Rozwój jest to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem. Rozwój ma charakter progresywny, jeżeli w jego wyniku powstaje nowa, wyższa jakość.
Aspekty jakościowe rozwoju:
Wzrastanie- powiększanie się ciała.
Różnicowanie- doskonalenie struktury (cytogeneza, histogeneza i organogeneza).
Dojrzewanie- doskonalenie się funkcji ( specjalizacja i integracja).
Aspekty ilościowe rozwoju:
Kinetyka rozwoju- poziom na jakim przebiega rozwój.
Dynamika rozwoju- wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu.
Rozmach- wielkość zmian względem urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy.
Rytmiczność rozwoju- różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy.
Ontogeneza, rozwój osobniczy (gr. on, ontos - byt, genesis - pochodzenie) - nauka zajmująca się rozwojem organizmu - zespołem przemian zachodzących w ciągu życia organizmu - od momentu jego powstania w procesie rozmnażania do zakończenia rozwoju.
ETAPY ROZWOJU-CHARAKTERYSTYKA
Okres prenatalny i postnatalny
Okres życia płodowego (okres ciąży) trwa 280 dni czyli 40 tygodni. Wyróżnia się w nim :
- fazę jaja płodowego (okres 15 dni od zapłodnienia)
- fazę zarodka (od 16 do 85 dnia ciąży) tj. od zakończenia organogenezy, czyli tworzenia się narządów
- fazę płodu (od 86 dnia do chwili urodzenia się dziecka).
Okres płodowy jest najbardziej dynamicznym etapem rozwojowym w życiu dziecka. Jest to okres bardzo ważny dla prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka po urodzeniu, a nawet dla jego życia. Różne czynniki (fizyczne, chemiczne, zakaźne, wrodzone itp.) działające na płód w łonie matki, mogą doprowadzić do poronienia, porodu przedwczesnego, urodzenie dziecka z wadami rozwojowymi lub innymi odchyleniami od stanu prawidłowego.
W fazie zarodka ma miejsce tworzenie się układów i narządów w dalszym rozwoju następują jedynie zmiany wielkości, a nie powstawanie nowych właściwości. Jako pierwsze tworzą się warstwy zarodkowe, które są materiałem z którego formują się wszystkie narządy i tkanki. Warstwy te to: ektoderma, mezoderma i endoderma. Z pierwszej z nich powstają: naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa itp. Z warstwy środkowej mezodermy, powstaje skóra, mięśnie, narządy krążenia i wydalania. Natomiast z endodermy, powstaje tchawica, grasica, trąbka Eustachiusza. W tej fazie rozwijają się również oczy, uszy, usta (z małą żuchwą), nos (zaopatrzony jest w pojedynczy przewód), głowa (bardzo duża i silnie wychylona do przodu). Kończyny są stosunkowo bardzo małe i cienkie, górne i dolne początkowo bardzo podobne do siebie. Tułów jest wydłużony i zaokrąglony, zaopatrzony w dość długi ogon (który ulega potem redukcji). Budowa serca jest już wyraźna, w końcu trzeciego tygodnia przejawiają się już skurcze mięśni. Znaczne rozmiary przybiera wątroba, która zaczyna wydzielanie żółci. Stopień zróżnicowania narządów płciowych pozwala na rozróżnienie płci.
Po urodzeniu i w dalszym rozwoju dziecko ustala na ogół dość harmonijnie swój stosunek do otaczającego je świata. Okresowo zdobywa nowe cechy i czynno-ści, burząc poprzednią równowagę, aby uzyskać nową. Ten okres utraconej równowagi nazywany jest okresem przełomu. Okresami przełomu są: noworodkowy, poniemowlęcy i dojrzewania płciowego. Okresami równowagi są: niemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy.
Okres noworodkowy charakteryzuje pewien zastój rozwoju przy jednoczesnym intensywnym przystosowaniu się wielu funkcji organizmu do czynników otaczającego środowiska zewnętrznego. Noworodek przejawia ogólną aktywność ruchową. Ruchy są chaotyczne nieskoordynowane i występują spontanicznie na bodźce zewnętrzne. Ze względu na ogromne przemiany, jakie zachodzą w organizmie dziecka, okres noworodkowy zaliczany jest do okresów przełomu.
