Reijo.

- To ma swój sens - uśmiechnął się Fin. - Świetny chłopak, Jewgienij. Czasami żałuję, że ja nie mam syna.

- Nadal jesteś młody. Reijo pokiwał głową, wciąż uśmiechnięty.

- Co się stało z twoją ręką? - spytał.

- Spadłem z masztu, a ramię zaczepiło się o linę i niemal oderwało. - Teraz uśmiechnął się Jewgienij. Już dawno nie musiał opowiadać tej historii. W rejo­nach nad Morzem Białym wszyscy słyszeli o czynach Carycy.

Reijo dolał trunku do szklanek.

- To zdarzyło się w drodze stąd, piętnaście lat te­mu. Dopadł nas sztorm. Raija uratowała mi życie. Za­trzymała krwotok. Ktoś z załogi odciął mi ramię. Ona mnie pielęgnowała.

Jewgienij nie lubił przypominać sobie tego zdarze­nia, ale był to winien Reijo.

- A więc potrzebowałeś jej! - wykrzyknął Reijo. - Ona zawsze chciała być komuś potrzebna. Inaczej nie umiała żyć.

Jewgienij przytaknął.

Taka była Raija. Także jego Raija. Ta cecha cha­rakteru wciąż jej pozostała. Tylko nie pamiętała swe­go życia sprzed wypadku.

Ta dawna Raija naprawdę umarła pod zimowym, płonącym zorzą polarną niebem nad Dwiną.

To nie było kłamstwo.

Po prostu inna Raija zaczęła wtedy nowe życie.

Kłamstwo nie było wielkie.

- Bóg świadkiem, że jej wtedy potrzebowałem.

- Jak ci w ogóle poszło w życiu?

- Dobrze - Jewgienij wzruszył ramionami. Ogar­nęło go zmęczenie. Czul, jakby bardziej postarzał się dzisiaj niż przez te wszystkie lata. - Razem z przyja­cielem mamy kilka statków. On przez te lata pływał jako kapitan na jednym z nich. Ja wypłynąłem dopie­ro teraz. Michaił będzie dobrze zabezpieczony na przyszłość.

Nie lubił się chwalić, bo czul, jakby przekonywał tego drugiego do swojej wartości.

- Mnie też dobrze poszło - powiedział Reijo, do­rzucając tylko jedno słowo: - Złoto.

- To dobrze. Bałem się, że może cierpicie niedosta­tek.

Nastąpiła chwila ciszy. Pili rum, zajęci własnymi myślami. Nawet nie patrzyli na siebie nawzajem.

- Dlaczego nigdy nie przesłałeś wiadomości? Co roku przypływają tu rosyjskie statki, często i z Ar­changielska. Dlaczego nigdy nie napisałeś?! To było oskarżenie.

- Myślałem o tym - przyznał Jewgienij z ciężkim sercem. Teraz nie musiał udawać szczerości. - Myśla­łem o tym cholernie dużo razy. I odsuwałem to. Zo­stawiałem na później. Usprawiedliwiałem się tym, że nie znam waszego alfabetu. Czułem, że gdybym to opisał, zabiłbym ją jeszcze raz, wobec siebie. A za­wsze myśli się najpierw o sobie.

Znów cisza.

- Spędziła dwa lata w Rosji - powiedział Reijo z trudem. - Jak jej było? Mówiłeś, że miała przyja­ciółkę?

- Tak, Antonię - pokiwał głową Jewgienij. - Jest żoną mojego wspólnika. Antonia została przyjaciół­ką Raiji. Różnią się, ale dla przyjaźni to nieważne.

Nawet nie zauważył, że powiedział to w czasie te­raźniejszym, jak o żyjącej.

- Ten statek nazwaliśmy na cześć ich obu. Mamy jednego „Sankt Nikołaja”, nie mogliśmy ryzykować... Mamy „Raisę”, to imię najbardziej przypomina jej własne, które wielu Rosjanom trudno byłoby wymó­wić. Mamy też „Tonie”, to zdrobnienie od Antonii. No i ten, „Raija Antonia”.

- Czy odszukałbyś mnie sam? - spytał Reijo nagle, jakby wcale nie słuchał.

Popatrzyli na siebie długo. Obaj byli mężczyzna­mi o silnej woli.

- Nie - odparł w końcu Jewgienij. - Zawinąłem do Lyngen, by Michaił zobaczył to miejsce. Zastanawia­łem się, czy nadal tu mieszkasz. Godzinami wpatrywałem się w twój dom z nadzieją, że mieszka tu kto inny. Ze znalazłeś kogoś i zacząłeś nowe życie gdzie indziej.

- Nie odpowiedziałeś na moje pytanie - upierał się Reijo.

Jewgienij uważał, że odpowiedział.

- Czy Raija była szczęśliwa? - spytał Reijo. - Czy była szczęśliwa? Tylko to chcę wiedzieć. Możesz za­chować swoje wspomnienia w spokoju, Jewgienij. Chcę wiedzieć tylko to.

- Tak - odparł Rosjanin. - Była szczęśliwa. Nigdy nie sądziłem, że będę mógł dać jej choć odrobinę te­go, co straciła. Ale ułożyło się dobrze. Zadowoliła się tym, co mogłem jej ofiarować. Pokochała mnie. I by­ła szczęśliwa.

- Czy nazywała to rodzajem miłości? Jewgienij pokręcił głową, zdumiony.

- Nie, mówiła tylko, że mnie kocha. Reijo uśmiechnął się. Jewgienij nie umiał pojąć je­go spokoju. Nie rozumiał Reijo.

- Ida jest w domu - rzucił. - Może Michaił spotkał­by się z nią?

Jewgienij zastanowił się.

- Nie chcę opowiadać mu o tej części życia matki. Nie chcę, by zmienił o niej zdanie. Pragnę, by pamię­tał ją tak, jak ja. Znał taką, jaka była u nas. Rozumiesz mnie?

Reijo po dłuższej chwili pokiwał głową.

- Żałuję, że nie mogę jej opowiedzieć, jak powiod­ło się jej dzieciom.

Dłoń Jewgienija drżała, gdy odstawiał pustą szklankę.

Reijo dopił swój trunek.

- Odpływacie jutro?

Jewgienij skinął głową. Reijo wstał i uścisnął dłoń Jewgienija, patrząc mu długo w oczy. Może szukał śladów kłamstwa? Oczy Rosjanina niczego nie zdra­dziły. W końcu już piętnaście lat żył w tym kłam­stwie...

- Dziękuję ci, że ją uszczęśliwiłeś! Jewgienij słyszał, że Reijo mówi to szczerze.

- Połóż ode mnie kwiaty na jej grobie. Takie drob­ne, które rosną na skałach. Właśnie takie lubiła.

Jewgienij znów pokiwał głową, z trudem przełyka­jąc ślinę.

- Zawołam kogoś, by cię zawiózł na brzeg. Odprowadził Reijo na pokład, wydał rozkazy. Na wodę spuszczono łódkę, a z burty drabinkę sznurową.

Ponownie Reijo uścisnął dłoń Jewgienija, poma­chał z daleka Michaiłowi. Zszedł do łódki i usiadł zwrócony twarzą w stronę lądu.

Jewgienij czuł ulgę, że nie jest tej nocy Reijo Kesaniemim.

- Kim był ten mężczyzna, tato? - spytał Michaił, stając przy ojcu i patrząc w ślad łódki odwożącej nie­znajomego.

Jewgienij objął ramieniem syna.

- To jego znałem kiedyś, chłopcze.

- To o nim myślałeś, że już tu nie mieszka? Ojciec pokiwał głową.

- Był moim dobrym przyjacielem, Michaił. Do­brym przyjacielem, którego kiedyś bardzo zawiod­łem. Zawiodłem jego zaufanie. Dlatego bałem się go znów spotkać.

- Czyli to dobrze, że się jednak spotkaliście - uznał Misza.

W słowach syna Jewgienij odnalazł ślad mądrości życiowej Raiji.

- Wyglądało na to, że on ci przebaczył, tato. Uwa­żam, że był miły. Podobało mi się, gdy powiedział, że chciałby mieć syna takiego jak ja. Też myślisz, że on mnie polubił?

- Jestem tego pewien. Inaczej nie powiedziałby tak. Reijo nigdy nie mówi tego, czego nie uważa.

- Jak bardzo jego imię przypomina imię mamy! - zdumiał się Misza.

- Też tak sądzę.

- Myślisz, że on ją znał? Jewgienij tylko pokręcił głową. Nie był w stanie wypowiedzieć głośno więcej kłamstw.

- Odwiedzimy go?

- Nie, Michaił. Odpływamy jutro. Będzie jeszcze wiele fiordów. Jeszcze musimy kupić więcej ryby, za­nim zawrócimy. Nie sądziłem, że już ci się znudziło. Przecież tak chciałeś popłynąć w ten rejs. Tyle mu­siałem prosić twoją matkę, by cię puściła...

Misza pospiesznie zaczął zapewniać ojca, że wcale mu się nie znudziło, o, nie! Chciał po prostu zoba­czyć, jak żyją ludzie w tym kraju.

- Będą inne fiordy - powtórzył Jewgienij. Misza zamilkł na chwilę, a potem oświadczył:

- Chcę zostać kapitanem jak ty, ojcze.

Jewgienij uścisnął ramiona syna. W tym momen­cie poczuł, że wszystkie jego kłamstwa były warte ceny, którą za nie zapłacił. Nawet to ostatnie było niczym wobec słów syna. Syna Raiji i jego, Michaiła, który powiedział mu, że chce pójść jego drogą.

Jewgienij był pewien, że Raija też byłaby teraz dumna z syna.

Dumna i szczęśliwa.

Istnieją gorsze kłamstwa, pomyślał Jewgienij. Choć pewnie Raija nie wybaczyłaby mu tego ostat­niego.

3

Raija nie pozostała długo w mieście. Antonia mog­ła ją prosić i błagać, ale nie miała władzy nad przyja­ciółką.

- Idź, porozmawiaj z gubernatorem, jeśli tak pilno ci do munduru! - prychnęła Raija. - Zrobię tak, jak zechcę!

Oczywiście dopięła swego. Pojechała do domu. Za­cisnęła zęby, by oszukać uśmiechem przypadkowych przechodniów. Toni nie zdołała oszukać.

Może Raija potrzebowała samotności. Już bardzo dawno nie była całkiem sama.

Nigdy wcześniej własny dom nie wydał się Raiji tak ogromny. I pusty. Niemal słyszała swój oddech. Wydawał się podmuchem wiatru.

Nie mogła też dostatecznie ogrzać domu. Było la­to, jasne noce. Mimo że napaliła we wszystkich pie­cach, marzła.

Raija owinęła się szalem i usiadła jak najbliżej pa­leniska w kuchni. Tak blisko, że słyszała, jak ogień do niej mówi. Ale wciąż marzła.

Nadal wędrowała ścieżkami snów. Nie była pew­na, czy kiedykolwiek dotrze do celu. Widziała przed sobą tyle ścieżek do wyboru, tylko że nie wiedziała, czy starczy jej czasu na błądzenie.

Miała trzydzieści osiem lat. Teraz była tego pew­na. Kiedyś i w to wątpiła.

Tak bardzo pragnęła, by ktoś ujął ją za rękę i za­prowadził tam, dokąd powinna dojść. Dokąd musia­ła dojść.

Tak bardzo chciała odnaleźć samą siebie...

Stała na wietrze, z rozpuszczonymi włosami. Wiatr bawił się nimi swobodnie. Od zawsze był jej najwier­niejszym wielbicielem. Potrafił pieścić delikatnymi palcami, ale także drapać pazurami.

Ubrana była w odświętny strój. Działo się to teraz i jakby nie teraz. Miała na sobie swoją najładniejszą suknię i mięciutkie buty, a na ramionach zniszczony, brązowy szal. Trzymała go niczym największy skarb, a wiatr próbował jej go odebrać.

Na szyi, na cienkim rzemyku, zawiesiła klejnot - figurkę ptaka z rozpostartymi skrzydłami, wyrzeź­bionego w pożółkłej kości. Nosiła go z dumą, bo przedstawiał dla niej większą wartość niż wszelkie perły czy bursztyn.

Stała w porcie. Obserwowała, jak marynarze zała­dowują statek. Statek noszący jej imię.

Na pokładzie widziała Wasilija. To nie mogła być prawda, Raija wiedziała, że Wasia jest w Norwegii, na wyspie Soroya. Nie powinno go tu być!

Nie chciała, by ją dostrzegł, więc ukryła się w cie­niu. Stała w mroku i patrzyła na niego.

Wtedy nadeszli. Troje młodych ludzi, których ni­gdy wcześniej nie widziała, ale jakby znała. Szukali kogoś.

Młody mężczyzna, czarnowłosy, niewysoki, ładny w szczególny sposób. Miał bystre oczy. Jego chód przywołał w Raiji cień wspomnienia czegoś z po­przedniego życia. Ale pozostał tylko cieniem.

Dwie młode kobiety. Jedną widziała już wcześniej. Ciemnowłosa, z bliznami na policzkach. Druga, młodsza, też dumnie wyprostowana. Włosy miała jak ogień. Raija wiedziała, że obie są siostrami, jeszcze za­nim młodsza się odwróciła. Ujrzała wtedy własną twarz, choć oczy miały domieszkę zielonego.

Raija wiele zrozumiała.

Wyszła z cieni.

- Szukacie mojego grobu? - spytała. - Nie znajdzie­cie go. Tylko umarli mają groby, nie wiecie? Dlacze­go szukacie mojego? Ja nigdy nie będę miała grobu. Spocznę na dnie morza. Wtedy połączę się z tym, któ­rego zawsze kochałam. Nie wiedzieliście tego?

Popatrzyła na nich. Czuła, że ich kocha.

- Chciałam zebrać was wszystkich - mówiła dalej. - Miałam was więcej, niż mi przepowiedziała Elle. Przy­czyniliście mi wiele cierpienia albo może to ja go wam przysporzyłam. Nie wiem. Ale było mi ciężko. Gdzie Knut?

- Urodziło mu się dziecko - odparła płomiennowłosa dziewczyna. Jej córka. I mężczyzny o zielonych oczach. Innego ojca mieć nie mogła. - Chłopczyk. Nazwali go Karl Rasmus.

- Gdzie Elise? - spytała Raija. Znała te imiona. Na­deszły znikąd.

Maja.

Ida.

Ailo.

Nad nimi tańczyła zorza polarna, błogosławiąc ziemię i domy. Przecież to niemożliwe. W lecie nie wi­dać zorzy!

Ale jednak ją widziała: łuna, złoty blask, zimny i ciepły zarazem.

Jakaś droga, ścieżka...

- Elise wyjechała - powiedziała ruda Ida.

- Mojego Michaiła tu nie ma. Jewgienij nie chciał go puścić. Michaił jest ucieleśnieniem wyrzutów su­mienia Jewgienija, zupełnie jak ja. Jewgienij ukradł mi dziecko Mikkala, dlatego nazwał swoje na jego cześć. Także Jewgienij kocha i cierpi. Nie szukajcie mnie. Nie będzie żadnego grobu. Nie marznijcie w tym złotym świetle. Dowiecie się, kiedy przyjdzie czas. Nie zapomnijcie, że chcę spocząć w morzu. Niech Reijo nie zapomni!

Jego imię!

Mężczyzny o zielonych oczach!

Mikkal.

To imię też znała. Wiedziała.

Czuła spokój. Nie bała się morza. Już nie stanowiło zagrożenia. Nic nie było już niebezpieczne. Czuła za­ufanie do ognia. Jedno z jej dzieci miało włosy koloru ognia. Nie bała się ani ziemi, ani powietrza - wiatr ją kochał, zorza polarna stanowiła jej ścieżkę - no i mo­rze było sprzymierzeńcem. Morze oznaczało spokój.

Morze na nią czekało.

Spojrzała na młodych i odpłynęła. Zniknęli sprzed jej oczu, zlali się z zorzą, ze złotym blaskiem...

Raija ocknęła się przy palenisku. Było nadal ciepłe. Już nie marzła. Pamiętała twarze tych trojga, statek, Wasię.

Pamiętała wyrzeźbionego ptaka, którego nosiła na szyi. Palce poszukały go tam, ale nie znalazły.

Ale słów Raija nie pamiętała. Imion też nie. Nicze­go z całej rozmowy.

Obrazy, postacie, blask.

Mogła tylko zgadywać, domyślać się, kim oni by­li. Ale nie wiedziała na pewno.

Mimo to czuła spokój.

Ciało miała zastygłe i obolałe. Była sama. Ale spo­kojna. Przepełniona oczekiwaniem. Wiedziała, że od­najdzie właściwe ścieżki. Miała przewodnika: zorza polarna stanowiła jej drogę powrotną. Kiedyś pójdzie nią po jasnym niebie. Może trafi do domu?

Przygotowywała się na spędzenie całego lata w sa­motności. Może ta skała, którą nosiła wewnątrz, ru­nie i u jej stóp zamieni się w gruz?

Może.

Ramię ją nadal bolało. Jeszcze trochę krwawiło. Przyłożyła na ranę okład z ziół. Nie miała pojęcia, skąd to wszystko wie. Po prostu umiała.

A może jednak była czarownicą?

Dni mijały, nie pozostawiając za sobą śladów. An­tonia czasem ją odwiedzała. Dwina płynęła spokoj­nie. Niosła ze sobą życie, wiązała ludzi z Morzem Białym.

Raija nocami śniła zwyczajne sny. W czasie dnia nigdy. Otwartymi oczami widziała rzeczywiste obra­zy. Jej myśli goniły Michaiła, Jewgienija. Odnajdowa­ły ich, ale nie na statku.

Raija żałowała, że nie jest tam z nimi. Już prawie była. Tak tego pragnęła!

Prowadziła ją tam jej świetlista ścieżka. Wszystkie ścieżki.

Była sama. Dopiero po jakimś czasie zaczęło jej to doskwierać.

Wtedy jej sen się spełnił.

Nadjechał na jednym z koni Antonii. Z wiatrem we włosach i zapachem słonej wody w ubraniu. Szczupły, niewysoki, nieumyty i zarośnięty.

- Nie jesteś na Soroya? - Raija nie ustała na pro­gu, pobiegła mu na spotkanie i zadała pytanie, zanim on zdołał zacząć. - Coś się stało z ich statkiem? Z Jew­gienijem? Michaiłem?

Wasilij pokręcił głową.

- Gdybym wiedział, że przypłyną, nie wracałbym. Stało się coś strasznego. Nawet nie wiem, czy sam w to wierzę, ale nie chciałem zostawać tylko po to, by się przekonać, że się mylę.

- O czym ty mówisz? - spytała Raija. Wasilij zacisnął dłoń na lejcach.

- Wszyscy wrócili - rzucił. - Wszyscy rybacy. Zabra­liśmy resztę połowu i łódki. Tam na zachodzie mieliśmy do czynienia z przedziwnymi siłami. Przedziwnymi.

Raija przyjrzała mu się uważnie. Słyszała, jak nie­chętnie mówi, z jakim trudem dobiera słowa.

- O czym ty mówisz? - spytała ostrożnie. - Coś się tam stało? Wypadek?

Wasilij zaśmiał się, opierając czoło o ciepłą szyję konia.

- Wypadek? Tak, możesz tak to nazwać - zaśmiał się ponuro.

Powoli otworzył zaciśnięte pięści i pokazał Raiji wnętrze dłoni.

- Jak ty byś to nazwała? Raija wpatrzyła się. Obie dłonie miał pełne pęcherzy podeszłych ropą.

Niektóre popękały, ukazując czerwone ciało.

- Poparzenie? - spytała z dreszczem grozy. Wasilij pokręcił głową.

- To nie byłoby takie złe - odparł. - Pożar też mie­liśmy. Ale nie do ugaszenia. Nasze szopy się spaliły. Już ich nie ma. I nie poproszę Jewgienija ani Olega, by je odbudować. Nie tam.

- Skąd się wzięły te pęcherze? Zielone oczy Wasilija wpatrzyły się w ciemnobrą­zowe Raiji. Był śmiertelnie poważny.

- Dotknąłem ryby - rzucił. - Dwa miesiące temu.

- Nie żartujesz chyba? Zaprzeczył.

- Było gorzej niż teraz - mówił dalej. - Zaczęło się poprawiać, gdy odpłynęliśmy. Cały czas w drodze do domu. Chyba niedługo się zagoi, przecież jestem już w Rosji.

- O czym ty mówisz? - wyszeptała Raija. Przeczu­wała odpowiedź. Nie wiedziała, czy chce ją usłyszeć.

- Zaklęcia - odparł Wasilij. - Czarna magia. Takim si­łom się naraziliśmy. Zawsze trzeba uważać, komu nastę­puje się na odciski. I na zachodzie, i tutaj. Tam się ko­muś naraziliśmy. A za pieniądze można kupić i magię.

Raija pokręciła głową. Nie w pełni rozumiała, że to mówi właśnie Wasia. Wasia, który był najbardziej mocno trzymającym się ziemi człowiekiem. Który pysznił się tym, że nie wierzy ani w Boga, ani w dia­bła. Że wszystko to, co spotkało go w życiu, to jego własne dzieło.

Przywiązał konia do pala i poszedł z Raiją w stro­nę domu. Milczał.

- Boli? - spytała. Wzruszył ramionami.

- Bolało wcześniej, gdy smarowaliśmy to dzieg­ciem...

Raija zadrżała. - My?

Wasia pokiwał głową i usiadł na progu. Poczekał, aż ona zrobi to samo.

- Wszyscy to mają. Kucharz. Dzieci. Nawet ta, któ­ra u mnie sprzątała. Wszyscy.

- Wszyscy dotknęli ryby? Przecież nie mogliście dotykać tej samej ryby!

- Nie - odparł Wasilij z powagą. - Nie wszyscy do­tknęli ryby. Ale na przykład jakiegoś przedmiotu. Wszyscy poczuliśmy, jak nas po krótkim czasie dziw­nie piecze i swędzi. Wszystkim ulżyło, gdy odpłynę­liśmy. Tym, którzy mieli najmniej pęcherzy, pozosta­ły już tylko blizny.

Raija rozgrzebała nogą trawę. Dokopała się do czarnej, tłustej ziemi. Ugniotła ją w dłoni. Ujęła dłoń Wasilija i położyła wnętrzem do góry na swoim ko­lanie. Przyłożyła czarną ziemię na pęcherze. Jej usta poruszały się, wypowiadając wciąż te same słowa. Wasilij wysilił słuch. Wydawało mu się, że Raija nie wie, że coś mówi. Słowa wylewały się z jej ust jak wezbrana rzeka na wiosnę.

Potem wzięła jego drugą rękę. Wklepała w rany ziemię i ucisnęła.

Wasilij wreszcie dosłyszał jej słowa. Nie były ro­syjskie. Raija mówiła po norwesku!

- Ziemię musisz wziąć tam z powrotem. Ziemię musisz wziąć tam z powrotem...

Powtarzała to z na wpół przymkniętymi oczami, nieprzerwanie, cichym głosem, jak modlitwę.

Wasilij czuł, że ma ciepłe dłonie, ale piekły go ina­czej. W gardle mu zaschło. Wpatrywał się w twarz Raiji. Widział ją jako całkiem obcą osobę, choć jed­nocześnie jakże znajomą.

Jej usta przestały się poruszać. Powoli otworzyła oczy.

Powróciła.

Wasilij wolał się nie zastanawiać, skąd. Istniały ta­kie obszary wokół Raiji, nad którymi nie chciał się zbyt długo zastanawiać. Takie głębie, w które nie chciał się zanurzać.

Lękał się, bo był tylko zwyczajnym człowiekiem. Raija była kimś jeszcze. Kimś wspaniałym i zarazem przerażającym.

Odwróciła jego dłonie. Coś upadło na ziemię. Wa­silij nie chciał uwierzyć, ale wydało mu się, że ziemia zmieniła kolor na bardziej czerwony. Pewnie wzrok spłatał mu figla.

Powoli znów obróciła dłonie wnętrzem do góry.

Sama się wzdrygnęła. Wasilij też się przeraził.

Pęcherze popękały. Pozasychały. Tam, gdzie dopie­ro co był gęsty, żółtobiały nalot pod cienką błoną skóry, teraz widniał schnący strup, a pod nim nowa warstwa skóry.

- Powinnaś zostać namiestnikiem na Soroya! - ode­zwał się ochryple. - Co, u diabła, zrobiłaś?

- Ja nie wiem - odparła Raija szczerze. - Napraw­dę nie wiem. Po prostu zrobiłam. Nie wiedziałam, że mogę. Może tym razem nie dałam z siebie wszystkie­go. Coś pozostało. Ale przecież pomogło!

To był argument na jej obronę.

On też tak uważał.

Raija nie była czarownicą!

- Jak Jewgienij mógł pozwolić, byś została? - spy­tał Wasilij, pieszcząc ją spojrzeniem. - Boli? - spytał, dotykając ostrożnie opatrunku na jej ramieniu.

- On musiał jechać - odparła Raija. - Misza powi­nien wydorośleć. Jewgienij nie mógł nie popłynąć. To ja miałam zostać.

- Może i tak - zgodził się Wasilij. - To dla mnie miałaś zostać w Archangielsku...

Raija wolała, by nie powiedział tych słów. Ta myśl nie dawała jej już wcześniej spokoju. Ale los nie mo­że być przecież tak przewrotny!

- Myślałaś o mnie? - spytał Wasia, wchodząc za nią do domu.

- A czy wiosna przychodzi przed latem? - odparła pytaniem.

- Tęskniłaś za mną?

- Wolałam, byś tam pozostał! - rzuciła Raija gwał­townie, obracając się do niego. - Pragnęłam, byś nigdy nie powrócił z Soroya! Byś znalazł tam sobie kobietę! Pragnęłam, byśmy stali się dla siebie tylko bladymi wspomnieniami!

- A więc tęskniłaś - uśmiechnął się Wasia lekko. Usiadł, wciąż trzymając ją spojrzeniem. - Ja też mia­łem pragnienia. Także brzydkie życzenia. Choćby ta­kie, by Jewgienij umarł. Wtedy płakałabyś na moim ramieniu, a ja nigdy, przenigdy bym cię nie puścił.

Raiję bolały jego słowa. Tym bardziej że ta myśl nie była dla niej nowa. Gdy Wasilij ją wypowiedział, uświadomiła sobie, że i ona tak myślała.

Myśl była brzydka. Ale nieobca.

To ją przerażało.

Czyżby doszła aż tak daleko? Czyżby taka się sta­ła? A przecież zawsze sądziła, że jest lojalna...

- Marzyłem, że Jewgienij oszalał. Że go zamknęli i trzymali z dala od świata. I że cię pocieszałem. I że ludzie mówili, że jesteś dzielna i zasługujesz na szczę­ście - Wasilij uśmiechnął się z bólem. - Marzyłem, że Jewgienij opuścił cię dla innej. Znaczyłoby to też, że oszalał, ale nikt by tego tak nie rozumiał. Marzyłem, że uciekliśmy... - Westchnął. - Ale nic z tego nie bę­dzie, prawda? To tylko marzenia, głupoty.,.

- Musisz się wykąpać - rzuciła Raija. Chciała uciec od tych myśli, od rojeń, które jej także nie były ob­ce. W jej głowie urodziło się wiele podobnych. I wie­le niepodobnych.

Ale nie mogła się nimi podzielić z Wasilijem.

- Tylko nie nabieraj wody ze studni! - Wasilij ze­rwał się na nogi. - Dwina jest najlepszą balią, o jakiej można zamarzyć. W dodatku całkiem blisko. Przecież nie zaszkodzi mi chłodna, rosyjska woda z rzeki?

- Zostało trochę ubrań po Waleriju - rzekła Raija. - Bo zakładam, że raczej nie chcesz ubrań Jewgienija? Zresztą byłyby za duże dla ciebie.

- Możesz być pewna, że nie założę ubrań twojego męża!

Raija znalazła spodnie i koszulę. Z kpiną w oczach podała mu je.

- Chyba wystarczy ci to? Tylko ja będę wiedziała, że nie masz na sobie nic poza tym...

Znów ten jego uśmiech i błysk w oku, który ozna­czał flirt, żarty i poczucie wspólnoty, które mogło być niebezpieczne.

- A gdybyś przypadkiem nie była pewna - odrzekł - możesz zawsze to sprawdzić!

Raija rzuciła mu kawałek płótna.

- Wytrzyj się w to. Może potrzebowałbyś czegoś więcej niż zimnej wody z rzeki do umycia się, ale oba­wiam się, że ci w tym nie pomogę.

- Nawet nie wyszorujesz mi pleców? - zdziwił się. - Bo wiem, że o wyszorowaniu innych części ciała mógł­bym tylko marzyć...

Śmiech Wasi jakby zawisł w powietrzu, gdy on wy­szedł. Pokój znów stał się pusty.

Czy to był los? Ręka siły wyższej? Jakim cudem ta siła wyższa działałaby tak pokrętnie?

Ale Wasilij zstąpił do niej prosto z jej snu. Wrócił do domu. Do niej...

Wasia zjawił się znowu, szczękając zębami. Z mo­krymi, ociekającymi wodą włosami. Jego stopy zosta­wiały mokre ślady na podłodze. Jego śmiech znów wypełnił jej puste pokoje.

- Mateczka Dwina porządnie mnie wychlastała - rzucił. - Najwyraźniej nie podobało się jej, że poka­zuję się taki brudny. Teraz jestem czyściutki jak no­wo narodzone dziecko. Chcesz sprawdzić?

Raija odparła, że nie, i że także nie chce, by jego brudne ubranie leżało pośrodku podłogi.

- A więc na tyle starczyło ci wspaniałomyślności - westchnął Wasia. - Masz dla mnie coś do jedzenia? Ruszyłem tu od razu, jak się dowiedziałem, że jesteś. Powiedziałem Antonii tylko to najważniejsze.

Raija wystawiła na stół chleb, masło, rybę. Kwas.

- A kiedy mnie opowiesz? - spytała Raija cicho. Siedziała, patrząc, jak on je.

- Teraz nie - odparł Wasilij. Pochłaniał jedzenie. Pił. Wyglądało na to, że dłonie mu już nie dokuczają.

Raija nie mogła na nie spokojnie patrzeć. Wyraźnie pa­miętała, jak wyglądały wcześniej. Mogła przysiąc, że były pełne ran i podeszłych ropą pęcherzy. Nie potra­fiła pogodzić się ze świadomością, że umiała je uleczyć.

Ziemią i słowami w obcym języku, którego zapo­mniała.

To przerażało.

- Dowiesz się wszystkiego - rzucił Wasilij. - Opo­wiem ci też o moich myślach. Tylko tobie. Z nikim się nimi nie dzieliłem. Tego jest tak dużo, Raiju. I wciąż się boję.

- Łowiliście nielegalnie? Wasilij skrzywił się.

- Nie bardziej niż inni. Wszyscy trochę próbują. Jednak przeważnie trzymaliśmy się wyznaczonej strefy. Ale było nas wielu do półmiska. Zbyt wielu chciało łowić. Niektórzy zrobią wszystko, by zgarnąć łupy tylko dla siebie. Może nie powinniśmy tam mieszkać. Chyba sprawiedliwiej byłoby, gdybyśmy nadal tylko kupowali rybę. Morze to wszystko, co oni mają na wybrzeżu Finnmarku. Nie wyobrażasz sobie czegoś równie jałowego! Wybrzeże jest nagie. Ale mimo to - piękne. Ja, dorosły mężczyzna, płaka­łem, gdy stamtąd odpływaliśmy. Ale nikt poza tobą o tym nie wie.

- Jewgienij miał tam zawinąć - rzekła Raija.

- Mam nadzieję, że zmieni zdanie - powiedział Wasilij z powagą. - Potrafiłabyś uzdrowić pozostałych? Tak, jak mnie?

Raija zadrżała. Odsunęła od siebie wcześniej tę myśl, a teraz Wasia zadał jej to właśnie pytanie.

- Nie wiem - Raija nie potrafiła powiedzieć, że wo­lałaby nie próbować.

- Postarasz się? Pokiwała głową. Nie mogła inaczej.

- A więc Caryca znów założy swoją czarną pelery­nę - uśmiechnął się Wasilij. - Dziś powstaną nowe zwrotki pieśni o tobie, kochana.

- Nie bądź tego taki pewien - mruknęła Raija, lecz owinęła się peleryną i usiadła na końskim grzbiecie przed Wasilijem. On objął ją ciasno, czuła jego poli­czek przy swoim.

Bała się, że nie starczy jej na to zadanie mocy. Ale nie mogła nie spróbować.

To była jej droga. Raisa Bykowa musiała nią przejść.

4

Dziwnie było siedzieć przed Wasilijem w drodze do Archangielska. Raija wolała, by płynęli łódką. Bli­skość Wasi niepokoiła ją. Jego ramiona obejmowały ją nie tylko po to, by dosięgnąć lejców, ale także, by poczuć jej ciało.

- Prosiłem, by pozostali w porcie - powiedział Wa­silij, gdy byli blisko. Nie chciał jej tego mówić wcześ­niej. - Myślałem o tobie, i nie ja jeden. Wielu w dro­dze do domu mówiło o Carycy...

- Nie pokładajcie we mnie zbyt dużo nadziei! - za­protestowała Raija słabo.

Wasilij puścił lejce jedną ręką i obrócił dłoń ku niej. Raija nigdy nie widziała, by rany goiły się tak szybko. Przeszedł ją dreszcz. Odsunęła jego rękę.

Czekano na nią. Gdy wspięła się na statek, usłysza­ła westchnienie ulgi. Nie tłoczyli się wokół, tylko wzrokiem śledzili każdy jej ruch. Ale gdyby tylko da­ła znak, rzuciliby się ku niej.

Raiji zaschło w gardle.

- Nie takiego powrotu się spodziewałam - zaczęła niepewnie. Skoro nie było ani Jewgienija, ani Olega, odpowiadała za tych ludzi.

Usłyszała odgłos szybkich kroków. Antonia też czuła tę odpowiedzialność. W oczach miała rozpacz.

- Podarłam na pasy trzy prześcieradła - oznajmiła - ale nikt mi nie pozwolił zrobić opatrunku. Czekają na ciebie.

Raija wiedziała, że gdyby to ona chciała położyć ten sam okład z ziół, pozwoliliby jej na to. W nią wie­rzono.

- Potrzebuję ziemi - rzuciła, patrząc prosto w zdu­mione oczy Antonii.

Wasilij chwycił Tonie za rękę i pociągnął za sobą.

- Ty i ja idziemy po ziemię - powiedział z nacis­kiem. - Nie pytaj o nic, tylko chodź!

Gdy wrócili, Raija siedziała na jednej z beczek z wodą. Ciemna peleryna spływała jej z pleców. Od­rzuciła jej poły za siebie, by nie przeszkadzały w ru­chach.

Wszyscy stali wokół. Kilka kobiet płakało. Na twa­rzach mężczyzn rysowała się surowość. Było z nimi dwoje dzieci. Raija trzymała jedno z nich na kola­nach, drugie oparło się o nią.

Wasilij i Antonia zatrzymali się na moment. Mieli ze sobą dwa wiadra pełne ziemi. Wygrzebali ją goły­mi rękami na skraju portu.

Tonią zbladła i zacisnęła usta, gdy Wasilij pokazał jej swoje dłonie. Przecież widziała na nich wcześniej pęcherze!

- A jeśli ich zawiedzie? - spytała cicho. - Sądzisz, że ją znienawidzą?

Podeszła do Raiji, postawiła wiadra i wycofała się. Stanęła obok Wasilija.

- Nie wiem, czy chcę być tego świadkiem - wy­szeptała.

Wasilij objął ją ramieniem. Także się bał. Bał się, że Raija nie podoła, że ludzie skierują przeciwko niej swoje rozczarowanie i gniew.

Nienawidził siebie za to, że sam ją o to prosił.

Dzieci były pierwsze.

Raija nie musiała nic mówić - dorośli i tak się od­sunęli. Tylko tych dwoje objęła swoją troską, próbą wniknięcia w coś, czego nie rozumiała.

Wzięła w palce trochę ziemi. Była wilgotna, choć niedaleko było do zamarzniętej warstwy, nawet teraz, na początku lata. Wasilij i Antonia nie kopali głębo­ko, ale przynieśli dobrą, wilgotną ziemię.

Otworzyła dziecięcą piąstkę. Małe usiłowało za­chować dzielny wyraz twarzy. Ból trwał już tak dłu­go, że stał się częścią jego życia. Nic nie mogło go ukoić.

Raija przycisnęła garść ziemi do pęcherzy i ran. Ro­syjskiej ziemi. Na wierzch położyła swoją dłoń. Sie­działa z zamkniętymi oczami. Jej ciemne brwi ściągnę­ły się, przypominając zrywającego się do lotu ptaka.

