7. I. 2005 r mgr M. Grygiel

FIBULE PROWINCJONALNORZYMSKIE I TARCZOWATE W BARBARICUM

Fibule tarczowate:

• Brak kabłąka - w centralnej części znajduje się tarczka z okładziną - do niej przymocowana jest od spodu konstrukcja zapinająca:

• Sprężyna z pochewką (Barbaricum)

• Konstrukcja zawiaskowa - prototyp prowincjonalnorzymski

• Na tablicy X Almgren umieścił egzemplarze zarówno barbarzyńskie jak i rzymskie

• Podziału fibul tarczowatych dokonała Sigrid Thomas (typologia od A do F)

• A222 i 222a - fibule prowincjonalnorzymskie zdobione emalią

• pojawiają się w II w. n.e. w Imperium bardzo szybko rozprzestrzeniają się na tereny Barbaricum - limes górno-germańsko-retycki (przyjmuje się tylko zasada, a nie konstrukcja zawiaskowa!)

• Zasięg w Barbaricum:

• Krąg nadłabski - bardzo duża koncentracja

• Kotl. Czeska - dość często (związana z kr. nadłabskim w MOR i POR)

• K. przeworska i wielbarska - Pomorze Wsch. i Dolne Powiśle

• Kr. zachodniobałtyjski - Poj. Mazurskie, Płw. Sambijski i pn. Łotwa na tych terenach pod wpływem impulsów z prowincji naddunajskich powstaje specyficzna seria zapinek - zdobione emalią

• Najwięcej w fazie C1 i C2 - najmłodsze przechodzą jeszcze do fazy C3 (IV w.)

Tablice VIII i IX to prawie wyłącznie zapinki prowincjonalnorzymskie znane Almgrenowi (chronologicznie):

A242 - Aucissa:

• 
  Na pn. od łuku Alp przeżywają się tradycje celtyckie (nie były wcześniej używane w Italii) - jest to najstarsza forma łączona ze światem rzymskim

• Rozpowszechniona od Wielkiej Brytanii po Syrię

• Esowato wygięty kabłąk

• Konstrukcja zawiaskowa

• Za wczesnego Oktawiana Augusta niemal w całym Imperium do Nerona (poł. I w. n.e.)

• Głównie brązowe, czasem wykładane wytłaczaną blachą srebrną

• Na końcu nóżki profilowany guzek

• Napis łaciński, ale nazwa pochodzenia celtyckiego

• Część posiada przewiercone oczka/wnęki na główce prototypy zapinek oczkowatych

Typ Nertomarus:

• Forma pokrewna typu Aucissa

• Rombowaty kabłąk i cylinder na sprężynę

• Forma zachodnio-prowincjonalnorzymska - Gali i Wielka Brytania

• Głównie brązowe

• Na części napis łaciński, ale nazwa celtycka

• Czasy Oktawiana Augusta

A 239 - Kragenfibel (fibula z kryzą):

• 
  Związana z osadnictwem rzymskim po podboju terenów nad Mozelą i środkowym Renem w ostatnich dziesięcioleciach I w. p.n.e. i w początkch I w. n.e.

• Charakterystyczny trójkątny kabłąk - z tyłu masywna, półkolista tarczka

• Forma posiadająca cylinder

A240 - Distelfibel:

• Zgrubienie w tylnej części kabłąka Kragenfibel wyewoluowało w dużą tarczkę

• Forma z cylindrem

A236-238 wczesne fibule norycko-panońskie:

• Środkowe dorzecze Dunaju (prowincje) wywodzą się ze stroju wschodnioceltyckiego - przeżywanie się stylistyki fibul z Noricum

• 
  Strój kobiecy w Noricum i Panonii w I poł. I w. n.e. - w tym też okresie najliczniej napływają do Barbaricum najwięcej obecnych jest A236 (najprostsze)

• Pochodne zapinek A65

• Posiadają haczyk na cięciwę

• Część z nich posiada płytkę wzmacniającą jak A67 - A IV s. 1 wywodzi się z tego samego

• Brązowe

• Duże - do 18-20 cm (oprócz A236)

A236:

• Głownie Kotl. Czeska (państwo Marboda), k. przeworska (zach. część), Mazowsze - sporadycznie, rzadko na Pomorzu Wsch. (formowanie się k. wielbarskiej)

