6. I. 2005 r prof. R. Madyda-Legutko

Groby książęce fazy C2:

• Turyngia - koncentracja bardzo bogato wyposażonych pochówków szkieletowych (czasem pojedyncze groby na cmentarzyskach ciałopalnych) groby książęce TYPU LEUNA-HASSLEBEN-GOMMERN

• Pn. Niemcy - pojedyncze bogato wyposażone pochówki szkieletowe

• Polska:

• Wrocław-Zakrzów

• Pielgrzymowo - k. wielbarska

• Białęcino - gr. dębczyńska

Turyngia - osady bogate w przedmioty, np. Diensdtedt.

Haarhausen - piece garncarskie do wypału ceramiki toczonej na kole:

• Inna konstrukcja (kopuły)

• Część naczyń nietypowa dla Barbaricum w fazie C2, np. MORTARIA - misy o chropowaconym środku (występują głównie w prowincjach rzymskich)

• Można liczyć się z obecnością rzemieślników prowincjonalnorzymskich sprowadzonych przez elitę lub będących jeńcami

• Podobna ceramika znana jest z grobów książęcych, m.in. z Hassleben i Leuna - być może pochodziła właśnie z Haarhausen (Turyngia)

W MOR i POR w pd. Niemczech występują również płaskie cmentarzyska ciałopalne, np. Grossbadegast i Wechmar:

• Popielnice to naczynia ręcznie lepione, zaliczane do szerokootworowych mis Schalenurnen

• Fibule:

• Tarczowate

• A VII (z wysoką pochewką)

• A VI (kuszowate) - charakterystyczne dla MOR i POR - jeśli pochewka jest krótka i pełna, to mamy do czynienia z tzw. FIBULAMI NADŁABSKIMI z dolną cięciwą

• Paciorki

• Grzebienie

W MOR (faza C1b, C2) zanika zwyczaj wyposażania pochówków męskich w broń!

Pd. Niemcy w fazie C3 - grupa Niemberg:

• Chronolagia: faza C3 (poł. IV w.) - faza D1 (D2) WFOWL

• Koncentracje nad Solawą w Turyngii

• Głównie znana na podstawie materiałów sepulkralnych:

• Pochówki szkieletowe, głównie kobiece

• Nie zawsze na plecach - czasem w pozycji siedzącej, na brzuchu lub z podkurczonymi nogami podobne praktyki i niestandardowe układy obserwujemy w:

• k. przeworskiej, np. cmentarysko w Żernikach Wielkich k. Wrocławia

• grupie masłomęckiej

• k. czerniachowskiej (Europa Wschodnia)

Razem tworzą one w POR i WFOWL pas pochówków o zaburzonym układzie anatomicznym

• Obecność podwójnych pochówków (kobieta + mężczyzna)

• Wyposażenie pochówków:

• Bardzo charakterystyczne zapinki TYPU NIEMBERG - konstrukcja kuszowata, bardzo szeroki kabłąk, który zwęża się radykalnie w kierunku nóżki (faza C3 i D)

• Fibule TYPU WIESBADEN - także kuszowate, nóżka w kształcie ogona ptasiego

• Grzebienie o dzwonowatym uchwycie - TYP III wg Thomas

• Bransolety sztabkowate o lekko pogrubionych końcach

• Paciorki szklane kubooktadryczne (ścinane) - głównie ciemnofioletowe

Pochówki szkieletowe występują także w Brandenburgii i Saksonii.

NIEMCY PÓŁNOCNE

MOR - wyraźne zmiany w stosunku do WOR zmiana struktur osadniczych, zakładanie nowych cmentarzysk ciałopalnych, które przetrwają do WFOWL (duże - czasem kilkaset pochówków).

Coraz uboższe wyposażenie (zjawisko to nasila się w POR) - jedna fibula, czasem sprzączka, paciorki, fragmenty szpil kościanych oraz zanik broni.

