DSCF0041

314

I

Psychologia ■ Podręcznik akademicki

A.    Naturalny kolor moich włosów:

a)    blond

b)    brązowe (kasztanowe)

c)    rade

d)    siwe

e)    czarne

f)    inny (jaki?)

B.    Naturalny kolor włosów mojego brata (siostry):

a)    blond

b)    brązowe (kasztanowe)

c)    rade

d)    siwe

e)    czarne

f)    inny (jaki?)

g)    nie wiem

C Czy istnieje jakaś różnica w odcieniu koloru wtosów pomiędzy stwem?

a)    nie ma żadnej różnrcy

b)    jest nieznaczna różnica

c)    jest wyraźna różnica

lub zachowanie są determinowane tylko przez czynniki genetyczne, to różnice fenotypowe wewnątrz par bliźniąt MZ powinny być mniejsze w porównaniu z bliźniętami DZ. Jeżeli wpływ na bliźnięta mają tylko specyficzne czynniki środowiskowe, to pomiędzy bliźniętami obu typów nie powinno być żadnego podobieństwa. Jeśli natomiast większy udział w wariancji określonej cechy ma wspólne środowisko, to podobieństwo pomiędzy bliźniętami, zarówno monozygotycznymi, jak i dyzygotycz-nymi, powinno wzrastać. Jeszcze inne założenie odnosi się do reprezentatywności prób badanych bliźniąt. Zakłada się, że pary bliźniąt są reprezentatywne także dla populacji niebliźniaczej. Założenie to może wzbudzić wątpliwości tylko wtedy, gdyby wykazano, że ciąża bliźniacza i poród bliźniąt stwarzają specyficzne, nietypowe warunki, które nie występują przy zwykłej ciąży i porodzie. W rzeczywistości nie ma dostatecznych dowodów potwierdzających różnice w zakresie osobowości pomiędzy bliźniętami a niebliźniętami (Segal, 1990).

Trzeba jednak pamiętać, że jednym z poważniejszych źródeł błędu w badaniach są zniekształcenia wynikające ze sposobu rekrutacji do badań bliźniąt, a także innych spokrewnionych ze sobą osób. W badaniach obejmujących dorosłe bliźnięta tej samej płci około dwóch trzecich ochotniczo zgłaszających się par to kobiety i dwie trzecie to bliźnięta MZ. Szczególną odmianę metody bliźniąt stanowi porównywanie bliźniąt wychowywanych osobno. Metoda ta służy porównaniu bliźniąt, które przez wiele lat wychowywane były oddzielnie, z tymi, które zawsze mieszkały razem. Jednym z celów tych badań jest sprawdzenie, czy wspólne środowisko ma istotny wpływ na podobieństwo fenotypowe lub jego brak pomiędzy bliźniętami oraz czy ewentualny wpływ tego czynnika jest taki sam w odniesieniu do obu typów bliźniąt. Metoda wychowywanych oddzielnie bliźniąt MZ stanowi najbardziej przekonywający, j naturalny schemat badawczy służący badaniu genetycznego i p^owiskowego wpływu na zachowanie. Jeśli bliźnięta te jbyłyRozdzielone we wczesnym dzieciństwie i dorastały w różnych, nieskorelowanych ze sobą warunkach środowiskowych, to duże podobieństwo pomiędzy bliźniętami MZ yĘuĘu wywanym i osobno stanowi ważny argument na rzecz genetycznego uwarunkowania badanej cechy. Badania bliźniąt DZ wychowywanych osobno i porównywanych z bliźniętami wychowywanymi razem dostarczają informacji na temat wpływu wspólnego wychowania na fenotypowe podobieństwo cech. Jeżeli jednak w kwestiach dotyczących środowiska podstawowe znaczenie ma tak zwany czynnik specyficzny, a nie wspólny, jak sugerują Ro-we i Plomin (1981) oraz Plomin i Daniels (1987), to wychowanie w oddzielnych warunkach rodzinnych może nie mięć wpływu na ukształtowanie się cech.

Problemem o podstawowym znaczeniu dla badań bliźniąt jest ustalenie typu ich zygotyczności. Procedura ta stanowi wstępny i niezwykle istotny etap w bada. 1 niach prowadzonych metodą bliźniąt, ponieważ nietraf. 1 na diagnoza zygotyczności może pociągnąć za sobą błędy 1 w oszacowaniu wpływu czynników genetycznych i śro- 1 dowiskowych na badane zmienne.

Do ustalenia zygotyczności bliźniąt używane są tm I tak zwane obiektywne metody. Jedną z nich jest badanie I błon płodowych, drugą — analiza grup krwi, trzecią-diagnoza morfologiczna. W badaniach opartych na paradygmacie genetyki zachowania do diagnozy zygotyczności używa się także metod kwestionariuszowych, które charakteryzują się dosyć dużą trafnością, wynoszącą obło 95% poprawnie rozpoznanych typów bliźniąt (Chen i in., 1999; Forget-Dubois i in., 2003; Gao i in., 2006; Ooki i Asaka, 2004; Price i in., 2000; Rietveld i in., 2000). W wypadku badań kwestionariuszowych podstawą diagnozy zygotyczności bliźniąt jest ich podobieństwo w zakresie takich cech, jak na przykład kolor oczu, naturalny kolor włosów, kształt płatków usznych oraz fakt mylenia bliźniąt w dzieciństwie przez inne osoby. Oryginalnym polskim narzędziem do określania zygotyczności bliźniąt - mającym także wersję niemieckojęzyczną -jest Kwestionariusz Fizycznego Podobieństwa Bliźniąt (KFPB), opracowany przez Włodzimierza Oniszczenkę, Jana Strelaua i Aloisa Angleitnera (Oniszczenko i Roguc-ka, 1996). Fragment tego kwestionariusza zamieszczony został w tabeli 5.2.

Na podstawie wskaźników KFPB można trafnie sklasyfikować 94% wszystkich badanych par bliźniąt

TABELA 5.2.

Fragment Kwestionariusza Fizycznego Podobieństwa Bliźniąt (KFPB) W. Oniszczenki, J. Strelaua i A. Angleitnera

Źródło; opntowoW MrtifM