• Krótsze, prostsze formy - bardziej rozpowszechnione w Barbaricum

A237-238:

• Ażurowa pochewka:

• A237 - sitowata

• A238 - wymyślna forma - bardziej rozbudowana (obecność skrzydełek w górnej części kabłąka

• Bardzo rzadko występują na pn. od Dunaju: Kotl. Czeska, k. przeworska - nieznane z kr. nadłabskiego

A247 - Kniefibel:

• Charakterystyczne dla prowincji rzymskich w II w. n.e. - w Imperium występują w 2 seriach:

• Zachodnia: limes górno-retycko-germański

• Panońskie fibule kolankowate: Panonia

Na bazie zachodnio- i wschodnioceltyckich fibul wykształcają się 2 stylistyki oddziaływanie na spektrum fibul rzymskich po schyłek IV w.:

• Zachód: limes górno-retycko-germański

• Wschód: Noricum i Panonia

A187 - forma zachodnia:

• Prowincje rzymskie, głównie III w.

• Pełna pochewka

• Łukowato wygięty kabłąk z guzkiem na główce

• Konstrukcja zawiaskowa - ramiona zawiasków bardzo silnie wydłużone

• Dały początek Bügelknopfibeln i Zwiebelknopffibeln (A190 i 191)

A190-191 - Zwiebelknopffibeln

• Wywodzą się z A187

• Konstrukcja zawiaskowa

• Pojawiają się w prawie całym Imperium niemal jednocześnie (w pocz. IV w.) - bardzo nieliczne w Barbaricum

• 
  Charakterystyczne dla stroju męskiego wyższej warstwy (urzędników, oficerów) w IV i V w.

• A191 - złote, z wytrawianym ornamentem i napisami łacińskimi (imiona właścicieli) - zwłaszcza te fibule kojarzone są ze środowiskiem oficerskim

• Liczne brązowe nawiązania

Tierkopffibeln - związane z kręgiem wschodnioceltyckim:

• Kojarzone z kręgiem wschodnioalpejskim

• Silnie wygięta przednia część kabłąka - w jego tylnej partii głowa zwierzęcia z otwartą paszczą „połyka” tylną część kabłąka

• Schyłek I w. n.e.

• Kilka wariantów

• Noricum - stąd rozprzestrzenia się na obszary m.in. Szwajcarii, dorzecza środkowego Dunaju, Kotl. Czeskiej, k. przeworskiej i oksywskiej w fazie B1a

• Najdalej na pn.-wsch. Jutlandia i Wyspy Duńskie (silnie przetworzone formy)

UZBROJENIE NA PRZYKŁADZIE KULTURY PRZEWORSKIEJ

Uzbrojenie w okresie wpływów rzymskich obecne jest w k. przeworskiej, kręgu nadłabskim i Skandynawii, gdzie zwyczaj wkładania uzbrojenia do grobów zanika u schyłku WOR.

Brak uzbrojenia w k. wielbarskiej, czerniachowskiej i [Sintana de Muresz].

UMBA

Klasyfikacji umb dla MOP dokonał Dietrich Bohnsack - konkurencyjną typologię stworzył Martin Jahn - sklasyfikował umba z okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, głównie na podstawie materiałów z k. przeworskiej.

TYPOLOGIA UMB WG JAHNA

J5

• Stożkowate umbo z kołnierzem

• Faza B1, a zwłaszcza B1a

J6

• Stożkowate z zaczątkowo uformowanym kolcem

• Śrrodkowoeuropejskie Barbaricum u schyłku fazy B1 (faza B2/C1)

J7

• Umbo z kolcem - 2 warianty:

• J7a - z tępym kolcem (płasko ścięty):

• T. Liana uszczegółowiła podział tych umb - 2 warianty:

• J7a I - Starszy: mniejsza średnica i wysoki kołnierz - bardziej smukłe; schyłek fazy B2

• J7a II - Młodszy: większa średnica i niski kołnierz - bardziej przysadziste; faza C1a

• J7b - z ostrym kolcem:

• 3X3 grupy nitów

• początek fazy B2 (faza B2a)

J8

• najmłodsza forma - kuliste umba bez kołnierza

• schyłek fazy C1a i faza C1b

• jest to forma na pewno przejęta z rzymskiej armii, m.in. w trakcie wojen markomańskich

---