Ceramika:

• Ręcznie lepiona (Schalenurnen) - brak toczonej na kole charakterystyczne dla pd. części kręgu nadłabskiego po linię Berlina

• Naczynia misowate z podniesionym uchem z guzem (występują również w grupie dębczyńskiej)

Cmentarzyska (duże, płaskie, ciałopalne) - nie są już rozdzielnopłciowe jak we WOR:

• Preetz - pd. Holsztyn

• Prietzier - Meklemburgia - 1700 grobów

• Perdöhl - Meklemburgia

Praktycznie brak grobów książęcych w TYPIE LEUNA-HASSLEBEN, ale również występują bogato wyposażone pochówki szkieletowe, np. Häven (Meklemburgia):

• Importy

• Fragmenty wiader TYPU HEMOR, typowych dla MOR (mosiężne, pochodzą z terenów nadłabskich) - niektóre posiadają fryz przedstawiający zwierzęta w ruchu

• Okucia drewnianych wiader (obręcze i uchwyty)

• Złote fibule tarczowate i tarczowate z wypustkami, np. w kształcie swastyki

Uboższe pochówki:

• Ostrogi TYPU LEUNA

• Grociki strzał

• A VII (kuszowata)

Duże cmentarzyska ciałopalne - przykładowe wyposażenie:

• Schalenurnen

• Nóż

• Paciorek

• Sprzączki

• Bügelknopffibel - występują do stadium D (do poł. V w.)

ALAMANOWIE

Teren Niemiec w MOR wcześniej na tych terenach Longobardowie, Semnoni i Hermundurowie (WOR).

WOR/MOR - zmiany osadnicze - w źródłach pisanych zanika nazwa Semnonów, a od czasów Karakallii, w 213 r, pojawiają się Alamanowie:

• Część ludności z kr. nadłabskiego oraz inne ludy wywędrowała - przesuwają się w kierunku pd.-zach. Niemiec (Agri Decumates) Alamanowie

• Alamanowie wielokrotnie najeżdżają na Galię, Agri Decumates (zdobywają je) i Recję

• Ciągłe najazdy w III i IV w. przełamują limes obecność zabytków germańskich nawiązujących do kr. nadłabskiego w willach i obozach rzymskich

• 259/260 r - przerwanie limesu nadreńskiego po tej dacie ciągle przesuwany za Filipa Araba, Aureliana (w III w. Alamanowie zagrozili Rzymowi - budowa murów aureliańskich) i Probusa

• IV w. - duża fala najazdów za Juliana Apostaty, który rozbija Alamanów w 357 r pod Strasburgiem

• Augsburg - część ofiarnego ołtarza wzniesionego na cześć odebrania jeńców (Italików) Alamanom w 260 r (bitwa w kwietniu, a ołtarz wzniesiony we wrześniu 260 r)

Wielkie pracownie terra sigillata - tereny nadreńskie (np. Recja) przestają funkcjonować wskutek najazdów datuje się na fazę C1 (później terra sigillata nie napływa).

Skarby wyrobów metalowych zrabowanych na terenie prowincji, np. Neupotz i Hagenbach - w starym korycie Renu odkryto łódź ze zrabowanymi z prowincji przedmiotami, m.in. naczynia brązowe (TYP HEMOR), srebrne płyty wotywne ze świątyni rzymskich.

Weisenburg - w skrzyni drewnianej znaleziono 114 przedmiotów z poł. III w. - głównie figurki bóstw rzymskich i blachy wotywne oraz hełmy paradne.

Pochówki Alamanów nawiązują do zespołów grobowych kr. nadłabskiego z fazy C2.

Osadnictwo alamańskie skoncentrowane było w trójkącie między górnym Renem, górnym Dunajem i Neckarem po Ren na pn.

Jutungowie - razem z Alamanami w IV w.