Noworodek waży średnio 3370 g, mierzy 51,2 cm.
Reakcjami noworodka na bodźce zewnętrzne sterują głównie odruchy bezwarunkowe. Poza tymi specyficznymi odpowiedziami na bodziec, można zaobserwować niespecyficzne reakcje ruchowe całego ciała na ogół sygnałów docierających z otoczenia - nazywamy je ruchami błędnymi.
Odruchy bezwarunkowe noworodka dzielimy na 2 grupy:
1. odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego;
2. odruchy obecne u noworodka i/lub niemowlęcia, a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego.
AD 1 Jest to grupa odruchów kluczowych dla dalszego rozwoju odruchów warunkowych w procesie ontogenezy.
Są to: odruch źrenicowy, odruch mrugania, krzyk, odruchy ssania i połykania oraz odruchy związane z wydalaniem.
AD 2 Odruchem należącym do tej grupy jest tzw. odruch Babińskiego. Objawia się uniesieniem palucha podczas drażnienia podeszwy stopy. Zanika on w okresie niemowlęctwa, a jeżeli występuje u człowieka dorosłego jest symptomem patologii centralnego układu nerwowego - jest bardzo przydatny w diagnostyce klinicznej.
Kolejnym przykładem jest odruch chwytny - drażniąc wewnętrzną powierzchnię dłoni noworodka, wywołujemy reakcję silnego zaciskania ręki na przedmiocie, który jest bodźcem. Uchwyt jest tak mocny, że możemy unieść dziecko do góry, podnosząc przedmiot. Odruch chwytny zanika około 2 miesiąca życia.
Do tej grupy odruchów zaliczamy także:
- odruch toniczno-szyjny: jeśli głowę noworodka leżącego na plecach skierujemy w lewo, to dziecko wyprostuje lewą rękę, a prawą skuli;
- odruch Moro - odruch obejmowania; nagły silny bodziec (ostre światło, głośny dźwięk, mocne szarpnięcie) spowoduje, że noworodek wyprostuje ręce i przyciągnie je do tułowia;
- odruch oczno-karkowy Peipera: kiedy do oka noworodka dociera silne światło, on cofa głowę;
- odruch marszu automatycznego: jeżeli stopy dziecka zetkną się z jakimkolwiek podłożem, wykonuje ono rytmiczne ruchy chodzenia.
Okres niemowlęcy
Pierwszy rok życia jest okresem zdumiewającego wzrostu i rozwoju. Niemowlę ma charakterystyczny wygląd. Posiada ono stosunkowo dużą głowę, krótką szyję, duży tułów. Dziecko w tym okresie ma obfitą tkankę tłuszczową, która nadaje mu okrągłe zarysy. Niemowlę jest bardzo wrażliwe na wpływy zewnętrzne. Dla prawidłowego rozwoju musi być prawidłowo żywione.
Rozwój w okresie niemowlęcym jest szczególnie intensywny. Mówimy o rozwoju psychoruchowym, ponieważ w tym okresie nie można odróżnić tych dwóch komponentów rozwoju. Noworodek to człowiek kompletnie zależny od otoczenia - bezradny, mało ruchliwy, niezdolny do samodzielnego poruszania.
W pierwszym roku życia dziecko przede wszystkim osiąga spionizowaną postawę ciała. Niemowlę osiągając pionizację uczy się manipulować ręką. Pionizacja ciała pozwala na opanowanie lokomocji. Co prawda w pierwszym okresie niemowlęta poruszają się „na czworakach”, raczkując, ale jest to przejściowa faza rozwoju. Pod koniec roku zazwyczaj dziecko już staje i chodzi. W ciągu pierwszego roku życia dziecko opanowuje mowę, równie ważną cechą okresu niemowlęcego jest umiejętność opanowania zwieraczy - dziecko uczy się sygnalizować potrzeby fizjologiczne.
Średnio niemowlę przybiera na wadze 30 g dziennie w I kwartale, w kolejnych do 12 g dziennie. Po ukończeniu 1 roku życia waży przeciętnie 10,2 kg.