Jej usta poruszały się.

Powtórzyła czynności z drugą dłonią.

Cisza była przytłaczająca.

Raija powoli zdjęła warstwę ziemi. Ludzie niepo­strzeżenie przysunęli się bliżej, wyciągając szyje.

Antonia ukryła twarz na ramieniu Wasilija.

- Chyba nie wytrzymam - szepnęła.

Wasilij stał nieruchomo jak skała. Niemal nie sły­szał bicia własnego serca. Nie spuszczał oczu z Raiji. Była tak spokojna, tak pewna swego! Przepełniona nieskończonym spokojem. Nie rozumiał, jak mogła być tak nieporuszona. Czyżby nie rozumiała, jakich cudów od niej oczekiwano?

Raija ucałowała dłonie dziecka. Uśmiechnęła się lekko. Oczy miała przepastnie czarne.

Wasilij dostrzegł to i zrozumiał. Raija była tu, ale zarazem nie tu. Jej spokój udzielił się i jemu. Rozsą­dek podpowiadał mu, że powinien się lękać, ale za­miast tego czuł, jak napełnia go jej spokój.

Westchnienie ludzi stanowiło odpowiedź. Oni też mieli nadzieję zbudowaną na marzeniu, na legendzie, którą sami stworzyli: legendzie o Carycy. Tak samo obcej i nieosiągalnej jak anioły.

Raija zsadziła dziecko z kolan i wzięła na nie drugie. Nałożyła ziemię na jego dłonie. Przycisnęła własnymi.

Antonia mocno obejmowała Wasilija w pasie. Nie przejmowała się tym, co inni mogą pomyśleć. Sama nie byłaby w stanie utrzymać się na nogach.

- Nie wierzę w to - powiedziała cichym głosem, by nie przeszkadzać Raiji. Jednocześnie wiedziała, że tamtej nic nie przeszkodzi, nawet krzyk. Nic, co po­chodziło spoza niej samej.

Nadeszli ci z drugiego statku. Ciągnęło ich jak ćmy do światła.

W ich oczach była nadzieja, wdzięczność - i strach.

Potem po kolei znikali, jakby czuli się czegoś współwinni. Bez podziękowania. Ona i tak by nie usłyszała.

Dopiero ostatni człowiek z nią porozmawiał. Sta­rzec. Całe życie spędził na morzu. Wiele widział.

Gdy Raija zdjęła ziemię z jego dłoni, pęcherze na­dal tam były.

Rany ziały czerwienią.

Twarz starego złagodniała. Jednym palcem pogła­dził Raiję ostrożnie po policzku.

- To na mnie nie działa - powiedział cicho. - Nikt nigdy nie mógł dotrzeć do mnie tego rodzaju siłami. Aż do teraz. - Pokazał dłonie. - To były poważne sprawy. Ale się zagoi. Teraz jesteśmy w domu. Czas uleczy.

- Chciałabym ci pomóc. Pokiwał siwą głową. Poszukał wzroku Raiji.

- Wiem. Ale nie umiesz tak wiele, by to podziała­ło na mnie.

- Kim jesteś? Uśmiechnął się łagodnie.

- Była kiedyś wiosna, gdy moje dłonie grzały i po­trafiły koić ból. Było lato, gdy mogłem sam sprawiać ból, gdybym chciał. Czasami chciałem. Sprawiłem ty­le zła, że nie mogłem zrównoważyć go dobrem. Na jesieni życia zapomniałem wszystkiego. Teraz, w zi­mie, nic już nie mam. Wierzysz mi?

Raija pokiwała głową. Dlaczego miałaby nie wie­rzyć?

- Naprawdę chciałabym ci pomóc - powtórzyła.

Starzec odszedł.

Nawet załoga trzymała się z dala. Raija została sa­ma. Peleryna spływała jej po plecach jak żagiel. Albo złożone skrzydła.

Czarne skrzydła.

Wasilij uwolnił się od Antonii. Już jej nie dostrze­gał. Tak łatwo zapominał o innych, gdy tylko Raija była w pobliżu. Gdy nikt mu jej nie odbierał.

Objął ją rękami w talii i uniósł z beczki. Dłonie już go nie bolały. Ręce Raiji w sposób naturalny zaplo­tły się na jego karku.

- Jestem taka zmęczona - wyszeptała.

Raija nie przesadzała. Zachwiała się. Wasilij poczuł jej ciężar, jeszcze zanim zdołał podłożyć rękę pod jej kolana. Trzymał ją w ramionach.

Była jego Raiją.

Tylko jego.

- Odpoczniesz - obiecał, dotykając lekko wargami jej czoła.

Tylko Tonią to dostrzegła. Jej oczy wykrzyczały tysiąc ostrzeżeń, ale Wasilij nie chciał ich zauważyć.

Raija położyła ciężko głowę na ramieniu Wasi. Już spała. Powiedziała, że jest zmęczona, ale była wyczer­pana!

- Dasz radę zanieść ją aż do mnie? - spytała Tonią. Szła przed Wasilijem. Ten nie odpowiedział jej, za­nim nie zeszli na ląd.

Ludzie trzymali się na odległość. Zresztą Wasilij nie zwracał na nikogo uwagi. Wszystko, co miało dla niego znaczenie, trzymał teraz w ramionach.

Liczyła się tylko Raija.

- Weź konia - rzucił, nie patrząc w stronę Toni. - Zabieram Raiję do siebie.

Antonia wstrzymała oddech. Spojrzała uważnie na nich oboje.

Raija spała w ramionach Wasilija. A on, przecież drobnej budowy, wydawał się teraz wielki niczym skała, gdy tak trzymał Raiję. Tonią zrozumiała, że w tym momencie byłby gotów pójść za nią na śmierć. Tak głębokie było jego uczucie, tak prawdziwe. Tak niezmienne.

- Dobrze - powiedziała w końcu. Upomnienia były nie na miejscu. Zwłaszcza nie z jej ust.

To by nie było właściwe.

Antonia nie chciała tego nazywać po imieniu.

Wasilij zabierał Raiję na niebezpieczny rejs, ale czynił to świadomie. Antonia wątpiła, czy Raija by zaprotestowała przeciw temu.

Wasilij był elementem niepokoju w życiu Raiji, był kimś nieobliczalnym. Niczym wiatr rozluźniający węzeł jej włosów.

Antonia patrzyła, jak przyjaciel niesie Raiję w stro­nę miasta. Ku swojemu domowi, który napełni cie­płem i miłością.

Może tego właśnie Raija potrzebuje.

Więc niech sobie to będzie niewłaściwe!

Raija obudziła się w nocy. Było jasno, niebo różowozłote.

Leżała w łóżku Wasilija. Wiedziała to, zanim jesz­cze otworzyła oczy. Pomimo że jego dom od dawna stał pusty, czuła zapach Wasilija w pledzie, którym ją okrył.

Leżała tak przez dłuższą chwilę, napawając się tym. Wszystko się zmienia, gdy tylko otworzy się oczy.

- Pamiętasz coś? - spytał Wasia. Przykucnął, rozpalając w piecu. Noce były tu chłodne nawet w lecie. Łagodność matki natury ogra­niczała się tylko do dni. Noce były ostre bez wzglę­du na porę roku. Po takich zimach przyroda nie mog­ła rozpieszczać ludzi w lecie. Jeszcze by pomyśleli, że tak powinno być zawsze...

- Jednemu nie pomogło - powiedziała Raija. Usiad­ła, ale nadal okrywała się pledem Wasilija. Było w nim dobrze i bezpiecznie. Oddzielał ich od siebie. - Powie­dział, że kiedyś też to umiał. Jak on mógł się tego po­zbyć?

Ton głosu Raiji był tak przepełniony bólem, że ser­ce Wasilija się ścisnęło. Jej dar stanowił dla niej prze­kleństwo.

- Odmroził sobie kiedyś zimą palec - rzucił Wasi­lij. Tak mówili ludzie. Nie wiedział, czy to był po­wód. - Mówi się, że powinno się mieć wszystko na miejscu, by zachować moc.

Raija wpatrzyła się w niego. Nie mogła w to uwie­rzyć. Spojrzała na swoje dłonie.

- Jeden palec? - spytała. - I już zniknęło? To takie proste? Nie wierzę!

Wasilij nie chciał, by ona ofiarowała choć jeden pa­lec. Nic więcej nie powiedział, by nie sprowadzać na nią myśli, których nie powinna mieć.

- Dlaczego ja to umiem? - rzuciła Raija w prze­strzeń. - Skąd wiem, jakie słowa wypowiedzieć? Co powinnam zrobić?

- Może to nie tylko słowa - zaczął Wasilij ostroż­nie. - Może mogłabyś mówić „zuparybna, zuparybna”, i to też by zadziałało? Może mogłabyś złożyć ra­zem dłonie - i też ich uleczyć? Sądzę, że jest w tobie więcej mocy, niż używasz, moja Raiju.

Raija nie odpowiedziała. Wasilij nie naciskał. Wie­dział, że miała powody do milczenia.

- Co się wam zdarzyło tam na zachodzie? - spyta­ła w końcu, szukając jego wzroku.

Wasilij poczuł skurcz w żołądku. Nic nie jadł od czasu kolacji u Raiji.

Ale teraz by nic nie przełknął.

Czy miał jeszcze gdzieś wódkę? Albo kwas? Mu­siał poczuć ciepło w brzuchu, ale nie za dużo, by pa­miętać każdą spędzoną z Raiją chwilę.

Chciał pamiętać wszystkie wspólne momenty.

Przejrzał butelki. Na dnie jednej znalazł kilka kropli. Wypił i usiadł na krawędzi łóżka.

- Zostaniesz u mnie na noc, Raiju? - spytał.

Pokiwała głową. Jej myśli nigdzie nie wędrowały. Były tutaj, nie na zachodzie.

Oczywiście, że zdradzała i zawodziła zaufanie. To należało do ciemnych stron jej życia.

Ale teraz właśnie w nich żyła. W cieniach ciemno­ści. One też stanowiły jej część.

Wasia zdjął buty, rozpiął spodnie, ściągnął koszulę.

Stanął przed Raiją. Patrzył na nią. Czekał.

W pokoju było ciepło. Drewno trzeszczało w pie­cu. Ogień zabarwiał i tak różową noc na jeszcze moc­niejszy kolor.

Okno wpuszczało światło. Mogło również wpuścić spojrzenia, jeśli ktoś chciałby patrzeć.

To nie zawstydzało Raiji. Wasilij też o tym nie my­ślał. Ich świat był koloru różowego.

Raija odrzuciła pled. Latem nie nosiła pończoch, rozwiązała więc tylko tasiemki halki, rozpięła koszu­lę i wstała. Wyszła z bielizny, pozostawiając ją na podłodze niczym białą wyspę.

Stali od siebie na odległość ramienia, potem bliżej. On zbliżył się do niej. Ona do niego.

Raiji podobało się jego ciało. Za każdym razem przy­jemnie ją to zaskakiwało. Bała się tego, ale zarazem cie­szyła. Zapominała za każdym razem, bo chciała zapo­mnieć. Jej życie stałoby się nieznośne, gdyby pamięć o Wasi krążyła ciągle gdzieś w jej podświadomości.

Podobał się jej. Jego mięśnie. Jego jędrne ciało. Że był szczupły. Że tak różnił się od Jewgienija.

Znała jego siłę. Znała jego skórę, wiedziała, jak jest gładka i ciepła pod dotykiem jej dłoni, jej skóry. Znała go dobrze: jego kanciaste barki, mięśnie ramion, siłę dłoni, gładką, twardą pierś, płaski brzuch... Biodra, któ­rych kości dobrze wyczuwała pod skórą. Pamiętała, że lubiła obejmować jego biodra i czuć, jak mięśnie po­śladków napinają się pod wpływem jej dotyku. Wie­działa, jak mocno Wasilij potrafi objąć udami jej uda i zacisnąć je. Pamiętała błysk w jego oczach, gdy ją znaj­dował, otwierał i zanurzał się w nią.

Raija znała go. Pożądała. Jeszcze się nie dotknęli, a ona już była gotowa na jego przyjęcie. Rozpalona.

Chciała zostać u niego na noc.

Chciała.

Zniknęło wszystko, co nazywa się wstydem czy wi­ną. Pomiędzy nimi nie było na to miejsca. Nie było miejsca na poczucie, że robią coś zabronionego. Prze­cież to było tak piękne. Nie mogło być złe...

Ramiona objęły ciepłe ciała. Gorąco i mocno Wa­silij przywarł do Raiji. Ich usta spotkały się, otworzy­ły. Wargi paliły. Pieszczotliwe języki drażniły.

Przewrócili się na jego wąskie łóżko. Jej biodra opierały się o jedną krawędź, jego uda o drugą. Wpa­trywali się w siebie. Śmiech nie dał na siebie czekać. Dobry śmiech.

Wspólnota.

Zabroniona wspólnota. Ale uczuciami nie można sterować. Wyrwą się. Mają przecież skrzydła. Ta noc doda im wiele wiatru pod skrzydła!

- Kochaj mnie! - poprosiła z czołem wspartym o je­go czoło. U nasady włosów perlił mu się pot. Pot po­żądania. Zielone oczy Wasilija płonęły ogniem. To Raija go budziła. To ona sprawiała, że tracił zmysły, że przepełniały go przedziwne marzenia.

Wspięła się na niego, okrywając sobą. Była niczym ciepły, żywy pled. On był jej siennikiem.

Jej czarne włosy spływały strumieniami na jego skórę. Wasilij ze śmiechem przyciągnął Raiję do sie­bie tak, by otoczył ich mrok.

- Jesteś moją grotą! - westchnął. Uśmiechnął się i pocałował swoje słowa i słowa, które ona chciała wypowiedzieć. Całował ciszę. Całował jej usta, aż sta­ły się czerwone i nabrzmiałe, całował, aż rozpaliły się do płomieni.

Jej piersi muskały go sterczącymi sutkami, dając pole najdzikszym fantazjom. Przepływały w gorącz­ce żyłami wraz z jego krwią. Niosła tylko pożądanie.

Raija była kobietą, ciepłem, pasją... była niczym fa­la, która go zalewa, przykrywa, połyka i kryje. Cofa się, by zaczerpnął powietrza, i znów powraca.

On był piaskiem, ubogim wybrzeżem, nagimi ska­łami, które ona omywała, drażniła, pieściła.

Była niczym odpływ i przypływ, niczym kapryśne morze. Głaskała, pieściła, całowała. Zjadała go. Piła. Bawiła się...

Była równie nieprzewidywalna jak morze. Mógł dostrzegać coś w jej płytkich wodach, ale głębia po­zostawała jej tajemnicą. Nadchodziła jak fala, gdy się tego nie spodziewał.

Jej usta, które dotknęły każdego skrawka skóry Wasilija, powróciły ku jego twarzy. Wycałowywały ścieżki na jego ciele, niewidzialne ścieżki, które moż­na tylko czuć. Przechodziły niczym ogień, ale nie po­zostawiały popiołu, tylko rozkosz.

- Spieszysz się? - spytała cicho. Całowała. Całowała. Wasilij uśmiechnął się szeroko. Twarz miał otwar­tą i bezbronną.

Raija uniosła biodra tak, by mógł ją znaleźć. Wa­silij uniósł swoje, ona opuściła. Spotykali się i odda­lali. I znów, i znów...

W takt fal uderzających o brzeg cichą nocą.

Górowała nad nim, dopóki znów jej nie przyciągnął. Schowali się w wodospadzie jej kruczoczarnych wło­sów, które stawały się skrzydłami - ptaków, aniołów...

Potem on był nad nią. On był morzem, wiatrem, wszystkim, co miało w sobie rytm, co poruszało się zgodnie z biciem serca. Co było samą muzyką i życiem.

Wreszcie jego łokcie oparły się o siennik. Ustami spijał smak słonej skóry na jej szyi. Zlizywał żar z jej skroni. Całował uśmiechnięte usta.

Jej ramiona zacisnęły się na jego plecach. Nie puszcza­ły. Jej nogi trzymały go nadal. Otaczała go całkowicie.

Uśmiechała się.

- Zostań! - poprosiła. Nie miał wątpliwości, co ma na myśli.

Z dużą dozą zręczności Wasilij okrył ich oboje ple­dem. Nawet w ogrzanym pokoju chłód szybko ziębił gorące ciała. Pot pożądania zastygał gęsią skórką.

Wasilij leżał ciężko na Raiji, otaczał ją, był w niej. Kochał ją.

- Kocham cię - powiedział, bo nie mógł zamknąć radości. Bo to była prawda.

- Wiem o tym - odparła.

Mimo że nie dodała nic więcej, nie poczuł się zra­niony. Raija ważyła swoje słowa. Nie rzucała ich lek­ko. Kochał ją i za to.

- Nie mów nic więcej! - poprosiła. - Nie teraz. Zamknę oczy i po prostu będę nas czuła...

Wasilij uśmiechnął się. Oparł policzek na jej po­liczku, czuł, że jej serce bije szybciej niż jego. Roz­pływał się w jej cieple. Roztapiał jej miękkością. Wdy­chał jej zapach, ich zapach.

I jak ona zamknął oczy.

On też poczuł - ich razem...

Była gotowa dla niego, gdy powoli się obudził ze snu. Obudził się też gotowy dla niej. W niej. Jeszcze nie cał­kiem świadomie poruszył biodrami i poczuł jej odpo­wiedzi Znajdowała odpowiedź na każde jego poruszenie. Rozmawiali swoimi ciałami. Obejmowali się leniwie.

Przypominali opite nektarem trzmiele, które jesz­cze szukały kwiatów. Szukały i znajdowały.

Napawali się sobą w spokoju.

Razem wchodzili na wzgórza, wciąż wyżej, ku gó­rom, ku szczytom... Razem wspięli się na szczyt.

Raija zostawiła ślady zębów na jego ramieniu. On - siniaki na jej biodrach. Jego palce musiały trzymać ją bli­sko, jeszcze bliżej niż to możliwe. Byli tak nienasyceni...

Czuli ciepło pod pledem. Swoje wspólne ciepło. Raija oparła głowę o ramię Wasilija. Za oknem jaśniał ranek.

Wnętrze jego dłoni pokrywała świeża skóra. Różo­wa niczym u małego dziecka.

- Opowiem ci o tym, co się zdarzyło - powiedział Wasilij. - Już zaraz dzień, a to nie jest opowieść, któ­ra pasuje do nocy.

5

Wasilij obejmował Raiję i wpatrywał się w rosyj­ski, letni poranek. Było mu tak dobrze, że nie mogło być lepiej. Ale mróz nadal w nim siedział. Trzymał wspomnienia, od których nie umiał się uwolnić.

- Zaczęło się już w marcu - powiedział. Zmarsz­czył brwi. Malował słowami opowieść, którą zabierał Raiję na zachód. Na Soroya. Do Norwegii.

Do koszmaru.

Nastał czas wiosennego połowu dorsza. Rybacy, którzy spędzili zimę w Rosji, wrócili na zachód. In­ni, których nic nie wiązało w kraju, zostawali na wy­spie przez cały rok.

Przybywali ludzie z innych miejsc. Ludzie miesz­kający wzdłuż wybrzeża ciągnęli do Finnmarku. Z la­sów na południu zjeżdżali posępni Finowie. Niektó­rzy z nich stawiali własne szopy jak Rosjanie, ale głównie wędrowali pomiędzy domem a „nadmorskim krajem”.

Na wybrzeżu Finnmarku można było usłyszeć wiele języków. Wielu liczyło na zarobek ukryty w głębinie morza.

Wasilij nie mógł sobie przypomnieć, kto zasiał ziarno niezadowolenia pośród podległych mu ludzi.

Ziarno nieźle zdążyło wykiełkować, gdy je odkrył. Korzeń znalazł pożywkę.

O niczym nie wiedział, zanim nie zjawiło się u nie­go kilku postawnych Norwegów, mieszkańców wy­spy. Nadeszli z obstawą, by pokazać, że mają siłę.

- Twoi ludzie łowią na naszym obszarze. To nie­zgodne z prawem. Mimo że mieszkacie na wyspie, nie jesteście stąd. Nie jesteście z Finnmarku ani z Nor­wegii. Jesteście i pozostaniecie Rosjanami. A Rosja­nie mają się trzymać na swoim obszarze!

- Nic o tym nie wiem - odparł Wasilij. - Porozma­wiam z moimi ludźmi. Oczywiście, że będziemy prze­strzegać reguł. Nie przybyliśmy tutaj, by siać niezgodę. Nie przybyliśmy, by was rabować. Chcemy żyć w po­koju. Morze jest tak duże, że starczy dla wszystkich.

- O ile będziecie się trzymać waszego terenu, to tak - zgodzili się przybysze.

- Zresztą już kiedyś Ruscy przybyli tu, by rabować - rzucił najbardziej wymowny spośród Norwegów, śmie­jąc się znacząco. Szukał poparcia swoich kolegów. Sta­li szeroką ławą przed Wasilijem. - Pewnie nie słyszałeś, jak Ruscy chcieli obrabować kościół na Soroya?

Zaśmiali się. Wasilij zrozumiał, że nie będzie to hi­storia, której wysłucha z radością.

- Przybyli, gdy wszyscy byli w kościele na nabo­żeństwie. Gdy ktoś wyjrzał na dwór, zobaczył same statki Ruskich. Uzbrojonych po zęby. Było oczywi­ste, że nie przybywali jako przyjaciele, tylko rabusie. Ale ksiądz ukląkł, za nim wszyscy, i zaniósł modli­twę do Boga o ratunek przed tymi spragnionymi krwi zbójami. I zanim statki dobiły do brzegu, rozpętała się straszna burza. Tylko w tym miejscu. Wszystkie statki poszły na dno. Wszystkie co do jednego. Tak się dzieje, gdy Ruscy chcą tu rabować - zakończył. Wyszli, szurając butami.

- Dlaczego tylko Rosjanie muszą płacić recognition, by łowić ryby? - spytał jeden z jego ludzi.

- To opłata, którą ustaliły władze norweskie - od­parł Wasilij. - Tutejsi ludzie nie mają z tym nic wspól­nego. Jest powiedziane, że musimy opłacać każdą łódź, z której łowimy. Postanowiono, że nie możemy łowić na łowiskach norweskich. Że mamy się trzymać o milę od wybrzeża. Takie jest prawo.

- Finowie łowią tam, gdzie Norwegowie. Co nas różni od nich?

Czuło się narastającą gorycz.

- Przecież też tu mieszkamy! - rzucił jeden, który faktycznie tu mieszkał. Żył z Norweżką i czuł, że Soroya jest bardziej jego domem niż kraj nad Mo­rzem Białym.

A był Rosjaninem.

- Mamy się trzymać poza ich obszarem! - rzekł sta­nowczo Wasilij. - Łowimy tam, gdzie nam wolno! Zrozumiano?

Popatrzył na nich po kolei. Niektórzy byli od nie­go starsi. Niektórzy młodsi. Z niektórymi sam pły­wał jako rybak, gdy nie miał innych widoków na przyszłość.

Czuł się jak jeden z nich, ale wiedział, że oni tak go nie odbierają. Był ich przełożonym. Stał ponad ni­mi, czy tego chciał, czy nie.

- Ty też zarzucałbyś linę na ich terenie, gdybyś nie obmacywał żony pryncypała!

Wasilij w zaślepieniu zerwał się na równe nogi, schwycił tego, który to powiedział, za kołnierz i przy­łożył mu pięścią w twarz. Nic nie widział przez czer­woną mgłę. Bił dalej, póki ich nie rozdzielono.

- Trzymamy się poza ich granicą! - powtórzył tyl­ko, gdy wynieśli tamtego. - Niczego nie zyskamy, gdy oni złożą skargę! Pójdzie prosto do naszej stolicy, a tam nie spieszą się zbytnio, by się za nami ująć!

Uspokoiło się. Na trochę. Na tyle, że Wasilij nie widział powodu, by wysyłać o tym zajściu meldunek do Jewgienija.

Nie pierwszy raz zadzierali z mieszkańcami wyspy. Ta­kie rzeczy musieli brać pod uwagę. Różnili się przecież. Chociaż nie aż tak bardzo, by nie móc żyć obok siebie.

Ryby było sporo. Może nie w obfitości, ale sporo. Niektóre z rosyjskich lodzi miały szczęście w poło­wach. Trudno było się nie cieszyć. W niedzielę śpie­wali, pili kwas, tańczyli.

A w poniedziałek rano jedna z lin przygotowanych do połowu była pocięta na kawałki. Przypływ zatarł ślady sprawców.

- Ani słowa o tym! - rozkazał Wasilij. - To z czy­stej zawiści, nie przejmujmy się. Może ich zadowoli to, że dali upust złości.

Mężczyźni patrzyli spode łba, ale zgodzili się.

- Spalcie tę cholerną linę i zróbcie nową. Udajemy, że nic się nie stało.

Następnego ranka został pocięty na strzępy żagiel na jednej z łodzi.

- To już nie żarty! - rzucił szyper tej łodzi. - To czysta złośliwość i zamierzam znaleźć tego, kto to zrobił. Nie będę siedział na dupie i czekał, aż przebi­ją mi dziurę w dnie. Trzeba podjąć męską decyzję!

- Poczekaj! - zaprotestował Wasilij. - Pozwól mi porozmawiać z Norwegami. Inaczej nikt na tym nie zyska. Ani my, ani oni. Za tym nie stoją odpowie­dzialni ludzie.

Zaśmiali mu się prosto w twarz. Nie obiecali, że będą trzymać złość w ryzach.

Tej nocy pięciu jego ludzi pobiło trzech norwe­skich rybaków. Pochodzili z głębi Kilfjord, o wiele bardziej na południe. Nie mieli o niczym pojęcia, ani o pociętym żaglu, ani o linie.

Ich szyper i ludzie z wyspy przyszli do Wasilija na­stępnego ranka.

Byli bardzo wzburzeni.

- U nas nie wolno pobić człowieka niemal na śmierć zupełnie bez powodu! - powiedział jeden z Norwegów. - Spodziewaliśmy się różnych rzeczy po was, ale żebyście rzucali się na niewinnych ludzi...

- Moi ludzie są podenerwowani. Zniszczono nam część sprzętu - próbował tłumaczyć Wasilij. - Pocię­to nam żagiel. Chłopaki chcieli znaleźć sprawcę. Po­mylili się, bardzo przepraszam. Próbowałem ich po­wstrzymać, uspokoić. To się więcej nie powtórzy.

- Możesz to obiecać? - spytali z szyderstwem w głosie. - Mówisz, że próbowałeś ich powstrzymać. Nie za bardzo ci się udało. Jeżeli nie umiesz spełniać obowiązków, które ci powierzono, lepiej zabieraj się z powrotem do Rosji.

- I weź ze sobą resztę! - dodał inny.

- Nam też się nie podoba, że ktoś niszczy nam na­rzędzia - odparł Wasilij ostro. - Będziemy zmuszeni zameldować o tym do waszych władz. Wina nie leży tylko po naszej stronie.

- Trzymajcie się poza granicą na morzu! - rzucił jeden z Norwegów. - O nic więcej nie chodzi.

Tej nocy Rosjanie trzymali wartę. Ale nie było cał­kiem jasno. Pewnie zdrzemnęli się na chwilę. A wy­starczyła tylko chwila...

Dwa żagle, pocięte tak dokładnie, żeby nie można ich pozszywać.

Wasilij wziął ze sobą ich resztki i poszedł do star­szyzny norweskiej.

Po ludziach przeleciał lekki śmiech na widok nędz­nych strzępów.

- Ja się nie śmieję! - stwierdził Wasilij. - Zapłacili­śmy za łowienie ryb. Otrzymaliśmy prawo do poło­wu. Nie robimy tego nielegalnie. I chcemy to robić w pokoju, jak wszyscy. Nie chcemy niezgody.

- Trzymajcie się poza granicą! - rzucił jeden. Wa­silij nie zdołał pochwycić jego spojrzenia. Jak zresz­tą wielu. Norwegowie uśmiechali się pod nosem i nie patrzyli prosto w oczy.

- Moi ludzie mówią, że łowią poza granicą - twier­dził Wasilij. - Dlaczego mam im nie wierzyć?

- Dziwnie dużo ryb tam łowią - rzucił ktoś. - Cho­lernie dziwne, że tylko Ruscy mają takie szczęście. I to poza granicą!

Zaśmiali się.

- Diabeł pomaga swoim - zażartował inny.

- Może i wy powinniście łowić poza granicą - rzu­cił Wasilij - jeśli to tamtędy płynie ryba!

Nowa salwa śmiechu.

- Nie podoba nam się to - dodał Wasia. - Raz mog­liśmy wziąć całą sprawę za kiepski żart. Za drugim razem już się nie śmialiśmy. Za trzecim - jesteśmy źli.

- Taak, Ruscy zwykle wolno myślą... Wasilij udał, że nie słyszy.

- Jeżeli to się powtórzy, złożę skargę. Zażądam, by winni zostali złapani i ukarani. To niszczenie mienia. Przestępstwo!

Zaśmiali się jeszcze, choć nie tak głośno. I nadal nie patrzyli mu w oczy.

- Sprawdź, czy to nie upiór morski wam szkodzi - śmiali się. - Może on też was nie lubi?

Minął tydzień bez nowych szkód. Pilnowali siebie nawzajem. Patrzyli spode łba. Zresztą nastała zła po­goda i nikt nie wypływał w morze. Nie poprawiło to nikomu humoru.

Wasilija dochodziły słuchy o bijatykach na pięści, o kłótniach. Ale nikt się mu nie skarżył.

Nikt z żadnej strony.

Sam też był ostrożny. Nie warto wchodzić na nie­pewny grunt.

Gdy wreszcie niebo wyjrzało zza chmur i łodzie wyruszyły na połów, ponownie rosyjskie załogi mia­ły szczęście. Złowili dwa razy tyle ryb, co rybacy na łodziach norweskich i fińskich.

Znów podniosły się głosy, że Ruscy oszukują i ło­wią w obrębie granicy.

- Przysięgałem, że wszyscy pływacie poza! - zwró­cił się Wasilij do najstarszego szypra.

- Zdarzało się czasem, że wpływaliśmy na ich ob­szar - przyznał ten niechętnie. - Nie, żeby często, ale się zdarzało. Ale wtedy nikogo nie było w pobliżu! Nie niszczyliśmy ich lin! Nie przeszkadzaliśmy im.

- Ale tym razem byliście poza? Szyper zapewnił go, że tak. Nie naruszyli prawa.

Tej nocy połamano wiosła w czterech z rosyjskich łodzi.

Żadnych śladów na brzegu.

Wasilij napisał skargę, podając także poprzednie wypadki. Napisał to, co uważał: że ktoś chce zniechę­cić Rosjan do łowienia ryb wokół Soroya. Twierdził, że jego rybacy trzymali się wyznaczonej strefy i że nie naruszyli prawa.

- Sądzę, że odwiedził was upiór morski - uśmiech­nął się staruszek oglądający wraz z Wasilijem brzeg.

Leżało tam tylko drewno wyrzucone przez morze, wodorosty, muszle. To, co zwykle.

- Upiór morski? - spytał Wasilij z lekceważeniem w głosie.

- Wiele dusz nie zaznaje spokoju - twierdził sta­rzec. Splunął brązową śliną i znów uśmiechnął się bezzębnymi ustami. - Może nie wiecie, że ten, na któ­rego ziemi pozwolono wam postawić szopy, zaginął na morzu? Nigdy nie spoczął w grobie. Poszedł na dno z całą załogą. Łódź wypłynęła na brzeg z porwa­nymi żaglami i połamanymi wiosłami. Nie, on nie spoczął w pokoju, ten Ulrik. On nie ma grobu.

Stary zagapił się w morze.

- Zresztą nigdy nikogo nie lubił. Nikt nie chciał stawiać szopy na jego ziemi. Gdyby nie wy, byłoby tu pusto.

Wasilij zaniemówił. Nie wiedział, co ma o tym są­dzić. Stary twierdził, że jakiś umarlak powstał z dna morza i zrobił im te szkody!

- Wciąż jeszcze znajdzie się ktoś, kto umie więcej niż inni - mówił dalej starzec. - Wywołanie umarłych to nie taka trudna sprawa. Gorzej ich zawrócić.

Wasilij postanowił nic o tym nie mówić swoim ludziom.

Nazajutrz zachorował jeden z szyprów. Leżał w gorączce i gadał od rzeczy. Przeżywał strachy, któ­re tylko jego nawiedzały, bił się z tymi, którzy chcie­li go przytrzymać na łóżku. Krzyczał.

Aż trzech musiało go trzymać na zmianę. Dopiero po południu zmęczył się i uspokoił.

Po następnych dwóch dobach wstał. Ale nie chciał wypłynąć w morze.

Stał na brzegu, plując w fale.

Wasilij popłynął jako szyper na jego łodzi. Chciał popracować fizycznie, poczuć się jak inni. Może go tak nie traktowali, ale Wasilij czuł, że mu to pomoże.

Łowili poza granicą. I mieli udany połów.

Rosjanie trzymali wartę przy łodziach. Rozpalili ogniska na brzegu, siedzieli wokół, grzejąc się. Ob­chodzili łodzie.

Wasilij widział światła przy brzegu. Bolało go to. Nie powinno tak być. Ryby starczyłoby dla wszyst­kich. Nikt nie powinien zazdrościć innym. Wszyscy zawsze coś złowią.

Tej nocy miał sen jakby wywołany słowami starca.

Z morza wynurzyła się nieforemna postać. Wyglą­dała, jakby zarzuciła mrok nocy na ramiona.

Ogromnymi dłońmi cięła żagle. Błyskało ostrze noża tnącego liny. Łamała wiosła o burtę.

Potem zbliżyła się do niego. Sprawiła, że nie mógł się poruszyć. Stał i czuł zapach morskiej wody, gni­jących wodorostów.

Bezkształtna postać, bez początku i bez końca. Coś nieludzkiego, lecz jakby z zarysem ciała, które może kiedyś było ludzkie.

Ziała na niego trupim odorem. Powoli się obróciła i wróciła do morza. Weszła w fale, stopiła się z nimi. Bez śladu.

Dwie łodzie zniszczone. Ktoś przejechał wiele razy czymś ostrym po dnie. Nabrały wody jak sito. Żagle wisiały w strzępach. Wiosła doszczętnie połamane.

- Byliśmy tu cały czas! - twierdzili ci, którzy zosta­li na warcie. - Byliśmy tu. Nie spaliśmy nawet przez chwilę! Nikt nie mógł tego zrobić! To niemożliwe! Nienormalne...

Tym razem na brzegu zebrało się więcej starców. Rozmawiali między sobą cicho, kiwając głowami i uważnie oglądając brzeg.

Wasilij też go oglądał.

Niczego nie znalazł.

Starcy posyłali mu znaczące spojrzenia, ale nic nie mówili. Uznali, że go wystarczająco ostrzegli. Gdyby czegoś chciał, niech sam pyta.

Gdy już cała załoga jednej łodzi leżała w gorączce, zaczęto się niepokoić. Ten, który mieszkał z Norweż­ką, przynosił plotki z osady.

Wiele osób zaczęło przebąkiwać o upiorach morskich.

Pojawiły się pierwsze pęcherze. Najpierw u szy­prów. U Wasilija. W ciągu następnych dni dostali ich inni. Wszyscy Rosjanie mieli bolesne pęcherze na wnętrzach dłoni.

Nie mogli wypływać w morze.

Próbowali wszystkich środków znanych z domu. Śliny i dziegciu, moczu odstałego przez jeden dzień. Niczego nie pominęli.

Nic nie pomogło.

Najtwardsi zacisnęli zęby, owinęli dłonie i wypły­nęli w morze. Wasilij też. Ogarnął ich gniew, który ich zjednoczył. Coś zagrażało im z zewnątrz i czy to człowiek, czy nie, razem stawią temu czemuś opór.

Wypłynęli.

I szczęście się odwróciło. Łowili tam, gdzie zwykle, i nic nie złowili. Musieli nawet zdjąć ryby suszące się na żerdziach, by mieć co jeść.

Odkryli, że zalęgły się w nich robaki. I to tylko w ich rybach, a nie złowionych przez Norwegów czy Finów.

- Nawet robak dobrze wie, którą rybę jeść! - śmiali się mieszkańcy osady. - Może teraz zaczną jeść Rosjan?

Wasilij znów miał sen o postaci z morza. Za każ­dym razem podchodziła bliżej. Czuł jej wilgoć i chłód.

Pewnego ranka wydało mu się, że widzi mokre śla­dy na podłodze sypialni i że w pokoju czuje zapach morskiej wody i wodorostów.

Jeden z rybaków upadł na własny nóż, którym czy­ścił ryby. Nie zdołali go uratować. Tuż przed śmier­cią krzyczał ze strachu, mówiąc o czarnej, bezkształt­nej zjawie, która sięga po niego.

