UCZENIE SIĘ I PAMIĘĆ
- ASPEKTY PRAKTYCZNE

Emilia Adamczyk

Edyta Kwiatkowska

FOBIE
-definicja, przyczyny

• FOBIA ( z gr. : φόβος phóbos "strach, lęk" ) :

• zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem sytuacji wywołujących go i utrudnieniem funkcjonowania w społeczeństwie.

• Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które obiektywnie nie są niebezpieczne.

• Cierpi na nie około 10% ludzkości.

• FOBIE można podzielić na trzy główne typy:

• 1. Lęk przed określonymi obiektami, takimi jak myszy, koty, węże itd.

• 2. Lęk przed określonymi sytuacjami, takimi jak znalezienie się na szczycie wysokiego budynku, w zamkniętej przestrzeni, w szkole, w miejscu pracy lub samolocie.

• 3. Lęk przed określonymi chorobami, przed umieraniem lub śmiercią.

• Przykłady powszechnych fobii:

• Arachnofobia - lęk przed pająkami

• Awiofobia - lęk przed lataniem samolotem

• Klaustrofobia - lęk przed zamkiętymi i ciasnymi pomieszczeniami

• Nyktofobia - lęk przed ciemnością i nocą

• Homofobia - lęk przed homoseksualistami

• Triskaidekafobia- przed liczbą 13

• Tokofobia- przed ciążą i porodem

• Agorafobia- przed przebywanie samemu w miejscach publicznych

• Erytrofobia- przed zaczerwienieniem się lub czerwonymi przedmiotami

• Demofobia- przed tłumem

• Emetofobia- przed wymiotami

• Odontofobia- przed zębami i leczeniem u dentysty

• Ailurofobia- przed kotami

• Hafefobia- przed dotykiem innej osoby

• Transfobia- przed osobami transpłciowymi

• Demofobia- przed tłumem

• Androfobia- przed mężczyźni

• Antropofobia- przed innymi ludźmi

• Mizofobia- przed zanieczyszczeniami

• Dysmorfofobia- przed defektami własnego ciała, często dotyczy wymyślonych defektów

• Aulofobia - przed instrumentami muzycznymi, które kojarzą się z członkiem

• Brontofobia- przed burzą

• Chrystofobia - potoczne określenie niechęci do chrześcijaństwa

• Hytewafobia - przed zapachami

• Pantofobia - przed wszystkim

• Pekkatofobia - przed popełnieniem grzechu

• Teofobia - przed Bogiem

• Heksakosjoiheksekontaheksafobia- przed liczba 666

• Picturefobia - przed zbyt realistycznymi obrazami

FOBIE W KONTEKŚCIE PROCESÓW UCZENIA SIĘ I PAMIECI:

• Fobia może być nabyta poprzez warunkowanie klasyczne - gdy dana osoba świadomie kojarzy obiekt wywołujący lęk z niebezpieczeństwem. Na przykład jako dziecko mogła być straszona pająkami, zamknięta w szafie, gdzie był pająk lub widziała paniczne reakcje swoich rodziców na pająka. Takie wyjaśnienie oferują teorie behawiorystyczne.

Przykład - zaczerpnięty ' z życia' :)

„W moim przypadku to naprawde paranoja, na przyklad pamietam taka sytuacje. Majac lat ok. 13 pluskalam sie na wakacjach w jakims basenie na Slowacji z moimi rodzicami, i w pewnym momencie zaczal dosc nisko nad nim krazyc, z nieznanych nam powodow, jakis maly samolot (moze helikopter?) Krazyl i krazyl, latal w kolko, wydobywajac nieznosny i okrutnie glosny dzwiek, a ja w tej wodzie bylabym dostala ataku serca. Nie sposob mi opisac tego przerazenia, ale tak starsznie balam sie ze na nas spadnie, ze aby tego nie widziec i nie slyszec zanurzalam glowe pod wode na tak dlugo jak sie dalo, z przerwami jedynie na wziecie oddechu. Pamietam to zdarzenie bardzo dobrze do dzis jako cos strasznego. I mam tak ZAWSZE, kiedy przelatuje mi nad glowa samolot - kiedy tylko slysze ten znajomy dzwiek to po prostu robi mi sie slabo, mocniej bije mi serce, nie moge wziac oddechu bo ogarnia mnie panika, widze oczyma wyobrazni jak ten samolot na mnie spada. Jestem z tego dosyc znana, bo potrafie doslownie krzyknac na widok samolotu - przezywam istne meczarnie czekajac, az maszyna przefrunie 'obok' mnie wreszcie i zniknie mi z pola widzenia. Kiedys sie nawet rozplakalam ze strachu. Widzac samolot na lotnisku (2 razy w tygodniu przejezdzam kolo Balic) rowniez czuje kolatanie serca i po prostu zapiera mi dech, ciezko opisac mi to uczucie. To mnie po prostu przeraza. Samolot stanowi rowniez uosobienie wszystkich moich lekow i strachow we snach - kiedy przezywam jakis wyjatkowy stresowy okres i czegos sie bardzo boje, snia mi sie samoloty - takich snow bylo juz wiele i pamietam je dokladnie, w jednym widzialam po prostu OGROMNY samolot na lotnisku, i nic wiecej sie nie dzialo, ale ten jeden samolot byl tak przerazajacy ze utkwil mi w pamieci jeszcze na kilka dni po tym snie.”