Wzrost niemowlęcia zwiększa się o 10 cm w I kwartale, o 4 cm w IV kwartale. Roczne dziecko ma średnio 76 cm wzrostu.
Posturogeneza:
przy narodzinach - kręgosłup prosty
lordoza szyjna - podnoszenie głowy
kifoza piersiowa - siadanie
lordoza lędźwiowa - wstawanie, chodzenie
MOTORYKA MAŁA: rysowanie, lepienie z plasteliny, chwytanie przedmiotów, zawiązywanie butów, zapinanie guzików, pisanie- rozwój manualny, rozwój chwytu.
MOTORYKA DUŻA: bieganie, skakanie, pokonywanie przeszkód, gra w klasy, gra w piłkę, zabawy równoważne, w których ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa, związane z rzutem, celowaniem.
Mielinizacja to obrastanie włókien nerwowych otoczkami tłuszczowymi, spełniającymi rolę jaką spełnia na przewodach elekrtycznych izolacja. Dzięki osłonkom mielinowym impuls nerwowy dociera bez przeszkód do miejsca przeznaczenia (tu - jednostka motoryczna w mięśniu), a nie pobudza obszarów zbędnych dla danej czynności, ograniczając niepotrzebne przyruchy które widoczne są w działaniach dzieci.
Inerwacja to stopniowe wydłużanie się wypustek komórek nerwowych i tworzenie połączeń z włóknami mięśniowymi. Jest to proces o kapitalnym znaczeniu dla dobrej koordynacji nerwowo-mięśniowej. Stopień zaawansowania inerwacji odgrywa decydującą rolę w opanowywaniu przez dziecko czynności ruchowych.
Jak przebiega rozwój motoryczny dziecka?
Do 6 miesiąca życia dziecko powinno:
- unosić główkę do góry
- chwytać przedmioty
- przewracać się z pleców na bok
- siedzieć podparte ręką
- siadać trzymając palec osoby dorosłej
- przekładać przedmioty z ręki do ręki, sięgać po nie
Od 6 do 12 miesiąca życia powinno:
- siedzieć bez podparcia
- wyjmować przedmioty z otworów
- obracać piłką w siadzie
- szybko czworakować
- wdrapywać się po schodach na górę
- samodzielnie stać
- podnosić przedmioty kciukiem i jednym z palców
- wkładać i wrzucać przedmioty do pojemnika
- uderzać przedmiotami o siebie
Od 1 r. ż. do 2 lat:
-dziecko samodzielnie chodzi, na początku zauważalna jest niepewność , niezgrabność ruchów, wzmożone napięcie mięśniowe rąk i głowy
-przykuca aby podnieść zabawkę
-biega, podskakuje rozstawiając szeroko rączki
-popycha i ciągnie przedmioty
-wdrapuje się na meble
-wchodzi po schodach dostawiając nogi, przytrzymując się poręczy lub ręki dorosłego
-staje na jednej nodze przy niewielkiej pomocy, chodzi tyłem, bokiem, staje na palcach
-wbiega na wzniesienia i zbiega z nich
-posługuje się sztućcami
-manipuluje przedmiotami
-toczy piłkę, próbuje nią rzucić
Od 2 r. ż. do 3 r.ż dziecko powinno:
-wchodzić po schodach
-stawiać nogi naprzemiennie
-omijać przeszkody
-przenosić przedmioty
- podejmować próby wykonywania czynności samoobsługowych, jednak potrzebuje pomocy, gdyż jego ruchy są mało precyzyjne i jest niezręczne manualnie
Od 3 do 4 r. ż. :
-kształtuje się koordynacja wzrokowo-ruchowa
-poprawia się równowaga
-dziecko sprawnie biega i skacze
-wydłużają się kroki
-sprawnie korzysta z narzędzi
-doskonalą się precyzyjne ruchy dłoni
Od 4 do 5 r. ż:
-dziecko swobodnie biega
-sprawnie wykonuje czynności samoobsługowe
-łączy kilka czynności ruchowych
-sprawnie porusza się po płaszczyźnie i po schodach
-swobodnie podskakuje
-łapie, rzuca, kopie
-utrzymuje równowagę ciała
Okres poniemowlęcy, czyli małego dziecka (1-3 rok życia)
Cechy charakterystyczne:
wolniejsze niż w okresie niemowlęcym tempo wzrastania i zwiększania wymiarów ciała,
przyspieszenie rozwoju psychoruchowego,
pełne uzębienie mleczne,
wzrost zapadalności na choroby zakaźne oraz niebezpieczeństwo nieszczęśliwych wypadków i zatruć.