Pochowali go zgodnie z rosyjskim obyczajem. Po­stawili na grobie prawosławny krzyż.

Następnego ranka znaleźli krzyż złamany i rzuco­ny na ziemię. Ogarnął ich gniew, ale krzyża nie po­stawili na nowo.

Spotykało ich wiele drobnych wypadków. Wielu wczepiały się haczyki w dłonie tak mocno, że musie­li je wycinać. Płynęło sporo krwi.

Wyskakiwały im guzy i tworzyły się dziwne rany.

I to tylko im.

W nocy spaliła się pierwsza łódź, oświetlając całe wybrzeże. Mimo że wcześnie to odkryli, nie udało im się jej uratować.

Norwegowie stali dziwnie nieruchomo, z rękami w kieszeniach i patrzyli. Gdy łódź się spaliła, wróci­li do siebie.

Tylko jeden ze starców podszedł do Wasilija. Stał obok niego, zerkając na zgliszcza łodzi. Pachniało pa­loną smołą. I morzem.

- Powinniście odesłać upiora w morze jedną z wa­szych łodzi - poradził. - Powinniście poświęcić któ­rąś łódź, z narzędziami i żaglami. Zaczekać na niego i dać mu łódź. Może wtedy przestanie wam to robić. Dajcie mu to, czego chce, a zostawi was w spokoju.

- Naprawdę w to wierzysz? - zastanawiał się Wa­silij. Był zmęczony i bał się. Z jego pęcherzy ciekła ropa. Bolały go i swędziały.

W nocy śnił o ogniu i czarnej postaci z morza.

- Jestem stary - powiedział Norweg. - Długo ży­łem. Wiele widziałem. Także upiory morskie. Nie są­dzę, by to był Ulrik. Aż tak zły nie był. A jeśli nawet to jest on, to nie przychodzi z własnej woli. Ktoś go na was nasłał.

Wasilij słuchał, sam nie wiedząc, czy wierzy, czy nie. Był zmęczony.

- Macie swojego umarłego - twierdził stary. - Nie­trudno jest go wywołać. Jedyne, co może odgonić upiora, to inny upiór. Poprosisz go, o co chcesz. Nie lubią być na posyłki żyjących, ale można ich do tego skłonić.

Wasilij czuł, że zaraz zwymiotuje.

- Nie potrzebujemy czegoś takiego - zaprotestował.

Wytrzymali przez cały sezon połowu. Gdy pierw­sze łodzie z południa zaczęły wracać do domu, jego ludziom rozwiązały się języki.

Okazało się, że nie tylko Wasilij miał te sny. Wie­lu z Rosjan widziało bezkształtną postać wynurzają­cą się z morza. Do wielu coś mówiła.

Ich ryby były nie do odratowania. Przebrali te, któ­re się jeszcze nadawały. Przejrzeli beczki z solonymi rybami. Okazało się, że niektóre zgniły. Jeszcze się nigdy nie zdarzyło, by ryba gniła w słonej zalewie!

Wasilij przygotował ludzi na powrót do Archan­gielska. Sam chciał pozostać.

Następny pożar powstał w środku dnia. Nikt nie zauważył, w jaki sposób. Rozprzestrzeniał się z wia­trem. Ogień przenosił się z jednego dachu na drugi. Dopadł kilka łodzi.

- Niech się, u diabła, spalą! - zawołał któryś. Wa­silij przyznał, że ma to jakiś sens.

Niewiele uratowali. Zostawili płonące szopy i za­ładowali, co się dało, na łodzie. Postawili żagle i od­płynęli.

Ostatnie, co widzieli na Soroya, to ogień pełzają­cy po ziemi na ich terenie.

- Sądzisz, że to czarna magia? - spytała Raija. Marzła. Musiała popatrzeć na dłonie Wasilija. Za­drżała, gdy ponownie ujrzała gładką skórę.

- Nie wiem - westchnął Wasilij. - Łatwo tak powie­dzieć, prawda? To zdarzyło się tylko nam. Mieliśmy te same sny. Te same choroby. Pęcherze. Chorobę mor­ską. Mężczyźni, którzy pływali cale życie, całą drogę spędzili przewieszeni przez reling. Wielu dręczyły koszmary. To tylko nasze łodzie zniszczono. Tylko na­sza ryba się zepsuła. Tylko nasze szopy spłonęły.

- Chcesz tam wrócić? - spytała Raija.

- Nigdy w życiu! - odparł Wasia z przekonaniem. - Nigdy. Nie chcą nas tam. Nie wiem, kto mógłby mieć powód, by nas tak nienawidzić, ale nie chcę się dowie­dzieć. Poradzę Jewgienijowi i Olegowi, by zapomnie­li o Soroya. Zapomnieli o łowieniu ryb w Finnmarku. Lepiej kupować, co potrzebujemy. Trzeba trzymać się z dala od czarnej magii. Tam coś było. Nie wiem, co, ale ktoś bawił się mocami, których nie wolno niepo­koić. Ktoś bawił się nami.

- Obejmij mnie mocno! - poprosiła Raija. Wiedziała, że Jewgienij miał zawinąć na Soroya.

Był z nim Michaił. Jemu nic nie może się stać!

6

Dopłynęli do Soroya późnym wieczorem. Koloro­wo pomalowany statek niemal zlewał się z wieczor­nym niebem, które jakby przystroiło się na ich przy­jęcie. Słońce szczodrze zabarwiało świat. Żółty i czerwony łączyły się z fioletem, wyostrzały poma­rańczowym, łagodniały różowym...

Oleg i Jewgienij wpatrywali się w brzeg. Stali na pokładzie, od kiedy wyspa była tylko ciemniejszym skrawkiem lądu na horyzoncie.

Jewgienij ciekaw był części tego, co w żartach na­zywał swoim królestwem. Oleg chciał tu powrócić, by pokazać wszystko wspólnikowi. Uważał, że to był jego pomysł i wykonanie. Nie przeszkadzało mu, że Liny już tam nie było.

- To się nie zgadza! - Oleg niespokojnie chodził wzdłuż relingu jak kocur wietrzący kotki w rui. - To się zupełnie nie zgadza! - powtórzył i wepchnął pię­ści do kieszeni.

- Coś mało łodzi - zauważył Jewgienij, osłaniając oczy przed wieczornym słońcem.

- Naszych łodzi tam nie ma - powiedział Oleg z naciskiem. - A co gorsza, nie ma także naszych szop!

Stali w milczeniu. Statek zbliżył się do brzegu na ile mógł. Nikt nie wypłynął na ich spotkanie. Ludzie stali na brzegu. Nikt nie machał ręką na powitanie, nikt się nie cieszył. Żadne dzieci nie skakały z rado­ści, przeczuwając smak rosyjskich cukierków.

- To dziwne - twierdził Oleg stanowczo.

- Czy to na pewno tu? - Jewgienij chciał nieco roz­ładować atmosferę, choć też był niespokojny.

Oleg nie zauważył jego pytania.

- Niech Misza zostanie - rzucił. Pomiędzy brwia­mi miał głębokie bruzdy, twarz zmienioną niepoko­jem. - Coś tu jest nie tak.

Jewgienij zaakceptował jego słowa. Może on był kapitanem „Raiji Antonii”, ale właściwie to Oleg do­wodził. Zwłaszcza tutaj. On znał tu wszystko.

Łódkę spuszczono na wodę, niemal zanim zako­twiczono statek. Oleg był niespokojny. Nic nie mó­wił. Jako pierwszy wyskoczył na ląd, nie czekając na Jewgienija.

- Co się, u diabła, tu stało? - Oleg dostrzegł twarz brata Liny w tłumie.

Samuel wzruszył ramionami.

- Wasi wyjechali - rzekł. - Tylko Kola został u swo­jej kobiety.

- Dlaczego?

Oleg rozejrzał się wokół. Zobaczył resztki spalo­nych bali. Popiół był jeszcze świeży.

- Spaliło się - rzucił Samuel niechętnie. - Twoi lu­dzie chyba zachorowali.

- Wyczuwam więcej niż to - stwierdził Oleg twar­do. - Więcej niż pożar.

Zwrócił się do mężczyzn, którzy podeszli do nich:

- Co się stało?

Jednak jedyną odpowiedzią były tylko umykające spojrzenia, odchrząkiwanie, drapanie czubami kumagów o ziemię, plucie brązową śliną. Nie padło ani jed­no słowo.

- Porozmawiaj z Kolą - zaproponował Samuel ci­cho, rozglądając się niespokojnie dokoła. Nie chciał nic więcej mówić. Trzymał Olega na dystans.

- Przecież mieszkałem tu! - nie poddawał się Oleg. - Mieszkałem razem z wami! Byłem jednym z was, do cholery! Znam was. Rozmawiajcie ze mną!

- Już tu nie mieszkasz - odparł Samuel. - Lina też nie ani twój syn. Twoje drugie dziecko zostało tu pochowane. Ty nie jesteś jednym z nas, Oleg. Jesteś Ruski. Jesteś armatorem. Nigdy nie byłeś jednym z nas.

Szczere słowa.

Oleg odwrócił się tyłem do mieszkańców wyspy. Oni stali ramię przy ramieniu, jakby obawiali się, że Oleg użyje siły, by wydrzeć z nich wyznanie.

- Bije z nich nieczyste sumienie - rzucił do Jewgie­nija przez zaciśnięte zęby. Nie przejmował się, czy miejscowi go zrozumieją. Posługiwali się tylko rodza­jem mieszanego języka rosyjsko - norweskiego, ale po­tocznego rosyjskiego nie rozumieli.

Podeszli do miejsca, gdzie stały szopy. Obejrzeli resztki. Ogień strawił je do cna.

- Nawet nie usiłowali gasić - stwierdził Jewgienij z niedowierzaniem. Tutaj przecież drewno było nie­zwykle cennym materiałem.

Znaleźli grób. Krzyż był już szary i wilgotny. Prze­czytali wyryte imię i datę.

Wbili na nowo krzyż w ziemię. Najbliższy sztorm i tak go przewróci, ale nie chcieli, by leżał.

- Prawie dwa miesiące - rzucił. Popatrzył na Jew­gienija. - Kola nie umie pisać. To nie on zrobił. Mu­siał jeszcze tu być Wasilij. Potem odpłynęli. Dla­czego?

- Kola nam odpowie - odparł Jewgienij. Czuł nie­pokój pełznący po plecach.

Kobieta Koli, Ewa, miała przestraszony wzrok i za­padnięte policzki. Oleg nie pamiętał jej takiej.

- O Boże, przyjechałeś teraz? - spytała zdumiona, ale wpuściła ich obu do środka.

- Kto to, Ewa? - spytał Kola, ale jego głos brzmiał obco.

Ewa skinęła głową w kierunku drugiej izby. Drzwi były uchylone. Ukryła dłonie pod fartuchem.

- Idźcie do niego! - rzuciła. - Porozmawiajcie z nim!

Ale sama została w kuchni.

Oleg i Jewgienij najchętniej by się wycofali od ra­zu. W ustach im zaschło, przez chwilę nie mogli przy­witać się z tym, który leżał, okryty, na łóżku. Nie po­znaliby go, gdyby nie wiedzieli, kto to jest.

Kola był dobrze zbudowanym młodzieńcem oko­ło dwudziestki. Szerokim w barach, z silnymi ramio­nami, mocno zarysowaną szczęką. Miał siłę niedźwie­dzia, z łatwością przerzucał bale drewna.

Oczy pozostały te same. Niebieskie. Czujne.

- A więc przyjechaliście? Spotkaliście naszych? Wyglądają tak samo jak ja?

Głos Koli był ochrypły, pozbawiony siły, zupełnie jak jego ciało. Wychudzony mężczyzna o obwisłej skórze na przekór wszystkiemu trzymał się życia.

- Przybywamy z południa - odparł Oleg. - Co, u diabła ciężkiego, się tu stało? Samuel nie chciał powiedzieć. Nikt nie chce nic powiedzieć. Co ci się stało?

Śmiech Koli zabrzmiał nieprzyjemnie. Wychudzo­ne ciało zatrzęsło się pod okryciem. Niemal słyszeli, jak jego kości obijają się o siebie. Jewgienija i Olega przeszedł dreszcz.

- Co się stało? - powtórzył Kola ochryple. Z tru­dem podniósł się nieco z posłania, opierając o ścia­nę. Długo odpoczywał, zanim mógł dalej mówić. - Można powiedzieć, że zdarzyło się piekło, Oleg. Inaczej nie mogę. Żałuję, że nie pojechałem z nimi. Ewa nie chciała. Teraz i tak ją opuszczę. Lepiej umrzeć w domu niż w miejscu, gdzie będą pluć na twój grób... Chciałbym wiedzieć, czy oni dopłynęli. - Nabrał powietrza. - Podobno naraziliśmy się upiorowi morskiemu.

Oleg i Jewgienij wymienili szybko spojrzenia. Czyżby Kola postradał zmysły?

- Nikt mi nic nie mówi - ciągnął chory. - Już daw­no nikt ze mną nie rozmawiał. Nie wiem, czy moż­na się tym zarazić, ale oni się boją, głupcy. Z Ewą rozmawiają. Ona nie jest nasza, więc jej nie unikają. Niczego nie rozumiem, ale zaczynam w to wierzyć. We wszystko...

Spojrzał na swoje dłonie. Kości dłoni. Już nie moż­na nazwać ich dłońmi.

- Dwa miesiące temu mogłem podnieść konia - rzucił gorzko. - A teraz umieram.

Nabrał powietrza i popatrzył długo na pryncypałów.

- Mówią, że coś zaczyna się w Danii. Nie chcą, byśmy tu łowili. Sądzą, że przybywamy, zanim ca­ryca Elżbieta ruszy z armią na Finlandię. Boją się, że tu zostaniemy. Komuś w Norwegii poradzono, by nas przegnać z wybrzeża. Przede wszystkim stamtąd, gdzie zbudowaliśmy domy. Tu im się uda­ło. Jeżeli i gdzie indziej użyją upiorów, pewnie też się uda...

- Co się wydarzyło? - Oleg zacisnął dłonie na opar­ciu łóżka. - Co, Kola?

Kola opowiedział.

- Ktoś zniszczył narzędzia i łodzie - odezwał się Jewgienij, gdy ten skończył. - Ktoś zrobił to rękami. Ktoś podpalił domy...

- A choroby? - sprzeciwił się Kola. - Widzieliście też grób, prawda? On upadł na własny nóż, gdy czy­ścił rybę. Przecież robił to od małego. Widziałem chłopów ze słoną wodą w żyłach płaczących ze stra­chu przed wypłynięciem w morze. Doświadczonych rybaków wymiotujących jak koty. Widziałem, jak bredzili w gorączce. Nikt inny nie chorował. Tylko my. Wszyscy mieliśmy sny. Ja nadal mam. Jakaś oślizła istota powstaje z morza. Co noc. Co noc bliżej. Czeka. Inni też to śnili. Ja zostałem sam. Kiedyś w no­cy to mnie wreszcie dotknie, i wtedy się nie obudzę. Zresztą wszystko mi jedno. To już nie jest życie. To czekanie na upiora...

Utkwił wzrok w Olegu. Tylko oczy jeszcze żyły w ciele Koli. Była w nich wola życia, pomimo wszyst­ko. Walczył. Wbrew wszystkiemu.

- Wiesz, że nie mówię bzdur. Ty wiesz, który ze starców znał się na takich sprawach. Wiesz, że miał powody, by to zrobić. Ty wiesz, Oleg. Wszyscy wie­dzą, że coś za to dostał. Ale na pewno zrobiłby to i z własnej woli.

Oleg nie odpowiedział.

Jewgienij wpatrzył się w niego. Zdziwiło go, że Oleg nie protestował.

- Wiem - odezwał się Oleg w końcu. - Od razu o nim pomyślałem, gdy zobaczyłem ciebie. Wiedzia­łem, że chodzi także o mnie...

- Nikt nie chce nam pomóc - wychrypiał Kola. - Ewa na kolanach błagała tych, którzy coś potra­fią. Obiecywała im wszystko. Siebie też, jak sądzę... Ewa mnie kocha. Nawet teraz. Ale nikt nie chce nic zrobić. Nikt nie chce się jemu narazić. Trzymają razem.

- Czy jakoś można ci pomóc? - spytał Oleg. Kola zaśmiał się ponuro.

- Jednego upiora może wygnać tylko inny upiór. Ale ani ty, ani ja nie potrafimy go wywołać.

Jewgienij pomyślał o Raiji i przebiegł go dreszcz. Dobrze, że nie popłynęła z nimi.

- Zrobię dla ciebie wszystko, co będę mógł - obie­cał Oleg, prostując plecy.

- Pewnie już za późno - odparł Kola. - Ale nie bo­ję się śmierci. Są gorsze rzeczy.

- Zabiorę cię do Rosji - obiecał Oleg. - Żywego czy martwego.

Kola zamknął oczy. Ulga odmalowała się na jego twarzy, ale nic nie odrzekł.

- Najpierw spróbuję - mówił dalej Oleg. - Poroz­mawiam z nim. Nie będę go błagał. Ale porozma­wiam z nim.

- Nie jedz niczego, czym cię poczęstuje! - Kola wpatrzył się intensywnie w towarzyszy. - Nie doty­kaj niczego, jeśli ci się uda!

Oleg pokiwał głową.

- Oni chcą jego śmierci - powiedziała Ewa. Miała zaciętą twarz, zapadnięte policzki. Zacisnęła zęby. Wydawało się, że często tak robiła. Z głębi oczu wyzierała bezdenna rozpacz. Ale głowę trzymała dumniej uniesioną, niż Oleg pamiętał. Kobiety na tym wybrzeżu miały zaskakujące zasoby siły. Były ostre i zawzięte jak sama natura. Odpierały ataki naj­silniejszych podmuchów wiatru. Wzrastały z wia­trem wiejącym w twarz.

Przyszła mu na myśl Lina.

Może powinien był ją bardziej kochać? Ale nie można wyhodować miłości tam, gdzie jej nie ma. Nie czuł do niej wystarczająco wiele. Lina nigdy nie była dla niego tą jedyną.

Nie kochał jej wystarczająco mocno.

To też była jego wina. Ponosił za to odpowiedzial­ność.

- Porozmawiam ze starym - powtórzył Oleg. Ewa pokręciła powoli głową. Jej spojrzenie mówi­ło wyraźnie, że to beznadziejne przedsięwzięcie.

- Żadnemu z nich nawet się nie śni nam pomóc. Wam. Gdy ich błagałam, nawet ze względu na mnie, jeśli nie dla niego, powiedzieli, żebym raczej znalazła sobie mężczyznę wśród swoich. Że powinnam być z Norwegiem. Wtedy mogłabym go zatrzymać.

Zaśmiała się głucho, tak samo jak wcześniej Kola. Oboje przechodzili przez piekło.

- Ofiarowałam im siebie - rzuciła gorzko, z zaciętością. - Nie mam nic poza swoim ciałem. I kiedyś ich łapska chętnie by mnie dotknęły, obmacały. Ale teraz wyśmiali mnie. Kazali przyjść, gdy Kola już umrze. Że gdy już będę sama, chętnie mi pomogą.

Splunęła na palenisko.

Oleg uścisnął ją szybko, pocałował w oba policz­ki, otarł jej łzy.

- Zrobię, co mogę! - obiecał. - A jeśli on umrze... - Zamilkł na chwilę. - Byłoby ci o wiele lepiej w Rosji, Ewo. Pomożemy ci się urządzić, jeśli zechcesz. Jeśli nastąpi to najgorsze.

Pokręciła głową. Znów ta duma kobiety z wybrze­ża. Znów wyprostowany kark.

- Nawet jeśli Kola wyzdrowieje i odpłynie z wa­mi, ja zostanę. Tu jest mój dom.

Uznali to. Musieli. Ona sama wiedziała, co jest dla niej dobre. Taką była kobietą.

- Znajdź Niillasa - rzuciła.

- Lapończyka? - upewnił się Oleg. Pokiwała głową.

- On jedyny może odważy się pomóc - powiedzia­ła. - Zna wszystkich. Może zna czarownika potężniej­szego niż ci, których oni wywołali. Noaidę.

- Prosiłaś go już?

- Nie było go jeszcze. A tylko on może pomóc. Zamilkła. Popatrzyła na Olega badawczo, czy po­znał to imię. Wiedziała, że tak.

- On kochał Linę - rzuciła. - Kochał bardziej niż ty kiedykolwiek, Oleg.

Oleg przełknął ślinę.

- Tu nie chodzi o Linę - stwierdził. - Już nie. Lina odjechała stąd. Wybrała własne życie.

Ewa nic nie odpowiedziała. Patrzyła za nimi, jak odchodzili. Miała nadzieję, że Lina odnalazła szczę­ście.

- Kim jest ten, do kogo idziemy? - spytał Jewgie­nij.

Oleg szedł milczący i zacięty. Nie wahał się.

- Dziadek Liny - odparł Oleg. - Może to wszyst­ko prowadzi aż do Kopenhagi, nie wiem. Ale ręka, która tym kieruje, jest tutaj. Usta, które wypowiada­ły zaklęcia, są ustami dziadka Liny. Staruch nigdy mnie nie lubił. To była dla niego świetna okazja do zemsty i poigrania z siłami nieczystymi. Lina zawsze powtarzała, że on się nudzi, jeśli musi się ograniczać do gojenia ran i usuwania dziecięcych wysypek.

- Nie mógł uratować waszego drugiego dziecka? - spytał Jewgienij.

Oleg wzruszył ramionami.

- Może nie chciał - odpowiedział twardo.

Z pomarszczoną, okrągłą twarzą wyglądał niewin­nie jak każdy staruszek. Bystre oczy przebiegły szyb­ko po przybyszach. Jego ciało dowodziło, że się nie­źle w życiu napracował, ale że jeszcze ma nieco sił na zbyciu. Siwe włosy były gęste, okrywały mu głowę ni­czym porządna warstwa śniegu.

- Pomyśleć tylko, że mnie odwiedzasz, Olegu Jur­ków! - zaśmiał się na powitanie stary i Oleg dostrzegł, że swoje trzy zęby nadal ma na miejscu. - Przynio­słeś wódkę?

- Czy wódka wystarczy, żebyś uzdrowił Kolę? Twarz starego rozpłynęła się w jeszcze szerszym uśmiechu. Wyglądał tak przyjaźnie, uznał Jewgienij.

Nie rozumiał dokładnie wszystkiego, co mówili, ale domyślał się po tonie wypowiedzi.

Oleg nie przybywał z kurtuazyjną wizytą, to było pewne.

- Nie sądzę, żeby Kola kiedykolwiek wyzdrowiał. - Dziadek Liny udał smutek. - Taka szkoda. Był silnym, młodym mężczyzną. Jak to może się szybko poto­czyć... To okropne, gdy młodzi odchodzą przed star­szymi.

Oleg zbladł.

- Nie udawaj przede mną, Lars! Obaj wiemy, na czym stoimy. Ja wiem, co ty potrafisz. Wiem, jakie masz o mnie zdanie. Znasz mnie. Proszę cię, byś uzdrowił Kolę. Zabierzemy go do Rosji. Nic nie zy­skasz na jego śmierci.

- Nic nie zyskam także na tym, że będzie żył - od­parł stary równie uprzejmym głosem. Ale w oczach pojawił się wyraz zaciętości.

Jewgienij zrozumiał, że nie mają do czynienia z mi­łym dziadkiem. Pozory mylą.

- Więc to ty namieszałeś? - spytał Oleg, nie spusz­czając ze starego wzroku.

Lars siedział nieporuszony.

- Skąd ci to przyszło do głowy? - spytał z miną nie­winiątka.

- Wiele się wydarzyło - odparł Oleg. - Nie sądzę, by ktokolwiek inny to potrafił. Nie tylko ty posia­dasz taką moc, Larsie Olssenie. Ale tylko ty posługu­jesz się złymi siłami. Niebezpiecznymi...

Dziadek Liny nadal się uśmiechał. Przypominał kota, który właśnie wypił spodek śmietany.

On się świetnie bawi, uświadomił sobie Jewgienij. Na tę myśl przeszył go nieprzyjemny dreszcz.

- Milo usłyszeć, że tak wysoko mnie cenisz, Jur­ków - rzucił Lars. - Rzadko kiedy młodzi doceniają nas, starszych.

Nie odpowiedział na prośbę Olega. Nie zamierzał. Napawał się ich zainteresowaniem, tym, że go podej­rzewają.

Jewgienij uświadomił sobie, jak słabo zna się na lu­dziach. Widział w nim przecież tylko nieszkodliwe­go staruszka!

- A więc nie chcesz? - spytał wprost Oleg. - Na­wet jeśli ci zapłacę?

Stary nadal pokazywał swoje trzy zęby w uśmie­chu.

- Tyle mi nigdy nie zapłacisz, Olegu Jurków - rzucił nadspodziewanie twardo. - Nawet ty, który jesteś bogaty. Ruscy nie mogą mieszkać na Soroya, rozumiesz? Ty powinieneś był zostać z Liną, a nie zostawić ją samą. Przez ciebie umarło jej drugie dziecko.

- I przez ciebie? - Oleg nie spuszczał ze starego wzroku, ale nic nie mógł wyczytać z jego twarzy. Sta­nowił zamkniętą księgę. Nie zdradzał więcej, niż sam chciał. - Może mogłeś mu uratować życie?

Stary wzruszył ramionami i rozłożył ręce.

- Nie każdemu pisane jest długie życie. Bóg daje i odbiera. Życiem i śmiercią nie można rządzić. Nie wszystkie dzieci rodzą się, by dorosnąć.

Jewgienija przeszedł dreszcz. Coraz mniej zosta­wało z miłego staruszka. Coraz bardziej zdawał sobie sprawę, kogo miał przed sobą. Bał się.

- Mogę was czymś poczęstować? - zaproponował stary. - Skoro jesteś tak skąpy, że nawet nie wziąłeś wódki, idąc do mnie z wizytą... Goście nie powinni odbierać gospodarzowi gościnności.

- Niczego u ciebie nie chcemy - prychnął Oleg. - A jeśli chodzi o gościnność, nie masz się czego oba­wiać. To, czego nigdy nie było w domu, nie może zniknąć!

Oleg otworzył drzwi i przepuścił Jewgienija. Lars zatrzymał ich, mówiąc:

- Uważajcie na chłopaka! To ładny młodzieniec. A już mówiłem, że nie wszystkie dzieci rodzą się, by dorosnąć. Życie jest nie do przewidzenia, prawda?

- Obiecuję ci piekło, Larsie Olssenie. Obiecuję ogień, śmierć i wszelkie okropności, jeśli coś się sta­nie chłopakowi!

Oleg nadal stał z dłonią zaciśniętą na klamce.

Stary popatrzył na niego dziwnie, poruszając usta­mi. Wyglądał, jakby był gdzie indziej.

Jewgienij pociągnął za sobą Olega. Nawet nie za­mknęli porządnie drzwi.

- W każdym razie dotarliśmy do właściwej osoby - rzucił Oleg. - Staruch bardzo chciał się tym pochwa­lić, ledwo się powstrzymywał. Jeszcze nie wie, jak da­leko się może posunąć. Obawiam się, że nadal siedzi w nim wiele złego - westchnął. - Michaił nie powinien tu schodzić na ląd, tyle możemy zrobić. Zrozumiałeś, co o nim mówił?

Jewgienij pokręcił głową. Zbladł, gdy Oleg powtó­rzył mu słowa starego.

- Może coś mu zrobić? - spytał.

- Nie wiem - odparł Oleg poważnie. - Boję się, że może. Ja wierzę Koli, rozumiesz? Wierzę Ewie.

Oni wiedzą, co się za tym kryje. Wierzą w to. Ja też.

- Upiory?

- Upiory - odparł Oleg, nie mrugnąwszy nawet powieką. - Gdybyś znał to wszystko, co tu opowia­dają, nawet byś nie pytał. Oni w to wierzą. Widywa­li takie rzeczy. Życie i śmierć są tu o wiele bliżej niż u nas.

- To wszystko sprawka starego?

- A nie? - odparł pytaniem Oleg.

Stali na brzegu morza, wdychając zapach wodo­rostów. Widzieli, jak słońce delikatnie dotyka morza promieniami. Może myśli już o zanurzeniu się w nim. A może zaczeka kilka dni. Lato się jeszcze nie kończy.

- Wypłynę stąd, zanim cokolwiek się zdarzy Mi­chaiłowi - stwierdził Jewgienij. Miał nieporuszoną twarz.

- Michaiłowi nic się nie stanie - obiecał Oleg. Jewgienij nie wiedział, na jakiej podstawie mógł to stwierdzić, jeśli znał siły, które rządziły na wyspie.

Znów pomyślał o Raiji. Wbrew woli zapragnął, by tu z nimi była. Może nie dlatego, że mogłaby cze­muś zapobiec. Nie chciałby jej narażać na koniecz­ność interwencji. Zwłaszcza nie na to. Ale ona by zrozumiała. Bardziej niż on, bardziej niż Oleg, tego był pewien.

Oleg pokiwał ręką na łódkę. Znieruchomiał. Popa­trzył na swoją dłoń. Jewgienij podszedł do niego.

- Ten stary... - warknął Oleg. Wnętrze dłoni pokryte miał pęcherzami.

- Klamka - rzucił Jewgienij. Oleg pokiwał głową. Schował dłonie za plecami.

Już czuł, jak swędzą. Wiedział, że na tym się nie skoń­czy.

- Nie mogłem przecież otworzyć i zamknąć drzwi bez dotykanie klamki! - rzucił sucho. - A ty czegoś dotknąłeś?

Jewgienij pokręcił głową.

- Musimy jak najszybciej odnaleźć Niillasa - rzekł Oleg. - Nie sądzę, by staruch dał nam dużo czasu. Czuję, że chce mi pokazać swoje możliwości...

- Jeżeli coś się stanie Miszy... Oleg pokręcił głową. Znów złożył obietnicę, choć nie wiedział, czy jej dotrzyma:

- Miszy nic nie grozi!

7

Nie tłumaczyli, dlaczego nie zostają tu na redzie.

- Spaliło się? - pytał Misza. - Nie było Wasilija?

- Tylko Kola - odparł Jewgienij szorstko. - Nikt inny. Zachorowali. Domy się spaliły. Wszyscy wróci­li do domu.

- W takim razie dobrze, że mama tam jest - powie­dział chłopak tak naturalnie, że Jewgienija przeszedł dreszcz.

Czyżby los nie chciał, żeby Raija z nimi popłynę­ła?

Nie, nie wolno mu tak myśleć! Nie chciał o tym myśleć.

Wasilij był znów w Archangielsku. Tam gdzie Ra­ija...

Nie, o tym także nie wolno mu myśleć!

Przecież nie wiadomo, czy dotarli do domu. Ta myśl też była straszna, ale Jewgienij uczepił się jej.

- Podpłyniemy tam, gdzie Lapończycy mają obo­zowisko - wytłumaczył Oleg. - Nie dlatego, że odleg­łość pomoże - dodał, dławiąc i tę nadzieję w Jewgie­niju. - Dla tych sił odległości się nie liczą.

- Nie znaczy to, że pomogło im, gdy odjechali? - spytał Jewgienij, chociaż domyślał się odpowiedzi.

- Może nie - odparł Oleg. Spojrzał na Michaiła, znów na Jewgienija. Czekał, by Jewgienij wypowie­dział te słowa, ale one nie nadeszły.

- Misza - odezwał się Oleg z westchnieniem. - To, co ci teraz powiem, przeznaczone jest tylko dla two­ich uszu. Nie chcę, by załoga się o tym dowiedziała. Wierzę, że dotrzymasz tajemnicy. Niedługo będziesz dorosłym mężczyzną. Ty poprowadzisz wszystko da­lej. To coś dla mężczyzn.

Jewgienij odwrócił się do nich plecami. Patrzył w kierunku lądu, ściskając mocno reling. Nie wie­dział, czy to właściwe, czy nie złożą zbyt wielkiego ciężaru na ramiona chłopaka. Nie chciał, by Misza się bał, ale jednocześnie rozumiał Olega. To wszystko może też dotknąć Misze. Dlaczego tak nastawał, by Michaił popłynął w ten rejs? Dlaczego nie słuchał Ra­iji, która chciała, by poczekali?

Na co naraził swoje dziecko?

- Na tej wyspie zdarzyły się rzeczy, które trudno pojąć - powiedział Oleg, patrząc chłopakowi prosto w oczy. - Wiesz, że twoja matka ma niezwykłe zdol­ności?

Misza pokiwał głową.

- Są tu ludzie, którzy też potrafią dziwne rzeczy - mówił dalej Oleg. - Takie, których twoja matka nigdy by nie zrobiła. Złe rzeczy. Nasi ludzie stąd uciekli. Są tu tacy, którzy nie chcą, byśmy tu łowili. Którzy chcą nas stąd wykurzyć. Dlatego to się wydarzyło. I nadal się dzieje. - Nabrał oddechu. - Kola jest chory. To cho­roba, którą mogą uleczyć tylko podobne siły. Nie ma innego lekarstwa, rozumiesz, Misza? Musimy zrobić wszystko, by odnaleźć tego, kto ma wystarczającą moc, by uratować Kolę.

- Co...? - Michaił chciał spytać o wszystko naraz, lecz zabrakło mu słów.

- Wytłumaczymy ci - obiecał Jewgienij. - Ale teraz nie mamy czasu.

Oleg pokazał chłopakowi wnętrze swojej dłoni.

- Na przykład to - rzekł z gorzkim uśmiechem. - Dotknąłem czegoś, czego nie powinienem.

Jewgienij spojrzał badawczo na syna. Michaił wy­glądał na przestraszonego. To dobrze, lepiej, by nie lekceważył niebezpieczeństwa.

- Jeśli poczujesz coś dziwnego - powiedział - za­raz mów o tym mnie lub Olegowi. Rozumiesz?

Ciemne oczy Miszy, tak podobne do oczu Raiji, rozszerzyły się. Zrozumiał. Pokiwał głową, zaciskając pięści.

Dobry Boże, chroń Misze!

Zeszli na ląd w środku nocy. Ani Oleg, ani Jewgie­nij nie czuli zmęczenia. Nie mieli czasu na zmęczenie.

Gdy szli po miękkich mchach, pośród jasnej, ła­godnej nocy, trudno im było pojąć, że niebezpie­czeństwo czai się tak blisko. Gdyby nie pęcherze na dłoni Olega, mogliby uznać wszystko za część złe­go snu.

Byli zmuszeni, by uwierzyć w to, o czym się zwy­kle nawet nie wspomina.

W obozowisku panowała cisza. Psy zwietrzyły ich z daleka. Zerwały się na nogi, obszczekując zawzię­cie. Obwąchiwały ich i odprowadzały, ostrzegając właścicieli.

Z jurt wychylały się ciemnowłose głowy, z rzadka jasnowłose.

Oleg rozpoznał Niillasa.

Może ktoś jeszcze rozpoznał jego, ale wszyscy po­chowali się, gdy zobaczyli, że wita się z Niillasem.

Jewgienij też się z nim przywitał. Niillas długo spo­glądał na pusty rękaw koszuli Rosjanina, ale bez zdu­mienia.

- Jeżeli jej szukasz, ja nic nie wiem - odezwał się Lapończyk, gdy usiedli w jego namiocie. Wnętrze oświetlało jedynie ognisko. Było jasno i przytulnie. Świat Niillasa wewnątrz skórzanych ścian. - Czę­sto myślę, że ona miała prawo, by tak zniknąć. Tyl­ko w ten sposób mogła stworzyć dla siebie nowe życie. Tutaj zawsze pozostałaby kochanką bogate­go Ruska.

Policzek Olega ściągnął nerwowy grymas.

- Nie przyjechałem, by szukać Liny ani o niej roz­mawiać.

Otworzył lewą dłoń i pokazał Niillasowi.

- Nie powinieneś tu przyjeżdżać - odezwał się La­pończyk po dłuższej chwili. Nie pytał, skąd ma te pęcherze. Jego oczy były mądre, widziały już wiele. Nawet wyblakły przez lata, jakby były już zmęczo­ne patrzeniem.

W świetle ognia jego jasne włosy wydawały się nie­mal rude. Cienie wyostrzyły zmarszczki. Dłońmi przywykłymi do pracy obracał kawałek patyka.

- Słyszałeś, co się tu wydarzyło? Niillas pokiwał głową.

- Nieprzyjemne sprawy - odparł. - Złe. Ktoś służy złym siłom, a reszta tylko patrzy. Wyraża zgodę. Bo­ją się sprzeciwić. Tak już jest.

- Jeden z naszych umiera tam w osadzie. Powoli umiera. Mówi, że nocami przychodzi do niego upiór morski, co noc zbliża się coraz bardziej.