FOBIE- Teorie wywodzące się z konwencji psychoanalitycznej

• Droga niska- aktywowana w stanach zwiększonego stresu, napięcia, lub obliczu realnego zagrożenia

• … biologicznie wyjaśnia proces powstawiania niezrozumiałych przez 'chorego' lęków, lub fobii

• !!! Schemat POWSTANIA FOBII:

silne pobudzenie emocjonalne → aktywacja 'drogi niskiej' (np. widzisz wypadek drogowy) + pozornie nic nieznaczący epizod (piosenka w radiu) = nowy, wcześniej obojętny bodziec (np. element otoczenia) źródłem reakcji lękowej !!! ( czyli: nieuzasadniony lęk przy każdorazowym słuchaniu danej piosenki)

JAK MAŁY ALBERT ZOSTAŁ NAUCZONY PANICZNEGO STRACHU DO SZCZURÓW...

Dziecko przebywało od urodzenia w jednym z nowojorskich szpitali. Chłopiec był "zdrowy od urodzenia", "na ogół spokojny i flegmatyczny". Dwa miesiące przed właściwym eksperymentem przeszedł dodatkowe badania testowe, w których próbowano ustalić, czy jakieś inne oprócz pierwotnych bodźców wywołujących strach, takich jak głośny dźwięk, wywoła u niego podobną reakcję. Nie zaobserwowano objawów strachu, kiedy pokazywano mu "niespodziewanie i pierwszy raz kolejno białego szczura królika, psa, małpę maski z włosami i bez włosów, watę, płonącą gazetę itd." (Stachowski, 2004). Główne badanie przeprowadzono gdy Albert miał ponad jedenaście miesięcy. Polegało ono na tym, że psychologowie uczyli małego Alberta bać się białego szczura (wobec którego nie przejawiał początkowo reakcji strachu) poprzez zestawianie pojawienia się zwierzęcia z awersyjnym bodźcem bezwarunkowym - głośnym uderzeniem w gong, umieszczonym zaraz obok dziecka. Po kilku takich próbach, mały Albert zaczynał płakać zaraz po tym, jak pokazywano mu szczura: "niemal natychmiast odwracał się gwałtownie w lewo, przewracał się, podnosił się na czworaki i odpełzał tak szybko, że z trudem można było je złapać, zanim doczołga się do końca materaca". Po kilkudniowej przerwie dziecko nadal przejawiało reakcje strachu wobec szczura, a także wobec królika, psa, białego futra i waty (Stachowski, 2004; Hock, 2003). Zatem wyuczony strach dziecka zgeneralizował się na inne włochate przedmioty. Warunkowanie objęło zarówno reakcje emocjonalne, jak i behawioralne.

LECZENIE FOBII

• WYGASZANIE lęku poprzez stopniową konfrontację z wyobrażeniami związanymi z lękiem i poprzez równoczesne stwarzanie poczucia bezpieczeństwa. Może oznaczać także pozbawienie wrażliwości wynikające z przyzwyczajenia się do widoku drastycznych scen (przeciwnicy brutalnych gier komputerowych stawiają tezę, że desensytyzują one dzieci)

• TERAPIA IMPLOZYWNA rodzaj psychoterapii polegający na wystawieniu osoby przeżywającej lęk lub cierpiącej na fobię na działanie ekstremalnie silnego bodźca lękotwórczego. Może to być rzeczywisty kontakt z bodźcem lękotwórczym (np. włochatym pająkiem) lub - częściej - tylko wyobrażony kontakt (np. osoba cierpiąca na agorafobię wyobraża sobie, że jest ściśnięta w środku rozwrzeszczanego tłumu).

• PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE- NLP (zbiór technik komunikacji nastawionych na tworzenie i modyfikowanie wzorców postrzegania i myślenia u ludzi. Nazwa została wymyślona przez Johna Grindera i Richarda Bandlera, aby podkreślić postulowane powiązanie między procesami neurologicznymi ('neuro'), językiem ('lingwistyczne') i wzorcami zachowań, którymi ludzie się kierują ('programowanie').

• HIPNOZA

Komunikacja mózg- mózg

Najbardziej niezwykłą umiejętnością społeczną, jaką dysponuje człowiek, jest umiejętność czytania innych umysłów (ang. mindreding). Jak to się dzieje, że na podstawie jedynie zewnętrznych oznak czyjegoś zachowania - np. obserwowanych grymasów twarzy, zarumienionych policzków, trajektorii przesuwanej ręki - potrafimy odczytać stan wewnętrzny innej osoby? Potrafimy zrozumieć jej działanie, poczuć to samo, co ona, przejrzeć jej zamiary?

Odpowiedzią na to pytanie są neurony lustrzane.

Neurony lustrzane to grupy komórek nerwowych, które realizują określone programy we własnym organizmie i uaktywniają się również przy obserwowaniu czynności u innych osobników.

Dzięki nim osobnik na widok pewnej czynności jest w stanie niemal natychmiast odgadnąć intencje innego osobnika, nie tylko tego samego gatunku.

U człowieka odpowiadają prawdopodobnie również za zdolność do rozpoznawania cudzych emocji i intencji wyrażanych niewerbalnie, czyli empatię oraz współczucie.

• Neurony lustrzane zostały odkryte na początku lat dziewięćdziesiątych na Universita degli Studi di Parma we Włoszech przez zespół w składzie: Giacomo Rizzolatti, Leonardo Fogassi i Vittorio Gallese.

• Podczas prac nad korą ruchową mózgu makaków zauważyli, że niektóre obszary mózgu reagują niemal identycznie, gdy któryś z badaczy sięga po jedzenie, jak w sytuacji, gdy małpy robią to same.

Eksperyment przeprowadzony na Uniwersytecie w Parmie

Badanie polegało na obserwowaniu aktywności mózgu małpy, która sięgała po orzeszek ziemny leżący na stole.
Naukowcy odkryli neuron odpowiedzialny za planowanie czynności, który uaktywniał się wtedy i tylko wtedy gdy małpa sięgała po leżący na stole orzeszek ziemny, nie aktywował się on ani przy samym patrzeniu, ani sięganiu po coś innego.
Neuron uaktywniał się też przy zgaszonym świetle.

Przy dalszej obserwacji okazało się, że ten sam neuron uaktywnia się również u małpy, kiedy tylko obserwowała jak eksperymentator sięga po orzeszek!!!

W ten sposób odkryto, że istnieje taki
neurobiologiczny rezonans, który powoduje,
że obserwowanie czynności wykonywanej
przez kogoś innego prowadziło do aktywacji
własnego programu neurobiologicznego,
i to dokładnie tego, który był w stanie
doprowadzić do wykonania tej czynności
u obserwatora.

Aktywacja neuronów lustrzanych

• Lustrzane neurony w mózgu obserwatora wysyłają impulsy nerwowe nie tylko w przypadku obserwacji, ale każdego rodzaju spostrzeżenia dotyczącego danej czynności wykonywanej przez innych.

• U małp sam dźwięk szeleszczącego papieru, w który były owinięte orzeszki aktywował neurony lustrzane.

• U człowieka neurony lustrzane działają już przy samym słuchaniu polecenia wykonania danej czynności. Choć neurony lustrzane uaktywniają się już przy samym słuchaniu polecenia to najsilniej aktywne są gdy osoby badane same naśladują obserwowaną czynność.

Po ruchu ich poznacie…

Mózg doprowadził system wczesnego rozpoznawania do perfekcji, potrzebujemy niewielu wskazówek aby wyciągnąć prawidłowe wnioski na temat ruchu innych osób. (przemieszczanie się w tłumie, zatłoczony stok narciarski).

Jesteśmy w stanie powiedzieć na podstawie świetlistych punktów co dana osoba zamierza zrobić. (Gunnar Johansson lata 70-te)

W całkowitej ciemności tylko na podstawie umieszczonych światełek na ramionach, łokciach, nadgarstkach, biodrach, kolanach i kostkach jesteśmy w stanie określić płeć danej osoby.

