DSCF0050 (2)

332

Psychologia • Podręcznik akademicki

5.4.5. Stres i uzależnienia

TABELA S.9.

Procent zmienności biochemicznych i psychologicznych wskaźników reakcji na ostry stres, wyjaśniony czynnikami genetycznymi i środowiskowymi

WSKAŹNIK	C	C	E
Adrenalina	33	36	31
Dopamina		09	91
Kortyzol	30	12	58
Metabolit serotoniny		60	40
Nofldtenałina		53	47
Serotonina		66	34
Różnica stanu lęku	14		86

Uwaga. G - łączny udział czynników genetycznych (addytywnego i nieaddytywnych); C - wspólne środowisko; E - specyficzne środowisko.

Źródto: opracowanie własne na podstawie Oniszczenko, Strelau, Foget Zawadzki i Siwy, 2002, s. 41. Za tgadą wydawcy & Wydawnictwo Naukowe Scholar

Matka - Ojciec    Matka - Dziecko    Ojdec - Dziecko

Badania genetycznego i środowiskowego wpływu na różnice indywidualne w zakresie reakcji człowieka na bodźce lub sytuacje stresotwórcze są stosunkowo rzadkie w porównaniu z badaniami nad osobowością czy zdolnościami. Dostarczają jednak interesujących wyników, odnoszących się zarówno do stresu ostrego, jak i do zaburzenia po stresie traumatycznym (posttraniuatic stress disorder - PTSD).

W jednym z badań przeprowadzonych na ludziach sprawdzono hipotezę o genetycznym i środowiskowym uwarunkowaniu biochemicznych reakcji na stres (Onisz-czenko, StreJau, Fogel, Zawadzki i Siwy, 2002). Celem badania było określenie udziału czynników genetycznych i środowiskowych w zmienności wskaźników poziomu ostrego stresu wywołanego pobraniem krwi. Interesowano się lękiem jako stanem oraz poziomem adrenaliny, noradrenaliny, serotoniny. dopaminy i kortyzolu w osoczu krwi. W badaniu uczestniczyły dorosłe bliźnięta MZ i DZ w wieku od 23 do 66 lat. Wyniki badania potwierdziły odziedziczalność trzech wskaźników stresu: poziomu adrenaliny (Ir = 0,33), kortyzolu (Ir = 0,30) oraz różnicy stanu lęku przed pobraniem krwi i po nim (Ir = 0,14). W wypadku wszystkich badanych wskaźników ostrego stresu znaczący dla ich zmienności okazał się wpływ środowiska zarów no wspólnego, jak i specyficznego (odpowiednie dane zawiera tabela 5.9).

W badaniach zespołu stresu pourazowego u osób, które doświadczyły kataklizmu powodzi (Zawadzki i in , 2002). posłużono się metodą studiów rodzinnych do badania wpływu czynników genetycznych i środowiskowych na poziom nasilenia objawów PTSD. Badanie przeprowadzono w dwóch grupach rodzin (dwoje rodzi-

RYCINA 5.9.

Współczynniki korelacji objawów PTSD w parach rodziców oraz rodziców i dziecka po trzech miesiącach i po trzech latach od powodzi Źródło: opracowanie własne.

ców i dziecko) w trzy miesiące i w trzy lata po powodzi. Do diagnozy PTSD użyto Kwestionariusza PTSD-C Strelaua, Zawadzkiego, Oniszczenki i Sobolewskiego (2002). Otrzymane wyniki (przedstawione na rycinie 5.9) wykazały znaczące podobieństwo objawów pomiędzy członkami tej samej rodziny.

Jak wynika z danych przedstawionych na rycinie 5.9, podobieństwo nasilenia objawów PTSD pomiędzy członkami rodziny jest wyższe w tych rodzinach, w których od kataklizmu upłynęły trzy lata, a ponadto większe podobieństwo tych objawów obserwuje się - niezależnie od czasu, jaki upłynął od wystąpienia powodzi - pomiędzy ojcami a dziećmi. Odziedziczalność objawów PTSD szacowana na podstawie średniej korelacji w parach dzieci—rodzice po upływie trzech miesięcy od powodzi wynosiłaby 0,35, a w trzy lata po powodzi 0,52.

Współwystępowanie rodzinnego podobieństwa objawów stresu pourazowego wynika zarówno z przyczyn środowiskowych (wspólne doświadczenie traumatycznego wydarzenia, jakim była powódź), jak i z podobieństwa członków rodziny w zakresie reaktywności emocjonalne! (cecha tempcramentalna stanowiąca mediator pomiędzy zdarzeniem traumatycznym a stresem jednostki), a także z wpływu PTSD pozostałych członków rodziny (hipoteza rodzinnego indukowania PTSD). Wśród rodzinnych czynników ryzyka rozwoju PTSD wymienia się równie: wcześniejsze występowanie w rodzinach zaburzeń zachowania, uzależnień oraz zaburzeń psychicznych mających podłoże genetyczne (Kocncn i tn., 2002; Ozer. 2003).

Znaczącą rolę cech temperamentu, a więc genetycznie uwarunkowanych cech osobowości, w poziomie tu-silenia objawów PTSD po kataklizmie wykazali Sotto i Zawadzki (2005). Według autorów zwawosć i wytrzy-