historia dyplomacji (205)

wagę nad armią austriacką podczas oblężenia Philippsburga. Również we Włoszech sprzymierzeni osiągnęli błyskotliwe sukcesy, opanowali Sycylię i Neapol, weszli także do Mediolanu. Te zwycięstwa zdawały się rokować zwolennikom Stanisława rychłą poprawę ich położenia. Toteż, jakkolwiek w lecie 1735 r. już tylko drobne oddziały utrzymywały się nad granicą mołdawską i na Kurpiach, wysłany z poselstwem do Paryża oboźny koronny Jerzy Ożarowski szykował się do zawarcia sojuszu, w którym Francja przejęłaby opiekę nad wolnościami polskimi. Faktycznie skończyło się tylko podpisaniem 28 września aliansu zaczepno-odporne-go, nie zawierającego żadnych konkretnych zobowiązań Francji.

W tym czasie bowiem na ukończeniu były przygotowania do przyjęcia preliminariów pokojowych. 5 października podpisany został w Wiedniu rozejm. Jedyną pociechę Ożarowskiego i Stanisława mógł stanowić fakt, że podobnym zaskoczeniem jak dla Polaków było również ogłoszenie rozejmu dla Hiszpanów i Włochów. Fleury uznał bowiem, że cele polityczne Francji zostały zrealizowane, a przedłużanie się wojny mogło wciągnąć do niej państwa dotychczas neutralne i zamienić ją w wojnę europejską, do której Francja nie była jeszcze przygotowana. Stąd też warunki podyktowane przeciwnikom miały charakter kompromisowy.

Kompromis ten polegał zresztą głównie na rezygnacji na terenach dla Francji drugorzędnych. Warunki preliminaryjne, potwierdzone zawartym dopiero w 1738 r. układem pokojowym w Wiedniu, obejmowały więc wyrzeczenie się przez Stanisława na rzecz Augusta III pretensji do korony polskiej; w zamian przyznano mu księstwo Lotaryngii i Baru, które zostało uzależnione od Francji, a po śmierci Leszczyńskiego miało zostać do niej całkowicie wcielone. W ten sposób Francja rozwiązywała korzystnie dla siebie kłopotliwy dla niej od dawna problem lotaryński. Dotychczasowy książę lotaryński, mąż Marii Teresy, Franciszek Stefan uzyskał zresztą odszkodowanie w postaci księstwa Toskanii, gdzie właśnie wymarła dynastia Medyceuszy. Poważnego uszczerbku doznała monarchia habsburska w południowych Włoszech, gdzie królestwa Neapolu i Sycylii przeszły w ręce młodszej linii Bourbonów hiszpańskich. Natomiast Królestwo Sardynii wynagrodzone zostało tylko drobnym skrawkiem Lombardii.

9. PROBLEM OPARCIA ZEWNĘTRZNEGO DLA REFORMY RZECZYPOSPOLITEJ ZA PANOWANIA AUGUSTA III

Wobec przemożnych wpływów obcych i wewnętrznego rozbicia podstawowym problemem polskiej polityki zewnętrznej za panowania Augu-sta III stało się uzyskanie poparcia dla przeprowadzenia, najbardziej niezbędnych reform. Nie brakło przy tym okazji, by takie poparcie uzyskać wykorzystując konflikty między potężnymi sąsiadami.

Pierwsza sposobność ku temu nasunęła się wkrótce po utwierdzeniu się Augusta III na tronie polskim, w czasie wojny wschodniej w latach 1736 - 1739. Wojna rozpoczęła się od sukcesów rosyjskich, zdobycia Azowa i wtargnięcia na Krym, co zachęciło Austriaków uznających się za zobowiązanych na podstawie sojuszu z 1726 r. do wystąpienia i przyłączenia się w 1737 r. do działań przeciwko Turcji. Przebieg ich wypadł tak niepomyślnie dla armii austriackiej, że dyplomacja habsburska rozpoczęła gorączkowe zabiegi o odtworzenie ligi chrześcijańskiej, w której i Polska miałaby swoje miejsce. Zarazem o udział Polski zabiegali i dyplomaci rosyjscy, by ułatwić przerzucenie swych wojsk do Mołdawii i Wołoszczyzny w celu udzielenia pomocy Austriakom. Za rezygnację z neutralności obiecywano Polsce Mołdawię.

Stosunki Augusta III z Portą nie układały się początkowo pomyślnie. Gdy w Stambule przebywał od 1733 r. jako przedstawiciel Stanisława Leszczyńskiego Jan Stadnicki, który wraz z posłem francuskim Louisem de Villeneuv i angielskim Georgem Kinoullem starał się zyskać poparcie tureckie dla swego mocodawcy, Turcja zatrzymała w Niszu posła od Augusta III, wojskiego owruckiego Józefa Małujewicza, który zmarł tam na zarazę. Później, gdy po opowiedzeniu się Józefa Potockiego po stronie Wettyna także Stadnicki przeszedł na jego służbę i otrzymał nowe listy kredencyjne, Turcy kazali mu się wynieść do Adriano-pola. Skoro zaś upomnieli się za nim inni dyplomaci, posłowie rosyjski, austriacki, angielski, wenecki i holenderski, usunęli go siłą. Nie obeszło się nawet bez użycia przemocy i wepchnięcia go na wóz kryty słomą. Niemniej zdołał w następnym roku wrócić do Stambułu i przetrwał tam jako reprezentant Augusta III do wiosny 1737 r.

Tymczasem w Rzeczypospolitej od sejmu 1736 r. specjalna komisja przygotowywała projekt reformy skarbowo-wojskowej, który obejmować miał powiększenie liczby wojska. Projekt aukcji wojska budził zastrzeżenia sąsiadów, jednak gotowi byli aprobować go, byleby Polska zdecydowała się zawrzeć z nimi przymierze. Początkowo pomostem do wciągnięcia Polski do wojny miał stać się kongres pokojowy zorganizowany w 1737 r. w Niemirowie, który miał być pretekstem do wystąpienia austriackiego. Zanim wszakże przedstawiciel Augusta III i Rzeczypospolitej, kasztelan wołyński Jan Paw^ł Pepłowski, zdążył nań przybyć, już kongres się rozpadł. Mimo dalszych wysiłków dworu w tym kierunku silniejsze niż interes kraju okazały się wszakże namiętności fakcyjne. Tylko król i obóz dworski gotów był bez zastrzeżeń przyjąć tę koncepcję, zresztą sam August III czuł się związany sojuszem z cesarzem z 1733 r. i wysłał mu na Węgry z pomocą korpus saski. Bliska temu stanowisku była również „familia”, która po poprzednich doświadczeniach dobrze zdawała sobie sprawę, że tylko przy zgodzie Rosji można było myśleć o podejmowaniu reform. Jednak „familia” uważała przy

381