Prawo materialne (tzw. część szczególna prawa administracyjnego) jest jedną z części szerzej pojmowanego prawa administracyjnego. Tworzy ono wraz z prawem proceduralnym i ustrojowym szeroko pojmowane prawo administracyjne. Prawo administracyjne jest pojęciem prawnym, ale nie ma jego definicji legalnej.
Prawo to charakteryzuje się pewnymi cechami, przy czym wiele z nich odnosi się również do szerzej pojmowanego prawa administracyjnego. Wyróżnia się w szczególności następujące cechy:
Prawo to determinuje (wyznacza) byt prawa ustrojowego i proceduralnego (procesowego).
Jest to prawo powszechnie obowiązujące przy zachowaniu zasady nadrzędności ustawy.
Prawo to nie ma precyzyjnie wyznaczonego zakresu rzeczowego. Jest najbardziej obszerne. Dotyczy wszystkich podmiotów we wszystkich sferach życia.
Prawo to często działa bez uświadomienia przez adresata tego prawa faktu działania prawa.
Jest permanentnie rozbudowywane i przebudowywane.
Najbardziej płynne (dynamiczne).
Nieskodyfikowane (skodyfikowane w niektórych działach np. kodeks morski, ale nie w całości).
Jest tworzone przez różne podmioty.
Najbardziej upolitycznione.
Można umownie przyjąć, że prawo materialne prawo administracyjne, to taka część prawa administracyjnego, która wyznacza prawa, wolności i obowiązki administrowanych oraz prawa i powinności podmiotów administrujących wobec administrowanych. Samo określenie „materialne” świadczy, ze chodzi o prawo w określonych sprawach (materii) stąd w ramach tego prawa wyróżnia się jego działy np. prawo osobowe, prawo reglamentacji działalności gospodarczej itp.
Materialne prawo administracyjne z jego szczególnymi cechami sprawia, że istotne znaczenie przypisuje się tutaj wielu zasadom prawa administracyjnego czy szerzej - systemu prawa. Na szczególną uwagę zasługują tu m.in.:
zasada legalności (działanie na podstawie i w granicach przepisów prawa)
zasada równości wobec prawa
zasada adekwatności (miarkowania, a węziej - proporcjonalności) - użycie jedynie takich środków, które są niezbędne dla osiągnięcia konkretnego celu
zasada subsydiarności (pomocniczości):
● tyle wolności ile można
● tyle uspołecznienia ile koniecznie trzeba
● tyle społeczeństwa ile można
● tyle państwa ile koniecznie trzeba.
Czyli - każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa.
OBYWATELSTWO
FORMY NABYCIA (UZYSKANIA) OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Z mocy prawa (ex lege)
Przez urzeczywistnienie zasady krwi (ius sanguinis).
Przez urzeczywistnienie zasady ziemi (ius solis).
Przez repatriację.
Ad. 1. Dziecko otrzymuje obywatelstwo polskie na zasadzie krwi, jeżeli urodzone jest z rodziców:
- Polaków,
- jedno jest Polakiem a drugie bezpaństwowcem (apatrydą), jego obywatelstwo jest nieokreślone bądź jest nieznane.
- kiedy jedno z rodziców jest obywatelem polskim a drugie ma obywatelstwo innego kraju - w takim przypadku rodzice mogą oświadczyć przed właściwym organem (konsul - dla osób zamieszkałych za granicą lub wojewoda - dla osób zamieszkałych w Polsce) w ciągu 3 miesięcy od urodzenia się dziecka, że chcą żeby dziecko miało obywatelstwo tylko tego cudzoziemca (jeżeli prawo przewiduje dla dziecka obywatelstwo tego rodzica). Jeśli oświadczenie to będzie przyjęte, dziecko traci obywatelstwo polskie - jest to tzw. utrata przez opcję.
Ad. 2. Charakter subsydiarny (pomocniczy) gdy nie może być zastosowana zasada krwi tzn. w sytuacji kiedy dziecko zostało urodzone lub znalezione w Polsce a rodzice są nieznani, nie mają żadnego obywatelstwa albo ich obywatelstwo jest nieokreślone.
Ad. 3. Uregulowane obecnie w ustawie z 2000 roku o repatriantach (tekst jednolity z 2004) i dotyczy dwóch przypadków:
- W tym trybie nabywa obywatelstwo polskie osoba przyjeżdżająca do Polski na podstawie wizy wjazdowej w celu repatriacji. Nabywa wówczas obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy RP.
- Poprzez uznanie za repatrianta. Dotyczy to osób, które spełniają warunki repatriacji, w tym są studentami studiującymi w Polsce na określonych zasadach.
Na podstawie aktu indywidualnego
Nadanie obywatelstwa polskiego (naturalizacja)
Uznanie za obywatela polskiego (tzw. mała naturalizacja).
NABYCIE ≠ NADANIE !!!
Nadanie obywatelstwa może wystąpić na wniosek cudzoziemca (warunek kategoryczny), jeżeli zamieszkuje on w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie co najmniej przez 5 lat (na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich (WE) lub zezwolenia na pobyt) przy czym zamieszkiwanie nie jest warunkiem kategorycznym.