Osady wyżynne:

• Bardzo intensywne osadnictwo na wyżynach, np. Runde Berg nad Neckarem

• Ślady osadnictwa germańskiego na zdobytych terenach, np. w willach rzymskich Ammianus Marcelinus pisał, iż budowali oni na sposób rzymski

Obrządek pogrzebowy:

• Mało materiałów grobowych z fazy C2 - pojedyncze pochówki szkieletowe o cechach wyposażenie jak w kr. nadłabskim

• W fazie C3 pojawia się więcej cmentarzysk:

• Groby kobiece: fibule, kolie paciorków (szklanych i kamiennych), grzebienie o trójkątnym uchwycie

• Groby męskie: topory, grociki, miecze, garnitury pasów, bardzo rzadko tarcze

Alamanowie zamieszkiwali pd. Niemcy przez cały okres wędrówek ludów, do momentu podbicia ich przez Franków.

Przegląd zabytków alamańskich:

• Neupotz:

• Naczynia brązowe: kotły, misy, czerpaki

• Łańcuchy do zawieszania naczyń nad ogniskami

• Łyżki

• Rożna itp.

• Srebrne blachy wotywne ze świątyń rzymskich (nie tylko z III w. - także starsze, przechowywane jako depozyty w świątyni)

• Weisenburg: figurki bóstw rzymskich

• Najstarsze groby ciałopalne z fazy C2 (przykładowe wyposażenie):

• Schalenurnen, fibule tarczowate pokryte złotą blachą, szpile do włosów, grzebień, pierścień, naszyjnik

• Zapinki kuszowate oraz nadłabskie, bogate kolie paciorków, grzebień o trójkątnym uchwycie, muszla zawieszona na pierścieniu

• Wyposażenie grobów z IV w.: kolie paciorków przetykanych srebrnymi pierścieniami, pierścienie, lunule

• Obozy i wille rzymskie, w których obecne są zabytki germańskie, np. „skarb” z Recji:

• Paciorki, ozdoby, monety

• Fibule A VI (kuszowate) nadłabskie z krótkimi pochewkami oraz Bügelknopffibeln

• Sprzączka z ornamentyką zwierzęcą

• Naczynia szklane - rzadkie importy w POR

• OWL: fibule palczaste, grzebienie dwuwarstwowe, naramienniki, naczynia brązowe i szklane

• Zespół datowany na 480 r: hełm, umbo z zaczątkowym kolcem, miecz w drewnianej pochwie, topór (charakterystyczny dla Alamanów i Franków), części pasa w stylu polichromicznym

GERMANIE REŃSKO-WEZERSCY

Między Renem a Łabą (kr. nadłabski do wododziału Wezery) - dorzecze Wezery i prawobrzeżnego Renu.

Określenie to jest pojęciem współczesnym - źródła antyczne lokalizują na tych terenach różne plemiona germańskie:

• Cheruskowie - nad środkową Wezerą

• Chattowie - nad Menem

• Uzypeci - nad rzeką Lippe

• Marsowie

• Swebowie - nad ujściem Neckaru do Renu (WOR)

Chronologia: trwają przez cały WOR, MOR i początek POR na ich bazie w III w. wykształcają się Frankowie.

Mało znalezisk - osady i cmentarzyska są słabo rozpoznane.

Osady otwarte:

• Zabudowa naziemna

• Warsztaty metalurgiczne

• Bardzo mało materiałów z fazy B1

Reindorf - cmentarzysko z fazy B2 ludność szybko ulegała romanizacji.

Obecność pochówków popielnicowych i jamowych:

• Kobiety: 2 fibule

• Mężczyźni: 1 fibula

• Szpile, mało elementów pasa

• Rzadko broń - pojedyncze znaleziska

• Ceramika dość zróżnicowana - lepiona ręcznie oraz toczona na kole - wyraźnie wyodrębnione nóżki i ornament nacinanych listew plastycznych

• Imacze, klucze

• Przedmioty proweniencji rzymskiej

CHAUKOWIE I FRYZOWIE

Lokalizacja: nad M. Północnym, przy ujściu Wezery i Renu.

