CCF20090514044

192

II. Struktura nauki

nicji operacyjnych⁷², które je częściowo redukują do predykatów Zż-nieteoretycznych, to jest wstępnie określonych niezależnie od teorii dziedziny D. Pisząc „wstępnie" w poprzednim zdaniu, mam na celu uwzględnienie poczynionych przedtem spostrzeżeń, że predykaty i funkcje nieteoretyczne mogą wymagać dookreślenia środkami rozpatrywanej teorii, w tym kontekście teorii dziedziny D. Na przykład pojęcie położenia nic jest D-teoretyczne ze względu na dziedzinę mechaniki klasycznej, bo jest pojęciem geometrii fizycznej, niemniej wyznaczenie wartości funkcji położenia w modelach zjawisk z dziedziny mechaniki klasycznej wymaga zastosowania tej teorii, wraz z założeniami idealizacyjnymi i warunkami ceteris paribus (por. rozdz. II, p. 9).

roieiyczne ie badania dziedziny

Badanie dziedziny D można przedstawić jako poszukiwanie odpowiedzi na pytania teoretyczne za pomocą rozumowań erotetycznych wykorzystujących implikacje erotetyczne Im(Q, X, E) lub falsyfika-cyjne implikacje erotetyczne Imf(Q, X, E), gdzie Q jest problemem teoretycznym, a E pytaniem o wynik eksperymentu lub obserwacji. Dzięki rozważaniom tego rozdziału zbiór X, który w rozdziale I, p. 4.2 został określony jako zbiór zdań wiedzy zastanej, można teraz dokładniej wyspecyfikować. A zatem X będzie zbiorem zdań oznaj-mujących obejmującym: (i) wiedzę zastaną spoza dziedziny D, (ii) założenia faktualne na temat dziedziny D, (iii) (ewentualnie) pewne niesfalsyfikowane hipotezy na temat dziedziny D, (iv) częściowe definicje i inne definicje operacyjne ze zbioru R, (v) założenia idealizacyjne, (vi) założenia ceteris paribus. Rozwój teorii, w takim ujęciu, polega na rozwiązywaniu kolejnych problemów teoretycznych, czyli znajdowaniu odpowiedzi bezpośrednich na pytania implikujące postaci jak wyżej, za pomocą rozstrzygania kolejnych pytań implikowanych (eksperymentalnych). Ze względu na strukturę falsyfikacyjnej implikacji erotetycznej, im więcej i bardziej różnorodnych pytań implikowanych zostanie rozstrzygniętych, tym wyniki badania będą pełniejsze i bardziej wiarygodne. W celu powiększenia zasobu pytań implikowanych przez problemy teoretycz-

¹¹ Zdania redukcyjne w sensie Carnapa można potraktować jako (częściowe) definicje operacyjne. Mówiąc o tym, jakie wyniki obserwacji pozwalają zastosować dany predykat teoretyczny, wyznaczają pewną operację pomiarową rządzącą stosowaniem tego predykatu. Każdą obserwację można bowiem potraktować jako pomiar, odpowiednio definiując mierzoną wielkość (por. rozdz. II, p. 3, rozdz. II, p. 4).

11. Identyfikacji) dziedziny w ujęciu logiki pytań

193

ne dziedziny D zbiór X może być w toku badania uzupełniany o nowe \ założenia faktualne, hipotezy i częściowe definicje predykatów D-teoretycznych. Zmniejszenie „obszaru nieokreśloności” predykatu D-teoretycznego (por. rozdz. II, p. 4) skutkiem wprowadzenia nowej definicji częściowej dookreśla dziedzinę D w tym sensie, że zwiększa wiedzę na temat zakresu danego predykatu, czyli zbioru przedmiotów (zbioru ciągów przedmiotów w przypadku predykatów wieloargu-mentowych), o których ten predykat można prawdziwie orzec.

Niekiedy z odpowiedzi uzyskanych na pytania implikowane może wynikać, że niektóre problemy teoretyczne nie mają rozwiązania. To znaczy na niektóre pytania implikujące rozważanych implikacji i falsyfikacyjnych implikacji erotetycznych nie ma odpowiedzi bezpośredniej, którą można byłoby uznać w świetle uzyskanych odpowiedzi na pytania implikowane. Wówczas, zgodnie z tym, co napisałem w rozdziale I, p. 4.2, trzeba uznać, że (a) nie wszystkie odpowiedzi na pytania implikowane są prawdziwe lub że (b) nie wszystkie zdania ze zbioru X są prawdziwe, lub że (c) presupozycje niektórych problemów teoretycznych nie są prawdziwe. W przypadku (a) należy ponownie przeanalizować poczynione eksperymenty. Przypadek (b), w porównaniu z analizą w rozdziale I, p. 4.2, rozpada się na pod-przypadki: należy (lb) podjąć rewizję wiedzy zastanej spoza dziedziny D i/lub (2b) zrewidować założenia faktualne na temat dziedziny D, i/lub (3b) zrewidować pewne hipotezy na temat D, i/lub (4b) zrewidować zbiór R, i/lub (5b) uchylić niektóre założenia idcaliza-cyjne, i/lub (6b) uchylić niektóre założenia ceteris paribus. Każde z tych posunięć, z których 4b i 5b dookreślają dziedzinę D, może doprowadzić do ponownego rozpatrzenia niektótych z wyeliminowanych w dotychczasowym badaniu rozwiązań niektótych problemów teoretycznych, a następnie do rozwiązania tych problemów. Wreszcie gdy to nie pomoże, pozostaje (c) unieważnienie niektótych problemów teoretycznych skutkiem rewizji ich presupozycji.

To ostatnie posunięcie prowadzi do zasadniczej rekonstrukcji dziedziny D. W przykładzie rozważanym w rozdziale I, p. 4.2 rewizja presupozycji problemu prędkości wiatru eterycznego doprowadziła do usunięcia pojęcia eteru, zastąpienia absolutnej przestrzeni euklidesowej i absolutnego czasu pseudoeuklidesową czasoprzestrzenią, usunięcia ciał sztywnych z uniwersum dziedziny szczególnej teorii względności (ze względu na skrócenie relatywistyczne)