- Weźcie go ze sobą!

- Nie chcemy tego czegoś zabierać ze sobą.

- Ja nie mam takiej mocy - westchnął Niillas. - Ja nie mogę pomóc, jeśli ci o to chodziło.

- A znasz kogoś, kto ma taką moc? - nie poddawał się Oleg.

Niillas siedział nieporuszenie. Według Olega nie postarzał się przez te lata. Mógł mieć pomiędzy trzy­dziestką a pięćdziesiątką. Tylko oczy były oczami do­świadczonego starca. Oczy Niillasa miały tysiąc lat.

Długo czekali na odpowiedź.

- Tutaj nie.

- Zaprowadzisz nas do niego? - spytał Oleg.

- Teraz?

- Nie mamy czasu do stracenia. Koli nie pozosta­ło już wiele nocy. Obiecałem mu, że spróbuję go ura­tować.

- Równie dobrze mogłeś go zabrać ze sobą i odpły­nąć.

- Nie mogliśmy ryzykować - westchnął Oleg. - Nie mieliśmy pewności...

Niillas zaczął pakować plecak. Nie potrzebował wiele. Przyzwyczajony był do podróży. Cale życie to podróż. Miał mało rzeczy na własność, nie wiązały go. Ludzie też już nie.

Łódką dopłynęli do statku. Zakotwiczyli go jak najbliżej lądu. Opiekę nad nim powierzyli najstarsze­mu marynarzowi.

Michaił poszedł z nimi. Jewgienij wahał się, czy to słuszne, ale z drugiej strony wiedział, że bardziej by się bał o syna, gdyby nie był przy nim. Musiał wie­dzieć, co się z nim dzieje.

Ruszyli wcześnie rano. Chociaż i Oleg, i Jewgienij uważali się za sprawnych fizycznie, Niillas ich prze­ścigał. Nawet Michaił zadyszał się, próbując dotrzy­mać mu kroku.

Niillas spędził połowę wieku na tym samym pła­skowyżu, przemieszczając się wraz ze stadem renife­rów zgodnie z rytmem pór roku.

Był wytrzymały jak renifer. Wiedział, gdzie mogą zatrzymać się na odpoczynek, znajdował źródła szemrzące pod mchem. Ścieżki tej krainy miał wpisa­ne w stopy. To była jego kraina.

- Dotrzemy tam dopiero jutro - powiedział Niillas, zdejmując czapkę. Nie przejmował się krążącymi wokół komarami. Rozpalił ognisko. Popatrzył na nie­bo, na przesuwające się chmury. - Odpocznijmy przez najgorętszą część dnia. Nie dotrzemy tam szyb­ciej bez odpoczynku. Wszyscy go potrzebujemy.

Oleg chciał ruszać dalej, ale zrozumiał, że tutaj de­cyzje podejmuje Niillas. To był jego świat i warto by­ło słuchać tego, który go znał.

Lapończyk w zamyśleniu z uśmiechem długo wpa­trywał się w Michaiła. Jewgienija rozpoznał z opowie­ści Liny o Rosji.

- Pamiętam jego matkę - rzucił Niillas do Olega. Ten aż podskoczył.

- Nie możesz! Mylisz się... - próbował Oleg. Niillas pokręcił głową z melancholijnym uśmie­chem.

- Miała na imię Raija i była piękna. Mikkal syn Pehra stracił dla niej głowę i zmarnował dla niej życie, bo ją pokochał. Nie mylę się. Kobiety takiej jak ona się nie zapomina. Ten dumnie wyprostowany kark... - zaśmiał się cicho. - On ma to po niej. Wokół niej było wiele niepokoju, taka już była. Urodzona nieco zbyt piękna. Nieco zbyt gorącokrwista. Nieco zbyt uparta. Miała odrobinę zbyt wiele wszystkiego. Mikkal nie był na tyle mężczyzną, by żyć z taką ko­bietą - westchnął - ale nie umiał też żyć bez niej. Moż­na nazwać to przekleństwem, prawda? Łatwo powie­dzieć, że nad nią ciążyło przekleństwo. To nie to. Ona po prostu była zanadto kobietą. Czy on daje sobie Z tym radę?

- Raczej tak - odparł Oleg. Cieszył się, że Jewgie­nij nie rozumie norweskiego tak dobrze jak on. Że Michaił też nie.

- Odpowiadasz cicho - rzucił Niillas. - Nie będę o niej więcej mówił. Nie we wszystkim warto grze­bać, prawda?

- Nie powinniśmy teraz jej wspominać - odparł Oleg. - Tak będzie lepiej dla wszystkich. Lina coś ci opowiadała?

Niillas pokiwał głową.

- Trochę. Ale nie mówiliśmy dużo o innych. Nie potrzebowaliśmy.

Oleg spuścił głowę. Przełknął ślinę. Poczuł się skar­cony jak chłopiec. Nie było to dobre uczucie.

- Ta, którą mam w domu, też jest zanadto kobie­tą - wyznał w końcu, uśmiechając się półgębkiem. - Dla mnie Lina nigdy taka nie była. I nie wiem, czy powinienem udawać, że tak było.

Niillas też się uśmiechnął. Nie był zły. Nawet nie w imieniu Liny. Wspomnienia o niej i tak stanowiły coś najpiękniejszego i najdelikatniejszego, co nosił w sercu. Przepełniały go ciepłem niczym promienie letniego słońca.

- Nie musisz się przede mną tłumaczyć - powie­dział. - Ja też ją opuściłem. Ja też nie zostałem. Ja też nie poświęciłem jej mojego życia. Jeśli sądzisz, że ją zawiodłeś, to ja zrobiłem to samo. Może nawet coś gorszego. Nie chcę się wywyższać, ale dla Liny byłem kimś najważniejszym, bardziej niż kiedykolwiek ty. Ale i ja nie chciałem ofiarować dla niej mojego życia.

- Dlaczego nie? - spytał Oleg.

Wiedział, że Niillas ma rację. Wiedział, że Lina ko­chała tego mężczyznę bardziej niż kiedykolwiek jego. To wcale go nie bolało. Może tylko stanowiło mały uszczerbek dla dumy. Przegrał przecież z dużo star­szym od siebie.

- Dlaczego nie poprosiłeś, by została z tobą? Dla­czego nie ofiarowałeś jej swego życia?

- Bo mało mi go pozostało - odparł Niillas. - Wkrótce znów byłaby sama. Nie życzyłbym jej tego. Lina potrzebuje poczucia bezpieczeństwa bardziej niż czegokolwiek innego. Mogłem ją kochać i zapewniać bezpieczeństwo przez jakiś czas, ale nie przez całe jej życie. Nie tak długo, jak na to zasługiwała. Lina po­winna mieć młodego męża. I takiego ma. Sądzę, że Li­na uważa, że to, co się stało, było właściwe. Teraz jest szczęśliwa. Na swój sposób.

- Zabrała ze sobą mojego syna - rzucił Oleg gorz­ko. - Tego jej nigdy nie wybaczę.

- Nigdy nie zrobiłeś jej czegoś, czego ona nie mog­ła ci wybaczyć? - odpowiedział pytaniem Niillas.

Oleg zamilkł.

- Macie o czym rozmawiać - powiedział Jewgienij, gdy Niillas zasnął. Oni zaś byli zbyt zajęci odgania­niem żądnych krwi owadów krążących wokół nich całą chmarą.

- Obaj mieliśmy Linę - przyznał Oleg, przepełniony pogardą do siebie samego. - On miał na tyle rozumu, by obdarzyć ją porządnym uczuciem. Ja nie dorosłem do tego. Czy nie wydaje ci się czasem, Jewgienij, że ist­nieją kobiety zanadto kobiece, by zwykły mężczyzna mógł z nimi żyć? Tak sądzi Niillas.

- Wydaje się, że w takim razie znał Raiję - zaśmiał się Jewgienij. - Jeśli któraś miałaby być zanadto ko­bietą, to tylko ona. No i Tonią. Dlaczego tylko tobie i mnie dostały się takie baby? Wszyscy inni mają zwy­czajne...

- To też nie jest w porządku - przyznał Oleg. Prze­milczał, że Niillas naprawdę znał Raiję.

Najlepiej, jeśli Jewgienij nie będzie o tym wiedział. Jego czara i tak jest pełna.

Lapończyk i w tym miał rację: nie o wszystkim na­leży mówić.

- Jak twoja dłoń? - spytał Jewgienij, sprowadzając rozmowę na zwykłe tory.

- Daję sobie radę - odparł Oleg niefrasobliwie. Jed­nak dłoń bolała i piekła. Poprzysiągł sobie mimo to, że się nie da. Złośliwy staruch nie będzie igrał ze zdro­wiem i życiem innych dla pieniędzy, zemsty czy cze­gokolwiek innego.

- Czy Raija mogłaby pomóc? - spytał Jewgienij sa­mego siebie. - Czy jej moc byłaby wystarczająca? Czy mogłaby coś takiego wywołać, gdyby chciała?

Napotkał wzrok Olega.

- Nie dowiemy się tego nigdy, prawda? Ale zasta­nawiać się można.

- Widząc to wszystko, boję się - wyznał Jewgienij. Zamilkł. Myślał o Raiji. Miał wyrzuty sumienia, bo pragnął, by kilkudziesięciu ludzi nigdy nie dopły­nęło do domu nad Morzem Białym. Coś w nim wo­lało, by raczej zginęli, niż żeby Wasilij znalazł się bli­sko niej.

Aż tak nisko upadł. Takie miał myśli. I nazywał je miłością...

Zanim ruszyli w drogę, posilili się suszonym mię­sem, które Niillas wziął ze sobą. Oni mieli suszoną rybę. Kroili jak najcieńsze kawałki i długo je żuli. Po­pili wodą z pobliskiego źródła.

Trzech Rosjan chętnie zjadłoby jeszcze coś, co wy­pełniłoby im żołądki, ale Niillas wydawał się zado­wolony.

Popołudnie przeszło w wieczór. Krajobraz wokół nich mało się zmieniał. Było płasko, gdzieniegdzie wi­dzieli wzgórza. Kępy krzewów rzadko sięgały im po­wyżej kolan. Pomiędzy cienkimi gałązkami żyły lękli­we ptaki, które zrywały się do lotu na chwilę i zaraz wracały, śledząc ich błyszczącymi oczami. Z głębi krzewów dobiegały cienkie popiskiwania. Najwyraź­niej pisklęta jeszcze nie wiedziały, że należy zacho­wywać się cicho w obliczu niebezpieczeństwa.

Niillas ostrożnie przeprowadzał Rosjan pomię­dzy krzewami. Szanował te małe, skrzydlate istoty. Czasem zatrzymywał się, kładąc palec na ustach i każąc towarzyszom słuchać. Ptasie gardziołka da­wały najpiękniejsze koncerty lata. Cisza nigdy nie była całkowita.

Wędrowali dalej. Wchodzili w głąb krainy dalej, niż Jewgienij i Oleg kiedykolwiek się zapuścili. Oglą­dali więcej niż ich rodacy z innych statków. Otocze­nie różniło się bardzo od wybrzeża, ubogiego w roś­liny, paska lądu biegnącego wzdłuż nagich gór. Od osad leżących u ujścia górskich rzek.

Ta kraina była dzika, otwarta, piękna, choć też uboga. Stworzona do wędrówki, w trakcie której mogło się myśleć. Stworzona dla pokojowo nasta­wionego ludu. Tu nie było się gdzie ukryć przed wro­gami.

Kraina dla cierpliwych. Wędrówki po niej trwały długo.

Piękna kraina.

Jewgienij myślał o tym, że to właśnie jest Finnmark Raiji. Jej pustkowie na północy.

Nie był pewien, czy właśnie tędy chodziła, ale na pewno po podobnej okolicy. Ścigała się z wiatrem na podobnych płaskowyżach. Tańczyła na podobnym mchu.

Może spacerowała za rękę z Mikkalem po takiej krainie. Może on zrywał dla niej kwiat i wsuwał jej we włosy. Jego Raija wyrosła wśród takiego krajobra­zu. Ale wtedy nie była jego Raiją. Była Raiją Mikka­la. Młodą dziewczyną, młodą kobietą jemu, Jewgieni­jowi, obcą.

Otoczyła ich letnia noc. Niebo stało się czerwone. Było chłodno. Wiatry znad wybrzeża chłodziły ich spocone plecy.

Tylko Niillasowi nic nie zdawało się przeszkadzać. Jego lud stworzył ubranie, które pasowało do tego klimatu już od setek lat. On się tu urodził. Nic w tutejszej przyrodzie nie mogło go zaskoczyć. Lata całe uczył się tego, co teraz wiedział.

To on wyszukiwał opał na ognisko w towarzystwie Michaiła, młodego i szybkiego. Niillas już wcześniej widział podobny chód. Dziwne, jak coś takiego prze­chodzi z pokolenia na pokolenie. W tym chłopaku widział tyle z Raiji Mikkala syna Pehra. W tym no­wym Mikkalu.

Nie musieli mu mówić, że są zmęczeni. Niillas za­uważał takie rzeczy. On najmniej potrzebował odpo­czynku, jednak to on pierwszy się zatrzymał. Wska­zał im miejsce postoju.

To był jego ocean. Ocean płaskowyżu. Tu był ka­pitanem i pryncypałem, a oni ledwo chłopcami po­kładowymi.

Noc trwała już jakiś czas. Oleg czuł, że nie da ra­dy iść dalej. Ale wstyd mu było poddać się, zanim starszy od niego nie uzna, że czas odpocząć.

Oleg szedł więc dalej, stawiając lewą nogę przed prawą. Potem prawą przed lewą. I tak znowu.

To już nie było trudne.

Szedł. Zauważył, że podłoże dziwnie faluje. Nabra­ło odmiennych kolorów. Przecież to jeszcze nie je­sień!

Odkrył, że pot zalewał mu oczy i zmieniał widze­nie świata.

Oleg przetarł oczy. Zapiekło.

Do diabła! To była dłoń pokryta pęcherzami! Mru­gał oczami, ale pieczenie się tylko potęgowało. Spoj­rzał na dłoń. Niektóre pęcherze popękały i płynęła z nich gęsta, żółta ropa.

Jakże go piekły oczy!

Oleg opadł na kolana na te dziwnie czerwone wrzosy. Czuł miękkość mchu. Jednak wszystko falo­wało jak morze, unosiło się ku niemu jak ogromne fale...

Usłyszał krzyk. Zdziwił się.

Kto mógł tu tak krzyczeć? Przecież wokół rozcią­gało się pustkowie. Czyżby dotarli już do ludzi? Oleg próbował się rozejrzeć, ale nie mógł. Nic nie widział poza czerwoną, pulsującą mgłą.

Dotarło do niego, że ma otwarte usta, aż go bolą szczęki. Gardło drżało, policzki miał napięte.

Zamknął usta.

Zrobiło się dziwnie cicho.

Wtedy zrozumiał, że to właśnie on krzyczał. To był jego głos. Brzmiał tak samo obco jak głos Koli.

Oleg zanurzył się w oceanie płaskowyżu.

Wydało mu się, że ziemia zapada się wraz z nim. Faluje, bije jak serce.

Usłyszał kroki.

Udało mu się dostrzec cień czegoś bezkształtnego w dali czerwonej mgły. To czekało na niego...

Olega otoczyli towarzysze. Patrzyli na niego. Jew­gienij ukląkł przy nim, chciał go dotknąć, podnieść...

Oleg leżał niczym umarły. Od dłuższej chwili szedł wolniej, został w tyle, ale nie całkiem. Jewgienij i Mi­sza byli tak zmęczeni, że nie zauważyli niczego, za­nim nie usłyszeli krzyku. Niillas dobiegł do niego pierwszy.

Krew spływała Olegowi po twarzy. Wydawało się, że wypływa z oczodołów. Krwawa piana pokrywała mu usta. Miał zaciśnięte zęby, a ciało napięte niczym struna. Drżał.

Jewgienij chciał go podnieść, ale Niillas wyciągnął nóż i przytrzymał błyszczące ostrze pomiędzy Olegiem a Jewgienijem. Nic nie powiedział, bo i tak nie mogli się porozumieć bez pomocy Olega.

Niillas powoli potrząsnął głową.

Jewgienij podniósł się i cofnął. Czuł, jak strach zimnymi kleszczami zaciska mu się w piersiach.

- On nie może tak leżeć! - Misza był zrozpaczony. - Tato, nie widzisz, że on jest chory? Może umrzeć! Mu­simy mu pomóc!

Jewgienij tylko pokręcił głową. Wziął syna za ra­miona i pociągnął go za sobą. Daleko.

Niillas został przy Olegu. Pokiwał głową, gdy ode­szli. Cały czas trzymał ostrze noża między sobą a le­żącym. Obejrzał go dokładnie, pochylił się i zbadał podłoże. Nic nie uszło jego uwagi.

Ale ani razu nie dotknął Olega.

Wreszcie się podniósł. Przyniósł opał na ognisko, ułożył je blisko Olega. Rozpalił.

Nadal szukał czegoś dokoła leżącego.

W końcu wręczył nóż Jewgienijowi i zacisnął mu dłoń wokół rękojeści. Wskazał na ognisko, na resztę opału, na Jewgienija i Olega.

Jewgienij pokiwał głową.

Potem Niillas wskazał na siebie, następnie szero­kim gestem dał do zrozumienia, że pójdzie dalej. Po­tem palcami, że wróci z powrotem. To też Jewgienij zrozumiał. Pokiwał głową.

Niillas wskazał na Misze, potem na siebie.

Jewgienij zmarszczył brwi. Czy naprawdę chłopak musi iść z Lapończykiem?

Niillas z powagą w oczach pokiwał głową. Rzucił spojrzenie na Olega. Potem na Misze. Znów pokiwał głową.

- To już pewnie niedaleko, tato! - Misza też zro­zumiał. - Pójdę z nim. Jeśli on da radę, to ja też. Jest dziwny, ale lubię go. No i chcę zobaczyć, jak miesz­ka ten, do kogo idziemy.

Jewgienij długo patrzył na syna. Michaił najwyraź­niej nie zrozumiał, dlaczego nie powinien zostać. Nie rozumiał, dlaczego Niillas oddał nóż ojcu. Pozosta­nie przy Olegu wydawało się Jewgienijowi najprost­szym zadaniem, najmniej niebezpiecznym.

- Idź z nim - powiedział w końcu.

Sam usiadł przy ognisku. Pomiędzy sobą a Olegiem miał stal noża i ogień. Liczył na to, że Niillas i Misza szybko wrócą. Myślał o Raiji. Pragnął, by mógł ściągnąć ją myślami i prosić, by im pomogła.

Potrzebowali jej teraz! Nie był w stanie sprostać sytuacji. Bał się.

Co powie Toni, jeśli Oleg umrze?

Niillas biegł truchtem z Michaiłem u boku. Żało­wał, że nie może z nim porozmawiać. Mógł mieć sy­na w tym wieku. Mógł mieć wielu synów. I córki.

Próbował wywołać przed oczami obraz twarzy Li­ny. Lepiej pamiętał jej głos. I uśmiech. Nadal czuł do­tyk jej dłoni na swoich skroniach.

Mógł mieć dziecko z Liną.

Chłopak nadążał za nim. Był wytrwały.

Musiał go ochronić, trzymać z dala. To nie są spra­wy dla dzieci.

Zbliżali się. Najpierw widzieli tylko rozproszone sztuki zwierząt. Potem więcej. Całe stado.

Renifery pasły się spokojnie.

Niillas musiał się zatrzymać, by na nie popatrzeć. Ich widok napełnił go radością. To były piękne zwie­rzęta. Chciałby takie mieć.

Nikt ich nie pasł. Tu nie trzeba było ich pilnować.

Poszedł dalej już wolniej. Chłopak u jego boku. Patrzył na wszystko z ciekawością. Niillas polubił go. Nie zawsze ludzie potrzebują słów, by się po­znać.

Niillas myślał o Mikkalu. On nie miał w sobie wie­le siły. Dużo dobrego, oczywiście, ale coś było w je­go spojrzeniu poza tą bursztynową otoczką tęczó­wek. Coś zdradzającego słabość. Mikkal syn Pehra nie był silnym mężczyzną. Nie mógłby dać Raiji ta­kiego syna jak ten chłopak.

Doszli do jurty. Słaba smużka dymu sączyła się le­niwie z otworu. Nie wznosiła się wysoko, po chwili opadała ciężko na ziemię.

Odgarnął klapę i wszedł do środka. Skinął wcześ­niej głową w stronę chłopaka, by zrobił to samo. Nie chciał tracić go z oczu.

- Czyżbyś miał syna, Niillasie? - spytał zachryp­nięty głos. - Nie wiedziałam o tym! Jak mogłeś trzy­mać to w tajemnicy tak długo? Ładny chłopak, pokaż mi go!

Niillas wypchnął chłopaka przed siebie, ale nie puszczał. Skinął głową w stronę cienia. Usiadł przy ogniu i pociągnął za sobą Michaiła tak, by ten wszedł w krąg światła.

- Poznajesz, do kogo jest podobny? - rzucił Niillas. - Pamiętasz syna Pehra?

Staruszka pokiwała głową.

- I tę dziewczynę - odparła. - To jej syn. Ale nie twój. Dlaczego go tu przyprowadziłeś?

- Ktoś prosi o twoją pomoc, matko Biret. Zaśmiała się rozgłośnie.

- A ty nie możesz pomóc? Niillas pokręcił głową.

- Potrzebujemy tego, kto umie najwięcej. Kogoś o wielkiej mocy. Chodzi o upiory.

Pokiwała głową.

- Poczułam coś zimnego - orzekła bez zdziwienia. - Widzę, że przybywasz bez swojego noża.

Mimo wieku wzrok jej nie szwankował.

- Idź za nożem - powiedział Niillas. - Zobaczysz mężczyznę z krwawiącymi oczami. Jego dłoń jest po­kryta pęcherzami. Chyba coś go opętało.

Kobieta siedziała nieporuszona.

W namiocie zapadła cisza. Słychać tylko było od­dechy ludzi. Niillas i Misza wpatrzyli się w staruszkę.

Miała szeroko otwarte oczy, ale nie widziała ich. Była gdzie indziej.

Cisza trwała długo, przepełniona myślami. Dym z ogniska unosił się tajemniczymi zawijasami, giną­cymi w otworze wychodzącym w czerwieniejącą noc.

Ogień prawie wygasł. Obok paleniska leżał torf i chrust, ale Niillas bal się je ruszyć, bo nie chciał przeszkadzać Biret.

- Jest tam wiele sił - odezwała się nagle staruszka. Wróciła niepostrzeżenie dla nich. - Nie są tak bez­bronni jak sądzisz, Niillas. Jednoręki jest otoczony dobrą opieką. Chłopak też. Jemu nie grozi niebezpie­czeństwo. Ktoś robi wszystko, by go chronić. To ra­czej nie ty?

- Nie mam takiej mocy - odparł Niillas. Biret nigdy nie uznawała jego sądu na ten temat.

Zawsze mówiła, że on kłamie, a nikt o zdrowych zmysłach by jej nie kłamał.

- Przenieście go tu - rzuciła zdecydowanie. - Już możecie go dotknąć. Nie ma niebezpieczeństwa. Tyl­ko to mogłam teraz zrobić.

- Chłopak zostaje? Pokiwała głową.

- Musi. Ty i jednoręki przyprowadzicie tego trze­ciego.

Niillasowi udało się wytłumaczyć Michaiłowi, że ma zostać. Nie wydawało się, by chciał się sprzeci­wiać. Dzień był długi, a intensywna wędrówka zmę­czyła nogi chłopaka.

- Uważaj na niego! Biret uśmiechnęła się.

- Będę na niego uważać tak, jak na ciebie, Niillas. Ich przyjaźń była odwieczna. Ona go wykarmiła, zastąpiła mu matkę, gdy ta umarła. Należała do jego przeszłości, o której niechętnie wspominał. Wydobył ją stamtąd, bo musiał.

Niillas nie znał nikogo innego o równie wielkiej mocy. Nikogo. Wierzył jej ślepo.

Pobiegł przez płaskowyż.

8

Raiję obudziło walenie w drzwi. W półśnie usiadła na łóżku. To nie był sen. Nawet nie zdążyła się prze­straszyć, tylko wyplątała się z pościeli i boso podbieg­ła do drzwi.

Jeszcze dużo brakowało do poranka. Chyba nie­dawno zasnęła.

Ktoś nadal stukał. Bił pięściami. Wołał coś. Z tru­dem rozpoznała glos Wasilija, zachrypnięty i jakby obcy.

Odsunęła zasuwę i przekręciła klucz. Wasilij wpadł jej w objęcia, gdy otworzyła. Udało mu się dowlec do najbliższego krzesła. Pot go zalewał. Raija uklękła przed nim, ujmując jego dłonie w swoje. Uścisnął je tak mocno, że poznała, iż dzieje się coś poważnego.

- O co chodzi, Wasia? Jak tu dotarłeś? Jesteś chory?

- Przypłynąłem łódką - wyszeptał z zamkniętymi oczami. - Weź go ode mnie, Raiju, błagam! On wró­cił, wrócił! Weź go ode mnie, na miłość boską! Weź go!

- O czym mówisz? - Strach złapał Raiję za gardło. Ściął mrozem jej żyły, dotarł do serca. Na jej czole też zaperlił się pot. Ucałowała dłonie Wasilija, opar­ła się o nie policzkiem. - O czym ty mówisz, Wasi­lij? Co?

- O tym potworze z morza - odparł Wasilij, otwie­rając oczy. Stały się niemal tak ciemne, jak jej. - On wrócił, Raiju, słyszysz? Już długo czekał, czaił się gdzieś w moich snach.

- Dlaczego mi nie powiedziałeś? Wasilij pokręcił głową. Mokre włosy przykleiły mu się do czoła.

- To było takie niewyraźne, tylko części snu... Bo­że, Raiju, weź go ode mnie!

Raiji łzy napłynęły do oczu. Ukryła twarz w jego dłoniach, mieszając łzy z jego potem.

Czuła, że marznie. Po podłodze ciągnęło chłodem nocy. Nie zamknęła drzwi, ale nie mogła teraz puścić Wasilija! Nie mogła.

- Jest czarny i bezkształtny - wyszeptał Wasilij gło­sem zduszonym przez płacz. - Gnije. Wyciąga do mnie swoje gnijące palce. Tam, gdzie miał oczy, coś błyszczy. Czuję, że na mnie patrzy. Jest czarny jak dno morza. Kapie z niego, paruje zgnilizną. Przycho­dzi z zimnego morza. Idzie po mnie, po mnie... Weź go, Raiju! On cuchnie! Weź go, weź go!

Raija płakała. Wasia prosił o zbyt wiele! Nie umia­ła mu pomóc! Może umiała leczyć i uśmierzać ból, ale czegoś takiego nie! Dotyczyło czegoś, do czego ba­ła się zbliżyć. Nie miała tego rodzaju mocy, była tyl­ko Raiją...

Płakała, całując jego dłonie. Chciała mu powie­dzieć, że nie jest w stanie mu pomóc. Nie ma mocy, by zrobić to, o co błaga, że musi go zawieść. Ale głos uwiązł jej w gardle.

- Przychodzi do mnie we śnie, Raiju. Prześladuje mnie. Był za moją łódką, gdy tu płynąłem. Sięgał po moje wiosła! - Zaczerpnął oddechu. - Widziałem we śnie Misze. On patrzył też na Misze. O Boże, Raiju, weź go! Niech on nie dosięgnie Miszy! Niech nie do­sięgnie mnie!

Jej strach zaostrzył się, stał się równie niebezpiecz­ny jak ostry nóż.

Misza.

Ścisnęła dłonie Wasilija i wsparła o nie czoło. Marzła w stopy.

Misza...

Nic nie może się stać jej dziecku! Nic nie dotknie jej syna! On jest jej dzieckiem! Żaden upiór morski nie skrzywdzi Michaiła!

- Weź go stąd, Raiju - wyszeptał Wasilij. - Weź go. Ja już nie mogę...

Zobaczyła przed sobą uśmiechniętą twarz syna. I jakieś cienie za jego plecami. Takie, jakie opisał jej Wasilij. Widziała bezkształtne ciała wynurzające się z morza. Widziała ich czarne oczy podobne do mał­ży. Czuła odór rozkładu.

Widziała, że Misza niczego się nie domyśla, że nic nie widzi. Był tak młody i radosny! Nic nie dotknie jej syna!

Nadal trzymała ręce Wasi. Nie chciała też, by coś go skrzywdziło, ale Misza był najważniejszy!

Ogarnęła ją litościwa ciemność. W ciemności nie istniało ani zimno, ani ciepło, ani ból, ani radość. Unosiła się w ciemności. Zjednoczyła się z nią. By­ła silna. Wypełniała ją ciemność, stała się ciemno­ścią.

W wielkiej pustce istniało wszystko i nic. Była pustką bez granic. Nigdzie się nie zaczynała. Nigdzie nie kończyła. Była jej częścią, częścią wszystkiego. Zjednoczona z mocą. Znikła.

Wasilij marzł jak pies. Szczękał zębami. Cały zdrętwiał. Gdy otworzył oczy, uświadomił sobie, że spał.

Drzwi były szeroko otwarte. Dobiegał go śpiew ptaków.

Na nogach czuł ciężar. Raija spoczywała twarzą na jego kolanach. Wasilij stanął z trudem na zdrętwia­łych nogach i zdołał ją podtrzymać, by nie upadła na ziemię.

Dobry Boże, ona leżała na zimnej podłodze w sa­mej koszuli!

Jak długo?

Kiedy on tu dotarł?

Nie pamiętał. Stał z Raiją w ramionach, a rozpacz ściskała mu gardło. Kopniakiem zamknął drzwi. Nie miało to teraz znaczenia, na dworze było już znacz­nie cieplej.

Wniósł ją do sypialni i złożył na szerokim łożu. Dokładnie ją otulił. Rozpalił w piecu kaflowym. Po­czekał, aż dobrze się rozpaliło.

Zrzucił buty. Z trudem przełknął resztki dumy i wszedł do tego łoża, choć przysięgał, że nigdy się w nim nie położy. Otoczył Raiję ramionami. Ogrze­wał własnym ciałem.

Jego serce było nią przepełnione. Płynęła wraz z je­go krwią. Oddychał jej oddechem. Gdy zamykał oczy, widział jej postać pod powiekami.

Powoli sobie wszystko przypominał. Przypominał swój koszmar. Pamiętał, co ujrzał przy drzwiach izby, gdy otworzył oczy.

Pamiętał, że drzwi zasłaniało coś czarnego, płyn­nego...

Pamiętał wilgotne ślady na podłodze, gdy to już zniknęło. Smród gnijących wodorostów, zapach mor­skiej wody. Szeroko otwartymi oczami widział swój koszmar. Ręce, nieludzkie ręce wyciągały się do nie­go. Zaciskały w powietrzu tuż przed nim. Wiedział już, co go czeka.

Wasilij pamiętał, że śnił też Michaiła. Michaiła oto­czonego tym czarnym. Ręce, albo nie ręce, wyciąga­jące się ku niemu. Palce z wodorostów, które chciały dotknąć ciała chłopca. Bezdenne morze czekało, by się nad nim zamknąć.

Wasilij pamiętał, jak wygrzebał się z łóżka, wziął łódkę i powiosłował Dwiną pod prąd. Ten czarny po­twór cały czas siedział za nim na rufie...

Czul, jak jego przepastne oczy z jakimś zadowole­niem i oczekiwaniem wwiercały mu się w kark. Spra­wiły, że wiosłował jak szalony. Zamknął oczy i wio­słował. Ale strach czaił się pod powiekami. Widział jakąś przepaść, zionącą smrodem zgnilizny.

Wiosłował.

Pamiętał, jak załomotał w drzwi Raiji. Wiedział, że tylko ona może pomóc.

A jeśli nie...

Jeśli miał umrzeć, to tylko u niej. Wtedy nawet śmierć będzie piękna.

Przybył do niej i prosił o tak wiele.

Nie wiedział, co się działo potem. Zrozumiał, że ona spróbowała. I że chyba się udało.

Zasnął.

Nie śniło mu się nic, żaden koszmar. Nawet odpo­czął...

Oczywiście, bal się. Czuł ból i winę. On, który ją tak kocha, nie powinien jej narażać na coś takiego. Nie powinien prosić o coś, co jej mogło zaszkodzić!

Bóg jeden wie, gdzie Raija teraz jest. W jakiej głę­binie. Zastanawiał się, czym ona to przypłaci. To coś, czego nie umiał nazwać słowami. A o co jednak ją po­prosił.

Zastanawiał się, czy to zabiera Raiji jej czas życia, skraca go. Czy kradnie coś z jej ciepła. Czy ją nisz­czy.

Ciemność była wiatrem. Była łagodnym, pieszczot­liwym, letnim wietrzykiem. Takim, który pozosta­wiał delikatne pocałunki na skórze.

Ciemność ją unosiła.

Ciemność i wiatr kochały ją.

Kochające ramiona otaczały ją także w jasności dnia.

Czuła jego zapach. Jego ciepło. Nie otwierała oczu. Napawała się jego bliskością. Czuła, że ten wiatr wypełnił i jego, stał się jej odwiecznym kochan­kiem.

Usta Wasilija na jej czole. Ostrożne, pełne uwagi.

- Obudziłaś się? - jego cichy głos. Delikatny ni­czym czerwcowa bryza. Raija otworzyła oczy i spoj­rzała prosto w jego, niebieskozielone. Był zaniepoko­jony.

Był taki... jej.

- Dziękuję - z powagą powiedział to jedno słowo.

W oczach iskrzyło mu się światło, jakiego nie miał nikt inny na świecie. - Zniknęło, przynajmniej teraz - mówił dalej Wasilij. - Spałem. Zabrałaś to. Dziękuję, Raiju! Dziękuję.

Musiała się do niego zbliżyć. Podciągnęła się, okry­wając ich oboje pierzyną. Siedziała, nadal w jego ra­mionach. Też go obejmowała.

Wasilij był z nią.

Był dla niej.

- Widziałam Misze - wyszeptała ustami przy szyi Wasilija. Ten obraz nadal ją przerażał, był tak żywy... - Chciały go dopaść. Było ich wiele... Czarne, oślizgłe, wstrętne...

- Też to widziałem - odparł Wasilij. - To samo. Poczuł radość. Wiedział, że to przegrało. Raija pokiwała głową. Wcale jej nie zdziwiło, że śnili tak samo. Mało ją dziwiło. Miała na to zbyt wie­le doświadczenia. Przestała odsuwać od siebie to, cze­go nie rozumiała; nie zaprzeczała temu.

- Sądzisz, że ich powstrzymałam? - spytała. - Nic nie może się stać Miszy! Nic! On nie powinien jechać. Mówiłam Jewgienijowi, że on jeszcze jest za młody. Ale Jewgienij mnie nie słuchał. Jego syn ma zostać ka­pitanem - zakończyła gorzko.

- Tutaj to też mogło dosięgnąć Misze - powiedział Wasilij cicho, odgarniając pasmo włosów z jej czoła. Nie chciał bronić Jewgienija, nie chciał stać po jego stronie, ale nic nie mógł na to poradzić. - Misza jest wystarczająco duży. Większość z nas płynęła w rejs, gdy mieliśmy dziesięć, jedenaście lat. Twój syn jest niemal za duży jak na pierwszy raz. On musi poznać to życie, do którego się urodził. Nie możesz mu tego zabronić. Nie możesz zaprzeczyć, że morze będzie jego życiem. Jest synem Jewgienija. Jest synem mo­rza, urodzonym do słonej wody i łodzi. Nie możesz osłaniać go przed tym, co będzie jego przyszłością. Nie możesz odciągać od tego, co kocha.

- Swojemu synowi też byś przeznaczył taką przy­szłość?

Wasilij pokiwał głową.

- A jaką inną mógłbym? Co innego umiem? Oczy­wiście, że pokazałbym synowi morze. Morze jest czymś pięknym. Jest moim przyjacielem. Znam je.

- Powinieneś mieć syna - powiedziała Raija, opie­rając głowę o bark Wasilija.

- Nie chcę - odparł, całując jej skroń. - Nie chcia­łem mieć syna, który nie byłby także twoim. A to nie­możliwe.

- Nie mów tak!

- Ale to prawda - odparł smutnym głosem. - Ist­niejesz tylko ty. Tylko ty. Nad tym nie panuję. Gdy­bym mógł wybierać, może byłoby inaczej.

Wpatrzył się w okno. Był już jasny dzień. Słyszał trzaskanie ognia w piecu. Czuł, jak rozchodzi się ciepło.

