121743

Psychologia ■ Podręcznik akademicki

846

Pełne wyjaśnienie zachowania wymaga uwzględnienia obu kategorii czynników, a zatem znów ignorowanie różnic indywidualnych nie znajduje uzasadnienia.

Po trzecie, badania dotyczące funkcjonalnego znaczenia różnic indywidualnych w zakresie osobowości czy inteligencji, opisane także w tym rozdziale, wykazały, że właściwości te w istocie odgrywają zasadniczą rolę adaptacyjną. Dotyczy to tak ważnych sfer funkcjonowania, jak aktywność zadaniowa (osiągnięcia szkolne i zawodowe) czy stan zdrowia (psychicznego i somatycznego). Poznanie specyfiki jednostki i jej możliwości adaptacyjnych jest zatem ważne zarówno z punktu widzenia społecznego, jak i czysto indywidualnego oraz równie znaczące, jak poznanie ogólnych mechanizmów naszego zachowania.

Dopóki zbiorowości ludzkie będą nadal składały się z konkretnych osób, a nie z masowych egzemplarzy człowieka, dopóty paradygmat różnic indywidualnych będzie miał swoje zastosowanie. Przyszłość psychologii wydaje się więc tkwić nie tyle w rywalizacji, co w integracji obu podejść - w opracowaniu modeli zachowania, które uwzględniałyby zarówno mechanizmy ogólne, jak i różnicowe czy - operując terminologią Salvatore Mad-diego - zarówno cechy rdzenne (wspólne), jak i peryferyjne (różnicowe). Od psychologów zależy jedynie, czy wykorzystają tę szansę i czy taki zintegrowany paradygmat zostanie ograniczony do osobowości oraz funkcjonowania intelektualnego, czy też będzie szeroko wprowadzony do analizy różnych sfer zachowania człowieka.

^ Literatura zalecana

Hampson, E. S., Colman, M. A. (red.). (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Poznań: Zysk i S-ka.

Matczak, A. (1994). Diagnoza intelektu. Warszawa: Instytut Psychologii PAN.

McCrae, R. R., Costa, P. T. (2005). Osobowość dorosłego człowieka. Perspektywa teorii pięcioczynnikowej. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza - struktura - funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Seligman, D. (1995). O inteligencji prawie wszystko. Kontrowersje wokół ilorazu inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Strelau, J. (2001). Psychologia temperamentu (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Strelau, J. (2006). Psychologia różnic indywidualnych (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Zawadzki, B. (2002). Temperament - geny i środowisko. Porównania wewnątrz- i między populacyjne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.