CCF20120104008

206

207

Ta ostatnia cecha składnika syntaktycznego pozwala przyjrzeć się teraz jego funkcjom w konstrukcjach różnego typu.

Funkcje składniowe, czyli różne specjalne roe jakie mogą pełnić składniki wypowiedzeń o różnej budo.', e w gramatyce nazywane bywają bardziej ogólnie lub bardz-5 szczegółowo .

Bardziej ogólnym określeniem funkcji składni-: < wypowiedzi są właśnie terminy: składnik nadrzędny (określany, główny), składnik podrzędny, czyli określający (poi-rzędnik, określenie) oraz składnik szeregowy.

Bardziej szczegółowymi nazwami funkcji składników są terminy: podmiot, orzeczenie, przydawka, dop~~ nienie, okolicznik (najczęściej są odnoszone do budo-zdania). Poza tym wyróżnia się jeszcze tzw. operatory składniowe: tzn. spójniki i inne sygnały powiązań między skte:-nikami konstrukcji lub między całymi konstrucjami wypow dzeniami, oraz tzw. modyfikatory. Większość tych ten-nów znamy z gramatyki szkolnej, wszystkie też stopnic będziemy tu wyjaśniać i uściślać. Teraz ograniczymy się tyta do stwierdzenia, że wyrażenia (składniki syntaktyczne), kc> rym można przypisać którąś z tych funkcji składniowy" reprezentują podstawowe jednostki struktury składniowe wszystkich wypowiedzeń.

Składnia musi więc ustalić, w jaki sposób te fur*- ] cje są realizowane w wypowiedzi, czemu służą i jak moż-je wyróżniać. Będziemy więc stopniowo wyjaśniać, jak niuje się te funkcje składniowe i jak są one wyrażane w języku polskim. Powiemy także, jakie klasy leksemów (częsr mowy) i jakie ich formy gramatyczne mogą pełnić te role poprawnie zbudowanych wypowiedziach polskich różne:: typu.

2.2. Wyraz, teksem a składnik syntaktyczny

Wiemy już, że składnik syntaktyczny jest czymś nrym niż wyraz. Składnik syntaktyczny bowiem może za-e-ać jeden wyraz lub kilka wyrazów, może być jakąś kon-r-_<cją niezdaniową lub zdaniem. Z poprzednich rozdziałów —c FLEKSJA) wiemy też, że pewne klasy wyrazów są od-- enne, tzn. przyjmują różne formy fleksyjne, które także -sr.wamy potocznie wyrazami. Dlatego językoznawstwo -zaeżnie od potrzeb - stosuje zwykle terminy precyzyjniejsze.

a-.oje zapamiętałaby nie pogubić się w gąszczu opisu :ra~iatycznego.

Wyjaśnijmy najpierw dwa terminy: wyraz słownikowy i wyraz tekstowy, posługując się takim przykładem: Przyjaciele naszych przyjaciół są naszymi przyjaciółmi. Drzmiałaby poprawna odpowiedź na pytanie: ile tu jest <r.^Tazów?

Wypowiedź tę tworzy 6 elementów, wyróżnionych rocznie i tradycyjnie określanych jako wyrazy: przyjaciele, sszych, przyjaciół, są, naszymi, przyjaciółmi. Każdy z nich -r wyrazem tekstowym, ponieważ .... występuje w tek-czyli został użyty w wypowiedzi w określonej formie ■-■kcji składniowej, zgodnie z pewnymi regułami grama-ąw oolskiej. Mamy tu więc 6 wyrazów - składników tekstowe- Jednak w słowniku znajdziemy je tylko w postaci: jacie!, mój, być - zatem są tu 3 wyrazy słownikowe.

Aby więc zdać sprawę z dwuznaczności terminu i "aż. wprowadzono terminologiczne rozróżnienie: leksem = wyraz słownikowy, słowo, wyraz w sensie ogólnym) i « r-az tekstowy ( = forma wyrazowa, forma leksykalna), czyli ■fraz w sensie potocznym.