- Czasem myślę, że powinienem znaleźć inną ko­bietę, którą mógłbym kochać, z którą dzieliłbym ży­cie. Czasem myślę, że mógłbym żyć bez tego czegoś wielkiego, czym ty mnie napełniasz, najdroższa Ra­iju. Żyłbym cichą czułością, którą widzę u innych, także u was z Jewgienijem. Czego mu tak zazdrosz­czę. - Westchnął. - A potem nie jestem tego pewny. Bo to, co łączy nas, jest tak wielkie, tak głębokie i wspaniałe. Jest jednocześnie pełne szaleństwa, czułości i bólu. Jest jak pragnienie upicia się na umór, pragnienie, by już nigdy nie być sobą. Potem budzisz się i jest ci źle, ale nie możesz się znów powstrzymać. To jest jak wódka, ale i nie. Jest tak mocne, że mnie całego przepełnia. Tak szalone, że mógłbym dla cie­bie umrzeć. - Zamilkł na chwilę. - Dziś w nocy my­ślałem, że umrę. Że to czarne mnie dosięgnie i pociąg­nie za sobą. To była śmierć. Ale musiałem zdążyć do ciebie. Jeśli miałem umrzeć, chciałem umrzeć u cie­bie. Rozumiesz, jak mocno cię kocham, moja Raiju? Rozumiesz?

Powoli pokiwała głową.

On sprawił, że czuła się tak pusta. Nie w porządku. Uboga, bo nie mogła mu dać nic w zamian. Złożył sło­wa w jej dłonie niczym drogocenne dary. Zawierały okruchy wieczności; zawierały więcej niż to, o co ona kiedykolwiek prosiła.

Raija nie mogła ofiarować mu słów, które mogły­by się równać jego słowom. Zawsze pozostanie mu dłużna. Nie była w stanie ofiarować mu niczego, co miałoby podobną wartość.

- Wciąż proszę cię o zbyt wiele! - westchnął Wasi­lij. - Za dużo wymagam. Mówię za dużo. Wybaczysz mi?

- Co mam ci wybaczyć? - spytała Raija. - Sam to powiedziałeś, Wasia: nad tym nie panujemy. Ani ty, ani ja. Nie prosiłeś, by tak się stało. Ja też nie. To po prostu nam się zdarzyło. Płyniemy porwani tym sa­mym prądem. On nas łączy za każdym razem. Wi­działeś kiedyś liść walczący z wiatrem? Widziałeś, jak piana odłącza się od fal?

Wasilij pokręcił głową. Oni płynęli tą samą rzeką.

Może byłoby inaczej, gdyby znaleźli się na pełnym morzu. Dopiero wtedy mogliby się rozdzielić.

Miał nadzieję, że nie nastąpi to prędko.

- Mogę powiedzieć tylko to - wyznała Raija z wa­haniem, ważąc każde słowo - mogę ci powiedzieć, że kocham cię na mój sposób. Ze to jest rodzaj miłości.

Już to słyszał wcześniej. Tyle mogła dać. Ani mniej, ani więcej.

Rodzaj miłości...

Dla tego, kto nie może uzyskać więcej, i to się li­czy. Nie marnował życia.

I Wasilij był pewien, że dzielili namiętność. Szaleń­stwo. Pasję.

Mimo że nie uzyskał od Raiji wielkiego, nieogra­niczonego uczucia, mimo że nie dotarł do samego jej wnętrza, to jednak byli językami ognia z tego same­go ogniska. Płonęli razem. Pożerali się w ogniu.

Dzielili namiętność.

Namiętność była ich wspólną własnością. Była peł­na. Nie stanowiła namiastki, nie była „rodzajem”.

Jego usta odszukały jej usta. Znalazły. Rozchyliły wargami. Jego język odszukał jej.

Raija objęła go ramionami za kark tak mocno, że by się nie uwolnił, gdyby nawet chciał.

Może kochała nie tylko Wasilija, ale to on ją roz­palał. Sprawiał, że całkowicie się otwierała, miękła, żądała więcej. Była wolna.

Wasilij był jej ekstazą.

Raija chciała płonąć. Chciała to z nim dzielić. Chciała go za sobą pociągnąć.

Jej palce umiały obchodzić się z guzikami. Nawet w pośpiechu jak teraz, z ustami nadal na jego ustach, zręcznie rozpięła mu koszulę i spodnie, ściągnęła swoją koszulę nocną, ofiarowując mu siebie, swoją nagość, ciepło, żar skóry, wyprężone piersi, gorącą wilgoć łona.

Jej opuszki placów dawały mu przedsmak raju. Znaczyła jego skórę swoimi zębami. Wycałowywała czerwone plamy na jego szyi.

Smakował solą. Smakował Wasilijem. Jej pięknym, dzikim, ciepłym Wasilijem.

Pieszczoty były pospieszne, krótkie i gwałtowne. Nie dawali sobie wiele czasu. Chcieli szybko osiągnąć rozkosz tak silną, że niemal bolesną. Utonęli głębo­ko w szaleństwie.

To było niebo, do którego nie mieli prawa. Było wszystkim - na chwilę.

Ich miłość tym razem była niema. Usta dawały po­całunki, a nie słowa. Całymi sobą pragnęli rozkoszy, szaleństwa, tego, co zakazane, niebezpieczne...

Raija uniosła się i opadła na Wasilija. Ogarnęła go sobą, a on jednocześnie ją wypełniał. Posiadała go i była posiadana.

Wasilij przekręcił się na nią, okrył ją sobą, był jej biciem serca, jej tętnem.

Jego ciepłe dłonie otuliły jej policzki. Łokcie oparł obok jej ramion, jego nogi otaczały jej nogi. Obramo­wał ją samym sobą. Stanowił część obrazu, jaki wspólnie tworzyli. Czuł jej ciepło i dawał jej swoje ciepło.

Usta Raiji odnalazły jego usta. Całowały kłujące policzki, kąciki warg. Kusiły. Całowała go tak, aż mu­siał oderwać się na moment, by złapać oddech.

Usta Wasilija na jej szyi. Gorące usta, które chłodziły. Płonąca skóra, która przyjmowała pocałunki, i słowa, które nie miały znaczenia poza tą chwilą za­tracenia.

Jego usta na jej piersiach. Gorący, wilgotny język drażniący brodawki. Napęczniałe pąki w jego ustach. Raija czuła, jak on ssie jej brodawki aż do bólu, aż tak, że czuje to w koniuszkach palców.

Przywarła do niego, kołysała go, prowadziła i pusz­czała. Pozwalała na jego pieszczoty. Na takie, o któ­re nie prosiła, a które wiodły ją ku rozkoszy.

Wasilij był rytmem jej serca, a ona jego. Raija by­ła całym ciepłem, które go otaczało. Ona chciała go obejmować, czuć, jak tonie w oceanie, którym się dla niego stała.

On był niczym zimorodek, który miał w tym oce­anie zanurkować. Jeszcze i jeszcze. Chciała pociągnąć go w siebie.

Raija była oceanem. Głębokim oceanem. Z począt­ku lekko pofalowanym.

Potem wzburzonym. Chciała go pochłonąć, zato­pić, posiąść. Pożreć.

Palce nie mogły trzymać wystarczająco mocno. Usta nie mogły opić się pocałunkami. Skóra nie znaj­dowała się wystarczająco blisko. On nie zagłębiał się w nią wystarczająco głęboko.

Wzburzyła się jeszcze mocniej. Była niczym dzie­wiąta fala, która chciała go pochłonąć, zatopić, za­trzymać na zawsze.

Żądała, żądała.

Była niepokojem, który chciał jeszcze, jeszcze...

Czuła słodki smak na ustach. Czuła, że wszystkie puste przestrzenie w niej się otwierają. Drzwi stoją na oścież. Wiedziała, że on potrafi je wypełnić. Wie­działa to.

Ale nie mogła czekać.

Rzuciła się niczym nieobliczalne morze w czasie sztormu. Trzymała go tak mocno jak morze.

Trzymała go, była nim wypełniona w takiej rozko­szy, która smakowała bólem i słodyczą.

Jej paznokcie orały jego skórę. Gryzła jego usta aż do krwi. Kołysała się i wyginała w łuk falami, porwa­na nieskończonym szaleństwem.

Zatopiła się w nim, patrząc na niego. Widziała, że on ma tę samą nagość w spojrzeniu, że odpływa w ten sam sztorm, że oddaje się jej całkowicie.

Bezbronni, objęli się ciasno. Bezbronni, zatonęli razem.

Ciepło, które czuli, zawierało też pustkę. Ciepło, które czuli, było wspólnotą, o której wiedzieli, że nie potrwa długo. Istniała, dopóki się obejmowali, dopó­ki dawali sobie bliskość, siebie nawzajem.

- A tak przyrzekałem sobie, że nigdy nie będę się z tobą kochał w tym łóżku...

Wasilij pocałował kącik ust Raiji. Był nasycony, smutny, ciepły.

Szczęśliwy na swój sposób.

Raija nie mogła mówić, że to nie ma znaczenia. Miało.

Przepełniała ją melancholia. Ta sama melancholia, która zawsze ją doganiała. Nie mogła po prostu od­dać się Wasilijowi i potem być tylko szczęśliwa i przepełniona spokojem.

Zawsze czuła cierń. Nie mogła usunąć go kocha­niem. Za każdym razem, gdy wysuwała się z gorących objęć Wasilija, czuła, że cierń zagłębia się mocniej.

- Co będzie, jeśli poczniemy dziecko? - przerwał ciszę Wasilij.

- Nie wiem - odparła Raija. Myślała o tym już wcześniej, ale szybko odsuwała tę myśl.

W głębi duszy czuła, że to niemożliwe. Sądziła, że już nie może dać życia dziecku. Czuła się bezpłodna.

Stała się niczym ubogie, kamieniste wybrzeże. Nie umiała tego wytłumaczyć, ale nie wierzyła, by mogła mieć więcej dzieci. To nie dlatego przepełniało ją po­czucie winy.

- Wierzysz, że Misza jest bezpieczny? - spytała. Jej myśli już odeszły od Wasilija.

Zrozumiał to. Płacił swoją cenę.

- Nie wiem - rzucił. - Nie możemy tego wiedzieć na pewno, prawda?

Oddaliła się od niego jeszcze bardziej, mimo że spoczywali w swoich ramionach. Myśli Raiji popłynęły na zachód.

9

Oleg leżał w namiocie Biret. Mówił coś nieskład­nie po rosyjsku. Krzyczał nieprzytomnie. Siły ciem­ności siedziały mu na piersi, wbijając kły. Kroiły go nożami.

Niillasowi i Jewgienijowi z trudem udało się do­wlec go tutaj. Oleg nie był bynajmniej lekki, a Jew­gienij miał tylko jedną rękę.

Ale udało im się.

Teraz Biret klęczała przy Olegu. Uniosła mu po­wieki, osłaniając go przed wzrokiem pozostałych. Ni­czego nie potrafili wyczytać z jej twarzy. Była rów­nie nieporuszona jak kora na stuletniej sośnie.

Niillas poczęstował towarzyszy gorącym rosołem. Podał go w kubkach wyrzeźbionych z guzków drzew­nych - dziwów natury. Żaden kubek nie był podob­ny do drugiego.

Jewgienij i Michaił pili w ciszy. Z wdzięcznością, że mogą napełnić żołądki czymś ciepłym. I dobrym.

- Czy Oleg umiera? - spytał Michaił, przenosząc wzrok z ojca na Olega. Nie mógł wiele wyczytać z twarzy ojca Olgi. Pomyślał o niej. O tym, jak on by zniósł, jeśli jego ojciec by umarł. Michaił pragnął z całego serca, by nie musiał zawieźć Oldze takiej wiadomości. Nie byłby w stanie jej przekazać, w ja­ki sposób jej ojciec pożegnał się z tym światem.

- Nie wiem - odparł Jewgienij. Jego myśli krążyły wokół Toni. Zacisnął pięści w bezsilnej złości.

- Czy ta kobieta to czarownica? - Michaił musiał to wiedzieć.

- Nie wiem.

- Czy mama jest czarownicą?

- Milcz! - parsknął Jewgienij. Michaił pochylił głowę, zawiedziony i zraniony.

- Przepraszam - powiedział cicho Jewgienij. - Wiem tak samo niewiele jak ty, Misza. I nie sądzę, by ona pochwalała, że rozmawiamy. Może jej przeszka­dzamy.

Michaił przełknął ślinę, kiwając głową. Nadal czuł się tak, jakby ojciec go uderzył.

- Mam wam pomóc, prawda? - Biret utkwiła oczy w Niillasie.

Przytaknął. Biret wiedziała więcej niż inni. Zawsze tak było. Mieszkała samotnie na odludziu i dawała so­bie radę. Jej reny były śnieżnobiałe zarówno zimą, jak i latem. Śmiała się tylko, gdy ją pytano, skąd je ma i kto zajmuje się zwierzętami. Biret nigdy niczego nie brakowało.

- W nocy będzie burza - dodała. - Prześpicie się tu. Sądzę, że nasi goście zasną szczególnie mocno. Tak będzie najlepiej.

Popatrzyła wymownie na Niillasa.

- Chyba nie stchórzysz na stare lata? Zaśmiał się. Miał błysk w oku, mimo że wiedział, iż Biret nie żartowała.

- Jeśli ty to zniesiesz, to ja też. Moja skóra została solidnie wygarbowana przez życie. Trudno o coś, co mogłoby ją skaleczyć.

W jej oczach zagościła wielka czułość.

- Ty masz swoich opiekunów - powiedziała. Była o niego spokojna. - Dasz sobie radę. Nie wiem, jak nasi goście. Wokół chłopca jest krąg. - Popatrzyła mu w oczy. - To nie ty, prawda?

- Ja tego nie potrafię. Nie mam takiej mocy. Ni­gdy nie miałem.

- Ktoś bardzo kocha tego chłopca - rzuciła Biret. - To dobrze dla niego. Dla mnie też. Mniej troski.

Spojrzała w stronę otworu w górze namiotu. Nie widziała wiele nieba, ale była pewna swego.

- Będzie burza.

Noc zaczęła się gwałtowną burzą. Wieczorem po­wietrze stało nieporuszone. Zgęstniało w kolorach ró­żowym i szarym. Potem bardziej szarym niż różowym.

Nadszedł wiatr. Z prędkością huraganu pędził po równinie. Przyniósł ze sobą deszcz bijący ziemię.

Biret wyszła z namiotu. Sama.

- Pójdę zajrzeć do moich renów - rzuciła Niillasowi. Gdy po chwili wyszedł za nią, nigdzie nie zobaczył jej zwierząt.

- Uciekły przed wiatrem? - spytał. Staruszka uśmiechnęła się.

- Poczułam, że muszę je zaprowadzić w spokoj­niejszą okolicę - powiedziała tylko.

Popatrzyła w kierunku wiatru. Wiał z północy.

Od strony morza. Niillas niemal czuł woń słonej wody. Wiedział, że to dziwne. Żył przecież pół wie­ku w tej okolicy i nigdy jeszcze nie miał do czynie­nia z wiatrem o tak wyraźnym zapachu morza.

- Ktoś jeszcze nas odwiedzi tej nocy - powiedziała Biret. Jej oczy zwęziły się, patrząc na coś, czego Niillas nie mógł dojrzeć. Zadrżał i poszedł za nią do namiotu.

Czekali.

Jak Biret przewidziała, Michaił i Jewgienij szybko zasnęli. Staruszka własnoręcznie okryła ich skórami, jak troskliwa babcia. Szczególnie dokładnie otuliła chłopca. Na jej pomarszczonej twarzy gościł wyraz czułości.

Niillas siedział ze skrzyżowanymi nogami przy pa­lenisku. Spoglądał na Olega. O ile mógł dostrzec, Bi­ret nie zrobiła przy nim niczego poza oględzinami. Ale przynajmniej spał teraz spokojniej. Chorej dłoni nie widział, a krew wokół oczu obmyli, bo wygląda­ła strasznie.

- On śni - powiedziała Biret cicho. - Ale nie wszystkie sny. Tylko tak mogłam mu na razie pomóc. Musiałam odłączyć go na trochę od niego samego.

Niillas zerknął na nią przelotnie. Nie był pewien, czy chciał znać szczegóły. Niektórymi rzeczami nie powinno się dzielić ze zbyt wieloma osobami.

- Nie żyjesz tak długo, by móc komuś zaszkodzić, nawet jeśli wiesz - uśmiechnęła się staruszka, zupeł­nie jakby zajrzała do jego myśli.

- Jesteś niebezpiecznym przyjacielem - rzucił Niillas. - Przy tobie najlepiej nawet nie myśleć.

Jej uśmiech nadal był pogodny. Wzbudzał zaufa­nie. Ludzie mieli zaufanie do Biret.

- Czy ja zobaczę naszych gości? - spytał Niillas. Zastanawiał się, jak długo jeszcze będą czekać.

Burza na zewnątrz zyskała na sile. Biła w ściany jurty, szarpała nimi. Ale Niillas czuł się bezpieczny.

Wiedział, że Biret zadbała o to, by jurta wytrzymała. Staruszka miała szczególny blask w spojrzeniu. Ką­ciki ust podciągnęły się leciutko jak u małej dziew­czynki, która zrobiła komuś niewinną psotę.

- Jeżeli jeszcze ich nie zobaczyłeś, nie sądzę, byś zobaczył ich później.

Niillasa aż coś zakłuło. Ale pozostał na miejscu. Wiedział, że nie chce ich zobaczyć.

- Jeden jest za tobą - powiedziała Biret przyjaciel­skim tonem. - A dwa po prawej stronie.

Niillas zerknął szybko, przez sekundę, na prawo, ale nic nie dostrzegł. Odetchnął z ulgą.

- Masz potężnych przyjaciół - mówiła dalej sta­ruszka. - Jesteś wystarczająco zabezpieczony. Oni przyszli po innych.

Nastrój bezpieczeństwa zniknął bezpowrotnie. Od razu zrobiło się nieprzyjemnie i ponuro.

Niillas zastanawia! się, kiedy oni przybyli. Był pe­wien, że by to zauważył, wyczuł. Sądził, że jest jed­nym z tych, którzy mają szósty zmysł. Ale zrozumiał teraz, dlaczego wciąż patrzyła za niego. Myślał, że zerka na wejście do namiotu, zupełnie jakby to coś musiało posłużyć się wejściem!

Oczekiwał zaklęć, długich formuł, które zagnały­by te upiory tam, skąd przyszły. Czekał na słowa.

Tymczasem Biret siedziała nieporuszona, ze wzro­kiem utkwionym poza niego. Niillas wolał nie wy­obrażać sobie, co ona może tam widzieć.

- Usiądź obok chłopaka! - rozkazała mu Biret. Niillas musiał na nią spojrzeć, by się upewnić, że naprawdę to usłyszał. Nie zauważył, by poruszyła ustami.

Jednak jej oczy powiedziały mu, że się nie myli. Dreszcz przeszedł mu po plecach.

Ona nie użyła słów.

Dotarła do niego myślami!

Powoli wstał, oczekując, że schwyci go jakaś zim­na dłoń.

Nic się nie zdarzyło.

Usiadł koło Michaiła. Chłopak poruszył się we śnie, ale twarz miał odprężoną i spokojną. Jego ojciec był bardziej spięty, czoło miał pokryte potem. Spał, ale śnił złe sny.

Niillas wyciągnął swój nóż i położył na kolanach. Ostrze zabłysło w odblasku żaru.

Z twarzy Biret wyczytał uznanie. Skrzywił się. Do­prawdy nie rozumiał, za kogo ona go ma. Nawet dziecko wie, że stal odstrasza złe duchy. To nic, za co mogła go chwalić. Jeszcze nie był tak stary, by za­pomnieć naukę z dzieciństwa! Nadal mogła na nim polegać.

Dostrzegł, że Biret także trzyma nóż pomiędzy so­bą a wejściem do namiotu.

Usiadła obok Olega.

Czy to zagrażało Olegowi i chłopcu? I ojcu chłopca?

Powiedziała, że są trzy. Po jednym na każdego?

Niillas nie chciał dalej myśleć. Nie chciał wyobra­żać sobie więcej niż to, co się działo.

Ale Biret nadal czekała.

Nie rozumiał, dlaczego. Sądził, że ona chce je odegnać. Sądził, że ma większą moc, niż dotychczas poka­zała. Sądził, że przyprowadził przybyszów do jedynej osoby, która sobie poradzi. Jedynej, która powstrzyma czarną magię.

Teraz jednak zaczynał wątpić. Czyżby Biret się ze­starzała?

- Przebyliście daleką drogę - odezwała się Biret. Niillas wzdrygnął się. Czy to też usłyszał w my­ślach?

Nie, ona nie zwracała się do niego. Też nie do Ro­sjan. Wzrok miała utkwiony tam, gdzie wcześniej.

- Długą drogę - mówiła dalej przyjacielskim to­nem, niczym do dawno nie widzianych krewnych. - To nie jest miejsce na odpoczynek. Zresztą nie ma tu miejsca.

Niillas wbrew własnej woli poszedł wzrokiem za jej spojrzeniem. Jeżeli coś tam było, nie chciał tego widzieć. Ale dostrzegł jakby zarys czegoś...

Czy to falowanie powietrza? Zapowiedź ruchu? Niespokojny cień?

Ogień rzucał dziwne cienie na ściany jurty. Wiatr tworzył dźwięki, gwizdał, szeptał, walił pięściami.

Biret wbiła swój nóż przez skóry i warstwę gałęzi jałowca aż do ziemi. Znalazł się na wysokości piersi Olega. Dłonie oparła na kolanach.

- Jego ja chronię - powiedziała twardo. - Wracajcie do domu, tam skąd przyszliście. Jeszcze na wielu sie­ciach potańczycie, jeśli się znudzicie w głębinach. Wra­cajcie. Weźcie ze sobą to, co mu zadaliście. Weźcie je­go koszmary! Weźcie jego pęcherze, ból, ślepotę!

Nic się nie zmieniło. Nic w oczach Niillasa.

Jewgienij poruszył się niespokojnie we śnie. Wystękał słowa, których Lapończyk nie zrozumiał. Szukał ra­mienia, którego nie miał. Mówił, wyraźnie cierpiąc, ale nie mogli mu pomóc. Jego język nie był ich językiem.

- Powróćcie do morza! - rozkazała Biret. - Naprawcie to, co zrobiliście na wyspie. Zanieście to temu, kto wam to zlecił. Dajcie mu to, co zgotował innym!

Niillas wstrzymał oddech. Teraz był już całkiem pewien, że nie są sami w jurcie.

Na zewnątrz trochę się uspokoiło. Wiatr zelżał. Wycisnął już do sucha ostatnie ciężkie chmury.

Niillas dostrzegał przez otwór w szczycie jurty, że niebo ma przebłyski niebieskiego. Może już nie było wcale szare, może to tylko dym z paleniska.

- Przybywacie z ziemi - rzuciła Biret.

Zapadła cisza.

Przy wejściu do jurty coś się poruszyło. Cienie jak­by zgęstniały. Niillas intensywnie wpatrywał się w mrok, którego samo wnętrze by nie stworzyło, nie w lecie, nie o tej porze.

To nie był cień. To nie było nic rzeczywistego. Nic takiego, czego mógłby dotknąć. Nic, czego chciałby dotknąć... Ruch.

- Przybywacie z ziemi - powtórzyła Biret. Niillas nie rozumiał, dlaczego to powtarza. Nigdy nie słyszał, by rozmawiano z upiorami, które chcia­no odegnać.

Słyszał już wcześniej powtarzane szeptem wersy, zaklęcia czytane przez szamanów, które powinny odesłać umarłych tam, skąd przyszli. Słyszał słowa, których używali, by zwabić pozbawione spokoju du­sze, błąkające się poza swoimi grobami. Dusze uno­szące się pomiędzy niebem a ziemią, między niebem a piekłem, bo tylko takie można było przywołać.

Umarli, którzy odnaleźli spokój, spoczywali tam, gdzie ich złożono. Na nich nie można było ćwiczyć czarnej magii.

- Ten, który wam to polecił, nie daje wam nic w za­mian - mówiła Biret.

Ona jakby targowała się z tymi cieniami, które le­dwo dostrzegał. Podchodziły bliżej ku niej. Biret siedziała nieporuszona.

- Nie daje wam nic poza tym, że wrócicie tam, skąd przyszliście - powiedziała przyjaznym tonem. Siedziała swobodnie, ze skrzyżowanymi nogami. - Ja mogę ofiarować wam więcej. Mam większą moc niż on. Mogłabym was zmusić do odwrotu. Siłowaliby­śmy się, lecz to ja bym wygrała.

Zamilkła.

Cienie na tle jurty nie poruszały się.

Dlaczego nie chciała ich zmuszać? Dlaczego ich nie odgania, skoro mówi, że umie?

Niillas spojrzał na Olega. Też się poruszył. Z jego oczu spływała krew.

Biret mówiła o jego ślepocie... Jakie życie go czeka?

- Proszę was, byście wrócili tam, skąd przyszliście! Obiecuję wam, że spoczniecie w poświęconej ziemi. Mam do tego moc.

Niillas nie odważył się mrugnąć. O tym nie pomy­ślał. Nie domyślił się ze słów Biret. Ukrywała swoje przesłanie aż do teraz. I dopiero teraz uderzyła.

Rozumiała tęsknotę błąkających się, pozbawio­nych spokoju dusz. Domyślała się ich największego pragnienia.

Spocząć w poświęconej ziemi.

Niillas zastanawiał się, skąd Biret czerpała swoją moc. Wątpił, by wpłynął na nią Chrystus białego człowieka. Wątpił, czy księża z Danii i Szwecji na­tchnęli ją wiarą w krzyż i w Boga cierpliwego i osą­dzającego. Tego Boga, dla którego budowano kościo­ły, palono inskrypcje runiczne i ścinano szamanów. Do tego rodzaju ofiary raczej nie przekonali Biret.

Ale ona nie przejmowała się tym. Jeśli mogła uży­wać wiary Norwegów dla siebie, robiła to. Jeśli mogła się posłużyć nią, by coś osiągnąć, robiła to. Jak teraz.

Cienie zgęstniały. To już nie tylko dym z paleniska.

Coś tu było.

Biret wpatrywała się w to. Czekała. Miała swoją moc w pogotowiu.

Czekała bez lęku, gotowa na użycie swojej mocy. Ale najpierw ofiarowywała ugodę.

Cienie były gęste, niemal tworzyły kształty.

Kształty postaci.

Cienie pochyliły się nad Olegiem Jurkowem, nad rosyjskim kolosem, który dał Linie dwoje dzieci.

Ciemny wiatr przeleciał nad Nillasem.

Jewgienij poruszył się we śnie, mamrocząc coś nie­wyraźnie.

Chłopak spał spokojnie.

Biret utkwiła spojrzenie w wejściu do jurty. Cze­kała nieporuszona.

Na zewnątrz uspokoiło się. Wiatry zawróciły, wiał teraz łagodny wiaterek z głębi lądu. Wiał ku morzu.

Zabrał ze sobą zapachy morskich fal.

Zabrał cienie.

Ogień odżył na palenisku. Skwierczał, rzucał iskry.

Biret odetchnęła, przekonując Niillasa, że coś się zmieniło wewnątrz ich namiotu.

Podniosła nóż z ziemi. Wytarła go o spódnicę i włożyła do pochewki. Splunęła na kciuk i otarła krew spod oczu Olega. Uniosła jego powieki. Znów splunę­ła, ocierając mu same oczy.

Na jej ustach zagościł lekki uśmiech.

- Możesz schować nóż, Niillas - powiedziała. Słowa­mi, nie myślami. - Byłeś dobrym pomocnikiem - doda­ła, nie wyjaśniając więcej. Nie dziękowała. Ale te słowa z jej ust starczyły za najcieplejsze podziękowanie. - W każdym razie poszły sobie - rzuciła, kładąc się na po­słanie. Pod głowę podłożyła zgiętą w łokciu rękę i otuli­ła się derką. - Nie trzeba już czuwać, Niillas. Nie sądzę, żeby wiatry powróciły. Ale moje reny zatrzymam jesz­cze na ich soczystych pastwiskach aż do jutra. Jakoś te­go lata wyrósł tu słaby mech. A jak u was na Soroya?

- Dobrze - odparł Niillas z uśmiechem. Nie sądził, by udało mu się zasnąć.

Mylił się.

Nastał nowy dzień. Słońce oświetlało płaskowyż, karłowate brzozy, mchy, podmokłe bagna, kamienie i skałki. Łagodne niebo miało błękitne oblicze, nie­zmącone nawet najmniejszą chmurką. Wzrok sięgał najdalej, jak mógł.

Biret sprowadziła swoje renifery z ich soczystych pastwisk, które tylko ona znała. Białoskóre stado pa­sło się spokojnie koło skały.

Staruszka siedziała przed jurtą, patrząc w niebo. Niillas dostrzegał w jej twarzy ślady niegdysiejszej urody. Ludzie mówili, że miała najpiękniejsze rude włosy, jakie można sobie wyobrazić. Teraz wyblakły, już od kilkudziesięciu lat były niemal siwe, ale nadal nosiły poświatę ognia.

Rzadko spotykało się taki kolor włosów wśród je­go ludu.

Pamiętał ją jako chłopiec. Teraz patrzył na nią ja­ko mężczyzna. Musiała być pięknością. I tak jak on została sama.

Zastanawiał się, czy to był jej wybór, czy ktoś za nią postanowił.

Wewnątrz namiotu budziło się życie. Senne głosy mówiły coś po rosyjsku, mówiły coraz szybciej. Sło­wa toczyły się niczym lawina.

- Jewgienij, ja nie mam nawet śladów na dłoni. Ja widzę! Już mnie nic nie boli. Widzę!

Oleg usiadł na posłaniu. Nie mógł się napatrzeć do syta.

Jewgienij też usiadł. Już od pewnego czasu nie spał. Bał się przerwać ciszę. Bał się tej ciszy.

- Myślałem, że oślepniesz na zawsze - powiedział. - Krew leciała ci z oczu. Zachowywałeś się jak opętany.

Oleg otworzył szeroko oczy. Dotknął ich palcami. Popatrzył na swoje dłonie.

- Widzę! - upewnił się.

- Nie ma nawet śladu krwi - stwierdził Jewgienij. Miał wrażenie, że powrócił z innego świata. Świata, któ­ry nie należał do rzeczywistości. Najchętniej pobiegłby od razu na statek i popłynął na wschód, do domu.

- Co się stało? - spytał Oleg.

Jewgienij nie wiedział, czy on powinien mu opo­wiedzieć o wszystkim.

- Porozmawiaj z Lapończykiem. On to rozumie. Ja zasnąłem. Myślę, że miałem zasnąć, Misza też. Nie wiem, co się tu działo.

Zamilkł na chwilę.

- Miałem jednak najgorsze sny. Może były praw­dziwe. Nie wiem, Oleg. Nie wiem. Byłem w najczar­niejszym piekle i nie wiedziałem, czy się stamtąd wy­dostanę. To był koszmar...

- Ja też miałem koszmary. Straszliwe koszmary - przyznał Oleg.

Wymienili spojrzenia. Nie mogli więcej o tym mó­wić. Wystarczyło, że pamiętali.

Misza nada] spał. Twarz miał pogodną, uśmiechał się leciutko.

Wyszli z jurty. Napotkali Niillasa i Biret. Oleg roz­glądał się wokół z niedowierzaniem. Wciąż otwierał lewą dłoń i patrzył na nią, jakby chciał sprawdzić, czy się nie myli. Ale wnętrze dłoni pokrywała cienka, no­wa skóra. Bez pęcherzy. Bez krwi.

- Co się wydarzyło? - spytał Oleg. Przenosił spoj­rzenie z Niillasa na staruszkę. Wiedział, że właśnie jej winien wdzięczność.

- Jak się czujesz? - spytała. - Widzisz? Pokiwał głową. Pokazał jej swoją dłoń.

- Dziękuję ci - powiedział. Biret potrząsnęła głową.

- Nie dziękuj mi. Nie sądzę, by cię jeszcze prześla­dowały. Nie byłeś jedyny, prawda?

- Jeszcze jest jeden na Soroya - odparł Oleg.

- One dotarły jeszcze dalej - oznajmiła. - Przyby­ły z daleka.

- Morze Białe - rzucił Oleg. - Archangielsk. Rosja. A więc trafiły i do nas...

- Może - odparła stara. Znała te nazwy, choć nie wiedziała dokładnie, gdzie leżą miejsca, które oznaczają. Gdzieś daleko. To jej nie interesowało.

- Wróciły do siebie - stwierdziła. - Nie pojawią się już, nie tak. Tego z wyspy weźcie ze sobą, tak dla nie­go najlepiej.

Oleg nie pytał, skąd staruszka to wie. Czuł wobec niej respekt.

- Noc mieliście niespokojną - rzuciła. - Nie mog­łam temu zapobiec. Już to się nie zdarzy. - Spojrzała w oczy Olegowi. - Uważałam, że najważniejsze, by chłopak znalazł się poza tym wszystkim.

Oleg pokiwał głową.

- Miał silną opiekę - powiedziała Biret. - Wokół niego był krąg.

Jej oczy spojrzały pytająco, choć może sama nie chciała pytać. Leżało to poniżej jej godności.

- Zadaję sobie pytanie - mówiła jednak dalej - za­daję sobie pytanie, dlaczego jego matka znalazła się tam, na wschodzie. Dlaczego tak daleko od domu.

Oleg przełknął ślinę.

- Uciekła przed oskarżeniem o czary. Biret pokiwała głową, uśmiechnięta.

- A więc to tak było - westchnęła, zadowolona, że rozumie. Niewiedza ją męczyła.

- Ona jest niezwykłą kobietą - rzekł z podziwem Oleg, gdy wracali już na Soroya.

Otaczający ich krajobraz uśmiechał się do nich przyjaźnie. Dobrze było wędrować wieczorem, choć nieco się ochłodziło. Za to nie męczyło ich tyle owa­dów.

Teraz odpoczywali. No i osiągnęli to, po co przy­byli. Nieśli lekkie serca.

- Nie sądziłem, że kobiety mogą mieć taką moc - dodał Oleg.

- Tak, Biret jest obdarzona taką mocą - uśmiechnął się Niillas. - Zauważyłeś, że miała kiedyś rude włosy?

Oleg uniósł brwi pytająco.

- U nas rzadko zdarzają się rudowłosi. Mówi się, że kiedyś pewien chłopak wziął sobie za żonę dziew­czynę z podziemnego świata, no i doczekał się rudo­włosych dzieci. Później w obozowiskach pojawiło się wiele obcych dziewczynek i chłopców. Mówiono, że przybyły z innych obozowisk, ale trudno było odna­leźć ich krewnych, a nawet kogoś, kto by ich znał. - Zamilkł wymownie. - Matka Biret była jedną z tych obcych dziewczynek, których nikt nie znał. Wyszła za mąż za ojca Biret. Nie pożyła długo, a jej ojciec ponownie się ożenił. Żadne z jego dziesięciorga dzie­ci nie miało rudych włosów. Ale jego nowa żona po­chodziła z jego własnego obozowiska. Oczywiste by­ło, kim są jej krewni.

- To brzmi niewiarygodnie - zauważył Oleg. Prze­tłumaczył opowieść Lapończyka towarzyszom.

- Słyszałem jeszcze bardziej niewiarygodne histo­rie - zapewnił go Niillas. - Widziałeś stado białych reniferów Biret?

Oleg pokiwał głową.

- Tak, piękne zwierzęta - potwierdził. - Nie wie­działem, że mogą być białe latem!

Niillas zaśmiał się.

- Tak, to nie jest normalne - powiedział. - Tylko szamani mają białe reny.

- A więc Biret jest szamanką? - spytał Oleg. Na ty­le długo mieszkał w Norwegii, że znał to słowo.

- Pewnie jest - odparł Niillas. - Białe reny nie po­chodzą z tego świata. Szamani sprowadzają je z tam­tego świata. Tam renifery są białe.

Oleg przetłumaczył. Rosjanie przetrawili nowe wiadomości. Nie wiedzieli, czy w nie wierzyć, ale nie mieli podstaw, by wątpić.

- Dlaczego powiedziała, byśmy poczekali z odpły­nięciem? - spytał Oleg. - Dlaczego kazała zaczekać na przypływ?

- Na pewno miała swoje powody - stwierdził Niillas z nieporuszoną twarzą.

10

Gdy dotarli do statku, nadal był odpływ. Na po­kładzie panował nerwowy nastrój.

- Działy się tu dziwne rzeczy, kapitanie - mówili Jewgienijowi. Unikali jego spojrzenia, dopóki nie przypomnieli sobie, kto jest jego żoną. - Powinieneś ją wziąć ze sobą, kapitanie!

Opowiadali o pęcherzach na ciele, które pojawiły się i zniknęły. O słodkiej wodzie, która wydawała się zepsuta wieczorem, a całkiem dobra rano. O koszma­rach sennych, które ich męczyły do tego stopnia, że dwóch najmłodszych marynarzy rzuciło się do morza.

- Ledwo ich uratowaliśmy, kapitanie!

- Co to było, kapitanie? Dlaczego odjechaliście? Kim on jest?

Ich spojrzenia powędrowały w stronę Niillasa. Ob­cego. Różnił się od nich i, o ile wiedzieli, także od Norwegów. Był synem tego dziwnego narodu, który przenosił się z miejsca na miejsce ze swoimi jurtami i stadami reniferów. To wśród nich byli tacy, którzy potrafili rzucać zaklęcia.

- Działy się naprawdę dziwne rzeczy, kapitanie! Ja­kaś czarna magia!

Jewgienij podjął decyzję sam. Już dosyć Oleg decy­dował. Teraz jego kolej.

- Tak, to była czarna magia - potwierdził, gdy wszyscy zebrali się na pokładzie. - Nasi ludzie zosta­li wypędzeni z Soroya czarami.

Przez zebranych przeleciało westchnienie. Obawy, które żywili, potwierdziły się, ale to ich nie uspoko­iło.

- Wiemy o tym, co tu się działo. Kola nam opowie­dział. Nie wiemy, co się stało z tymi, którzy odpły­nęli. - Nabrał oddechu. - Ale mamy podstawy sądzić, że dotarli do domu.

Słowa Biret o tym, że nocni goście przybyli z da­leka... Jewgienij nie mówił więcej. To i tak było nie­pewne.

Jeżeli to prawda, Wasilij był w Archangielsku.

Raija też...

- Co z Kolą?

- To dla niego poszliśmy w głąb lądu - odezwał się Oleg. Wypchnął przed siebie Niillasa. Lapończykowi nie spodobało się to, wolał stać w cieniu i obserwo­wać, niż być oglądanym. - Ten oto Niillas znal ko­goś o większej mocy niż ten, który użył swoich prze­ciwko naszym, przeciwko Koli i nam.

Potoczył wzrokiem po zebranych.

- Kola był umierający. Mogłem to przed wami ukryć i powiedzieć, że się źle czuł. Ale mówię, jak jest. Wszyscy jesteśmy mężczyznami. Nawet Misza stał się mężczyzną. Kola był umierający, gdy go od­wiedziliśmy. Wyglądał jak szkielet obleczony skórą. Wielu z was zna Kolę, wielu widziało go w tańcu, przy kielichu, śpiewającego. Wiecie, jak kochał życie. Wiecie, że potrafił się bić. Gdy go widzieliśmy, jesz­cze walczył. Jedyne, co pozostało w nim żywe, to oczy. Umierał. Teraz mamy nadzieję, że to zatrzyma­liśmy.

Zacisnęli pięści. Pochylili głowy. Przełykali ślinę. Nikt nie spojrzał innemu w oczy, zanim wiatr nie osuszył jego łez. Żaden by nie przyznał, że płakał.

Oleg nie opowiedział, co się jemu przydarzyło. Jewgienij też nie wspomniał ani słowem. Nie chcieli przerażać załogi.

To wystarczało.

- Wracamy na wyspę - rzucił Jewgienij.

- Musimy? Rzadko sprzeciwiano się jego rozkazom.

- Musimy - potwierdził Jewgienij. - Już nic nam nie grozi. Jeżeli nadal nie wierzycie, pamiętajcie, że zabieram ze sobą mojego syna. Jego życie znaczy dla mnie najwięcej. Gdybym sądził, że to może być dla niego niebezpieczne, nie zawijałbym na Soroya.

Uznali jego racje. I wielu pomyślało o Koli. On był jednym z nich. Zrobią to dla niego. Wciągnęli kotwicę. Rozwinęli żagle.

- Boisz się? - spytał Oleg Jewgienija. Stali ramię przy ramieniu.

- Strasznie się boję - odparł.

- Czy tam może być coś gorszego niż to, przez co przeszliśmy?

- Coś mi mówi, że może tak być - rzucił Jewgie­nij. - Ale nie sądzę, by nas to spotkało.

- Cały czas żałuję, że nie ma z nami Raiji! - wes­tchnął Oleg. - Załoga też tak mówi. Mają do niej wię­cej zaufania niż do świętego Nikołaja!

Jewgienij uśmiechnął się kwaśno.

- Ja też żałuję - powiedział. To była gorzka praw­da. - Ale nawet Biret z jej białymi reniferami nie spro­wadzi jej tutaj. Raija jest i pozostanie w Archangielsku.

Wasilij też, pomyślał. Nie powiedział tego głośno, ale nie musiał. Był pewien, że Oleg myśli o tym sa­mym.

Tylko Jewgienij, Oleg i Niillas zeszli na ląd. Mi­chaił chciał im towarzyszyć, ale ojciec z miejsca mu odmówił. Żaden z marynarzy nawet o tym nie wspo­mniał. Najchętniej woleliby zakotwiczyć jak najdalej możliwe. To, że jeszcze był odpływ, działało na ich korzyść. Znajdowali się dalej od lądu niż podczas przypływu.

Nikt nie czekał na nich na brzegu, ani by się przy­witać, ani by ich odgonić.

Niillas pierwszy zwrócił na to uwagę.

- To nie jest normalne... - zauważył.

Wreszcie nadbiegła jakaś kobieta. Walczyła z wia­trem szarpiącym jej spódnicę, przytrzymując ją ręka­mi, ale dała spokój. Dopiero gdy rzuciła się Olegowi na szyję, rozpoznali w niej Ewę.

Śmiała się i płakała, całując policzki Olega. Rzuci­ła się na szyję Niillasowi. Pocałowała Jewgienija w policzek. Znów uczepiła się ramienia Niillasa.

- Wiedziałam, że to do ciebie trzeba się było zwró­cić!

- Inni zrobili więcej - rzucił Lapończyk zażenowa­ny.

- Chyba nie musimy pytać, jak się ma Kola, co? - spytał Oleg.

Ewa potrząsnęła głową, prowadząc ich w stronę domku, gdzie żyła ze swoim Rosjaninem.

- To cud! - twierdziła stanowczo.

- Może nie cud - protestował Niillas. Jemu to sło­wo kojarzyło się z tymi, którzy najchętniej uśmierci­liby takie osoby jak Biret i umieścili jej głowę na drą­gu jako przestrogę dla tych, którzy jeszcze chcieliby oddawać się pogaństwu.

- Nic mnie to nie obchodzi, jak to się stało! - rzu­ciła Ewa stanowczo. Nie było jej łatwo trwać przy mężczyźnie, którego kochała i który umierał. Który tracił siły równie nieubłaganie jak liść żółknący jesie­nią. - Dwa dni temu zniknęły pęcherze. Po prostu obudził się bez nich! I bez ran. Miał apetyt. Zjadł. Nie musiałam nic w niego wmuszać. Pił. Zatrzymał wszystko, nie zwrócił niczego ani jedną, ani drugą stroną, jak wcześniej. Spał! - zaśmiała się. Łzy nadal płynęły jej z oczu, ale nawet ich nie ocierała. - Spał spokojnie. Nie rzucał się, nie krzyczał w przeraże­niu. Spał jak dziecko. Siedziałam i patrzyłam na nie­go. Był taki ładny, gdy spał! Jego ostatnie zęby, któ­re się ruszały, trzymają się już mocno. Nieważne, jak to nazwiecie! Nie chcę wiedzieć, co się wydarzyło. Ale dla mnie to cud! Kola umierał. Modliłam się, by już umarł i się nie męczył. A teraz żyje. Będzie żył. Dla mnie to cud!

Śmiała się. Śmiała się i była piękna. Jeszcze czte­ry dni temu przypominała szary cień: wyczerpana, zrezygnowana, płacząca... Wtedy się poddała. Oni stanowili ostatnią deskę ratunku, której się ucze­piła.

A teraz promieniała.

- Słyszycie to? - spytała Ewa z uśmiechem. Zaczęli nadsłuchiwać. Teraz to usłyszeli. To nie był krzyk mew. To było coś nieludzkiego. Ewa, nadal z uśmiechem, skinęła głową w stronę domu dziadka Liny.

- Teraz krzyczy on, Lars Olssen. Żaden z jego spo­sobów nie działa. Gnębią go jego własne upiory. Le­ży, otoczony przez nie, pokryty pęcherzami i rana­mi, męczony koszmarami... tym wszystkim, czego ży­czył innym! - zaśmiała się gorzko. - Wszystko wró­ciło do niego, podłego starucha. Może ktoś mu współ­czuje, ale nie ja! - Wstrząsnęła głową. - Wcale go nie żałuję. Dostaje to, na co zasłużył.

- Jest sam? - spytał Oleg. Teraz wyraźnie słyszał krzyki. Czasem wydawało mu się, że rozpoznaje jakieś słowo, ale nie był pewien. To był tylko krzyk, krzyk udręczonej duszy.

- Któż by się odważył tam pójść? - Wzruszyła ramionami. - Zresztą dlaczego ktoś miałby się nim przejmować? Sprowadził śmierć i udrękę na in­nych. Teraz sam tego doświadczy. Spojrzy śmierci prosto w oczy, zanim ona zabierze jego nędzne szczątki.

- To długo trwa? - spytał Niillas.

- Dwa dni - odparła. - Pierwsi słyszeli jego krzyki poprzedniej nocy. Ale on często awanturował się po pijanemu. Gdy w dzień nie przestał, poszło tam kil­ku mężczyzn. - Spojrzała w stronę domu starego. Drzwi nie były domknięte, może dlatego tak wyraź­nie słyszeli krzyki. - Więcej tam nie pójdą, to pewne. Nie chcieli powiedzieć, kogo widzieli wokół jego łóż­ka. Ale ja wiem. Kola niejeden raz mi to opisywał.

Larssen zasłużył na to. Nikt nie powinien mu współ­czuć! Niech cierpi!

- Twarda jesteś - rzucił Niillas.

Wstrząsnęła głową. Była jeszcze młoda. Nadal mia­ła w sobie ogień. Umiała wszystko dzielić tylko albo na złe, albo na dobre.

Nadal umiała nienawidzić.

- On to zrobił Koli. I pozostałym. Wiem, co się działo, bo byłam z nimi. Wiem. Widziałam, jak Ko­la w oczach niknie. Płakałam i błagałam, ale żaden z nich nie chciał ruszyć palcem, by nam pomóc! - nabrała oddechu, drżąc. - Tak, jestem twarda. Jak kamień. Równie zimna. To przez niego. Nienawidzę go i mam nadzieję, że będzie się smażył w piekle na wieki! Dla niego nie ma wybaczenia! To może na­wet za mało...

Oleg i Niillas wymienili spojrzenia. Oni też kiedyś widzieli świat wyłącznie na czarno lub na biało. Po­tem doszły tony szarości.

Niillas spojrzał w morze. Dostrzegł, że zaczyna się przypływ. Czuł wiatry wiejące przy przypływie, za­pach słonej wody. Zapach przypływu.

- To już niedługo - powiedział. Pamiętał słowa Bi­ret. Opisała mu więcej niż Olegowi, wytłumaczyła, czego się mają spodziewać.

- Też tam pójdę - zwrócił się do niego Oleg. - Ty idziesz, prawda?

Niillas pokiwał głową.

- Nikt nie może być aż tak sam - powiedział. - Na­wet on.

Ewa potrząsnęła głową z niedowierzaniem.

- Ale przynajmniej zabieram Jewgienija! - rzuciła zdecydowanie i pociągnęła pryncypała za sobą do do­mu.

Drzwi były uchylone. Krzyki dobiegające ze środ­ka ulatywały ku niebu niczym czarne skrzydła.

Domy w osadzie stały ciche, z zasłoniętymi otwo­rami okiennymi. I zaryglowanymi drzwiami, jak do­myślał się Oleg.

Zamknęli się w strachu przed tym, co działo się z Larsem. Będą tak siedzieć, dopóki on nie umilknie.

Chowają się wśród ścian, które na pewno by ich nie ochroniły przed siłami ciemności.

Oleg otworzył drzwi nogą. Pamiętał nadto dobrze, co stało się ostatnim razem, gdy ujął klamkę.

Donośne krzyki przeszywały im boleśnie uszy.

Niillas przytrzymał Olega i wszedł pierwszy do izby. Nie bał się dotknąć klamki.

Dziadek Liny był więźniem we własnym łóżku. Stało w kącie izby i przylegało do dwóch solidnych ścian z bali. Drewno przywędrowało tu z Rosji. Lars zbierał, co wyrzuciło morze, aż wreszcie mógł wybu­dować ten dom. Wyrósł w lepiance, dorosłe lata spę­dził w lepiance. Na starość miał dom z drewna.

Może w lepiance udałoby mu się przebić przez ścianę.

Tutaj próbował.

Ale bale były grubości męskiego ramienia. Rosły na rosyjskiej ziemi przez setki lat.

Na ścianie Niillas i Oleg dostrzegli ślady krwi.

Lars nie mógł uciec z własnego łóżka, przywiąza­ny do niego niewidzialnymi więzami.

Dwa upiory stały wzdłuż boku. Jeden w nogach.

Wokół nich unosiła się lodowata mgła. Oleg i Niillas czuli zapach wodorostów, słonej wody. Zapach śmierci...

Ciemne, bezkształtne postacie. Pochylone, czeka­jące... Wydobyte z czarnej głębi morza. Smród zgni­lizny gęstniał w powietrzu.

Stały nieporuszone jak posągi. Stały, a błoto kapa­ło z nich na podłogę.

Stary krzyczał, zaklinał. Używał wszelkich zaklęć, mieszał wersy, wynajdował nowe. Jego słowa nie mia­ły już mocy.

Jego twarz zmieniła się nie do poznania, pokryta pęcherzami, z których ciekła ropa i krew. Za każdym razem, gdy krzyczał, otwierały się nowe rany. Jego dłonie i szyja pokryte były ranami.

Krzyczał. Krzyczał głosem, który już ledwie się niósł.

Pierwszy ocknął się Niillas. Pociągnął Olega za so­bą i jeszcze starczyło mu rozsądku, by zamknąć za nimi drzwi.

Oleg padł na kolana i zaczął wymiotować. Płakał i wymiotował.

- On na to nie zasłużył! Niillas nie odpowiedział. Tego widoku tak prędko nie zapomni. Może nawet nigdy.

Najbardziej przerażała go myśl, że te trzy posta­cie jeszcze dwie noce temu siedziały za jego pleca­mi...

- Nikt nie zasługuje na taką śmierć! - powtórzył Oleg. - Wejdę tam i zakłuję go nożem! Okażę mu mi­łosierdzie!

- Wtedy pójdziesz do więzienia za zabójstwo sprzeciwił się Niillas. - Niedługo będzie koniec. Biret nie mogła postąpić inaczej. Ona nie panuje nad siła­mi ciemności. Biret ma dobrą moc. Nie chciała jego śmierci. Ale on nie może przecież żyć, prawda? Jeśli zrobił coś takiego jeden raz, zrobiłby i drugi. Wie­dział, że to potrafi. Oszołomiła go jego własna moc. To zły przykład także dla młodych.

- Nie zasłużył na to - powtórzył Oleg uparcie. Na­dal był blady.

Słyszeli ochrypłe krzyki.

- On już nic nie czuje - stwierdził Niillas. - Jest nieprzytomny. Krzyczy, bo nie może przestać. Biret musiała obrócić jego życzenia ku niemu samemu. To, co się dzieje z nim, jest dokładnie tym, co sprowadził na innych. Nie zapominaj o tym, Oleg!

Oleg nic nie odpowiedział. Odszedł stamtąd naj­szybciej, jak mógł.

- Już wkrótce koniec - zapewnił Niillas. - Niedłu­go przypływ.

Kola żył. Już nie tylko oczy w nim żyły. Nie mógł powstrzymać łez, choć na początku próbował.

- Byłem w piekle - powiedział. - Byłem tam wiele miesięcy i chętniej bym umarł, niż to znów przeżył. - Spojrzał na nich. - Naprawdę.

Spojrzał na Ewę. Wzrokiem prosił o wybaczenie, ale był zdecydowany. Podjął ostateczną decyzję.

- Nie zostanę na tej wyspie ani nocy dłużej.

- To już minęło - zapewnił Jewgienij.

Trudno im było nie słuchać krzyków. Nadal roz­brzmiewały głośniej od wrzasków mew. Równie przenikliwie.

- To nieważne - odparł Kola. - Ta wyspa nie jest dla mnie. Tutaj poznałem, co to piekło. Nie zostanę tu. Nie mogę jeszcze sam iść, ale chyba twoi maryna­rze mnie doniosą do łódki. Owiążecie mnie liną pod pachami i wciągniecie na statek. Nie zostanę tu! Nic na całym świecie mnie tu nie zatrzyma!

- Ewa? - rzucił Oleg.

Kobieta powoli pokręciła głową. Twarz miała nie­ruchomą, bez śladu uśmiechu. Nie płakała. Już zabrakło jej łez.

- To życie Koli - powiedziała, jakby nie miała w nim żadnego udziału. Stała oparta o framugę i po­zwalała, by wymazywał ją ze swojego życia. Nawet go nie prosiła o zastanowienie.

- Wyruszymy, gdy będzie przypływ - stwierdził Oleg.

Biret nakazała im czekać. Niillas mówił, że coś się wtedy wydarzy.

Oleg wierzył obojgu na tyle, by ich posłuchać.

No i czekali. Zamknęli otwory okienne jak wszy­scy inni. Ukryli się za ścianami z bali. Zaryglowali drzwi, przekręcili klucz dwa razy, choć wiedzieli do­brze, że to wcale nie chroni.

Ukryli się w tym samym tchórzostwie co reszta osady. W tym samym strachu.

Może weszli w to głębiej niż pozostali i dlatego ba­li się bardziej.

- Nie wiem, na co czekamy - rzucił Oleg niecier­pliwie.

Nie przywykł do siedzenia w zamknięciu. Nawet nie umiał wytrzymać zbyt długo w jednym miejscu.

Miał zbyt niespokojną krew. Jego myśli zawsze wy­biegały w przyszłość.

Wyszedł na dwór. Wpatrzył się w morze. Wrócił i spojrzał na zebranych.

- Woda doszła do najwyższego punktu - obwieścił. - Czy już czekaliśmy wystarczająco długo?

Stanowili dziwny pochód. Jewgienij, jednoręki kapi­tan, olbrzym Oleg o plecach szerokich jak dwuskrzy­dłowe drzwi w domach bogaczy, niewysoki Niillas w skórzanych spodniach i kaftanie. No i Ewa, z potar­ganymi włosami i smutkiem ukrytym w oczach.

To ona zatrzymała się pierwsza. Byli w połowie drogi do brzegu, daleko od domów. Pomiędzy nimi a morzem nie było nic. Tylko resztki spalonych do­mów Rosjan.

- Słyszycie?! - spytała z takim napięciem w głosie, że aż przeszedł ich dreszcz.

Nad Soroya krzyczały mewy.

- Ucichł - powiedział Oleg, nie mając na myśli wia­tru.

Stali w ciszy i nadsłuchiwali. Pobledli. Ich oczy skierowały się ku domowi oddalonemu od pozosta­łych.

Pojedyncze mewy krążyły nad jego dachem. Jakaś wrona. Mewy odgoniły ją, nie potrzeba im konkuren­cji przy stole.

Nie tylko oni zauważyli różnicę. Inni też usłysze­li, że krzyki ucichły.

Drzwi lepianek i domów pootwierały się.

Ludzie wyjrzeli na świat.

Blade twarze, szybkie ruchy. Oczy podążające ku leżącemu na uboczu domowi.

Brat Liny, Samuel, podszedł do nich czworga z rę­kami w kieszeniach.

- Wygląda na to, że stary wykorkował - rzucił, po­zostawiając na moment wpółotwarte usta jako niby uśmiech. - Czy Ewa powiedziała wam, jakie piekło mieliśmy tu przez dwa dni i noce?

Oleg pokiwał głową. Zwrócił uwagę, że Samuel od razu przybrał taki ton, jakby znów byli jedną rodzi­ną. Mówił do niego jak stary przyjaciel.

- Powiedzieli, że były u niego upiory.

Oleg mógł się łatwo domyślić, że Samuelowi za­brakło odwagi, by pójść do domu Larsa, który był przecież jego rodzonym dziadkiem!

- No tak, on nigdy nie należał do grzecznych dzie­ci Boga - rzucił Samuel lekkim tonem. Nie wydawał się być pogrążony w żałobie. Splunął przez lewe ra­mię. - Nie to, żebym mówił źle o zmarłych. On był moim dziadkiem. Trudno będzie pochować go w zgodzie z kościołem. Od dawno tam nie chodził. Zresztą zadarł kiedyś z księdzem. Mówią, że wywo­łał burzę na morzu w pogodny dzień, gdy ksiądz właśnie tu płynął. Tylko on o tym wiedział. - Wes­tchnął. - No, ale może mimo wszystko nie zasłużył na coś takiego.

Oleg nie odpowiedział. Poszedł dalej za pozostałą trójką. Czuł, że Samuel za nim idzie, ale na szczęście już nic nie mówił. Nie musiał słuchać jego bezmyśl­nego gadania.

Wydawało się, że po prostu szli w kierunku łódki.

Już wiedzieli, czemu Biret kazała im zaczekać na przypływ.

Nie mogli nie zauważyć.

- Dobry Boże! - zatchnął się Samuel. Oderwał się od grupy, podszedł bliżej i jeszcze szybciej się cofnął. Odwaga nie zaliczała się do jego największych zalet.

Niillas i Oleg podeszli bliżej. Jewgienij przytrzy­mał Ewę, obracając jej twarz ku swojej piersi.

- Nie patrz tam! - poprosił po rosyjsku. Ona i tak zrozumiała.

- To jego część brzegu - rzucił Oleg. - Czy to przy­padek?

- Przestał krzyczeć przy przypływie - odparł Niillas. - Umarł. Może go wtedy opuściły. - Przełknął śli­nę. Przepełniała go wielka pustka. - Wtedy, w jurcie Biret, było ich trzech - mówił dalej. - Nie widziałem ich, ale ona mi powiedziała. Trzech. No, widziałem jakby cienie.

Nie mógł już patrzeć na to, co leżało na brzegu Larsa Olssena. Wzrok jego powędrował na fale, na morze, poza horyzont...

- Ona ich nie przywołała - wspominał, czując su­chość w ustach. - Rozmawiała tylko z nimi. Targo­wała się. Widziałem, jak ich cienie zagęszczają się wo­kół niej, pochylają się nad nią. Biret siedziała, nie mrugnąwszy nawet powieką. Chroniła cię, Oleg, tyl­ko sobą i swoim nożem.

Niillas wciągnął z drżeniem powietrze. To nie by­ły jego najlepsze wspomnienia, a wiedział, że będą prześladować go do końca jego dni.

Czegoś takiego się nie zapomina.

- Obiecała im, że spoczną w poświęconej ziemi - Niillas spojrzał w oczy Olegowi. - Prosiła ich, by jej uwierzyli. Żeby odwrócili działanie ku temu, który im je zlecił. Biret obiecała im grób.

Żołądek Olega skurczył się nagle. Rozsądek mówił mu, że coś takiego nie jest możliwe.

Ale przed nim na kamieniach leżały trzy ciała.

Bardziej szkielety niż ciała. Przegniłe, nie do roz­poznania.

Nie można było stwierdzić, do kogo należały.

Tylko że były ciałami błąkających się dusz.

Teraz mogły otrzymać miejsce spoczynku. Grób. Wieczny spokój.

11

- Nigdy nie sądziłam, że powiem ci coś takiego - zaśmiała się rozbrajająco Antonia. Jednak powaga w jej oczach nie zdołała przegrać ze śmiechem. - Lu­dzie gadają, Raiju.

Raija wstrząsnęła głową. Pozwoliła, by wiatr porwał jej włosy, pogładził policzki, wdarł się pod bluzkę.

Tonią przyjechała konno razem z Olgą.

Antonia siedziała nad samym brzegiem Dwiny. Po­między brwiami miała zmarszczkę, co u niej było rzadkością. Raija czegoś się spodziewała. Może wła­śnie tego.

- Co gadają ludzie? - spytała hardo Raija. Wma­wiała sobie, że nie przejmie się tym wcale.

Nieprawda. Przejmowała się.

- Droga Raiju - Raiso! Nie mów mi, że się nie do­myślasz! Sądzisz, że noce są aż tak ciemne? Czy nie odprowadzałaś Wasi za próg, gdy odjeżdżał? Nie za­uważyłaś, jak wtedy jest jasno? Zapomniałaś, jak wcześnie wstają ludzie?

Raija westchnęła.

Byli lekkomyślni. Żyli w oszołomieniu. Czerpali z niego pełnymi garściami. Żyli pełniej, niż mieli do tego prawo. Czerpali z życia pełnymi garściami.

Zbytnia zachłanność bywała niebezpieczna. Była zła, nieważne, jak się na nią patrzyło.

Raija nie wiedziała, czy mogła była przeżyć to la­to inaczej.

Może mogła...

Ale nie chciała. Dokonała wyboru. Była w pełni świadoma swoich uczynków.

Wasia był szaleństwem, którego by się nie wyrzekła, choć to grzech tak myśleć. Przecież miała wszystko.

Miała kogoś, kto ją kocha. Kogo teraz zrani.

Nie wiedziała, czy naprawdę sądziła, że to się utrzyma w tajemnicy.

Prawda była taka, że nie zastanawiała się nad tym zbytnio. On też. Wciąż jeszcze trwali w oszołomieniu.

A ludzie gadali.

- Oni niedługo wrócą, Raiju. Antonia najmniej ze wszystkich poczuwała się do roli strażniczki moralności. Nie mogła o nic prosić Raiji. Gdyby jej samej udzielono rad wtedy, gdy po­rzuciła rodzinę, i tak by nie posłuchała.

Wybiera ten, do kogo należy życie.

Podejmuje własne decyzje. Ścieżki, którymi sam będzie szedł.

- Myślisz, że ja nie wiem? - westchnęła Raija. - My­ślisz, że on nie wie?

- On cię już nie potrzebuje - stwierdziła Tonią bru­talnie. - Nie ma już koszmarów. Od dawna. Sam to mówi. On cię już tak nie potrzebuje, kochana Raiju! Nie niszcz więcej, niż musisz!

Raija z uśmiechem napawała się późnym latem. Nie niszcz więcej, niż musisz... Wielu powiedziałoby, że ona już zniszczyła wszystko.

- Powiedz mu, by już nie przychodził.

- Nigdy nie prosiłam go, by przychodził - odpar­ła Raija. - On nigdy nie prosił mnie, bym przyszła. Po prostu przychodziliśmy. Tak już jest pomiędzy nami. Unosi nas wiatr. Wiatr wolności. Nie ma żad­nego przymusu, żadnych wymagań. Tylko wolność.

- Teraz oszukujesz siebie - zauważyła Antonia. - Jak Jewgienij wróci, nie będziesz miała żadnego wia­tru wolności, kochana. Będziesz żoną Jewgienija Bykowa. Nie jesteś wolnym ptakiem z wiatrem pod skrzydłami. Jesteś żoną i matką. Jesteś żoną pryncypała. Matką spadkobiercy. Nie jesteś tylko Raiją. Nie tylko Raiją - Raisą. Nie tylko tą, którą kocha Wasilij. Jesteś Bykowa. Raisa Bykowa. Twoja wolność to mrzonka. Jej nie ma. Wymyśliłaś ją. Nie masz skrzy­deł, podcięto ci je już dawno temu, moja śliczna. Bykowa nie ma skrzydeł. Bykowa nie umie latać.

Raija znów wstrząsnęła dumnie głową. Ale nic nie odpowiedziała. Zdusiła w sobie słowa.

- Chyba nie mogę latać - przyznała. - Masz rację. A statek niedługo wróci.

- Stanę po twojej stronie - obiecała Antonia. - Przysięgnę, że plotki są nieuzasadnione. Mogę za­świadczyć, że pomiędzy tobą a Wasilijem tego lata nic nie było! - nabrała powietrza. - Jeśli będzie po­trzeba, Olga powie to samo. Jewgienij jej uwierzy.

- Ona będzie dla mnie kłamać?

- Olga jest już kobietą - odparła Tonią z dumą. - Ona cię kocha, Raiju. Doszły do niej plotki, kiedyś mnie o nie spytała. Powiedziałam jej prawie całą prawdę. Trochę zniszczyłam jej wyobrażenia o doros­łym życiu...

Antonia popatrzyła długo na przyjaciółkę.

- Tak, ona skłamie, by cię ochronić, Raiju.

- Olga nie będzie kłamała z mojego powodu - rzu­ciła Raija zdecydowanie. - Nikt nie będzie dla mnie kła­mał. Jestem na tyle silna, by za siebie odpowiadać. Do­brze czy źle, ale ja to zrobiłam. I zapłacę za to sama.

Tonią zawołała Olgę, a sama odeszła w stronę domu.

- Kocham cię, Raiju - Raiso, niezależnie od tego, co ludzie mówią - przyznała Olga cicho. Spojrzenie, które posłała w kierunku pleców matki, mówiło, że to wyznanie było przeznaczone tylko dla uszu Raiji.

Podjęła decyzję. Nabrała głęboko powietrza i zada­ła Raiji pytanie, którego nawet Antonia jej nie zadała:

- Bardziej kochasz Wasilija niż Jewgienija? Raija zapragnęła nagle znów mieć czternaście lat.

Nie pamiętała siebie takiej, ale jej życie na pewno by­ło wtedy prostsze.

- Sama bym chciała umieć odpowiedzieć na to py­tanie, Olgo - odparła, gładząc dziewczynę po policz­ku. Po chwili ciszy dodała: - Będziesz o tym rozma­wiała z Misza?

- Nie wiem - odrzekła Olga wymijająco.

- Lubisz go, prawda?

- Jest jakby moim bratem. Raija pokiwała głową. Rodzeństwo rzadko ma przed sobą tajemnice. Oczywiście, że Olga będzie o tym z nim rozmawiała. Ale Olga już rozumiała sprawy, na które Misza był jeszcze zbyt niedojrzały. To będzie bolało...

- Nie chcę, żebyś milczała z mego powodu, Olgo. Ani kłamała.

Dziewczyna spojrzała na Raiję, przekrzywiając głowę. Loki jej zatańczyły.

- Jesteś taka ładna, Raiju - Raiso! - powiedziała. - Chciałabym być tak ładna, jak ty! Rozumiem, dlacze­go wszyscy mężczyźni cię wychwalają. Dlaczego cię pragną. Dlaczego Wasia... Ale dlaczego ty to robisz? Przecież ciebie też to będzie bolało! - Zamilkła, opie­rając podbródek na podciągniętych kolanach. - Widzę, że Wasia jest przystojny, chociaż stary. Ale Jewgienij też jest przystojny, nawet bez jednej ręki. Ale przecież nie kocha się tylko za to, jak kto wygląda? Można ko­chać kilku naraz? W ten sam sposób? Jednocześnie?

- Jakże bym chciała, żeby Misza okazał się tak mą­dry, jak ty... - uśmiechnęła się Raija.

Poczuła się stara. Stara jak świat. Co najmniej jak babka. Córka Toni siedziała z nią i zasypywała trud­nymi pytaniami. A ona nie miała tyle życiowej mą­drości, by na nie odpowiedzieć.

A może miała?

- Nie wystarczy, że sprawia ci przyjemność patrze­nie na kogoś - powiedziała w końcu. - Nie można spędzić życia, wpatrując się w kogoś, nieważne jak ładnego. Piękno przemija. Ważniejsze, byś znalazła kogoś, kto jest piękny w twoich oczach.

Westchnęła. Zastanawiała się, jak ona sama mogła tak skomplikować swoje życie, skoro umiała dać od­powiedź na trudne pytania młodej osoby.

- Nigdy nie kochałam dwóch osób w ten sam spo­sób - mówiła dalej. - Nigdy nie spotkałam dwóch lu­dzi, którzy by byli tacy sami. A dzisiejsza Raija róż­ni się od Raiji wczorajszej albo jutrzejszej. Ja też się zmieniam. Ty też. Wszyscy się zmieniamy. Jest we mnie Raija, która potrzebuje Jewgienija. Jewgienij oznacza bezpieczeństwo. Jest jak skała. Nikt go nie skruszy. I ta Raija chce przy nim trwać. Ona lubi spo­kój, bezpieczeństwo, nawet nudę. A druga Raija uwielbia szaleństwo, oszołomienie, nieprzewidywalność. Jest jak wiatr. I ta Raija jest strasznie zakocha­na w Wasiliju.

Spojrzała na Olgę. Napotkała wejrzenie poważ­nych, ciemnych oczu. Dziewczyna ją rozumiała, ale widziała też w jej oczach zawód. Ona miała zaledwie czternaście lat...

- Rozumiesz teraz trochę lepiej? Olga pokiwała głową.

- Ale nie postąpiłabyś tak samo? Potrząsnęła głową.

- Mam nadzieję, że ci się uda - westchnęła Raija. - Nie życzę ci tego, co ja przeżywam, moja Olgo.

Wasilij przybył o zmroku. Jak zwykle przypłynął łódką. Może sądził, że zniknie pośród innych łódek.

Dwina była wodną drogą.

Może sądził, że ukryje się w najbardziej otwartym miejscu.

Mylił się.

Raija wiedziała, że wiele par oczu śledziło go tak­że tego wieczora.

Wiedziała, że wielu liczyło, ile razy i jak długo u niej był. Ile razy ona była w jego domku. Na pew­no domyślali się, co robili.

I nie mylili się. W większości przypadków nie od­biegało to od prawdy.

Zamknął za sobą drzwi. To nie wystarczało. Raija czuła, że czas, by spojrzeli prawdzie w oczy.

Wasilij złapał ją w pasie i okręcił wokół siebie. Tańczył z nią, nucąc swawolną piosenkę. Nawet jego śmiech zawierał rytm, do którego mogli tańczyć.

Pocałował ją mocno, nie wypuszczając z silnych ob­jęć. Pachniał wiatrem i wodą, ale najbardziej wiatrem.

- Stęskniłem się za tobą - powiedział, pieszcząc ją spojrzeniem. Jego oczy przybrały swój odcień ziele­ni. Raija nigdy wcześniej nie spotkała takiego spoj­rzenia, jak jego. Nawet, gdy patrzył na innych, było w nich to, co ją tak urzekało. Długo trwało, zanim zrozumiała, co to jest.

Teraz wiedziała: Wasilij miał w oczach ciekawość ludzi. Nikogo nie traktował jak nudnego czy mało ważnego. W każdym czegoś szukał. I znajdował. Czę­sto coś, co tylko on dostrzegał.

- Dobry Boże, jakże za tobą tęskniłem! - powtórzył. Zaśmiał się i oparł czoło o jej czoło. - Ty też musiałaś za mną tęsknić. Przecież nikt nie mógł ci powiedzieć, jaka jesteś piękna. Nikt ci nie powiedział, że masz naj­ciemniejsze, najbardziej myślące oczy w całym Archangielsku. Nikt nie wspomniał, że masz włosy niczym tkana sadza. Nikt, że masz usta, które proszą o poca­łunek. - Pocałował ją szybko. - Nikt ci nie powiedział, że za tobą tęskni i że tylko ty możesz to ukoić.

Raija roześmiała się. Wasilijowi zawsze udawało się obudzić w niej beztroskę: tę część jej duszy, któ­ra była równie wolna i dzika jak on. Równie niedoj­rzała. Równie dziecinnie zadufana w sobie. Równie lekkomyślna.

- Olga mi powiedziała, że jestem ładna - rzuciła, targając mu włosy. Też pragnęła szaleństwa. Chciała mówić mu takie same głupstwa, jak on jej. Chciała się beztrosko śmiać i być z nim wolna.

Tak łatwo było śmiać się z Wasilijem. Tak łatwo uśmiechać się do niego. Tak łatwo przerzucać się nie­poważnymi słowami.

Żartowali w sposób zrozumiały tylko dla siebie.

Dużo się śmiali.

Już od tak dawna Raija z Jewgienijem nie mieli po­wodów do śmiechu. Tak dawno nie śmiali się razem, tak dawno nie podśmiewali dobrodusznie z siebie.

- Zawsze się rozumieliśmy z Olgą - przyznał Wa­silij.

- Ona powiedziała również, że jesteś ładny, cho­ciaż stary - droczyła się z nim Raija. - Chyba zaczy­nasz tracić swój wpływ na kobiety, Wasia Uskow!

Przeszedł tanecznym krokiem, nadal ją obejmując, i usiadł na ławie. Raiję posadził sobie na kolanach. Po­patrzył na nią z pełnią zaufania w oczach. Dołożył uwodzicielskie spojrzenie, któremu się jeszcze żadna kobieta nie oparła. Uśmiechnął się tak melancholijnie, że każda kobieta poczułaby chęć pocieszania go.