Co więcej większość ludzi jest w stanie natychmiast rozpoznać swojego partnera czy inną bliską osobę.

Tajemnica sukcesu gier zespołowych

Na boisku wszyscy gracze dużo się ruszają, często zmieniając pozycje i przy podawaniu piłki intuicyjnie wiedzą jak przebiegają trasy po których poruszają się ich współgracze.

Zawodnicy dobrze się znają i na podstawie nieświadomie zapamiętywanych wcześniej sekwencji ruchów współgraczy są w stanie odpowiednio zareagować.

Wiele spraw przypisywanych tajemniczym zdolnością telepatycznym znajduje wyjaśnienie dzięki neuronom lustrzanym. Ludzie pozostający w bliskich związkach emocjonalnych znają wzajemnie swoje kursy

Wystarczy rozpoznanie sekwencji zachowań do aktywacji programu neurobiologicznego…

Badanie z małpami zmodyfikowano w ten sposób, że małpa mogła widzieć tylko początek sekwencji sięganie po orzeszek, bo sam moment chwytania orzeszka przez eksperymentatora odbywał się za nieprzezroczystą płytą (badanie Umila).

Sam wcześniejszy widok orzeszka na stole i późniejszy widok ręki pozwalały małpiemu neuronowi planującemu działanie na to by wiedział co się dzieję.

Komórka lustrzana ma zakodowany cały program sekwencji działań i uaktywniła się nawet przy tylko części przebiegu całej czynności.

Krótkie wrażenie - czasem jedynie migawka wystarczy by przekazać nam intuicyjne przeświadczenie co się właśnie dzieje i na co mamy się przygotować. Zjawisko to nie dotyczy tylko sekwencji ruchowych, ale także odczuwania i czucia.

Działamy na podstawie doświadczenia

Zakodowane w neuronach lustrzanych programy dotyczące działania nie są dowolnie wymyślone, ale są typowymi sekwencjami opartymi na całości dotychczasowych doświadczeń jednostki. Ponieważ zdecydowana większość takich sekwencji jest wspólna wszystkim członkom danej społeczności neurony planujące działania tworzą wspólny intersubiektywny obszar działań i znaczeń.

Nie zawsze mamy czas na przemyślenie i logiczną obróbkę tego co się dzieję, wtedy często posługujemy się neuronami lustrzanymi, które działają natychmiast. W życiu jednak mamy do czynienia z wieloznacznymi sytuacjami i nie zawsze przekaz neuronów lustrzanych jest trafny.

Poza tym w sytuacji stresu i strachu neurony lustrzane działają mało efektywnie.

Intuicyjne przeczucia mogą powstawać w umyśle człowieka bez docierania do jego świadomości. Można na przykład po prostu złe przeczucie i nie wiedzieć dlaczego. Wynika to z faktu, że nasze neurony lustrzane mogą się uaktywnić w skutek wrażeń podprogowych.

Proces odzwierciedlenia

Proces odzwierciedlenia zachodzi równocześnie , mimowolnie, i bezrefleksyjnie.

Wszystko co człowiek obserwuje jest zapisywane w wewnętrznej neurobiologicznej klawiaturze w czasie rzeczywistym i poszerza jego repertuar sekwencji biologicznych. Obserwacja wywołuje u niego więc coś takiego jak w symulatorze lotów: wszystko jest tak jak podczas prawdziwego lotu, nawet uczucie mdłości podczas spadania, jedyna różnica polega na tym, że nie leci się naprawdę. Obserwator siedzący w symulatorze lotów w sposób spontaniczny i nie wymagający myślenia rozumie co robi obserwowany przez niego człowiek.

W mózgu komórki czuciowe i ruchowe znajdują się blisko siebie. Komórki nerwowe tworzące wyobrażenia doznań (kora czuciowa) uzupełniają informacje dotyczące programy operacyjne i programy dotyczące celu określonej czynności (kora ruchowa). Dopiero połączeni systemu działań i doznań dostarcza neurologicznej podstawy do wyobrażeń, planowania i wykonania czynności.

Ponieważ ten rodzaj rozumienia obejmuje perspektywę wewnętrzną osoby wykonującej daną czynność to zawiera w sobie zupełnie inny wymiar niż to czego może dostarczyć intelektualna czy matematyczna analiza obserwowanego przebiegu działania.