Zakładanie głównie dużych osad:

• WURTY - lokalizowane na wyniosłościach terenu, na wale wydmowym (rozwijają się od końca MOP przez cały OWR i OWL)

• Osady te, składające się z dużych domów i budynków gospodarczych, specyficznie się rozrastały - najmłodsze budynki są nieco oddalone

• Tereny rolnicze i pastwiska znajdowały się w znacznej odległości od osad

• Budulec transportowany był z pd. - w pasie nadmorskim brak jest bowiem drzew

• Rozwijają się długo na niedużych terenach - rozrastają się w głąb lądu

• Duże domy (ok. 100 m²), ale nie budynki halowe:

• Wyróżnić można część mieszkalną (zachodnią, z paleniskiem) oraz gospodarczą z boksami dla zwierząt (głównym zajęciem była hodowla)

• Ściany były wyplatane

• W części środkowej korytarz - także w części gospodarczej znajdował się ciąg komunikacyjny

• Rekonstruuje się poszczególne zagrody składające się z budynku mieszkalnego i zabudowań gospodarczych

Nieduże cmentarzyska na terenach nabrzeżnych:

• Głównie z POR, np. w Bremie i Kugshafen

• Pochówki ciałopalne i szkieletowe z faz C1-D

• Słabo wyposażone (fibule, sprzączki, paciorki)

• cmentarzyska z okolic Bremy z POR - obecność zabytków nawiązujących do północnogalijskich (tam Frankowie w IV w.)

FRANKOWIE

Wykształcili się w ciągu III w. na bazie Germanów reńsko-wezerskich.

Ich siedziby znajdowały się na prawym brzegu Renu, ale najeżdżali również na tereny znajdujące się na lewym brzegu tej rzeki - w efekcie zostali tam osadzeni jako federaci/sprzymierzeńcy.

Budynki naziemne, słupowe z bardzo charakterystycznymi podpórkami ścian.

Dużo ceramiki ręcznie lepionej zdobionej ornamentem stempelkowym oraz toczonej ceramiki siwej.

Zabytki charakterystyczne dla IV i pocz. V w.:

• topory, groty

• części pasów z ornamentem wycinanym (KERBSCHNITT)

Od poł. III w. Frankowie najeżdżają na limes nadreński Rzymianie osadzają ich w IV i V w. na lewym brzegu Renu, w tzw. Germanii.

Uniezależnili się za Childeryka, a Chlodwig doprowadził do ich zjednoczenia powstaje dynastia Merowingów.

SASI - w MOR i POR (schyłek III w.) pojawia się nowe plemię „piratów”, którzy najeżdżają na Galię i Brytanię (w końcu ją zdobywają).

BURGUNDOWIE

Pojawiają się w POR nad Renem.

Ptolemeusz lokalizuje ich już w WOR w Wielkiej Germanii.

Wywodzi się ich z Bornholmu - należy wiązać z nimi k. luboszycką oraz k. przeworską z zach. Wielkopolski.

Nie wiadomo kiedy i jak przesunęli się na zach. - na pocz. V w. pojawiają się nad górnym Renem w okolicach Wormacji - zostali rozgromieni przez Hunów „Pieśń o Nibelungach”.

Trudno przypisać im jednoznacznie jakieś materiały (na pd. od nich, nad Renem mieli swoje siedziby Alamanowie).

SKANYNAWIA

Na tych terenach nie wydziela się kultur - generalnie mówi się o okresie wpływów rzymskich, ale obserwujemy zróżnicowanie lokalne.

Jutlandia:

• pochówki szkieletowe

• wsch. cz. Płw. - duża ilość stanowisk bagiennych

Stanowiska bagienne:

• depozyty głównie zdobycznej broni - deponowana w środowisku wodnym z brzegu, pomostów lub łodzi

• charakter kultowy - jednoczesne deponowanie broni i wyposażenia wojowników

• analizy fale najeźdźców z północy - w ten sposób ich osobiste wyposażenie trafia na Jutlandię

• Illerup (wsch. Jutlandia)

• Tarcza datowana dendrochronologicznie:

