I.

1. Teoretyczna myśl filozoficzna - naukowa myśl pedagogiczna oparta na poznaniu naukowym, zawarta w aktualnych (obowiązujących i stosowanych) teoriach naukowych (sądach i systemach twierdzeń) wyjaśniających i objaśniających rzeczywistość pedagogiczną a także wychowawczą w sposób logicznie spójny oraz hipotezach w tych zakresach, a także uporządkowanych systemach pojęciowych - z godnie z wypracowaną i akceptowaną terminologią: wyróżnia się ponadto koncepcje teoretyczne (jako systemy hipotez i przypuszczeń nie w pełni jeszcze uzasadnionych , które nie zawsze pozwalają przewidywać i wyjaśnić fakty pedagogiczne); istnieją także refleksje teoretyczne (obejmują dość luźne przypuszczenia i idee dotąt nieudokumentowane naukowo). Te kategorie wprowadzają pewnien ład do nauk społecznych.

2. Filozoficzna myśl pedagogiczna - pedagogika filozoficzna i filozofia wychowania zawarta zwłaszcza w aktualnych (obowiązujących i stosowanych) kierunkach filozoficznych, oferujących refleksję obejmującą podstawy rzeczywistości wychowawczej oraz przesłanki kreowania pedagogiki jako nauki; w jej ramach tworzy się fundament pojęciowy pedagogiki, wypracowuje miejsce tej dyscypliny wśród innych nauk, tworzy szansę na dialog interdyscypliny; filozofia wychowania dostarcza przesłanek do rozwoju teorii i praktyki pedagogicznej, metodologii pedagogiki i aksjologii pedagogicznej; będąc współcześnie obszarem namysłu a gruncie pedagogiki ogólnej, generuje wespół z antropologią (jako filozofia człowieka) antropologiczno - filozoficzne podstawy wychowania; refleksja na gruncie filozofii wychowania dostarcza pedagogice przesłanek bazujących na teorii i praktyce wychowawczej oraz ogólniejszych poglądach na człowieka.

3. Metodologiczna myśl pedagogiczna - metodologia pedagogiczna wyraża współczesne zróżnicowanie w pojmowaniu i uprawianiu pedagogiki, którego źródła obejmują:

- doświadczenia przeszłości i teraźniejszości

- inspiracje poznawcze i metodologiczne płynące z nauk filozoficznych ( ontologii i epistemologii, antropologii i aksjologii)

- wzory czerpane z nauk pokrewnych ( głownie psychologii i socjologii)

- orientacje i ideologie europejskie i światowe (np.. pedagogika krytyczna, emancypacyjna, postmodernistyczna, antypedagogika);

Dotyczy co najmniej 3 składników dziedziny pedagogiki: wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka; obejmuje pedagogikę w formie zróżnicowanej: podstawowe dyscypliny pedagogiczne, dyscypliny pochodne o różnym stopniu poznawczego zasięgu - średniego, dot szczebli kształcenia , szczegółowego oraz dyscypliny nowatorskie: ukazuje różnorodność podejść metodologicznych; dwa najważniejsze obszary metodologii pedagogicznej wyznaczają dzisiaj: aspekty uprawiana pedagogiki i proces tworzenia wiedzy pedagogicznej; obecnie występują dwa wielkie kierunki badawcze; badania hermeneutyczno- fenomenologiczne oraz badania empiryczne ilościowe i jakościowe (S. Palka 1998); pedagogiczna myśl metodologiczna nawiązuje do ogólnych problemów i metod syst. naukowych (metodologia ogólna) oraz skupia uwagę na metodach i systemach preferowanych przez pedagogów (metodologia szczegółowa); badania pedagogiczne posiadają własna specyfikę, co wyraża się w stosowanych metodach: badania eksperymentalne, socjograficzne, aksjologiczne i porównawcze (W. Okoń)

4. Praktyczna myśl pedagogiczna - pedagogika praktyczna wyrastająca z filozofii wychowania, jako najstarszej kategorii refleksji nad wychowaniem człowieka, która współcześnie sięga po myśl teoretyczna i ideologiczną by urzeczywistnić zmiany w praktyce szeroko pojętego wychowania; powstają na jej gruncie modele praktycznego działania wychowawczego, zorientowane prakseologicznie, tworzące specyficzne pedagogie- stanowiące często rozwiązania alternatywne; intencje uprawiania pedagogiki zorientowanej praktycznie koncentruje się na służeniu praktyce pedagogicznej i rozwijaniu pedagogiki jako nauki teoretyczno - praktycznej, zatem dyscypliny teoretycznie zorientowanej i praktycznie zorientowanej (S.Palka 1998)

5. Ideologiczna myśl pedagogiczna - pedagogika ideologiczna (ideologie wychowawcze, edukacyjne), odróżnia się od pedagogiki teoretycznej (filozoficzno-teoretycznej); teoria pedagogiczna i ideologia pedagogiczna różnią się od siebie zasadniczo; pedagogika jako teoria jest otwarta - pedagogika jako ideologia dąży do realizacji konkretnego wzorca wychowania i jest zamknięta; tylko nieliczne cechy są wspólne. Ze względu na treści

(idee) można mówić o kilku odmianach pedagogiki ideologicznej w XX w; obejmują one pedagogie:

- wychowania narodowego

- wychowania społecznego o orientacji liberalno demokratycznej

- wychowania państwowego

- wychowania socjalistycznego i religijnego, z dominacją wyhowania katolickiego

Po przełomie 1989 r widoczne sa 3 nurty ideologii edukacyjnej: konserwatywny, liberalny i lewicowy.

II.

Pedagogika pozytywistyczna -

Rzeczywistym twórcą kierunku stał się A. Comte, otwierający w dziejach filozofii, kultury i nauce o społeczeństwie "epokę pozytywizmu". Mianem filozofii pozytywnej określił on taką, która:

• zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi, nie zaś urojonymi.

• bada rzeczy dostępne umysłowi, a nie tajemnice.

• rozważa tylko tematy pożyteczne.

• służy polepszeniu życia, a nie zaspokojeniu czczej ciekawości.

• ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną.

• zajmuje się kwestiami ścisłymi.

• dąży do pozytywnych wyników i osiąga je.

• nie ogranicza się do negatywnej krytyki.

• wystrzega się twierdzeń absolutnych i zastępuje je względnymi.

Comte wyparł się nie tylko metafizyki, ale także teorii poznania, logiki, metodologii, psychologii. W etyce stosował jedyną, sformułowaną przez J.S. Milla zasadę - utylitaryzmu. Hasłami jej były ludzkość, postęp i ład.

W XX w. M. Schlick, R. Carnap, a przede wszystkim O. Neurath, nawiązując do drugiego pozytywizmu (empiriokrytycyzmu), utworzyli Koło Wiedeńskie i rozwinęli neopozytywizm (empiriokrytycyzm) Neopozytywistów obowiązywała maksymalna ścisłość logiczna, zdecydowanie racjonalistyczna postawa, bezwzględne przestrzeganie praw i zasad logiki, tak w myśleniu (dociekaniu i uogólnianiu), jak też w mówieniu. L. Wittgenstein powtarzał: trzeba milczeć, jeśli nie może się mówić logicznie. Główne hasło neopozytywistów to: jedność nauki i fizykalizm. Do jedności nauki, ich zdaniem, może prowadzić tylko jedność języka. Podstawą takiego języka jest fizyka jako nauka najdoskonalsza i najobszerniejsza, jej język obejmuje bowiem wyłącznie fakty czasowo-przestrzenne, które należą do doświadczenia intersubiektywnego i są ściśle wymierzalne. Zadaniem pedagogiki jest: hierarchizowanie różnych typów wiedzy, badania ilościowe a marginalizowanie badań jakościowych, wiedza o faktach umożliwia poznawanie i przewidywanie zjawisk, propagowanie wykorzystywania w badaniach różnych dyscyplin naukowych, głoszenie praktyczności pedagogiki. Twórcą pedagogiki naukowej był Johan F. Herbart, jego system pedagogiczny stał się pomostem między myśleniem filozoficznym a myśleniem naukowym· Zjawisko psychologizmu pedagogicznego stosowane są do dzisiaj jako epitety oznaczające mało racjonalne zafascynowanie psychologią. Scjentyzm, nurt filozoficzny ukształtowany w początkach XX w. pod wpływem osiągnięć w poszczególnych naukach szczegółowych. Głównym jego przedstawicielem był filozof angielski K. Pearson. Scjentyści uważali, że nauki przyrodnicze dostarczają wiedzy pewnej, polegającej przede wszystkim na stwierdzaniu faktów i odkrywaniu praw, stanowią więc podstawę do całości ludzkiej wiedzy. Nauka wg scjentystów powinna stać się narzędziem człowieka w jego walce o byt, a także orężem w walce o wolność myśli. Scjentyzm zdecydowanie wystąpił przeciwko spekulacjom religijnym, teologicznym i metafizycznym, uznając, że są one całkowicie nieuzasadnione. Moralne wg scjentystów jest życie w zgodzie z przyrodą, rozwijające możliwości każdego człowieka.

Na przełomie XIX i XX wieku pojawiła się krytyka pozytywizmu:

• fakty i prawa naukowe nie są niezawodne,

• wiedza humanistyczna nie jest i nie może być taka jak nauki przyrodnicze,

• pewne prawdy ujmujemy bezpośrednio

• przyroda nie jest jedyną postacią bytu

• kultura nowożytna jest zła i powinna być obalona

2. Pedagogika kultury

Wywodzi się z prądu pedagogiki humanistycznej bywa określana jako „pedagogika ludzkiej duchowości. Ogólny jej kierunek wyznaczył Wilhelm Dilthey (skonstruował tzw. filozofię życia) a pośrednio także Hegl, Humboldt. Pedagogika kultury postrzega człowieka jako istotę kulturotwórczą, złożoną i wielowarstwową uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych. Pedagogika kultury opiera się na przekonaniu, że kultura zaspokaja odpowiednie potrzeby człowieka. Kontakt człowieka z kulturą odbywa się poprzez przeżywanie i rozumienie. Przeżywanie dostarcza wszelkiej wiedzy o rzeczywistości, a świat staje się dostępny dopiero wtedy, gdy człowiek pojmuje swoje przeżycia, ich sens i cel. Osiągnąć to można przez wychowanie. Wychowanie polega na kształceniu, które zmierza do udoskonalenia procesów przeżywania i rozumienia oraz ich związków z życiem psychicznym, czyli do ukształtowania osobowości.

Współczesnymi przejawami pedagogiki kultury są koncepcje hermeneutyczne
( Hermeneutyka, w literaturze krytyczne badanie, objaśnianie i interpretowanie dokumentów pisanych, zmierzające do ustalenia ich prawidłowej wersji tekstowej) i krytyczno-konstrutywistycznej

Warstwicowa koncepcja wychowania - przechodzenie od anomii (człowiek jako istota biologiczna wymagająca opieki) przez heteronomię (człowiek jako istota społeczna, wymagającą urobienia, przejmująca poszczególne wartości) do autonomii (człowiek jako istota wykształcona, której osobowość staje się moralnie dojrzała)

3. Pedagogika personalistyczna:

Wyróżniającą cechą pedagogiki personalistycznej jest też przekonanie, że wychowanek może rozwijać się w dojrzały sposób jedynie poprzez kontakt z ludźmi dojrzałymi i odpowiedzialnymi. O procesie wychowania nie decydują zatem struktury, fundusze, techniki, metody, strategie czy pomoce dydaktyczne. W procesie wychowania absolutnie najważniejsza jest osoba wychowawcy. Wychowawca dzięki swemu doświadczeniu odczytuje pierwszy to, co dla wychowanka jest dobre, ku czemu powinien zmierzać. To, co sam odkryje, ukazuje wychowankowi w propozycji. Stwarza między sobą a wychowankiem przestrzeń wolności, tzw. "przestrzeń wychowawczą", w której młody człowiek ma możliwość udzielenia odpowiedzi. Przez przestrzeń tą przerzucane są słowa dialogu w szacunku i uznaniu godności osobowej. Człowieka wychowują osoby - nigdy idee i cele: mogą one być jedynie motywem wiązania się z osobami. Najbardziej owocne znaczenie wychowawcze posiada bezpośredni kontakt z konkretnym światem wartości. Przy przekazywaniu wartości moralnych ujawnia się konieczność odbicia ich w sposobie życia i postawie wychowawcy. Postawa ta nie wystarcza jednak sama w sobie. Pożądana jest również wiedza aksjologiczna, która pozwala porządkować wszelkie wartości według ich naturalnej hierarchii: Od wartości rzędu niższego (np. materialnych, przyjemnościowych) do wartości najwyższych (moralnych, duchowych) oraz umiejętność praktycznego przekazania wychowankowi tego porządku. Celem wychowania personalistycznego jest OSOBA. Wychowanie zmierza do jej rozwoju, kształtowania, pogłębiania i poszerzania jej osobowości.

