DSCF0039

312

Psychologia • Podręcznik akademicki

5.1. WEDŁUG EKSPERTA (cd.)

W przeprowadzonym u osób z ZZA i ich rodziców skrmingu całego genomu z analizą sprzężeń wytypowano znamienne miejsca w dvo-mosomach 1. 2.4, 7. 11, w pobliżu miejsca (loco dl a kolejnych genów .kandydujących' (poza przebadanymi już i potwierdzonymi asocp-cjami poltmorfemow genów receptorów amin katechoUminowych. ich transporterów, genów dla receptorów aminokwasów pobudzających i genów receptorów ośrodkowego systemu hamującego: układu GABA-ergicznego) (Foroud i in.. 2000: Samochowiec J.. 2002):

• Chromosom 1: geny dla kanałów chlorkowych i potasowych, adenozyno. 3': 5'-monofosfatazy. białka wiążącego gamma 5 gj-aninę. białka dla kinazy proteinowej C typu 2.

■    Chromosom 2: geny dla kinazy białkowej e. białka wiążącego acetyio-CoA.

■    Chromosom 4: gen dla receptora CABA-A podjednostki bl. Wykazano też działanie protekcyjne, znajdujące się w chromosomie 4 loci. gdzie znajdują się geny dla dehydrogenazy alkoholowej i aldehydowej, których warianty połimorficzne warunkują syntezę enzymów słabo metabolizujących aldehyd, wskutek czego działają a wersyjnie.

■    Chromosom 7: geny dla neuropeptydu Y, cykiazy adenylowej I. symaksyny 1 A. receptora glutaminergicznego GRM3. receptora choiinergicznego CHRM2.

■    Chromosom 11: geny dla hydroksylazy tyrozyny i receptora dopaminergicznego DR04.

Poznanie całego genomu innych ssaków (myszy, szczurów, psów. małp), których ONA jest w 92 do 97% identyczne z DNA człowieka. i możliwość manipulacji genowej u tych zwierząt doświadczalnych stworzyły niepowtarzalną szansę powiązania danych molekularnych z wynikami badania zachowań. Obecne podejścia badawcze są następujące (Kieffer i Simonin. 2003):

(!) celowana inaktywacja genu w komórce macierzystej płodu zwierząt laboratoryjnych (knock-out).

(2)    nadekspresja genu powodowana mikroiniekcjami do jaja płodowego (modele transgeniczne),

(3)    nadekspresja genu, powodowana transferem genu za pomocą wirusa do dojrzałego zwierzęcia.

(4)    down - regulacja genu przez podanie oligonukleotydów warunkujących odwrotną transkrypcję.

Uzależnienie od alkoholu, opioidów i psychostymulantów rozwija się w czterech etapach:

(1)    faza inicjacyjna, kiedy ekspozycja na środek powoduje subiektywne poczucie nagrody (euforię):

(2)    faza podtrzymywania, kiedy branie narkotyku staje się kompulsywne, rozwija się tolerancja, co wskazuje, że powstało uzależnienie:

(3)    faza występowania objawów abstyrtencyjnych przy braku dostępności środka:

(4)    faza głodu środka (craving).

Każdy z tych etapów można badać na modelach zwierzęcych, na przykład u myszy. W badaniach poszukuje się o ■ " eż takich genów. których ekspresja na poszczególnych etapach ulega zmianie. Początkowo ustala się szeroką lokalizację chrcmosomalńąj a potem stopniowo zawęża się ją do coraz mniejszych regionów otaczających gen. Dlatego też poszukiwanie genów odpowiedzi na substancję uzależniającą jako genów oddziałujących na złożone cechy rozpoczyna się identyfikacją QTL (Quantitative Trah Loci - miejsce cech ilościowych). Zatem poszukując QTL u myszy, znajdujemy go także w ludzkim genomie z szansą większą niż 80%

Oczywiście odpowiedź na substancje psychoaktywne nie podlega zasadzie „wszystko albo nic”. W badane; populacji większość wykazuje średnią odpowiedź, podczas gdy pojedyncze osobniki odpowiedź ekstremalnie wysoką lub niską. Świadczy to o tym. że odpowiedzi na alkohol są cechą ilościową, a nie jakościową, w której uczestniczy wiele genów. Dane przedstawione w tabeli zostały uzyskane od zwierząt pozbawionych genów potencjalnie biorących udział w procesie uzależnienia.

■ LITERATURA

Cloninger. C. R.. Begleiter. H. (1990). Genetics and biology of akoholism. 33 Banbury Report CM Spring Harbor Laboratory Press. 105-129. Cloninger, C. R. (1994). The genetic structure of personality and leaming: A phylogenetic model. Clinical Genetics, I. i 24-137.

Crabbe, J. C. i In. (1994). Genetic animal models of ałcohol and drug abuse. Science. 264. 1715-1723.

Foroud. T. i in. (2000). Akoholism susceptibility loci: Confirmation studies in a replicate sample and further mapping. Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 7. 933-945.

Kieffer. B. I., Simonin. F (2003). AAolecular mechanisms of opioid dependence by using knockout mice. W: R. Maldonado (red.). Mo-lecular biology of drug addiction (s. 3-25). Totowa, New Jersey: Humana Press.

Merikangas. K. R. (1990). The genetic epidemiology of akoholism. Psychological Medicine. 20. 11-22.

Samochowiec, J. (2002). Genetyka molekularna uzależnienia alkoholowego. W: J. Rybakowski. J. Hauser (red.). Genetyka molekularna zaburzeń psychicznych. Biblioteka Psychiatrii Polskiej. 49-71.

Samochowiec, J. (2005). Biologia molekularna uzaJeżnienia od opioidów i środków psychostymulujących. W: B. Przewłocka ‘red.). Uzależnienia lekowe, opiaty i środki psychostymulujące. XXII Zimowa Szkoła Instytutu Farmakologii P N 159-191; Kraków: Wydawnictwo Platan.

Samochowiec. A. i in. (2005). Wpływ badań genetycznych na poznanie patogenezy uzależnień. Psychiatria. J, 1-9.

Spielewoy. C. (.. Giros B. (2003). Recent advances in moiecular mechanisms of psychostimulant abuse Rusing knockout mice. W: R. Maldonado (red.). Moiecular Biology of Drug Addiction (s. 79-106). Totowa. New Jersey: Humana Press.