• brzeg okuty, w środku umbo (na niektórych widoczne są ślady walki) pokryte złotą blachą i aplikacjami z perełkowanego drutu i filigranem

• tak bogate tarcze nie są raczej znane z Barbaricum - wyjątek stanowi tarcza z grobu w Gommern, a także z Torsberg i jednego stanowiska w Norwegii

• nity mocujące umbo w postaci tarczek pokrytych złota blachą




• aplikacje na desce - tarczki pokryte złota blachą motyw twarzy (maski) męskiej, które zawsze posiadają przepaskę na czole, a także tarczki z twarzami o uczesaniu z kręgu śródziemnomorskiego

• zachowały się również rękojeści i pochwy mieczy wykonywane z drewna lub kości, pokrywane złotą blachą:

• pochwy drewniane z ażurowymi żeberkami

• tarczowate trzewiki

• zawieszki zdobione złotą blachą - motyw głowy ptaka jak w Gommern

• sprzączki okuwane często złotą blachą

• pasy - przyczepiano do nich mieszki na pierścieniach i skuwkach monety, noże, krzesiwa, kolce

• miecze noszone na BALTHEUSIE, a nie na pasie noszonym przez biodro - spięty guzami, aplikacje w kształcie figurek jeźdźców na koniu (rzadkie - pojedyncze znaleziska)

• Vimose (Fionia)

• Nydam - łódź drewniana: 23 m długości - mogła pomieścić 36 osób

• Torsberg (Szlezwik):

• Spodnie z nogawicami i koszula tkana we wzór

• 2 tarczki/falery - noszone na pancerzu (?) główki (maski) - tarczki i ornamentyka typowa dla świata śródziemnomorskiego, np. Mars, delfiny i koziorożce

Wyspy Duńskie:

• Lolland - Hobby - pochówki w TYPIE LUBIESZEWSKIM

• Fionia - cmentarzyska i osady rozwijające się przez cały OWR:

• Cmentarzyska ciałopalne - powyżej 1000 pochówków jamowych i popielnicowych zabytki charakterystyczne jak w kr. nadłabskim

• Szczególnie bogate osady (w typie książęcym), np. Gudme - monety, przedmioty ze złota

• Zelandia:

• Szczególnie dużo pochówków z fazy C1b - szkieletowe, bogato wyposażone, np. Hilmingøye(bardzo dużo szkła, brązowe naczynia, ozdoby stroju z folii i blach) - głównie zabytki z MOR:

• Naczynia szklane malowane (nie szlifowane!) - bardzo rzadkie - przeważnie przedstawienia zwierząt (pantery, lwy) lub scen z cyrku rzymskiego

• z Polski podobne zabytki znane są z Lubieszewa z WOR - przedstawienie walki gladiatorów i miejscowości Połowite na Wyż. Elbląskiej (fragment szkła malowanego)

• dość często spotykane w Meklemburgii i na Zelandii

• puchary szlifowane o rzadkiej barwie - dwubarwne (purpurowo-zielone) bardzo drogie w Rzymie (wschodnie prowincje), trudno było je wykonać miejsce ich dystrybucji

• naczynia brązowe - nie importy - pucharki zdobione złotą folią ornament wytłaczany jak na fibulach i uzbrojeniu - przedstawienie kucających osobników z Ringknaufschwert

• pierścienie rzymskie i barbarzyńskie - wyznacznik pozycji społecznej odmiana skandynawska - z główkami zwierzęcymi

• wyprzedzają horyzont grobów TYPU LEUNA-HASSLEBEN

• W ciągu III w. był to punkt dystrybucji importów fali duńskiej

• Bornholm - osady i cmentarzysk

Szwecja:

• Gotlandia i Olandia:

• Pochówki szkieletowe w grobach skrzynkowych

• Importy, uzbrojenie, bogate części stroju

• Skania - cmentarzysko w Simris

• Västergötland i Östergötland - stąd wywodzi się Gotów

Pd. Norwegia - bogate pochówki z rejonu Oslo Fjord.

---