4. Pedagogika egzystencjalna:

Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny, formowany zarówno w wersji teistycznej, jak i ateistycznej. Jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów sam, ustawicznie tworzy się tym, czym jest, dokonując własnych wewnętrznych wyborów, w których wyraża swoją wolność. Jesteśmy wręcz na ta wolność skazani, jest ona atrybutem naszego człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością, a przeszłością, dlatego towarzyszy nam poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Nasza wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Dlatego jesteśmy wewnętrznie rozdarci i podatni na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem Przedstawiciele nurtu agnostyczno-ateistycznego to Heidegger, Sartre, Camus:

Heidegger - człowiek wynurza się z nicości i jest rzucony w świat, wyrywanie się ku przyszłości nadaje sens światu, ale jedynie dzięki projekcji dokonanej przez człowieka, który sam pozbawiony jest sensu, ponieważ otacza go nicość, upadek. Istnienie człowieka jest zespolone ze światem, ale choć człowiek ciąży do innych ludzi to zagrażają oni jego autentyczności. Heidegger rozróżnia trzy niebezpieczeństwa czyhające na człowieka ze strony społeczności: gadatliwość, (kiedy nie dba się o właściwe znaczenie słów), ciekawość, (gdy nie chodzi o poznanie rzeczy a o zaspokojenie podniet), dwuznaczność (brak prawdy i szczerości przy zachowaniu pozorów)

Przedstawiciele nurtu teistycznego to Jaspers, Buber, Marcel:

Jaspers - nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się do badania ludzkiej egzystencji w swej filozofii człowieka dostrzegał wartości czterech sytuacji granicznych. Są to sytuacje: cierpienie, winy, walki i śmierci. Graniczność polega na bezkresnej samotności, która otaczając człowieka nakazuje dokonania odkupienia win. Odkupienie jest tu wyjątkowo niereligijne. Bez względu na rodzaj win, wymaga zobaczenia swego egoizmu wobec zdrad, które fundujemy bliskim. Zdrada jest etyczna, opiera się na sprzedawaniu ideałów, oraz kupowaniu autorytetów. Znamię winy, potrafi dręczyć i gryźć przez lata. Śmierć nie jest unicestwieniem, ale dopełnieniem życia

Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechują:

• autentyczność (wiąże się z urzeczywistnieniem jedynej niepowtarzalnej egzystencji)

• zaangażowanie (odkrycie swego usytuowania z wszystkimi trudnościami, konfliktami i tragizmem)

• dialogiczność (uznanie wolności własnej jak i innych)

Egzystencjalne kategorie pedagogiczne:

• dialog - ( zachodzi wtedy, gdy zostaje uwzględniony, chociaż jedna ze stref psychiki ludzkiej: poznawcza, emocjonalna, lub prakseologiczna) powinien przebiegać pomiędzy nauczycielem i uczniem raczej w sposób niesymetryczny (dialog wychowawczy) gdyż nauczyciel stoi pod pewnym względem wyżej od ucznia, natomiast z drugiej strony ma mu w pewien sposób służyć

• autentyczność - być sobą,żyć świadomie i decydować o swoich czynach, nie ulegać urzeczowieniu, żyć aktywnie