- Ja tracę wpływ na kobiety? - spytał. - Ja? Słynny uwodziciel Uskow? Chyba coś ci się pomyliło, Bykowa! Chyba mówisz o kimś innym! Wszyscy mi zazdroszczą, bo mogę mieć każdą kobietę, jakiej zapragnę. Nawet nie muszę się starać. One błagają mnie, bym przyszedł, wszystkie w wieku między piętnaście a pięćdziesiąt!

Raija śmiała się i śmiała.

- Ty zarozumiały błaźnie! Pozwolił, by pocałowała go w czoło. Uniósł ku niej usta i niemo błagał o pocałunek. Otrzymał go. Uśmiech­nął się smutno i przytulił policzkiem do jej piersi.

- Tak, moja Raiju - powiedział - jestem zarozumia­łym błaznem. Zawsze nim byłem. Chyba się starzeję...

Mrugnął do niej. Nawet w takiej chwili nie mógł być całkiem poważny.

- Tak, moja Raiju. Wiek zaczyna ciążyć, chyba nam obojgu.

Westchnął.

- Zaczynam kończyć z kobietami. Wieloma kobie­tami. Już od jakiegoś czasu, dobrze o tym wiesz. Mia­łem wiele kobiet, a jedyna, której naprawdę pragnę, nie chce mnie.

- Ona nie chce mieć tylko ciebie - poprawiła go Raija. - To jej przekleństwo.

Zaśmiał się głucho.

- Diabeł jeden wie, jak sobie z tym poradzę. Usta Wasilija wkradły się pomiędzy guziki bluzki Raiji. Palce mu pomogły. Pocałował, polizał drażniąco. Nie chciał podniecać, tylko posmakować.

- Powinienem cię udusić - stwierdził. - Jewgienij i ja powinniśmy cię udusić. Upić się do nieprzytom­ności i zrobić to gołymi rękami.

Zastanowił się przez chwilę.

- Właściwie to będzie trudne dla Jewgienija, bo on ma przecież tylko jedną rękę. Pewnie ja będę musiał cię udusić.

Raija śmiała się tak, że aż popłynęły jej łzy. W śmie­chu utopiła płacz, który gniótł jej piersi od czasu roz­mowy z Antonią.

- Kobiety takie jak ty są niebezpieczne - mówił da­lej Wasilij. Ustami pieścił jej szyję. Raija przegięła się do tyłu, przyjmując te pieszczoty. Nie chciała, by przestał. On też nie.

Ludzie i tak już widzieli, że przyszedł. Już i tak po­myśleli swoje.

Gdyby poprosiła go teraz, by sobie poszedł, nie zrobiłoby to żadnej różnicy.

- Ty i takie jak ty doprowadzacie mężczyzn do sa­mounicestwienia. Nie robicie nic, a mężczyźni umie­rają dla was. Nawet nie uronicie łzy na żadnym z wie­lu grobów.

- Za to tacy jak ty, Wasilij, sprawiają, że mądre ko­biety głupieją - odrzekła Raija ochrypłym głosem. - Mężczyźni jak ty plączą losy prostych kobiet. Wywo­łują niebezpieczne marzenia. Budzą tęsknoty za niebem w ich objęciach...

- Chodź - wyszeptał Wasilij. Całował ją. Całował. Całował. Okrywał całą skórę pocałunkami.

- Pozwól mi obudzić twoje tęsknoty! Pozwól mi cię przekonać, że razem stworzymy niebo! Ze moje ramiona są twoim niebem, że ty jesteś moim! Zamk­nij oczy, moja ukochana Raiju, i zapomnij o rozsąd­ku! Bądź tylko moja, tylko moja, choć na chwilę. Bądźmy Raiją i Wasilijem w raju - choć na chwilę!

Nietrudno było ją przekonać.

Potem było tak dobrze. Spokój, poczucie pełni...

- Tak powinno być zawsze - powiedział Wasilij ci­cho. - Czego potrzeba, byś ze mną żyła? Byś dzieliła swoje życie ze mną?

Raija wtuliła się mocniej w Wasię. Oparła głowę na jego ramieniu, czując przez koszulę ciepło jego ciała.

O tym nie rozmawiali. To były niebezpieczne te­maty.

- Nie wiem, czy bym mogła - odparła z trudem. Dużo ją to kosztowało, ale odpowiedź była wyni­kiem długich przemyśleń. Nie sądziła, by istniało in­ne rozwiązanie.

- Czy to takie złe? - spytał Wasilij nieomal lekkim tonem. Pociągnął jeden z jej loków i nawijał na palec. - Czy ty i ja nie jesteśmy dla siebie stworzeni? Nie są­dzisz, byśmy mogli być szczęśliwi przez resztę życia?

- Ty tego też nie wiesz - rzuciła Raija, całując je­go szyję. - Ja też nie wiem. Dziś jest wspaniale. Wczo­raj też. Całe lato było wspaniałe. Ale nie było rzeczy­wiste, prawda?

- Nie było rzeczywiste? - Wasilij przycisnął ją do siebie tak mocno, jakby już nigdy nie miał puścić. Al­bo właśnie dlatego, że wiedział, iż musi pozwolić jej odejść. - Czy ja nie jestem rzeczywisty? Czy my nie istniejemy? Nie możesz tak myśleć! Kochaliśmy się przez całe lato. Jeszcze nigdy nie byłem aż tak nagi przed żadną kobietą. Przed żadnym człowiekiem. Nikt nie poznał mnie tak, jak ty tego lata! Nikt! I nie opowiadaj mi tu, że wielu widziało taką Raiję, jak ja tego lata. Nie mów mi, że byłaś taką Raiją razem z Jewgienijem! Nigdy nie byłem tak blisko żadnej ko­biety, jak ciebie. Niewielu mężczyzn widziało cię ta­ką, jaką ja cię widziałem. Nigdy mnie nie przekonasz. Możesz mówić, co chcesz, ale nie to, że nie byliśmy ze sobą naprawdę!

Raija położyła palec na ustach Wasilija, patrząc na niego z czułością.

- Nie słuchałeś mnie - rzuciła z wyrzutem. - Nie słyszałeś, co naprawdę powiedziałam, tak?

- Słyszałem! Raija potrząsnęła głową. Poczuła ogarniający ją smutek. Przybliżała się do rzeczywistości, tej, której Wasilij nie chciał dostrzec.

- Czy żyliśmy ze sobą otwarcie, Wasia? Czy napotykaliśmy nowy dzień jak inni? Czy mieliśmy wokół nas dzieci? Sąsiadów? Czy kłóciliśmy się o drobnost­ki? Czy dzieliliśmy ze sobą dom? Obowiązki, zmar­twienia, strach, radość? Czy dzieliliśmy wszystko tak naprawdę?

Potrząsnęła głową. Znała odpowiedź.

- Nie było tak, Wasia. Oboje to wiemy. Żyliśmy poza tym wszystkim. Mieliśmy to, o czym mówiłeś. Tak, nikt inny nie obejmował mnie równie ciasno jak ty. Nikt nie otwierał przede mną swojej duszy jak ty. Widziałam głębię twojej duszy, a ty mojej. Poznali­śmy się tak dokładnie - tak szybko. Stało się to moż­liwe jedynie dlatego, że mieliśmy tylko siebie. Nie musieliśmy się nikim przejmować, najukochańszy.

- Tylko siebie - odparł Wasia. - To też wiele. Pokiwała głową. Jakże dziwnie będzie nie czuć jego zapachu. Jego ciepła. Jego dłoni.

Będzie za tym tęskniła. Za nim. Stali się sobie tak bliscy, że czuła się jego częścią. I wiedziała, że to jest niebezpieczne. Przecież nie może wierzyć, że można stać się jednością z innym człowiekiem. Jeszcze umia­ła liczyć. Zawsze dostrzegała cztery nogi, cztery ręce, dwa ciała.

Ona i Wasia to dwie osoby.

Byli rozdzieleni, nigdy całkiem razem. Dwoje. Nie jed­no, mimo że często się do tego niebezpiecznie zbliżali.

Jak teraz.

- To nie wystarcza - powiedziała. Patrzyła rozsąd­kowi w oczy i miała ochotę tylko na ucieczkę. Uciecz­kę w nowe lato. Lato z Wasilijem. Nie chciała być tyl­ko Śnieżynką.

Wspomnienia na zawsze zwiążą ich z tym latem. Słoneczne pasma pomieszane z ognistymi, niebez­piecznie czerwonymi - które były nimi, ich namięt­nością, zabronioną namiętnością.

- To nie wystarczy, Wasilij. Istnieją jeszcze inni lu­dzie. Zapomnieliśmy o nich. Byliśmy głupi.

Westchnął. Policzek trzymał przy jej czole. Wzrok wbił w belki sufitu. Szaleństwo.

- Ludzie gadają - powiedział. - Nie musisz tego mówić. Ja wiem.

- Gadają - powtórzyła za nim.

- Wkrótce wróci statek - dodał Wasilij. - Wiedzie­liśmy, że to się kiedyś skończy.

Raija pokiwała głową. Wpatrzyła się w inną rze­czywistość, którą dzielili, ale której nie dotykali sło­wami. Teraz też nie.

Wiedzieli, że nie powinni nawet próbować.

12

- Mogę zostać na noc? - spytał Wasilij. Jedli kolację. Był wcześniej w stajni i dopatrzył jej koni. Zamknął za sobą drzwi.

- Już i tak widzieli moją łódkę - dodał. - Już i tak o nas myślą jak najgorzej, kochana.

Raija pokiwała głową. Nie chciała go wyrzucać, choć próbowała wyrwać go ze swojego życia. A mo­że to samą siebie próbowała wyrwać z jego życia?

- Pojadę, zanim się rozjaśni - obiecał, jakby to z je­go winy poranek ubiegał go już tak wiele razy. Ona też nie chciała go puścić.

Powinni dzielić winę.

- Po prostu muszę tu zostać na noc - dodał z ta­kim żarem, jakby całe jego życie od tego zależało.

Przełknął kilka łyżek zupy rybnej z kaszą.

- Może ty masz rację - mówił dalej. - Może nie moglibyśmy żyć razem na co dzień. Za długo byliśmy w raju, by zadowolić się codziennością. To pewnie za­da nam ból. Wcześniej o tym nie myślałem. Pewnie byśmy się ranili nawzajem, nie tylko tych innych.

- Przejdzie ci - odparła Raija. Odpowiedział jej śmiech Wasilija. Sama też zaczęła się śmiać. To już był ich stały powód do żartów, bo oboje wiedzieli aż nad­to dobrze, że tak łatwo mu nie przejdzie. Ze ona też będzie cierpiała.

Że pewnie nigdy im nie przejdzie.

- Ale nie będziemy o tym rozmawiać dzisiaj! - Wasilij spojrzał na nią z powagą w oczach. Wymógł taką samą obietnicę z jej oczu. - Czy Jewgienij ma może kropelkę czegoś mocniejszego? - spytał, po­magając Raiji posprzątać ze stołu. Postawił naczy­nia na miejsce, gdy już je umyła. - Obiecuję, że po tej nocy nie będę próbował niczego, co należy do Jewgienija, ale dziś potrzebuję likieru. Czuję po so­bie, że to jest noc na likier. Nie na wódkę! Wódkę piją mężczyźni w knajpach. Trzeba czegoś słodkie­go, by obejmować kobietę. Rum też nie pasuje, to dla mężczyzn. Daj nam dobrego, przywiezionego z Norwegii likieru!

Raija zaśmiała się.

- Chyba naprawdę chcesz coś uczcić!

Sięgnęła na najwyższą półkę. Za kubkami znalazła butelkę ze złocistym płynem.

- Zadowolony? Pokiwał głową.

- Nie czujesz, że to naprawdę jest jakaś okazja? - spytał. - Czy nie czujesz, moja najdroższa Raiju, że to jest noc, która już nigdy nie wróci?

- Żadna noc się nie powtarza - odparła Raija. Sta­rała się zachować rozsądek i umiar, bo bała się tego podniecenia Wasilija. Obawiała się zielonego ognia, który palił się w jego oczach. Tego grymasu ust. Ba­la się jego żaru.

Wasilij kochał za bardzo.

- Rozpalimy na palenisku - powiedział. - Rozpali­my bardzo mocno. Znajdziemy skórę, którą nigdy nie okrywaliście się z Jewgienijem. - Przytrzymał ją spojrzeniem. - Już zbyt długo się poniżałem. Jego też. Dziś w nocy nie będę cię obejmował w jego łóżku. Dziś w nocy będę się z tobą kochał na skórze przed paleniskiem. Na podłodze, którą ty wyszorowałaś do białości. Dlatego jest bardziej twoja niż jego. On ni­gdy nie szorował jej wodą i żwirem.

- Jeżeli chcesz rozpalić na palenisku, Wasia, to na­nieś drewna! - rzuciła Raija, zdejmując fartuch.

Podobał jej się obraz, jaki przed nią roztoczył. Po­budził jej wyobraźnię.

Mieli noce, które były zgodne z jej marzeniami. Noce, które tworzyli razem, bez planowania.

Które przeżywali razem, wsłuchani w siebie na­wzajem.

Ta noc miała należeć do Wasilija.

Raija znalazła całkiem nową skórę. Nieużywaną. Pachniała skórą i futrem, niczym innym. Nie miała zapachu ani jej, ani Jewgienija.

Położyła ją na podłodze przed paleniskiem. Uklęk­ła, gładząc futro i dochodząc dłońmi aż do podłogi.

Wasia miał rację. Podłoga należała do niej. Za każ­dym razem, gdy klęcząc szorowała ją, brała ją na własność.

Mogła dać im miejsce na namiętność.

Raija patrzyła, jak Wasia rozpala na palenisku. Pa­trzyła na jego dłonie. Czuła, że je kocha. Kocha ich dotyk, lekki albo mocny, szukający albo wymagają­cy. Kochała je.

Szybko się rozebrała, drżąc nieco, gdyż powietrze się jeszcze nie ogrzało.

Rozpuściła włosy. Lekko pofalowane od więzów warkoczy opadły jej na plecy aż do pasa. Okryły pier­si, biodra... Ubrały ją na nowo.

Wasilij odwrócił się od ognia. Uśmiechnął się do niej. Poczekał, aż ogień dobrze się rozpalił i strawił pierwsze szczapy. Dołożył wtedy stos grubszych po­lan. Płomienie odbijały mu się w oczach.

Miękkimi ruchami zdjął swoje ubranie. Nie krępo­wali się siebie. Znali się dobrze.

Znane krajobrazy.

Budzili w sobie znane sobie uczucia.

Znali się. Nie można wstydzić się kogoś, komu dało się tak wiele i od kogo otrzymało się równie wiele.

Ich ubrania przypominały wyspy na białej podło­dze morza.

Stanęli na największej wyspie. Stali, z dłońmi szu­kającymi dłoni, z ramionami, które obejmowały, nie wiążąc. Z ustami szukającymi ust, z językami igrają­cymi ze sobą.

Razem.

Ze skórą pod stopami.

Razem.

Ze skórą pod kolanami.

Razem.

Ze skórą pod ciałami oplatanymi rękami i nogami. Razem.

Razem.

Noc okryła ich półmrokiem. Ogień na palenisku nasycił się na chwilę, zmienił w stos żarzących się głowni. Niechętnie przyjął jeszcze dwa polana i na­począł je z pewną ostrożnością.

Raija przyniosła jeden z wełnianych pledów, których używała Jelizawieta. Wasilij widział, skąd go wzięła, więc nie musiała tłumaczyć. Zrozumiał. Z uśmiechem okryła ich oboje.

- Gdyby to była zima, źle byłoby z nami - stwier­dziła Raija i zachichotała. Poczuła się młoda i głupia, cudownie, cudownie młoda.

To nieprawda, że ma dorastającego syna! To nieprawda, że jej przeszłość spowijały mrocz­ne cienie.

To nie była prawda. To był...

- Przeciąg - stwierdziła, unosząc się na łokciach i wpatrując się w Wasilija. - Wiesz, że zimą drętwie­je mi krzyż? Nigdy ci chyba nie mówiłam, prawda? Jewgienij tego nie zauważył, zresztą zimą ma swoje kłopoty z ramieniem. A ja zaciskam zęby i udaję, że wszystko jest w porządku. On pewnie sądzi, że po prostu mam zły humor. Czasem rano prawie nie mogę wstać, muszę zsuwać się z łóżka. Zauważyłbyś coś takiego?

- Zauważyłbym - odparł Wasilij. Leżał na plecach z rękami splecionymi pod karkiem. Nie dotykali się, lecz jednak dawali sobie nawzajem ciepło. Przepływa­ło pomiędzy nimi niczym prąd tak silny, jakby się na­prawdę dotykali.

- Masz rzęsy jak dziewczyna - zauważyła nagle Ra­ija. - Długie i gęste. I ciemne, choć przecież nie masz ciemnych włosów. Nawet nie zimą. Tylko te rzęsy. Twoja matka miała ciemne włosy?

Pokiwał głową, ale nie chciał mówić o rodzicach. To był trudny temat. Raija i tak wiedziała więcej o je­go dzieciństwie niż ktokolwiek inny.

Ukrywało się za nowymi czasami. Najlepiej, by pozostało zapomniane.

Wasilij złapał butelkę z likierem i wypił prosto z niej duży łyk złocistego płynu. Grzało w przełyku, grzało całą drogę do żołądka. Może nie musiał pić ognia, wystarczająco dużo było w nim gorących uczuć.

Wystarczająco dużo.

- Gdybyś tak był zwyczajnym mężczyzną, prowa­dzącym zwyczajne życie...

- ...ze zwyczajną żoną? - dokończył za nią gorzkim tonem.

Raija pokiwała głową. Nie poddała się. Chciała po­znać go jeszcze bardziej. Chciała zajrzeć w kolejne zakamarki zasłony, za którą się chronił.

- Jak wyglądałoby twoje życie?

- Gdybyśmy ty i ja mieli coś razem? - spytał zmę­czonym tonem, zamykając oczy.

Oczywiście, że marzył na ten temat. Miał wystar­czająco dużo marzeń na ich oboje. Nie brakowało mu ich. Może to Raija odznaczała się niezwykłą wy­obraźnią i umiała opisywać ją wyszukanymi słowa­mi, ale w końcu i on umiał marzyć.

- Nie, nigdy się nie dowiesz, jakby to było z nami - poprawił. - Spytałaś, jak wiodłoby się zwyczajnemu Wasilijowi Uskowowi. Temu, który nie kochałby tak szaleńczo.

Westchnął. Zamyślił się. Takich marzeń chyba ni­gdy nie miał.

Wszystkie jego marzenia związane były tylko z nią, z Raiją. Z nikim innym.

- Ten Wasilij żyłby spokojnie i cicho. Nie wiem, co by robił. Może byłby rybakiem albo marynarzem, siedzącym po uszy w długach. A przecież teraz cał­kiem nieźle mi idzie! - zaśmiał się. Nawet na ten te­mat umiał żartować. - Byłby dziwny, bo wracałby jak najszybciej do domu. Nie wymachiwałby kufla­mi w gospodach. Nie przepijałby swojej wypłaty. Kupowałby piękne materiały na suknie dla żony. A ona pewnie byłaby rozsądna i szyła z nich ubra­nia dla dzieci.

Wasilij niemal oczekiwał, że Raija zaprzeczy mu i powie, że wcale nie byłaby taka rozsądna, ale ona na tyle nie dała się porwać jego wizji.

- Ten zwyczajny Wasia - mówił dalej - miałby ca­łą armię dzieci, bo nie umiałby trzymać łap z dala od żony. Za każdym razem, gdy wracałby z rejsu, robił­by jej dziecko. Co roku rodziłby się mały Wasilijewicz lub mała Wasilijewna. Jakaś Natasza czy Nata­lia, Walerij, Anatolij, Stiepan... - westchnął. - Może i mała Raisa? Kto wie? Przecież nie on sam wybierał­by dla nich imiona? Żona też pewnie miałaby coś w tej sprawie do powiedzenia. W końcu to ona by je wszystkie rodziła.

Raija uśmiechnęła się. Przesunęła palcem wskazu­jącym od nasady jego włosów przez czoło, nos, usta, podbródek, szyję aż do piersi. Tam spoczęła jej dłoń.

- Chyba także lubiłabym tego zwyczajnego Wasi­lija - powiedziała. - Ale nie sądzę, że naprawdę mógł­byś być zwyczajny.

- Przecież sama o niego spytałaś! - twierdził Wasi­lij. - Sam nie wiem, jaki on mógłby być. Sądzisz, że naprawdę ktoś taki istnieje?

- Na pewno. Raija przysunęła się bliżej niego. Leżała na brzuchu i oparła łokcie o jego pierś, a głowę o swoje dłonie. Stopy wsunęła pod pled, trochę zaczynała marznąć.

- Opisałeś takiego mężczyznę, jakich może być wielu. Może też byłbyś taki. Z właściwą kobietą.

Wasilij nic nie odpowiedział. Ale Raija i tak dosko­nale wiedziała, co on myśli.

Wiedziała, jak wygląda jego serce. Co może mie­ścić. To ona trzymała je w swoich dłoniach.

- Ale ta kobieta nie byłaby taka, jaką ją opisałeś - powiedziała.

- Nie - potwierdził. - To jeden z powodów, dla których on nie mógłby być zwyczajny. Może nie uro­dziłaby więcej dzieci niż tylko Natalię albo Stiepana. Ten zwykły Wasia miałby pełne ręce roboty z żoną bardziej niesforną niż całe stadko dzieci. Ten zwy­czajny Wasia nie miałby czasu być zwyczajny...

Raija nie rozumiała, dlaczego zbierało jej się na płacz. W końcu przecież przeżyli swój czas. Było im dane to przeżyć. Całe lato grzechu.

- Nie zasłużyłeś na to wszystko... - powiedziała niezręcznie. Nie była w stanie dać mu więcej niż da­ła, niż mogła dać tej nocy.

W jego śmiechu brzmiało odprężenie, ciepło. Przy­pominał jej ich wszystkie wspólne letnie noce. Wspólną namiętność. Jego śmiech to malował.

- Sądzę, moja Raiju, przyjaciółko, ukochana, mo­ja i nigdy nie moja kobieto... Sądzę, Raiju, że nie ma takiego mężczyzny, który by zasługiwał na ciebie bar­dziej niż ja. Jakże bym chciał być tak podły, by tego zażądać!

Pogładził ją lekko po ramieniu i obrócił na plecy.

Ściągnął z niej pled. Widział ją tylko w delikatnym świetle z pieca.

Gdy już skóra przyzwyczaiła się do lekkiego chło­du, stał się on nawet przyjemny. Przypominał chłód wiosny, pory nadziei. Zupełnie jakby nadal mieli przed sobą lato...

Wasilij otworzył drzwiczki pieca. Zrobiło się ja­śniej, z odcieniem czerwieni, jak rankiem wczesnym latem lub wczesną zimą.

Skóra Raiji przybrała czerwonawy odcień. Złoci­sty, żarzący się. Jej włosy wydawały się niemal rude, choć Wasilij dobrze wiedział, że są koloru sadzy.

Opuszkami palców delikatnie dotknął jej blizn. Z nabożeństwem przesunął palcami po każdej z nich.

Z miłością.

- Jakże bym chciał móc je usunąć - powiedział ci­cho, z melancholią. Pełen uczuć, których aż bał się sobie uświadomić. - Chciałbym mieć moc, by spra­wić, by nigdy nie powstały.

- Ja tego nie pamiętam - odparła Raija wzruszona. Mruganiem odgoniła łzy.

Wasilij powiedział to w sposób tak oczywisty. Coś jej mówiło, że on kocha ją jeszcze bardziej właśnie z powodu tych blizn. Że jeszcze potęgowały jego uczucia. One stanowiły jej część. On to widział i sta­wał się częścią tego bólu, którego nie pamiętała, a któ­ry musiał gdzieś w niej się kryć.

On go czuł.

Pocałował jej blizny. Każdą z osobna. Te na pier­siach. Na brzuchu. Na udach.

Całował je tak, jakby chciał je zetrzeć, wymazać, wygładzić znów do gładkiej skóry.

To było równie niemożliwe, jak wszystko pomię­dzy nimi. Ale było piękne. Raija zapłakała. Wasilij ucałował jej oczy. Jej łzy. Spijał jej łzy.

- Kocham cię, Raiju - rzekł. - Będziesz zawsze w to wierzyła? Będziesz pamiętała?

- Jak mogłabym zapomnieć?

Raija usiadła i objęła mocno Wasilija. Siedzieli twa­rzą w twarz. Czoło w czoło.

Pomiędzy czubkami ich nosów pozostała tylko niewielka przestrzeń. Świat skurczył się do powietrza między nimi. Był tak dobry, bliski. Należał do nich.

Nagle go zapragnęli. Należał do nich dwojga.

Usta szukały ust. Nawlekali sznury pocałunków kosztowniejszych niż perły. Bardziej migoczących w tym czerwonawym świetle niż cała biżuteria ca­rycy.

Nawet caryca Elżbieta pozazdrościłaby im takich klejnotów.

Raija owinęła się wokół Wasilija, przesunęła stopa­mi po jego udach, odchyliła w tył i zaprosiła go.

Przyszedł.

Ich ciała mówiły własnym językiem, oświetlone czerwonym blaskiem ognia.

Ich pot tworzył muzykę.

Ogień i pot.

W ekstazie byli samotni. Stanowiła jedyną chwilę, której nie dzielili ze sobą. Jedyną chwilę, gdy nurza­li się we własnej rozkoszy, chwilę, gdy znikała nawet ta druga osoba. Wtedy byli Raiją i Wasilijem, osob­no. Ale potem znów byli razem. Znów dzielili się ze sobą, pełni czci.

Dzięki każdemu „potem” jeszcze bardziej zbliżali się do siebie. Każde „potem” utrudniało im rozstanie. Wiązało ich mocniej.

Wasilij otulił ich oboje w pled. Utkany przez nią z nitek, które przędła, farbowała, wplatała. Pełnych znaczenia ponad to, że zajmowała się tym z praktycz­nej potrzeby. W pracy Raiji każda nitka miała zna­czenie.

Wasilij o tym wiedział. Owinięty jej pledem, czuł się otoczony jej miłością.

Wełna wchłaniała wilgoć z ich ciał, ślady ich miło­ści, ich namiętności.

Pochłaniała ich oboje.

Wasilij myślał o tym. Dobrze, że tak się. działo.

Dobrze.

Powinni zostawiać po sobie takie ślady.

- Jesteś teraz zmęczona? - spytał z ustami przy jej czole. Czuł zapach jej włosów, ich jedwabisty dotyk na swojej skórze.

- Mmmm - zamruczała tylko. Była nim nasycona, ale nie chciała go puścić. Jej ramiona stanowiły mięk­kie okowy.

- Nie musisz leżeć tak niewygodnie - powiedział. Raija pokręciła głową. Jej policzek był nadal wil­gotny. Wtuliła się nim w jego szyję.

- Ja chcę leżeć niewygodnie - odrzekła cicho, ła­skocząc go ustami. - Chcę leżeć tak cudownie niewy­godnie. Możesz być moją poduszką?

Mógłby być i jej materacem, gdyby tylko chciała. Mógłby stać całą noc, trzymając ją na rękach, gdyby tak życzyła sobie spać.

Otulił ją jeszcze dokładniej, tak by nawet skrawek skóry poniżej brody nie był wystawiony na chłód.

Obejmował ją i czul, jak jej ciało się odpręża. Jak ona mu się oddaje, w takim stopniu, jak może.

Nigdy bardziej niż tak.

Nigdy nie bardziej niż jak teraz. Raija nie była w stanie ofiarować mu więcej ze swego życia.

Była to gorzka prawda.

Wasilij czuł, jak Raija usypia. Jak odpływa w sen, w nieznane marzenia, w noc.

Obejmował ją i sam nie mógł zasnąć. Zresztą nie chciał.

Wystarczało mu to, że trzymał ją w objęciach. Większego szczęścia nie mógł zaznać na tej ziemi.

Może nie było dla niego większego szczęścia? Nie był przecież zwyczajnym Wasilijem. Nigdy nie bę­dzie zwyczajnym Wasilijem.

Nie taki los mu przeznaczono.

Trzymał ją w objęciach aż do schyłku nocy. Miał ją w ramionach, we krwi, w sercu. Czuł, jak bardzo ją kocha.

Gdy poranek szepnął, że zaraz nadejdzie, Wasilij niechętnie ją puścił.

Wysunął się z jej ramion, spod pledu. Opuścił po­słanie, które dzielili.

Nie było bardzo zimno. Ale i nie ciepło. Nic zresz­tą nie mogło wydawać mu się ciepłe po jej objęciach.

Świat bez niej był zimny.

Wasilij ubrał się szybko. Przeczesał palcami włosy. Nie miał innego grzebienia, a poza tym nie przejmo­wał się swoim wyglądem. Gdy od niej odchodził, nie było nikogo, dla kogo chciałby być schludny.

Zdanie innych się dla niego nie liczyło.

Jakaż ona była ładna we śnie! Wydawała się młod­sza, delikatniejsza. Nie można było zapomnieć jej twarzy. Gdy miała otwarte oczy, była Kobietą. Gdy zamknięte, była Aniołem.

Wszystko w jednej osobie.

Wasilij uniósł ją ostrożnie, nadal owiniętą w pled. Ucałował w czoło. Długo na nią patrzył. Cieszył się, że nadal śpi. Nic by jej nie umiał teraz powiedzieć. Zupełnie nic, a wtedy może źle by to zrozumiała.

Pomiędzy nimi nie powinno być miejsca na wąt­pliwość. Ta noc powinna wymazać wszystko, co nie było ładne. To, co pozostanie, powinno być dobre.

Także dla Raiji.

Przeniósł ją na łóżko i położył na skórach. Popra­wił okrycie ich pledem. Delikatnie ucałował usta.

Raija uśmiechnęła się lekko przez sen.

Wasilij cicho wyszedł na zewnątrz. Poszedł w kie­runku Dwiny, do łódki, która miała go zawieźć do Archangielska.

Wstawał ranek.

A więc ludzie znów będą mogli o czymś gadać.

13

Wasilij nie przejmował się spojrzeniami tych kil­korga ludzi, których spotkał w porcie.

Oni dokładnie wiedzieli, gdzie był. On wiedział, że oni wiedzieli. Ale nie chciało mu się do nich odzy­wać. Nawet pozdrowić. Niech sobie myślą swoje.

To i tak nie miało znaczenia.

Poszedł do domu. W izbie było chłodno, ale nie rozpalał w piecu. Nastawał dzień, więc nie zmarznie.

Zdjął kurtkę i powiesił na miejsce. Zawsze był po­rządny, to jedna z jego pozytywnych cech.

Dziwne, że o nich teraz pomyślał.

Przygotowanie wszystkiego nie trwało długo. Wy­dawać by się mogło, że coś takiego wymaga zaplano­wania, przemyślenia.

Nigdy nie sądził o sobie, że działa pod wpływem impulsów.

Ale myśl nie była całkiem nowa.

Po prostu była tego rodzaju, którego unikał.

Mimo to była jego własna. Jego dzieckiem, nikogo innego.

Wasilij uśmiechnął się, gdy już był gotów. Dzień dopiero się zaczynał. Robiło się cieplej. Słońce roz­poczynało swoją grę.

To będzie ładny dzień. Ale późne lato nigdy nie było jego porą roku. Nie przychodziło dla niego.

Wkrótce przypłynie statek z zachodu.

Zastanawiał się, czy Raija już się obudziła. Wo­lałby, by jeszcze spała. Powinna być pogrążona w niewinnym śnie, w tym stanie, kiedy nic nie moż­na zrobić.

Wasilij wyobraził sobie ukochaną. Nadal czuł jej zapach na swoich ramionach. Na każdym skrawku swojej skóry jej zapach.

Nadal czuł jej smak na swoich ustach. Nadal była razem z nim.

Zawsze z nim.

Takie to proste.

Przez sekundę żałował, że to nie będzie ładne. Ale takiego dokonał wyboru.

Raija zrozumie.

Raija miała piękne wspomnienia. Raija mogła przypomnieć sobie piękno za zamkniętymi powieka­mi. Raija mogła wydostać ich czas ze schowków jej pamięci.

Mogła.

Sznur był sztywny, nasiąknięty wodą. Zimny w do­tyku. Ostatnia pieszczota...

Wasilij zrobił krok w przód.

- Chcę go zobaczyć - powiedziała Raija z nacis­kiem.

Antonia płakała. Płakała od chwili, gdy po nią przyszli. Ona już go widziała.

- To nie jest ładny widok. Powinnaś pamiętać go jako Wasię, a nie jako...

- To jest Wasia - upierała się Raija.

Zanim Antonia przyjechała, nastał już wieczór. Za­nim Raija się dowiedziała.

Nie mogła tego zrozumieć. Nie przypuszczała, że mógł być do tego zdolny. Ale wiele rzeczy nabrało znaczenia.

Ich noc nabrała znaczenia.

Była jego pożegnaniem. Piękniej by tego nie wyra­ził słowami. Raija była mu za to wdzięczna.

- Chcę go zobaczyć - powtórzyła. Nie umiała pod­nieść głosu. Płacz czaił się za każdym słowem.

Wysłuchała opowieści Antonii.

Ktoś spostrzegł go przez okno. Drzwi nie były zamknięte. Odcięli go i pobiegli po Antonię. Zanieśli jej klucz.

- Gdybyś mieszkała w mieście, pewnie tobie by go dali - stwierdziła Tonią. - Mogę ci go dać.

- A dlaczego? - zaprotestowała Raija. - Nigdy nie miałam jego klucza. Teraz też nie potrzebuję.

Wysłuchała opowieści Antonii. Słyszała, jak wypo­wiada to słowo wiele razy. Słyszała, jak mówi, że wszystko, co było Wasilijem, już nie istnieje.

Ze pozostało tylko ciało. Powłoka bez życia.

- Muszę go zobaczyć, Toniu. Jadę do Archangielska. Mogę spać u ciebie na podłodze. Muszę go zobaczyć. Rozumiesz? Nie boję się jego wyglądu. I tak zapamię­tam go takim, jaki był. Ale ja muszę go zobaczyć!

Antonia już nie powstrzymywała Raiji. W końcu nie była dzieckiem. Nie wszystko w jej życiu przypo­minało wiosenne kwiaty.

Może właśnie dla niej śmierć nie była tym, czym dla wszystkich innych.

A Wasilij był jej...

- Zniesiesz ludzi? - spytała tylko. - Gadają o tym. I na pewno nie przestaną, gdy ty przyjedziesz...

- Co mnie to obchodzi? - spytała Raija obojętnie. - Ja chcę zobaczyć Wasilija.

Ludzie wiedzieli. Myśleli swoje. Ale nie byli nieprzyjaźni. Raija poczuła silny przepływ ciepła, gdy napotkała grupkę pod domem Wasilija. W spojrze­niach ludzi nie było potępienia.

Rozsunęli się na boki, gdy przyjechały.

Dłonie wyciągnęły się w stronę zeskakującej z ko­nia Raiji, przyjęły lejce i uspokoiły zwierzę.

W sercach ludzi nie było potępienia.

Nikt jej nic nie powiedział. Ale patrzyli na nią tak, jakby patrzyli na wdowę...

Antonia otworzyła drzwi kluczem. Wepchnęła Ra­iję do środka i sama wśliznęła się za nią. Znów prze­kręciła klucz.

Raija nie zdjęła płaszcza. Kilkoma krokami prze­mierzyła małą przestrzeń izby.

Położyli go na łóżku.

Raija uklękła przy nim i schwyciła jego sztywną, bladą dłoń.

Antonia miała rację. To nie był ładny widok. Śmierć nie była ładna. Nie taka jak ta.

Zauważyła ślad po linie. Odcięta, leżała na ziemi przy łóżku.

Widziała stołek. Postawili go na miejsce, które on wybrał. Zobaczyła belkę ponad nim. Wasilijowi uda­ło się przepchnąć pod nią linę.

Zrobił krok do przodu, a nie odepchnął stołek. To stanowiło dla niej różnicę.

Nie umiała tego wytłumaczyć ani nazwać. Ale to było tak w jego duchu!

Raija długo klęczała z dłonią Wasilija w swoich. Już nie było w tej dłoni siły. A tyle jej miał. Tyle cie­pła, współczucia, tyle odwagi, śmiechu...

Tyle do ofiarowania.

Raija milczała i pragnęła, by nigdy nie wkroczyła w jego życie. Wiedziała, że przyniosła mu szczęście. Wiedziała, że była powodem tak silnego uczucia, które nie każdemu jest przeznaczone. Dla Wasilija miłość do niej była czymś największym, najważniejszym w jego życiu. Jedyną rzeczą, nad którą nie umiał zapanować.

