DSCF0046

328

Psychologia m Podręcznik akademicki

CECHY	SAMOOPIS			SZACOWANIE
	A	C	E	A	C	E
Ekstrawersja	36		64	35		65
Neurotyczność	41		59	37		63
Psychotyczność	41		59	48		52

Uwaga. G - łączny udział czynników genetycznych (addytywnego i nieaddytywnych); C - wspólne środowisko; E - specyficzne środowisko.

Źródło: Sutlau, Oniizaenko i Zawadzki, f 994 © Autorzy raportu.

cech (na ogół poniżej 5), ale jest to udział tak mały, że traktuje się go jako nieistotny. Druga ważna obserwacja dotyczy większego udziału środowiska — w porównaniu z czynnikami genetycznymi — w zmienności badanych cech. Wynik ten wskazuje na znaczącą rolę, jaką wpływy środowiskowe odgrywają w rozwoju osobowości człowieka, w tym jego temperamentu.

Dodatkowa analiza przeprowadzona na danych pochodzących z oszacowań potwierdziła tę prawidłowość. Przykładowe wyniki analizy porównawczej dla danych samoopisowych i pochodzących z szacowania w populacji polskiej zawiera tabela 5.8.

TABELA 5.8.

Przykładowe dane porównawcze odnoszące się do udziału czynników genetycznych i środowiskowych: procent wyjaśnionej zmienności cech temperamentu osób dorosłych, mierzonych kwestionariuszem EPQ-R (dane samoopisowe i pochodzące z szacowania), w populacji polskiej

Badania molekularne wykonane w Polsce po upływie kilku lat od zakończenia badań z udziałem bliźniąt, których przedmiotem był związek dwóch cech temperamentu: aktywności i reaktywności emocjonalnej, z polimorfizmem w genach transportera serotoniny (5-HTT), receptora dopaminy (DRD4) oraz transportera dopami-ny (DAT-1) u zdrowych mężczyzn w wieku od 18 do 27 lat{ z wykorzystaniem metody PCR, wykazały istotny statystycznie związek między polimorfizmem genu DRD4 a reaktywnością emocjonalną oraz między polimorfizmem genu 5-HTT a aktywnością. Nie stwierdzono znaczącego związku polimorfizmu w genie DAT-1 z badanymi cechami temperamentu (Dragan i Onisz-czenko, 2005; Oniszczenko i Dragan, 2005a, 2005b). Z kolei związek polimorfizmów w genach receptora dopaminy i transportera serotoniny z cechami temperamentu dzieci dwunastomiesięcznych, takimi jak strach (fear), złość (anger), radość (pleasure), zaciekawienie (inte-rest) i aktywność (actwity), potwierdzili Auerbach, Faroy, Ebstein, Kahan i Levine (2001). Wcześniej znaleziono powiązanie tych dwóch genów z negatywną emocjonal-nością (negatwe emotiotiality) i niezadowoleniem z ograniczeń (distress to limitations) u dzieci dwumiesięcznych (Auerbach i in., 1999). DeLuca i współpracownicy (2003) potwierdzili związek polimorfizmu w obrębie genu DRD4 z intensywnością reakcji (intensity of retuiionj u dzieci w wieku 3 lat. W najnowszych badaniach potwjej. dzono związek polimorfizmu w genie DRD4 z poszuhj, waniem nowości (noueliy seekirtg) i unikaniem urazów {karm ctuoidance) u chłopców w wieku 15 lat, pochodzą, cych ze środowisk zagrożonych (Becker, Laucht, El-Fa-ddagh i Schmidt, 2005). U osób dorosłych Mitsuyau i współpracownicy (2001) odkryli związek polimorfiz-mu DRD4 z różnicami w zakresie uzależnienia od na. grody (rew ard dependence), ale nie potwierdzili związku z poszukiwaniem nowości.

Związek polimorfizmu w genie transportera serotoniny (5-HTT) z dwiema cechami mierzonymi inwentarzem TCI: zdolnością do samoukierunkowania (sdf-dtrecteiln) oraz zdolnością do samotranscendencji (sdf-transctnii-nce), wykazali z kolei Hani i współpracownicy (2004). Dragan i Oniszczenko (2006) odkryli związek polimorfizmu w genie transportera serotoniny z różnicami w za. kresie wytrzymałości i aktywności jako cech temperamentu oraz neurotyczności mierzonej kwestionariuszem NEO-FFI u młodych kobiet. Tej ostatniej zależności nie udało się wykazać w dwóch wcześniejszych badaniach (Bali i in., 1997; Deary i in., 1999).

Przytoczone tu przykłady wyników badań molekularnych wskazują, że jakkolwiek możliwe jest poszukiwanie i identyfikacja genów powiązanych z odziedziczał-nością różnych cech osobowości, to jednak rezultaty tych poszukiwań nie zawsze są spójne (Ebstein, Beniamin i Belmaker, 2003; Sen, Burmeister i Ghosh, 2004),

5.4.2. Zdolności

Badania nad genetycznym i środowiskowym uwarunkowaniem różnic indywidualnych w zakresie zdolności im bodaj najdłuższą historię. Ich wyniki wskazują jednoznacznie, że około 50% zmienności ogólnych zdolnośd poznawczych wyjaśniają wpływy genetyczne, a środowisko - zarówno wspólne, jak i specyficzne - tłumaczy pozostałą część zmienności. Warto przy tym zwrócić uwagęna dwa interesujące zjawiska odnoszące się do udziału czynników genetycznych i środowiskowych w wariancji ogólnych zdolności. Jedno z nich polega na tym, że udział wspólnego środowiska w zróżnicowaniu zdolnośd maleje po okresie adolescencji na rzecz wzrostu udziału środowiska specyficznego, co wydaje się dosyć oczywiste, ponieważ w okresie dorosłości wpływy pozarodzinne stają się coraz ważniejsze (Plomin, DeFries, McCleam i McGut-fin, 2001). Drugie zjawisko polega na tym, że udział czynników genetycznych w zmienności inteligencji wzrasta w ciągu życia jednostki, w wypadku osobowośri zaś maleje (Plomin i Petrill, 1997). Zależność tę ilustruje rycina 5A