5. pedagogika religii

Zwana niekiedy pedagogiką religijną w szerokim znaczeniu jest rozumiana jako kierunek w myśli wychowawczej (pedagogicznej i teologicznej) podkreślający znaczenie religii dla całościowego i humanistycznego wychowania człowieka. W ujęciu węższym jest to dyscyplina naukowa na pograniczu pedagogiki i teologii zajmująca się analizą potencjału edukacyjnego religii oraz teorią i praktyką jego wykorzystania w różnych środowiskach wychowawczych, zwłaszcza w obszarze szkoły, wspólnoty religijnej i rodziny.  Pedagogika religii powstała na początku XX wieku w Niemczech, obecnie jest uprawiana w kręgach protestanckich, katolickich i anglikańskich w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, USA, krajach skandynawskich, a także w Polsce; zyskuje również pierwszych przedstawicieli w środowiskach prawosławnych (np. w Grecji). Jej rozwój był związany w pierwszym rzędzie z koniecznością analizy miejsca i znaczenia nauczania religii w szkole oraz wkładu środowisk chrześcijańskich (Kościołów i stowarzyszeń) do kształcenia równoległego. Przedstawiciele współczesnej pedagogiki religii, odwołując się do tradycji i aksjologii chrześcijańskiej, różnych nurtów filozoficznych (egzystencjalizmu, hermeneutyki, filozofii dialogu, personalizmu), a także do dorobku pedagogiki kultury czy pedagogiki krytycznej, opracowali swoiste koncepcje teoretyczne.

6. Pedagogika Nowego Wychowania

Nowe wychowanie było przede wszystkim spontaniczną czasem skrajną krytyką tzw. szkoły tradycyjnej powstałej na podłożu pedagogiki J.F. Herbarta. Na poziomie przedmiotowym była to żywiołowa krytyka oderwanej od życia tradycji, na poziomie metodologicznym - niespotykany dotąd rozwój psychologii i metod eksperymentalnych, na poziomie pojęciowym - próba przedefiniowania wszystkich pojęć. Na rozwój Nowego Wychowania miały wpływ trzy wielkie prądy: Naturalizm, socjologizm, kultularyzm. Progresywizm stał się początkiem dużego ruchu nowatorskiego zwanego nowym wychowaniem. Zaczęły powstawać szkoły eksperymentalne: J. Dewey - szkoła pracy, Wiliam Heard Kilpatrick - metoda projektów, Celestyn Freinet - swobodna ekspresja dziecka, Edouard Claparède -szkoła na miarę dziecka, Owidiusz Decroly - szkoła życia przez życie, Helena Parkhurst - plan daltoński, Henryk Rowid - szkoła twórcza, Georg Kerschensteiner - szkoła pracy i inne.

Główne zasady:

• wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

• dziecko powinno uczyć się wtedy gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

• nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci

• nauczanie powinno być zindywidualizowane

• szkoła ma pobudzać aktywność dziecka

• ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci zamiast egzaminów

• udział uczniów w planowaniu programu

• nieprzywiązywanie znaczenia do nagród i kar z zewnątrz, poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka

• położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową oraz twórczą ekspresję

W Europie szkoła nowa, szkoła twórcza itp.- przeciwieństwo szkoły werbalnej. Szkoła pracy wiązała nauczanie z różnymi formami aktywności uczniów, przede wszystkim z pracą wytwórczą. Wśród wielu kierunków szkół pracy wyróżnia się: szkołę życia O. Declory'ego, szkołę twórczą H. Rowida, szkołę działania J. Deweya, szkołę pracy G. Kerschensteinera, szkołę pracy przemysłowej P.P. Błońskiego, szkołę technik C. Freineta.

Głoszono: pajdocentryzm (pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka. subiektywizm pedagogiczny - wychowanie jako proces odśrodkowy wykluczający oddziaływania zewnętrzne wywierane za pomocą nauczania w dydaktyce i przymusu w dziedzinie wychowania moralnego

obiektywizm pedagogiczny - był skłonny uwzględnić w umiarkowanym wymiarze element urabiania i przymusu jako składnik dorastania do podmiotowej autonomii

---