Raija nie pragnęła takiego końca.

Coś w niej tego nie przyjmowało. Patrzyła na nie­go i czuła, że to właściwie nie jest jej Wasilij. To, co było nim, uleciało wraz z nocą. Nie musiała wiedzieć dokładnie.

Pewna była jedynie tego, że go tu nie ma.

Jego pozbawione życia ciało leżało przed nią. Do­wód na to, że go już nie ma. Już nie był żywym czło­wiekiem. Dla nikogo.

Żył kiedyś dla niej. Dał jej wszystko, co mógł. Chciał ofiarować jej życie. Przyszłość.

Ona nie mogła tego przyjąć.

Dlatego nastąpiło to.

Gorzka to prawda.

Raija ucałowała jego dłoń i położyła na jego pier­siach. Ucałowała usta.

Wstała i spojrzała jeszcze raz na jego ciało.

To był Wasilij. A jednocześnie nie on.

Nie mogła płakać. Nie teraz. Jeszcze nie. Nie te­raz, gdy na niego patrzyła.

Tak się starał, by to ładnie zakończyć. Pięknie się pożegnać. Sprawił jej takie pożegnanie, które znaczy­ło więcej niż same słowa.

Pokazał jej swoją miłość. Szczodrze nią ją obdarował.

Nadal czuła jego zapach na swojej skórze. Jeszcze go nie zmyła.

Teraz cieszyło ją to.

Mógł być razem z nią jeszcze przez chwilę.

Może też o tym tak pomyślał.

Zawsze się dobrze rozumieli. To stanowiło jeszcze jedną z łączących ich więzi.

Wasilij na pewno by nie chciał, by płakała. Dał jej w zamian najpiękniejsze wspomnienia, jakie można mieć.

Może nawet nie chciał, by tu przyszła i go widziała...

Ale musiał ją na tyle znać, by wiedzieć, że to zrobi.

To wymagało odwagi.

- Już? - spytała Antonia. Raija wzdrygnęła się. Czuła, że jest sam na sam z Wasilijem. Zapomniała o obecności Toni. Istniał tylko Wasilij i ona.

Jak zawsze, gdy byli razem. Istnieli tylko oni.

- Kochałam go - powiedziała Raija. On też o tym wiedział. - Gdy byliśmy razem, zawsze go kochałam.

Antonia milczała.

- Gdzie teraz jestem? - spytała Raija. - Dlaczego jestem taka? Nie mogłam opuścić Jewgienija dla nie­go. Na swój sposób kocham i Jewgienija. Ale kocha­łam Wasilija. Kochałam go!

Antonii zaschło w ustach. Zamknęła za nimi drzwi na klucz.

Raija nie spała tej nocy. Siedziała przy stole ku­chennym Antonii, dokładając od czasu do czasu po­lano do ognia.

Antonia i Olga położyły się. Raija nie wiedziała, czy śpią. Tonią na pewno zrozumiała, że Raija po­trzebuje samotności.

Dobra była świadomość, że one ją wspierają. Że myślą o niej.

Wiedziała też, że one także opłakują Wasilija.

To stało się tak nagle, że trudno było nazwać to żałobą.

Raija nadal czuła, że coś w niej nadal odmawia uznania, że Wasilij nie żyje. Że odszedł na zawsze.

Widziała jego ciało. Słyszała, jak nazywają go umarłym.

Ale w niej nadal żył jego śmiech. Nadal słyszała je­go głos, widziała błysk w oku, czuła dotyk jego pal­ców na skórze, na włosach... Słyszała, jak on oddy­cha!

Raija powąchała swoje ramiona. Wiedziała, że to jego zapach pomieszany z jej.

Nadal dla niej istniał.

A kilka ulic dalej leżało jego ciało.

Wasilij sam dokonał wyboru. To nie była nagła de­cyzja podjęta po wódce. Nic takiego, co się stało spontanicznie.

On się z nią pożegnał.

Raija była blisko niego. Czuła, że on jest z nią. Dla niej, obok niej, blisko...

Nie żył, ale jednak nie odszedł.

Gorycz...

Dokonał wyboru.

Może mogła na niego wpłynąć... Ale teraz było już za późno.

Trzymała się dumnie wyprostowana. Można było zgadnąć, że było jej ciężko, ale nie pozwalała nikomu sobie ulżyć. Kroczyła po ziemi i samotnie niosła ból.

Nikogo do siebie nie dopuszczała. Swój ból zamk­nęła w sobie i ciasno otuliła.

Chciała kupić milczenie. Chciała zapłacić za mil­czenie o tym, jak umarł Wasilij.

Tylko lekarz przyjął pieniądze.

Biedni ludzie mieli swoją dumę. Po śmierci Wasi­lij Uskow znów stał się jednym z nich.

Oczywiście, że nie powiedzą, że targnął się na swo­je życie. Po prostu umarł.

Został pochowany jak inni, bez zbędnych uroczy­stości. Raija wiedziała, że nie chciałby ich. Ale zadba­ła o trumnę z heblowanych desek, o to, by był ład­nie ubrany, by miał miękko. By wziął ze sobą lok jej włosów.

Nic więcej nie mogła zrobić.

Szła, milcząca, ubrana na czarno, za jego trumną. Wspierała się na ramieniu Antonii.

Była wdową po nim.

Pochowała go. I pojechała sama do domu nad Dwiną. Nie została na stypie, by piciem zaprowadzić go na drugą stronę.

Nie wiedziała, czy w to wierzy. Nie wiedziała, gdzie on jest poza jej myślami.

Widziała, jak opuścili jego trumnę do ziemi. Sama go myła i ubierała. Czesała jego włosy, gdy już leżał w trumnie.

Wiedziała, gdzie spoczywa jego ciało.

Zamknęła dokładnie w sobie to, co z niego zacho­wała. Siedziała owinięta w pled, który dawał im cie­pło ostatniej nocy, gdy Wasilij się z nią żegnał. Był wtedy tak blisko...

Gdy nastał poranek, złożyła porządnie pled i wło­żyła go do swojej skrzyni.

Zagrzała wodę. Była jeszcze niemal wrząca, gdy Raija weszła do cebrzyka. Szorowała skórę aż do czerwoności. Wyganiała go ze swojej skóry, włosów...

Została sama Raija.

Sama.

Raija - Raisa.

Bykowa.

Już nie ten wolny ptak, jakim była tego lata. Nie ten ptak, który latał po niebie razem z Wasilijem.

Dla niej też nadchodziła jesień.

Raija wyniosła wodę po kąpieli. Wyszorowała dom, nawet ściany. Uprała swoje ubranie. Uprała wszystko, co miała na sobie, gdy była razem z nim.

Uprała pościel. Wytrzepała materace, poduszki i kołdry. Wietrzyła i wietrzyła. Myła. Szorowała.

Przez jej palce przepłynęło morze wody, gdy zmy­wała lato.

Raiji już nic się nie śniło. Jej noce przynosiły tyl­ko sen. Była tak zmęczona, gdy się kładła spać, że je­dynym jej marzeniem był sen.

Nie umiała przyjąć nic innego.

Ale chciała śnić Wasilija. Chciała. Chciała czuć, że do niej przychodzi.

Ale tak się nie stało.

On nie żył.

Naprawdę nie żył.

Ale dopiero po kilku tygodniach była w stanie pójść na jego grób i popatrzeć na krzyż, tak obcy i jednocześnie znajomy. Długo trwało, zanim mogła uklęknąć i powiedzieć sobie, że on tam jest. Zanim mogła coś do niego powiedzieć.

Czuła ból. Cały czas. Cichy, ciężki ból, który nie kończył się wraz z granicami jej ciała. Sięgał poza nią.

Ona była bólem.

Żałobą.

Ale budziła się co rano.

Żyła.

Zaczynała myśleć o nim w czasie przeszłym. Za­czynała mówić, że Wasilij „był”. Że coś zrobił. Kie­dyś.

I Żal wtapiał się w nią. Zajął jakieś miejsce gdzieś w głębi.

Współistniał.

Ale ona żyła. Dniem codziennym. Słyszała samą siebie, jak się śmieje. Dziwnie było zwłaszcza za pierwszym razem po jego śmierci.

Potem śmiała się częściej.

Przypominała sobie powiedzonka, które ze sobą przynosił. Te, które ją bawiły.

Uśmiechała się do wspomnień o nim.

Odkryła potem, że była w stanie czuć coś innego niż smutek i żal.

Nie to, by go zapomniała. Raija nigdy nie zapomni Wasilija. Ale gdy się obudziła pewnego ranka, pomy­ślała o Miszy.

Nie pomyślała o Wasiliju aż do wieczora, gdy słońce przedarło się przez chmury, pogłaskało ją po twa­rzy i rozgoniło chmury po wieczornym niebie.

Wasilijowi też by się spodobał ten widok, pomy­ślała.

To nie wzbudziło w niej smutku, tylko spokój. Za­stanawiała się, czy on gdzieś tam mógł dzielić jej ra­dość.

Tyle było radości w Wasiliju. Nie mogła tego za­pomnieć. Musiała to przekazać dalej. I musiała żyć dalej.

Musiała iść w przyszłość z otwartymi oczami. Z otwartym umysłem. Z radością.

Wkrótce przypłynie statek.

Statek przypłynął.

Pojawił się na błękitnym morzu, pod błękitnym niebem. Wokół nich świat był czerwony. Złoty. Przej­rzysty.

Powietrze było przejrzyste. Niebieskie. Na niebie ani jednej chmurki.

Przypłynęli o świcie. Na początku dnia. Na po­czątku jesieni. Tej pory roku, gdy ziemia zbiera plo­ny tego, co zostało posiane, by przygotować się na przetrwanie.

Jesień odsłaniała.

Jesień była szczera.

Raija stała na łagodnym wietrze i czekała. Czekała.

Rozpoznawała postacie na pokładzie. Rozpoznała Jewgienija. Misze.

Nie było ich tutaj latem. Długo ich nie było.

Byli na zachodzie.

Poza jej zasięgiem. Poza jej spojrzeniem. Daleko.

Trochę marzła. Bała się. Nie tego, że się dowiedzą, bo musieli się dowiedzieć. Przeżyła swoją letnią przy­godę, nie mając do niej prawa. To była jej przygoda.

Wszystko ma swoją cenę.

Nadal ją płaciła. Bała się. Nie chciała, by Jewgienij usłyszał o tym od kogoś innego niż ona.

Raija patrzyła, jak opuszczają łódkę na wodę. Pa­trzyła, jak Misza do niej wchodzi.

Wracali do domu. Do niej.

Jesień ją odsłaniała.

14

Jesień była szczera. Miała w sobie ogień i mróz. By­ła ciepłem i przenikającym chłodem.

Jewgienij objął ją ramieniem trochę z oczekiwa­niem, trochę z rezerwą. Nie umiał przy wszystkich okazywać swoich uczuć.

Misza też odsunął się nieznacznie, gdy Raija go ob­jęła. Widać było zmieszanie na jego twarzy, gdy go przytuliła i ucałowała w oba policzki.

Jewgienij to przewidział. Nie chciała wtedy uwie­rzyć, ale teraz sama to zobaczyła.

Jej syn dorósł. Stał się wyższy, jego głos załamywał się. To lato zabrało go jej. Zauważyła, że się zmienił. Rysy jego twarzy były niby takie same, a jednak in­ne. Inne niż wtedy, wiosną, gdy odpływali.

Kilka miesięcy życia to wiele, gdy się jest w wieku Michaiła.

Policzki miał ogorzałe. Nigdy wcześniej nie wyglą­dał bardziej zdrowo. Nadal była w nim miękkość, pewnie nigdy nie będzie w jego twarzy surowości i za­wziętości - ale teraz był bardziej mężczyzną niż chłopcem.

Jak to trudno przyznać, oddalić go od siebie...

- Nie masz, mamo, pojęcia, przez co przeszliśmy! - wykrzyknął przejęty Michaił. Końcówka wypowiedzi przeszła w wysokie tony. Raiję ogarnęło wzruszenie.

- Sądzę, że mama wie - rzucił Jewgienij. Pokiwała głową.

Jak to jej się wydało teraz odległe! Niezwykle od­ległe. Dopiero oni jej to przypomnieli.

- Chyba wiem - odparła - ale opowiecie mi. Ma­my czas. Jesień się jeszcze nie zaczęła, a zima jest długa.

- Czy tamci przypłynęli? Rybacy? Wasia?

Raija znów pokiwała głową.

Boże, jaki ból sprawiło jego imię! Poczuła, że wo­kół niej ludzie wymienili spojrzenia. Zrobiło się bar­dzo cicho. Raija zrozumiała. Poczuła ciepło, to samo ciepło, którym ją otoczyli, traktując jako wdowę po Wasiliju.

Wspierali ją.

Jewgienij miał rację: z wielu względów Raija w Archangielsku była bardziej u siebie niż on. Ona nigdy nie byłaby samotna w tym mieście.

Ludzie przejmowali się jej losem.

Dla niej będą milczeć. Wszyscy jak jeden mąż.

- Oni wrócili - powiedziała. - Wszystko z nimi do­brze. Na pewno ci opowiedzą, co się tam działo. Ja wiem tylko to, co się działo tu, potem.

- Chcę rozmawiać z Wasilijem! - zażądał stanow­czym tonem Jewgienij.

- Nie możesz - odparła Raija, patrząc mu w oczy. Nieważne, że dostrzegł jej ból. Jej smutek. Były jej częścią i nie chciała tego ukrywać. - Wasilij nie żyje - Raija uświadomiła sobie, że po raz pierwszy powie­działa te słowa na glos.

To też był mur do zburzenia.

Musiała przejść przez jego ruiny. Musiała rozpocząć nowy czas. - Powiesił się.

To sprawiało ból. Na pewno żadne z nich nie wy­obrażało sobie tak tego dnia. Nie tak wyobrażali so­bie tam, na zachodzie, dzień powrotu. Raija nie tak miała ich przyjąć.

Ale ona sama to przygotowała. Jak kto sobie po­ściele, tak się wyśpi...

Miasto stanęło za nią. To poczucie wzruszało ją, budziło miłość do tych ludzi.

Była przecież obca. A oni ją przyjęli jak jedną ze swoich.

Otoczyli ją lojalnie milczącym kręgiem. Nikt jej nie potępił. Nikogo nie zaświerzbił język.

Tylko Raija nie mogła milczeć. Tylko ona musiała wszystko wyprostować.

To bolało. Słowa raniły, rozdrapywały aż do krwi.

To ona zawiodła.

Opowiadała, wyłamując sobie palce. Nie dotykała już żadnego z nich: ani męża, ani syna. Mając słowa za żagle, dryfowała daleko od nich, dalej niż kiedy­kolwiek wcześniej dotarła.

Zupełnie jakby to ona była w dalekiej podróży, podczas której przeżyła przygody i odnalazła coś wspaniałego.

Nic nie ubarwiała. Opowiadała, jak było. O ogniu, namiętności, szaleństwie. O myślach o zdradzie, o su­mieniu drącym duszę na strzępy, o wątpliwościach, o pogardzie, jaką do siebie czuła.

Opowiadała, że Wasilij jej potrzebował.

Przekazała jego opowieść z Finnmarku. O tym, co zrobiła dla załogi.

Opowiedziała o nocy, gdy Wasilij uciekł do niej, goniony przez upiory z czarnego morza. Że jej po­trzebował. Opowiadała, że przejmowała się nim. Ze poczuła coś do niego.

- Kochałaś go - przerwał jej Jewgienij. - Nazwij to właściwym słowem. Nic nie zmieni, jeśli tego nie na­zwiesz. Kochałaś Wasię.

- Tak - pokiwała głową Raija. Zdziwiona, że mąż mówi o tym z takim spokojem. Oczekiwała gniewu. Zasługiwała na gniew. - Rodzajem miłości.

Jewgienij uciekł wzrokiem w bok. Takich słów użył Reijo. Reijo pewnie znał ją lepiej niż on. Prze­cież ona w Norwegii była tą samą osobą.

Nie mogła się zmienić.

W końcu tylko to pozostanie: rodzaj miłości. Mo­że tylko tak umiała odpłacić tym, którzy ją kochali.

To bolało.

Ale Jewgienij nadal miał świadomość, że nosi w so­bie coś, czego jej nie może powiedzieć. Wiele widział w Lyngen, wiele usłyszał. Wiedział to, za co ona od­dałaby życie.

Wiedział, co się dzieje z jej dziećmi. I o tym mu­siał milczeć.

- Wasia umarł... powiesił się... dlatego, że się w to­bie zakochał? - Misza spojrzał na Raiję z niedowie­rzaniem malującym się na twarzy. - Powiesił się, bo ty i on... całe lato? Jak mogłaś, mamo? Jak mogłaś?!

Wpatrywał się w nią z rosnącym gniewem i z głę­bokim rozczarowaniem.

Zerwał się zza stołu tak gwałtownie, że przewrócił krzesło. Nie zauważył tego. Cofał się, nie spuszcza­jąc z matki oczu.

Pobladł. Zawód w jego oczach był większy od gnie­wu. Czuł się zdradzony.

Wypadł za drzwi.

Dłoń Jewgienija przytrzymała Raiję. Ona już wsta­ła, chciała biec za synem, tłumaczyć...

- Niech biegnie - powiedział Jewgienij. - Niech to z siebie wybiega, Raiju. On jest nadal dzieckiem. Nie rozumie tego. Ale przeżyje to i ci wybaczy...

Raija opadła z powrotem na krzesło. Dłoń męża nadal spoczywała na jej dłoni. Nie zasługiwała na ta­kie traktowanie. Na wiele już nie zasługiwała.

- A ty możesz wybaczyć? - spytała. - Zrozumieć?

Dwie pary ciemnych oczu spotkały się na długo.

Wiele przemilczeli wobec tego drugiego. Wiele ni­gdy nie powiedzą. Nigdy nie otworzą wszystkich drzwi przed tym drugim. Jeszcze czuli wiele winy.

- Zrozumieć? - Jewgienij potrząsnął głową. - Nie są­dzę, bym kiedykolwiek mógł cię zrozumieć. Ofiarowa­łem ci wszystko. Tak to widzę. Nie wiem, czego ci mogło brakować. Nie rozumiem, co kobiety widziały w Wasi. Nie rozumiem, bo on nie był mężczyzną, któ­rego bym wybrał dla własnej siostry. Wiem, że dla nie­go kobiety traciły głowę. Nie umiały mu się oprzeć. Ale nie rozumiem tego. Nie rozumiem, czemu on mógł tyle dla ciebie znaczyć. - Westchnął, nawet jak­by się uśmiechnął. - Zresztą nie wiem, czy chcę to wie­dzieć. Chyba nie. A jeśli chodzi o wybaczenie... Tak, mogę wybaczyć. Będę na tyle mężczyzną. Ale ty chy­ba nie chcesz za nim pójść?

Raija pokręciła głową. Taka myśl przemknęła jej przez głowę, to prawda. Ale nie zrobiłaby tego. Wa­silij by tego nie chciał. Wasilij chciał, by żyła. Ona też tego chciała.

- Umarli nie mogą przesłonić żyjących - mówił da­lej. - Żywe kobiety nie wybierają umarłych na ko­chanków, prawda? Nawet takie kobiety jak ty, Raiju.

Uśmiechnęła się blado.

Co ta wyprawa zrobiła z Jewgienijem? Nigdy wcześniej nie widziała go takim spokojnym. Nigdy wcześniej nie okazywał tyle zrozumienia...

Ale nie odmówiła. Teraz ona kogoś potrzebowała. Potrzebowała Jewgienija. Nie zasługiwała na to, ale potrzebowała jego uczucia.

Uścisnął jej dłoń. Był z nią.

- Kocham cię, Raiju - powiedział ciężko. - Taki mój los. Nie jestem Wasilijem. Nie o mnie marzą ko­biety, nie do mnie wzdychają. Ale jestem tu dla cie­bie, Raiju. Jestem twoim mężem. Nadal nim będę.

Raija pochyliła głowę.

Nie zasługiwała na Jewgienija. Nie była pewna. Ale na swój sposób pragnęła i jego.

Michaił wiosłował. Wiosłował ile sił. Z całych sił zacisnął dłonie na wiosłach.

A tak się cieszył na powrót do domu! A teraz wszystko było nie tak. Było brzydko.

Tak za nią tęsknił!

A teraz nawet nie miał ochoty mówić na nią „ma­ma”. Nawet myśleć, że ona jest jego matką.

Matki nie są takie!

Nie robią czegoś takiego...

Przecież ona jest stara.

Wasilij i ona...

Nie pomagało zamknięcie oczu. I tak widział ich wyraźnie pod powiekami.

Gorycz.

I ona powiedziała, że kochała Wasilija!

To było ohydne. Takie rzeczy mogły się dziać tyl­ko między mamą i tatą. Wszystko inne było - złe.

Nie mógł sobie nawet wyobrazić, że ona mogła się uśmiechać do Wasilija...

A przecież go lubił!

To było najgorsze. Wszyscy lubili Wasilija. Może z wyjątkiem taty. Ale tata przecież jest mężczyzną.

Nawet Olga powiedziała, że Wasia jest ładny. Mi­sza nie był pewien. Nie wiedział, jak trzeba wyglądać, by być uznanym za ładnego. Nie to, żeby się tym przejmował. Mężczyźni nie muszą był ładni. To ta­kie dziewczyńskie...

Nie wiedział też, czy to dobrze, żeby dziewczyna była ładna. To mogło być niebezpieczne.

Tak, jak z mamą...

Pozwolił łódce płynąć z prądem, czasem tylko ste­rując wiosłem.

Dopłynął na ląd poza miastem. Przemykał się bocznymi uliczkami. Nie chciał, by ktokolwiek go za­uważył. Wszyscy przecież wiedzieli!

Wszyscy myśleli o tym samym: o jego matce i o Wa­siliju.

Michaił wiedział, co sobie myśleli.

To było ohydne!

Szedł, nie pilnując kierunku, jak łódka unoszona prądem, ale zaszedł tam, dokąd chciał.

Grób Wasilija.

Czy ona też tu przychodziła? O czym myślała, gdy tu była? Jak o nim myślała?

Czy czuła, że to wszystko jej wina?

Czy to była jej wina?

Czy Wasilij powiesił się, bo ją kochał, a nie mógł żyć razem z nią?

Czy tak się robi?

Czy istnieją takie uczucia?

Ogarnął go strach. Wszystko to, co się działo w Norwegii, nauczyło go strachu.

Czy istnieją równie silne uczucia? Dobre uczucia, które jednak tak mogą opętać, że człowiek woli umrzeć?

Jak można wybrać śmierć?

To wszystko było takie trudne. Tyle nie rozumiał. Nie był pewien, czy chce dorosnąć...

To było najgorsze.

- Tak myślałam, że tu będziesz. - Olga uklękła obok Michaiła.

Rzucił na nią pełne irytacji spojrzenie. Żałował, że nie może jej odpędzić, choć ona na pewno go rozu­miała. Rozumiała także to, że nie chce, by tu była. Ale Olga nie należała do tych, których dałoby się po pro­stu odpędzić.

- Zobaczyłam twoją łódkę - wytłumaczyła i na tym samym oddechu dodała: - On był odważny.

- Zabicie siebie nie jest odważne! Olga pokręciła głową.

- Jest. Ty byś się odważył? Na to pytanie nie odpowiedział.

- W każdym razie bohaterowie tego nie robią - rzu­cił. Chciał mieć rację. Chciał, by Olga mu ją przyznała. Chciał odnaleźć coś w Wasiliju, co potępiał. Wo­lał myśleć o nim jako o tchórzu.

Ale Olga nie uważała go za tchórza.

Wyrywał kępki mchu, ugniatał w kulki i rzucał przed siebie w złości.

- Nienawidzę jej! - krzyknął. - Nienawidzę!

- Ona ciebie przez to nie kocha mniej - odparła Ol­ga niemal po dorosłemu. Zirytowała go tym. - Mama mówi, że matki też mają prawo do popełnienia błędu.

Olga nawijała włosy na palec i gryzła je w zamy­śleniu.

Michaiłowi wydawało się to okropne. Ona była równie okropna, jak jego matka.

- Wiedziałaś o nich? - spytał, nie spuszczając z niej spojrzenia.

Olga pokiwała głową. Policzki jej się zaróżowiły, ale wysunęła dumnie podbródek i potwierdziła.

Michaił pamiętał ten gest od swojej matki. Cieka­we, czy Olga ją naśladuje?

- To jest ohydne - wymknęło mu się. Olga z tym też się nie zgodziła. Pokręciła głową i poklepała ziemię na grobie Wasilija.

- Nie jest ohydne, że ktoś kogoś kocha. Wasilij ją kochał. Mama mówi, że kochał ją, od kiedy ją spo­tkał po raz pierwszy. Nie każdy mógłby to tak dłu­go ukrywać. Ale nie odebrał wam jej, prawda? Ona od was nie odeszła.

- Jego kochała bardziej?

To tu siedział jego lęk, zatruwając go niczym kwa­sem.

- Bardziej niż kogo? Nie chciał, by Olga go o to pytała. Michaił nie chciał się przed nią tłumaczyć. Nie chciał nazywać swego strachu. Nie chciał, by go rozumiała. Ale jed­nocześnie chciał, by wiedziała.

Olga była bystra. Wiele zauważała. I lepiej rozu­miała kobiety niż on...

- Bardziej niż tatę... niż mnie?

- Raija - Raisa jest właściwie dziwna - odparła Olga po chwili namysłu. - Ona także kocha Jewgienija. Chyba mnie rozumiesz. Nie sądzę, by to sama jakoś mierzyła. Mama mówi, że Raija ma w sobie wiele cie­pła. Ze w jej sercu jest tyle miejsca, że potrafi kochać wielu jednocześnie i na różne sposoby. - Wzruszyła ramionami. - Sama chciałabym wiedzieć, co to zna­czy. Jak tak można. To trudne do pojęcia, prawda? W każdym razie Raija bardzo za tobą tęskniła. Wspo­minała cię codziennie. I naprawdę się o ciebie bała. Mama i Wasilij rozmawiali o tym, gdy sądzili, że ja nie słyszę. - Olga rozejrzała się wokół, mimo że byli sami na cmentarzu, i zniżyła głos. - Mówili, że wte­dy, gdy tak zachorowała, no wiesz, jak... Mówili, że użyła czegoś ze swojej duszy, by cię ochronić. Tak, jak ona umie. Wasilij mówił, że się o nią bał.

- Tamci mówili, że ktoś mnie chronił - powiedział Misza zamyślony. - Wiele się tam wydarzyło. Nie chcę teraz o tym mówić, może później...

Olga pokiwała głową. Była strasznie ciekawa, ale wiedziała, że on na pewno jej opowie. Zresztą tata już trochę mówił. Wystarczająco wiele, by poczuła zim­ne dreszcze na plecach. I by niecierpliwie czekała na opowieść Miszy. Tata potrafił z najciekawszej histo­rii zrobić nudną czytankę.

Misza przesadzał bardziej niż ona, więc jeśli zmiesza jego wersję z wersją taty, pewnie otrzyma coś od­powiadającego prawdzie.

- Widziałeś te upiory morskie? - Olga jednak nie mogła się powstrzymać.

Michaił uśmiechnął się kątem ust. Ależ ta Olga jest niemożliwa!

- Nie - odparł. - I bardzo się z tego cieszę... Olga westchnęła. Ona żałowała, że Misza ich nie widział. Byłoby wspaniale słuchać jego opowieści zi­mą i czuć dreszcze przechodzące po plecach...

- A czy norweskie dziewczęta były ładniejsze ode mnie? - spytała zaczepnie, unosząc ciemne brwi.

- Ech! - prychnął Michaił. - Nie widziałem wielu - próbował się wykręcać. - W każdym razie były niższe niż ty. A musiałyby być naprawdę brzydkie, byś ty by­ła od nich ładniejsza!

Misza zaśmiał się z własnego konceptu. Olga nic nie odpowiedziała. Myślała, jak to łatwo oszukiwać chłopców. Jak łatwo odwracać tok ich myśli.

- Idziesz do domu? - spytała, podnosząc się. Dzień chylił się ku końcowi. Wieczór przybierał niebieska­wy odcień.

Michaił poszedł za nią z rękami w kieszeniach. Na twarzy miał udawaną obojętność.

- Zostanę pryncypałem, gdy dorosnę - obwieścił, kopiąc przydrożne kamienie. - Będę pływał na stat­kach daleko, daleko na zachód.

- To nie tylko twoje statki! - odcięła się Olga. - Ja też będę armatorem!

Misza uśmiechnął się do niej z wyższością.

- Możesz być armatorem na lądzie, Olga. Ale to mężczyźni zostają pryncypałami.

Wstrząsnęła głową. Co za głupota! Wszyscy są głu­pi. I to niesprawiedliwe!

- A może ja zostanę pryncypałem! - zacietrzewiła się. - W końcu pierwsza wypłynęłam w rejs! Widzia­łam Norwegię przed tobą, Misza. I nie miałam cho­roby morskiej!

Trafiła w czuły punkt.

Misza wyszczerzył do niej zęby w grymasie złości. Zmienił zdanie. Nie idzie do niej.

- Jadę do domu - rzucił i poszedł w bok, ku Dwinie i swojej łódce.

Olga była paskudna i głupia. W końcu lepiej mu będzie w domu. Może sobie pójść spać, jeśli rodzice nadal się będą kłócić.

Michaił zastał tylko ojca. Jewgienij zdjął buty i oparł stopy na stole, mimo że było to surowo zakazane. Przed nim stała szklanka ze złocistym trunkiem, obok karafka. Michaił zauważył jednak, że ojciec nie wypił zbyt dużo.

- Mama? - spytał. Ściągał kurtkę, stojąc twarzą do ściany. Nikt nie może się domyślić, że on się przejmował. Jeżeli ona nie myślała o nich, on nie musi już jej kochać.

- Poszła się przewietrzyć - odparł Jewgienij. Spoj­rzał przeciągle na syna, zmuszając go do zajęcia miej­sca za stołem. - Nie stało się tak, jak oczekiwaliśmy, prawda?

Michaił pokręcił głową. Ojciec na pewno nie prze­sadzał. Ale nie rozumiał, jak on może siedzieć tak spokojnie, jakby nic się nie wydarzyło!

- Twoja matka nie jest taka jak inne matki - powiedział cicho Jewgienij. - Sam to wiesz. Na tyle jesteś do­rosły. Nie ma wiele kobiet takich jak Raija, i może to dobrze. Kochanie jej często sprawia ból. Ale gorzej by­łoby żyć bez niej. Ja to wiem. Wasilij też to zrozumiał.

- Jak ona mogła? - spytał Misza, pobladły. Miał tak zacięty wyraz twarzy, że Jewgienij widział teraz w nim więcej z siebie niż z Raiji.

- Mogła, ponieważ nie mogła tego nie zrobić - po­wiedział po dłuższej chwili ciszy. - Nie powiem ci, że jesteś zbyt młody, by to zrozumieć. Można być sta­rym i też tego nie rozumieć. Ona po prostu taka jest, ta twoja matka.

- Wybaczasz jej? Nie jesteś na nią zły? - Michaił nie mógł uwierzyć. - Przecież puszczała się z Wasią przez całe lato!

- Nie wolno ci używać tego słowa, mówiąc o mat­ce! - rzucił Jewgienij ostro. - Nieważne, co robiła, ale na pewno nie to!

Michaił milczał. Nie chciał wycofać swoich słów, ale już ich nie powtórzy.

Dobrze, że mógł je choć raz powiedzieć. Gorzej było myśleć i dusić je w sobie. Lepiej, że ojciec tak zareagował.

Ulżyło mu.

Jewgienij spojrzał na syna. Zobaczył młodego męż­czyznę, który nadal miał w sobie wiele z dziecka.

Świat to kiepskie miejsce. Misza też się tego na­uczy. Nauczy pochylać kark. Wybaczać.

Ale miał w sobie zbyt dużo z Raiji, zbyt wiele upo­ru i dumy. To niebezpieczna mieszanka. Sprawiała, że jest się twardym, ale nie zawsze szczęśliwym.

Widział po synu, że potępia Raiję. Nie miał pewności, czy ona to zniesie. Sam był zawiedziony, ale nie mógł jej oskarżać.

- Pamiętasz fiord pomiędzy wysokimi górami, Mi­sza? - spytał nagle ochrypłym głosem, wpatrując się in­tensywnie w chłopaka. - Mały domek z bali na cyplu i mężczyznę o imieniu tak podobnym do imienia ma­my? Pamiętasz go, Misza? Pamiętasz tego mężczyznę?

- To ten, który powiedział, że chciałby mieć takie­go syna, jak ja? - Misza nie rozumiał, dlaczego ojciec go wspomniał akurat teraz.

Coś było w tym miejscu, sam to poczuł. Wróci tam, gdy będzie pryncypałem i gdy już będzie sam de­cydował o wszystkim.

Coś go tam ciągnęło.

- Nie chcę, byś wspominał mamie o tym fiordzie ani o tej osadzie - powiedział z naciskiem. - Nie chcę, byś mówił o tym mężczyźnie!

Brwi Michaiła ściągnęły się. Życie dorosłych było tak zawikłane!

- Dlaczego nie? Jewgienij spróbował się uśmiechnąć.

- Pytałeś, czy on znał mamę, pamiętasz? Nie musiał mu o tym przypominać! Michaił pa­miętał wszystko stamtąd bardzo dobrze.

- Jesteś już na tyle dorosły, synu, że możesz dowiedzieć się prawdy o nas. Ale nie powiem ci ani słowa, dopóki nie przysięgniesz, że nic a nic nie powiesz mamie. Chcesz?

Michaił przełknął ślinę. To brzmiało poważnie, niemal przerażająco. Chciał być odbierany jako do­rosły. A teraz był tak bardzo zły na mamę, że i tak nie chce z nią rozmawiać o czymkolwiek!

- Przysięgam.

- Ten mężczyzna, który mieszka nad tamtym fior­dem w Norwegii, w Lyngen, Reijo, dobrze znał two­ją matkę. Jest jej mężem.

Michaił starał się przełknąć ślinę, ale gardło miał suche. Nic nie rozumiał!

Jewgienij patrzył na niego poważnie.

- Dlatego nie jest mi trudno wybaczyć twojej mat­ce - powiedział. - Ona nic nie pamięta. Zbudowałem wszystko, co mam, właśnie na tym. Wiem, skąd po­chodzi, wiem, kim jest, wiem, kogo opuściła i dlacze­go. Wiem, kiedy. Ale nie powiem jej tego, jeśli nadal będę mógł tego uniknąć. To długa historia i powinie­neś ją poznać. Dotyczy także ciebie, Michaił.

Jewgienij zaczął opowiadać.

Cały świat Michaiła stanął na głowie. Cały świat zwariował. Sądził, że może ufać dorosłym, a przynaj­mniej rodzicom.

Ale oboje kłamali.

Michaił nie rozumiał, bo przecież jemu się obry­wało przy najniewinniejszym kłamstewku!

Ojciec żył na kłamstwie. Matka bez zmrużenia oka zdradziła ojca.

Czy już na nikim nie może polegać?

Michaił szedł wzdłuż Dwiny. Panowała ciemność, chłodna i niebieskawa. W jego duszy też..

Matka siedziała na brzegu, ciasno owinięta szalem. W mroku wyglądała na młodą i bezbronną. Serce mu się ścisnęło.

Zrozumiał, że nadal ją kocha. Nic na to nie mógł poradzić. Nie mógł przestać jej kochać, mimo że go zawiodła.

Znał ją teraz lepiej. Ojciec wtajemniczył go w kłamstwo. Sprawił, że czuł się współwinny.

Nie usiadł i nie powiedział jej tego. Nie mógł. Opa­nował go ten sam strach, który prześladował ojca. Też zaczął się bać, że ona odjedzie, jeśli się dowie.

- Kocham cię, mamo - powiedział. Słowa te z tru­dem przeszły mu przez gardło, ale poczuł ulgę. I radość.

- Nawet, jeśli wyznam, że nie wiesz wszystkiego?

- Zawsze.

- Będę miała dziecko - rzuciła Raija.

- Wasi? - spytał oszołomiony. Jej dorosły syn. Jej dziecko.

- Wasi - potwierdziła.

- I tak cię kocham - zapewnił, siadając obok niej na brzegu. Objął ją.

Noc ich ukryła. Nikt nie widział, że Misza płacze. Tylko Raija.

- Powinnam była płynąć z wami - powiedziała. Michaił pokręcił głową.

- Tak miało być, mamo - odparł. - Powinnaś była tu zostać. Tu, nad Morzem Białym. U nas. Nie po­winnaś włóczyć się gdzieś tam, na zachodzie.