Podczas gdy w 1 roku życia masa ciała zwiększa się o 7,5 kg, a wysokość o 25 cm, to w 2 roku życia przyrost masy ciała wynosi zaledwie ok. 2 kg, a wysokość zwiększa się o 12 cm, natomiast w 3 roku życia przyrost masy ciała wynosi również 2 kg, a wysokość zwiększa się tylko 6-7 cm. Proporcje ciała zmieniają się powoli. U małego dziecka, a zwłaszcza pod koniec 3 roku życia zaczyna się zmniejszać obfita poprzednio podściółka tłuszczowa, dziecko staje się smuklejsze, a sylwetka jego wydłuża się.
W tym okresie życia charakterystyczne jest bogactwo różnych form rozwoju psychoruchowego. Występuje doskonalenie się rozwoju ruchów w zakresie rąk. Dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej (zestrojeniu ruchów) pojawia się precyzja ruchów wykonywanych palcami: dziecko ustawia klocki jeden na drugim i buduje w ten sposób coraz wyższe piramidy, umie wkładać kuleczki do butelki o stosunkowo wąskiej szyjce, uczy się odpinania i zapinania guzików. Także uczy się jeść i pić, posługiwać przedmiotami codziennego użytku, a więc kubkiem, łyżką, grzebieniem, szczoteczką, mydłem i ręcznikiem, a także wkładać buciki, koszulkę i czapeczkę
Dla małego dziecka zabawa staje się typową formą działalności i aktywności. Doskonalenie czynności ruchowych przejawia się tym, że ruchy stopniowo automatyzują się, tzn. że pewne czynności dziecko wykonuje bez kontroli wzroku. Mogą to być zabawy manipulacyjne, zabawy naśladowcze, których przykładem jest zabawa z lalką lub misiem. Dziecko uczy się karmić lalkę, wozić ją w wózeczku i przykrywać kołderką.
W 2 roku życia ustala się u dziecka postawa stojąca, jako postawa zasadnicza jego ciała, a chód staje się podstawowym sposobem przemieszczania ciała w przestrzeni. Na początku 3 roku życia dziecko umie już dobrze chodzić, a nawet dość dobrze biega. W 2 i 3 roku życia dziecko uczy się pokonywać przeszkody. Pod koniec 3 roku życia jeździ z łatwością na 3-kołowym rowerku.
Na początku 2 roku życia rozpoczyna się okres rozwoju mowy, który postępuje znacznie w ostatnim kwartale 2 roku życia. Na ogół rozumienie słów wyprzedza czynne posługiwanie się słowami. Dziecko w wieku 18 miesięcy naśladuje głosy zwierząt, rozumie zakaz, używa 10-20 słów. W 3 roku życia mowa staje się coraz swobodniejsza, zwiększa się zasób słów.
W połowie wieku przedszkolnego zwiększa się aktywność intelektualna, dociekliwość, następuje rozkwit wyobraźni i zdolności fantazjowania. Wydłuża się możliwość skupiania uwagi w czasie zajęć dydaktyczno - rozwojowych w przedszkolu. Pojawia się twórczość plastyczna, która jest źródłem wrażeń i przeżyć estetycznych. Życie emocjonalne charakteryzuje się żywą dynamiką, impulsywnością i chwiejnością równowagi.
W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajniej, a szybkie tempo i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie około 30 oddechów na minutę, płuca sześciolatka około 23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę ( u dorosłego 60-80). Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono bardziej rytmiczny charakter dopiero koło 7-8 roku życia.
Około 5 roku życia w skutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy.
Starsze dzieciństwo
Stopniowo zmieniająca się sylwetka ciała wykazuje różnice zależne od płci: u chłopców rozwijają się szczególnie barki, a u dziewcząt biodra. Wzrasta unerwienie i siła mięśni, w związku z tym z każdym rokiem podnosi się poziom cech motorycznych. Dojrzałość czynności ruchowych dziecka 7-8-letniego osiąga blisko połowę ruchów dorosłego. Stają się one harmonijne, rytmiczne, płynne i elastyczne. Około 10 roku życia ruchy stają się jeszcze bardziej skoordynowane i precyzyjne, poprawia się gibkość i zwinność. W ocenie rozwoju w tym okresie należy uwzględnić dużą indywidualną zmienność procesów wzrastania i dojrzewania. Dzieci w tym samym wieku mogą różnić się wzrostem, dojrzałością biologiczną i sprawnością fizyczną. Rozwój i wzrost u różnych dzieci ma różne tempo i rytm.
Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą ok. 5 cm, a nawet mniej, a masy ciała 2,5-3,0 kg. Zanika smukłość sylwetki dziecięcej, grubieje kościec, zwiększa się muskulatura tułowia i kończyn dolnych, następuje przyrost tkanki tłuszczowej.
Przygotowawcza faza przedpokwitaniowa (prepubertalna) - trwa około 2 lata, początek pokwitania ma przebieg utajony i rozpoczyna się między 6 a 8 rokiem życia, stopniowo nasilając się.
FAZY POKWITANIA
Dziewczęta:
Zwiastuny pokwitania 8-14 lat (średnio ok. 11 r ż
• przyrost wysokości i masy ciała
• poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej
• pojawienie się delikatnych włosów na skórze zewnętrznych części warg sromowych
f. przedpokwitaniowa 9-15 lat
• przyrost wielkości ciała
• piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze
• otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji
• powiększa się owłosienie łonowe- staje się grubsze i ciemniejsze
• biodra poszerzają się
• pojawia się także wydzielina z pochwy
f. pokwitania właściwego 10-16
• pojawia się owłosienie pachowe
• wyraźnie zarysowane piersi
• otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu
• owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta
• wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować
Chłopcy
Zwiastuny pokwitania 9-15 lat (średnio ok. 11 r ż
• powiększenie się jąder i moszny
• pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka
f. przedpokwitaniowa 11-16 lat
• rozwój jąder i moszny
• zwiększenie prącia
• włosy łonowe stają się grubsze oraz ciemniejsze
• struny głosowe rozrastają się- głos staje się niższy
• gwałtowny przyrost wzrostu
f. pokwitania właściwego 12-18
• intensywny skok wzrostu trwa
• ramiona i klatka piersiowa poszerza się, sylwetka staje się bardziej umięśniona
• członek powiększa się
• pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe
• zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą, na policzkach, a także na brodzie
• jądra zaczynają wytwarzać plemniki
• pierwszy raz występuje wytrysk nasienia.
skok pokwitaniowy, fragment okresu dojrzewania płciowego u człowieka związany z szybkim przyrostem wysokości i masy ciała oraz dynamicznym rozwojem narządów wewnętrznych, takich jak serce, płuca, nerki, wątroba, trzustka oraz układ mięśniowy; w tym samym okresie zanika grasica, zmniejszeniu ulega objętość tkanki limfatycznej i śledziony, w wolniejszym tempie przyrasta tłuszczowa tkanka podskórna; występuje w wieku 12-13 lat, nieco wcześniej u dziewcząt niż u chłopców i wynika z szybkiego tempa przemian hormonalnych.
Okres młodzieńczy
Okres dojrzewania to burzliwe przemiany, rozchwianie proporcji, funkcji. Okres młodzieńczy to okres stabilizacji, osiągnięcia harmonii. Dojście do pełnej dojrzałości płciowej nie jest zakończeniem rozwoju fizycznego i psychicznego. W dalszym ciągu u dziewcząt i chłopców wyraźnie zwiększa się waga ciała, natomiast w nieznacznym stopniu wzrost. Praca narządów ciała jest już w pełni dojrzała. Jedynie mózg ulega nadal zmianom, stad dalszy rozwój i bogacenie się życia psychicznego.
Trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego zakończenia procesów rozwojowych szkieletu i wzrostu ciała, a więc do ustalenia ostatecznej wysokości ciała. W tym okresie kształtują się typowo męskie lub kobiece rysy twarzy oraz ostateczne wymiary narządów wewnętrznych.
Okres dorosłości
Charakteryzuje się w pełni rozwiniętymi narządami wewnętrznymi oraz dojrzałością psychiczną. Okres młodzieńczy (wczesnej dorosłości) to okres stabilizacji i osiągnięcia harmonii. Dojście do pełnej dojrzałości płciowej nie jest jednak zakończeniem rozwoju fizycznego i psychicznego. W dalszym ciągu u dziewcząt i chłopców wyraźnie zwiększa się waga ciała, natomiast w nieznacznym stopniu wzrost. Praca narządów ciała jest już w pełni dojrzała. Jedynie mózg ulega nadal zmianom, stad dalszy rozwój i bogacenie się życia psychicznego. Okres wczesnej dorosłości to przede wszystkim usamodzielnienie. Wiąże się z tym nagły wybór partnera i konieczność przystosowania się do życia w nowych warunkach, a często także przyjęcie na siebie roli rodzica. Jest to okres pracy zawodowej i podwyższania kwalifikacji. W tym czasie wybiera się również styl życia.
Okres dojrzałości trwa od 20 - 25 lat do 40 lat.
Menopauza - jest naturalnym procesem biologicznym, podczas którego w wyniku osłabienia funkcji hormonalnej jajników dochodzi do ustania menstruacji. Jest okresem przejściowym od okresu rozrodczego do okresu starości. Menopauzę rozpoznajemy, gdy u kobiety po 40 roku życia przez ponad 6 miesięcy nie występują samoistne krwawienia miesięczne. Okres menopauzy przypada zwykle pomiędzy 45 a 55 rokiem życia kobiety. Życie po menopauzie wcale nie musi być smutne i pozbawione barw. Jednak narastający niedobór hormonów jajnikowych może powodować szereg dolegliwości, które mogą zakłócić radość życia kobiet w tym okresie.
Najczęściej obserwuje się m.in.: zmiany naczynioruchowe, zaburzenia emocjonalne, zmiany w kośćcu oraz zaburzenia metabolizmu lipidów i węglowodanów.
Uderzenia gorąca i nadmierna potliwość o różnorodnym nasileniu to objawy wazomotoryczne towarzyszące menopauzie. Ponadto obserwuje się zaburzenia pamięci i koncentracji, obniżenie nastroju, bezsenność, trudności w podejmowaniu decyzji.
Cechy procesu starzenia się:
jest to zjawisko powszechne - dotyczy każdego z nas
jest to proces postępujący, jednokierunkowy, nieodwracalny
stopniowo ogranicza fizjologię komórek i narządów a wraz z tym całego organizmu
stopniowe zmniejszanie się zdolności utrzymania homeostazy organizmu
zwiększa się prawdopodobieństwo śmierci
sposób starzenia się jest różny dla każdego, jest osobniczo zróżnicowany
Przebieg starzenia się jest zależny od:
trybu życia, jaki dana osoba prowadziła w młodości, wieku dojrzałym,
nałogów,
troski o zdrowie,
aktywności ruchowej
racjonalnego odżywiania
pracy
umiarkowania liczby stresów,
OKRESY WIEKU STARCZEGO
przed starczy- trwający od ok. 50 do ok. 60 roku życia. W tym okresie pojawia się
zwiększona troska o zdrowie i przyszłość,
wczesnej starości - mieści się między 60 a 74 rokiem życia. W tym czasie ustaje aktywność
zawodowa, społeczna, nasilają się patologie wieku narządów, spada sprawność i aktywność
ruchowa,
późnej starości - od 75- 84 roku życia. W tym czasie często konieczna jest opieka i pielęgnowanie przez osoby drugie, rehabilitacja, socjoterapia geriatryczna,
długowieczności - po 85 roku życia. Ludzie w tym wieku wymagają już intensywnej opieki
geriatrycznej.
ZMIANY STARCZE NARZĄDÓW I UKŁADÓW
ZMIANY OGÓLNOUSTROJOWE
zmniejszenie ilości komórek w narządach
zmniejsza się beztłuszczowa masa mięśni a przybywa tłuszczu
ubywa komórek nerwowych i mięśniowych
w pozostałych komórkach pojawiają się zmiany starcze gromadzi się lipofuscyna głównie w komórkach mózgu, mięśni
redukcja liczby chromosomów i ich fragmentacja
komórki mitotyczne, zdolne do podziałów, nie są w stanie zaspokoić potrzeb organizmu, dzielą się wolniej - nie dochodzi do uzupełniania brakujących komórek
komórki powiększają się i przybierają kształt nieregularny
zmiana w pracy enzymów - ich ilości i funkcji
tkanka łączna ulega zagęszczeniu - powoduje to upośledzenie odżywiania tkanek, zmniejszenie elastyczności struktur komórkowych - głównie plastyczność naczyń krwionośnych , płuc i serca
zmiany we wskaźnikach laboratoryjnych: glukoza, cholesterol, OB, kreatynina, mocznik
UKŁAD KRĄŻENIA
cechą charakterystyczną jest zmiana oddziaływań serca a naczyń obwodowych. Ciśnienie rozkurczowe się obniża a skurczowe zwiększa. Jest to wynikiem utraty elastyczności tętnic i pojemności aorty.
dolegliwości związane z postępującą miażdżycą: bóle i zawroty głowy, szum w uszach
bóle serca szczególnie dławiące za mostkiem odczuwane podczas wysiłku fizycznego
duszność
NERKI
zmniejsza się przesączanie kłębuszkowe
wydalanie i reabsorpcja związków czynnych biologicznie w kanalikach nerkowych
ograniczenie wydolności nerek powoduje to zaburzenia wodno-elektrolitowe
UKŁAD ODDECHOWY
zmienia się kształt i ruchomość klatki piersiowej w wyniku pogłębienia się kifozy piersiowej, która jest z kolei następstwem osteoporozy, zapadnięcia żeber, ograniczeniem ruchliwości stawów i przykurczem mięśni międzyżebrowych. Wszystkie te zmiany ograniczają ruchomość klatki piersiowej i wentylację płuc.
zwiększenie sztywności włókien kolagenowych i elastycznych w miąższu płucnym, dochodzi do rozszerzenia się oskrzelików, upośledzenia funkcji komórek rzęskowych. Z kolei te zmiany bezpośrednio wpływają na zmianę zasadniczych wskaźników płuc: pojemności życiowej i wielkość maksymalnego wydechu. Oba te parametry sa zredukowane
PRZEWÓD POKARMOWY
osłabienie perystaltyki przełyku
zmniejszenie się objętości i odczynu soku żołądkowego
pojawiają się zaparcia w wyniku osłabienia
UKŁAD HORMONALNY
zmiany w układzie hormonalnym są najbardziej charakterystyczne dla procesu starzenia się
zmniejszenie wydzielania hormonów
ograniczenie ich metabolizmu i transportu
zmiana wrażliwości receptorów tkanek docelowych
NARZĄD RUCHU
sukcesywne zmniejszanie się siły mięśniowej a to wpływa na zmniejszenie siły motorycznej człowieka
zmiany w stawach objawiając się bolesnością podczas ruchu, zniekształceniem, trzeszczeniem
osteoporoza
UKŁAD NERWOWY
utrata komórek nerwowych , zmniejszenie ilości połączeń międzykomórkowych wpływa na proces starzenia się mózgu
zmniejszenie przewodnictwa nerwowego o około 15%
Poza wymienionymi zmianami w funkcjonowaniu organizmu człowieka w podeszłym wieku, możemy wyróżnić tak zwane zespoły geriatryczne - zaliczmy do nich:
upadki
nietrzymanie moczu, kału
zaparcia
bezsenność
kurcze nocne mięśni kończyn dolnych
osłabienie pamięci, słuchu, wzroku
Ponadto występują cechy szczególne:
zaburzenia wielu narządów
osłabienie odporności
zaburzenia odczuwania bólu
długi okres chorobowy, wydłużony proces rekonwalescencji