Dlaczego nie powtarzamy wszystkiego co obserwujemy…

Wytworzona wewnętrzna kopia obserwowanego
działania jest taka sama jakby obserwator sam ją
wykonywał, ale to czy rzeczywiście ją wykona
pozostaje w jego kwestii.

Ale zachowanie już jest dostępne w repertuarze zachowań

Dzieci od razu odtwarza wszystko, dorosły człowiek ma silne hamujące systemy neurobiologiczne (kształtują się od 3 do końca okresu dojrzewania) Dodatkowo też ważne są czynniki motywacji.
Ważna jest częstotliwość oglądania. W czasie wielu ekspozycji zmniejsza się biologiczny próg do podjęcia tego działania. Częste oglądania toruje gotowość do przejawiania działań.

Dlaczego hamujemy odzwierciedlanie?

Neurony lustrzane mieszczą się w specjalnym obszarze kory mózgowej w bezpośrednim sąsiedztwie komórek odpowiedzialnych za sterowanie ruchami mięśni.
Neurony planujące działanie - są inteligentne; mają do dyspozycji programy, za pomocą których mogą przeprowadzić ukierunkowane czynności , znają plan całego działania i mają zakodowany jego przebieg jak i efekt końcowy.

Neurony ruchowe - bezpośrednio dowodzą mięśniami, ale inteligencja nie jest ich mocną stroną. Robią to co dyktują im programy neuronów planujących działanie.

Różnica czasowa między uaktywnieniem się neuronów planujących działanie a neuronów ruchowych wynosi 100- 200 milisekund.

Nie każdej aktywacji neuronów planujących działanie towarzyszy faktyczne działanie neuronów ruchowych. Możliwe jest jedynie pozostanie przy wyobrażeniu lub planowaniu danego działania.

Umiejętności społeczne a neurony lustrzane

Na podstawie danych eksperymentalnych dotyczących aktywności górnej bruzdy skroniowej została postawiona hipoteza, że właśnie ten obszar kory mózgowej jest częścią większej struktury neuronalnej nazwanej „mózgiem społecznym” (Brothers). Zaliczy się do niego również ciało migdałowate oraz korę oczodołową.

Zadaniem mózgu społecznego jest kodowanie, przetwarzanie informacji o społecznym znaczeniu oraz generowanie umysłowych obrazów świata społecznego. Wprawdzie percepcja gestykulacji rąk, mimiki twarzy, kierunku patrzenia, sposobu poruszania się jedynie inicjuje, jak się wydaje, kolejne, bardziej złożone moduły przetwarzania informacji społecznej, ale bez tych elementarnych umiejętności bylibyśmy społecznie ślepi.

Dlaczego doświadczamy bólu?

Tania Singer z University College w Londynie wykazała, że niektóre pola w mózgu wykazują aktywność zarówno podczas doświadczania bólu, jak i obserwowania, jak ten ból jest komuś zadawany. W eksperymencie Singer brały udział pary bliskich sobie osób, z których jedna doświadczała lekkiego bólu wywołanego prądem elektrycznym, a następnie obserwowała, jak druga osoba doświadcza tego samego. Okazało się, że mózg badanych osób wykazywał aktywność (m.in. w obszarze przedniej wyspy oraz przedniej części zakrętu obręczy) zarówno podczas doświadczania bólu, jak i podczas obserwowania, że doznaje go partner.

Z kolei Christian Keysers z Centrum Medycznego w Groningen przeprowadził eksperyment, w którym przy pomocy funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) pokazał, że jeśli dotykana jest noga badanego, a następnie ów badany obserwuje na ekranie, jak dotykana jest noga innej osoby, to w obu przypadkach uaktywnia się u niego drugorzędowa kora somatosensoryczna.

Dzięki temu doświadczeniu łatwiej można zrozumieć, dlaczego wzdragamy się oglądając pająka wędrującego po piersi Jamesa Bonda w filmie „Dr No”. To nasz mózg społeczny powoduje, że filmową scenę odbieramy tak, jakby pająk dotykał naszej skóry.

We wszystkich tych przypadkach „mechanizm lustrzany” tłumaczy naszą zdolność rozumienia działań innych osób i empatii. Mogący aktywować się zarówno podczas obserwacji, jak i działania obwód neuronalny (wciąż hipotetyczny) powoduje, że jesteśmy w stanie współodczuwać stany wewnętrzne innych ludzi.

---