Nadanie obywatelstwa może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.
O nadaniu lub utracie obywatelstwa decyduje prezydent RP. Przepisy ustawy wyznaczają też w tym przypadku sytuację dzieci rodziców naturalizowanych. W prawie o obywatelstwie dziecko, które ukończy 16 lat ma prawo do wyrażenia zgody w sprawie obywatelstwa.
W przypadkach szczególnie uzasadnionych, których ustawa nie precyzuje, można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom wyżej określonym. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie.
Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku nadania obywatelstwa tylko jednemu z rodziców, rozciąga się ono na dzieci, gdy:
pozostają one pod jego wyłączną władzą rodzicielską lub
drugie z rodziców jest obywatelem polskim albo
drugie z rodziców wyraziło zgodę (przed właściwym organem) na nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego.
Jeżeli dziecko ukończyło 16 lat, nadanie lub rozciągnięcie nadania obywatelstwa polskiego następuje jedynie za jego zgodą.O nadaniu obywatelstwa polskiego orzeka Prezydent RP. Podanie o nadanie obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, a zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem właściwego konsula.
Uznanie za obywatela polskiego dokonywane jest w drodze decyzji wojewody. Następuje zawsze na wniosek osoby zainteresowanej (dokładniej o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadającej żadnego obywatelstwa). Taka osoba musi zamieszkiwać w Polsce przynajmniej 5 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się i jest to warunek kategoryczny. Do sytuacji dzieci stosuje się przepisy odpowiednio jak przy nadaniu, ale dzieci muszą zamieszkiwać w Polsce.
W formie uproszczonej
Uproszczona naturalizacja.
Reintegracja.
Opcja
Trzecia grupa form obejmuje nabycie obywatelstwa polskiego w formie uproszczonej tj. przez złożenie oświadczenie woli i przyjęcie go przez właściwy organ.
Ad. 1 . Dotyczy sytuacji małżonków i jest równouprawnieniem. Cudzoziemiec (zarówno kobieta jak i mężczyzna) któremu udzielono zgody na osiedlenie się na terytorium RP i który pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z Polką czy Polakiem nabywa obywatelstwo polskie jeżeli złoży oświadczenie woli w ciągu 6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie się albo w ciągu 3 lat i 6 miesięcy od zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie.
Przyjęcie takiego oświadczenia w drodze decyzji może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.
Ad. 2. (reintegracja - powrót do obywatelstwa polskiego). Osoba, która utraciła obywatelstwo polskie przez nabycie obcego wskutek bądź w związku z zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem odzyskuje obywatelstwo polskie jeśli po ustaniu tego małżeństwa bądź jego unieważnieniu złoży oświadczenie woli i zostanie ono przyjęte w drodze decyzji. Przyjęcie tego oświadcznia może być uzależnione od złożenia dowodu o zwolnieniu lub utracie obywatelstwa obcego.
Ad. 3. Opcja - wybór. Opcja przy nabyciu obywatelstwa polskiego poprzedzona jest opcją przy utracie obywatelstwa polskiego (patrz I.3. trzeci myślnik). Dziecko, które utraciło obywatelstwo polskie przez opcję odzyskuje obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu 16 lat a przed upływem 6 miesięcy przed osiągnięciem pełnoletności złoży oświadczenie woli przed wojewodą lub konsulem (w zależności od miejsca zamieszkania) i zostanie ono przyjęte w drodze decyzji.
URZĄD DO SPRAW REPATRIACJI I CUDZOZIEMCÓW
Wnioski o nadanie lub o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, adresowane do Prezydenta RP i składane za pośrednictwem wojewody lub konsula, przekazywane są przez te organy do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców. Po zaopiniowaniu wniosków Prezes Urzędu kieruje je do Kancelarii Prezydenta RP.
Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców powstał 29 czerwca 2001 r. w miejsce Departamentu Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Urząd zajmuje się kompleksowo problematyką cudzoziemców, podejmuje działania w zakresie obywatelstwa, repatriacji, postępowań administracyjnych w sprawach o nadanie statusu uchodźcy oraz o legalizację pobytu cudzoziemców na terytorium RP.
Nadzór na Prezesem Urzędu sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
STWIERDZENIE POSIADANIA LUB UTRATY OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Zgodnie z art. 17 ust. 4 ww. ustawy, posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej.
O stwierdzenie wystąpić może osoba zainteresowana lub każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie.
Decyzję podejmuje wojewoda:
1) w miejscu zamieszania osoby, której ma dotyczyć postępowanie,
2) w miejscu jej pobytu,
3) w miejscu jej ostatniego zamieszkania lub pobytu.
Jeżeli nie można ustalić żadnego z wyżej wymienionych miejsc, o posiadaniu bądź utracie obywatelstwa polskiego orzeka wojewoda warszawski.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 1962 r. Nr 10, poz. 49, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin.